Peke Donia, de koloniael

[p. 136]

[I.2.9]

Peke is moarns al wer wat earder. 't Is krekt oft nei Seinstra syn ôfreis it waar wat omslein is. Skielk begjint it wurk op 'e bou. Der is no lykwols earst op 'e greide noch wat te ferhakstûkjen. Hy hat in kroadfol of wat dong nei de Trije kroade, dêr sit in âld slatwâl en no makket hy dêr sa stadichoan in mingbult. Dy moat der fan 'e simmer oer, is it doel.

Moarns om in oere of sân acht is it fuorjen berêden en dan stekt er noch in moai skoft hinne.

It libbet yn 'e greiden al wer fan aaisikers, de ljipkes draaie en dûkelje de gânske dei, heech boppe de slatwâl dwirrelt in blide ljurk. Oan 'e sinnige kanten fan 'e fuorgen bloeie de blomkes. Max sit efter de pipermûzen, fierderop by de dyk binne hynsders op 'e bou. De sinne skynt.

Peke stiet suver foar in riedsel. Hy is de lêste dagen bliid en hy wyt net, wêrom. Der is neat bysûnders, syn libben giet mar wakker ientoanich syn gong, tusken him en de buorlju stûket it, hja hawwe ien fan syn hinnen de poat stikken smiten, doe't dy op 'e ferkearde rûchskerne kaam, it paad oer de kamp nei de bitebult op de bou hawwe se him opsein en noch mear soksoarte dingen. Mar troch alles hinne lilk kin hy der him mar net om tinke. Dat moat de maityd dwaan. As in ûnbegryplik herriizjen út in djippe slomme liket it. Sa hie Peke it him nea tocht. Mei nije wille smyt er de kroade wer fol, strak is it wer tiid om nei de buorren. Waarm ite docht er noch by Doede-en-dy's. Skielk, sa tsjin maaie, moat der mar in advertinsje yn 'e krante om in húshâldster.

De skernbûtser op Eppinga's lânen stekt al ôf en de oare kant út slacht in fuorman syn ploechhynsders út, dat it lûkt al nei njoggenen.

Kom, noch in kroadfol. Wêr soe Seinstra no wêze? Itaalje, miskien al fierder. Fuort by Egypte, it begjin fan it Easten. It Eastern ivige simmer, mar ek ivich gelyk. Gjin opstanning, lyk as er no om him hinne fielt en belibbet. Yn it Djip floitet in

[p. 137]

boat: tinzen fan lang lyn. Kom, no mar ophâlde, om ryklik njoggen oere, healwei tsienen moat er ek yn 'e buorren wêze, oars ferwachtsje se him net mear. De post komt de lannen ek oer; it is oars gjin krantedei, wol?

Max fernimt earst net ienris, dat er troch de daam stekt. In skoft letter klabastert dy de sleatswallen lâns him efternei.

Tagelyk mei de post is er by de balke, de man sneupt yn syn tas.

‘Neat foar my tink, post?’

‘Ik leau fan al, in brievekaart hie 'k sjoen, miende ik.’

Der blykt sels noch in brief by te wêzen. De kaart hat in frjemd stimpel en beide besjogge it. Marseille. De post wol wol wat neiers femimme, mar Peke lêst en de man stekt ôf. Seinstra skriuwt net safolle. Min waar hân yn 'e Golf, hut nei 't sin, net folle oanspraak. Is sa ûnwennich as in kat, hat der noch nea earder lêst fan hân.

Earst as Peke it stalt oerstekt, sjocht er goed nei it brief. Fan notaris. Fan notaris?

It docht de man deugd, him meidiele te kinnen, dat it him yn ferbân mei it besprek fan in moanne of wat lyn slagge is, in gadingmakker te finen foar it oernimmen fan 'e hier fan 'e stikken greide.

De widdo Dobma wol op 'e selde betingsten de lannen oernimme en notaris rekkent, dat Peke dêr fansels mei akkoart giet. Om't hy de saken foar neamde widdo behertiget, moat er him noch wite litte, dat deselde widdo it kontrakt fan 'e húshier mei maaie as ôfrûn beskôget neffens it oerienkommen yn it hierkontrakt, dat sprekt fan elts jier mei goedfinen fan 'e beide partijen.

Mei grutte trêden stekt Peke it paad op nei it foarhûs. De foardoar sit noch fêst. Dan rint er nei de bûthúsdoar. Oan 'e oare kant komt Tsjalling thús fan 'e bou. Wylst Peke yn it bûthús de jas oan in spiker hinget, giet him it bloed op en ôf. Dy beroerdelingen! Wie dat it, wêrom't er him de lêste dagen al ferbylde hat, dat se him heal en heal gnyskjend oanseagen! Soe men se net, soe men se net fermoardzje! Sjoch, dat twinterrier,

[p. 138]

dat koe wolris net lang mear stean. De bannen binne fierhinne wei, dat komt hjoed.

Hy kletst de brieven op 'e bûthúsbank, dan sjocht er noch efkes de brievekaart oer. Jitris kriget er it brief. Soe men se net, soe men se net!

Hy moat efkes mei harren prate, en no daalk, fuortdaalk. Hy smyt de doar efter him ta. Max tinkt, de baas hat minstens in rotsje sjoen en draaft noch helte hurder. It is stil efterhûs by Tet, de bûthúsdoar stiet iepen. Hy stekt der yn, skopt in mennich klompen oan kant en smyt syn eigen út.

Eke stiet by de fetpanne yn it foarhús. Benijd sjocht hja him foarbystrûzen. Yn 'e reiden stoel sit Tsjalling. Hy is brimstich, want it iten stie net op him te wachtsjen. Tet partet de pannen om. Ferheard draaie beide har om nei de nijkommer. Oan deun by de tafel rint er troch, Tsjalling lûkt de fuotten oan.

Op 'e hoeke fan 'e tafel lit Peke syn fûst delkomme, dat it spul dindert. Eke ropt fan ‘oeh!’

‘Nou ha 'k, by heech en by leech, myn nocht fan jimme! Is dit in wizânsje?’

Tet stiet mei de hannen oan 'e mûts: ‘Wat ha wy no yn 'e goedichheid?’

‘Wat ha wy no, wat ha wy no? Hoenear hat Tsjalling nei notaris west oer dat lân en sa?’

Tsjalling knopet de kile los, knoop foar knoop, tergjend stadich: ‘Oh, no man, in fjirtjin dagen lyn, mar wêr makkestû dy sa lilk om? Dû woest fan it lân ôf, net? No, en dat hûs, wy hawwe sels te min rûmte yn 'e hûs en no sille wy...’

‘En wêrom koe net ien der earst tsjin my in bek oer opdwaan?’

Stadich draait Tsjalling de holle nei him om en syn soere troanje laket: ‘Wel no...’

Fierder komt er net lykwols. It bloed fljocht Peke nei de holle, hy is himsels gjin baas mear.

‘Judas, dat sil 'k dy wiis meitsje!’

Hy sjit op him ta en wol him de hannen om 'e strôt sette, mar hy komt sa mâl tsjin 'e stoel oan, dat it hiele spul omrekket. Mei syn earms meant Tsjalling de blommen út it finsterbank, slacht

[p. 139]

mei de earmtakke troch it rút en komt yn 'e hoeke telâne. Mei de stoel turvet Peke der op los yn it bline wei. Oant er frouljusearms efter him fielt.

‘Dû myn jonge hjir fermoardzje?’ Sels fielt er in pear hannen om 'e strôt, mar mei in foarse raam slingert er it minske oer de flier; yn 'e doar jout er Eke in triuw dat se tsjin 'e wetterfetten oankomt en yn it bûthús siket er syn klompen wer op. Earst as er efter it twinterrier stiet, komt er wer in bytsje ta himsels. Wat is dat mâl gien! Dochs fielt er in soarte fan foldwaning. Dy apen, hja helje jin de sûnde út 'e hals! Hy doar net mear nei de buorren ta te gean, it keal komt mei in lyts oerke.

De bûthúsdoar set er iepen, jaget Max der út, falt op 'e bank del en ûntsifert jitris Seinstra syn kaart. De kij lizze yn 'e rêst, bûtendoar slacht in ljurk. Stadichoan fersaksearret de lilkens. As it keal no mar gau komt. Wie Doede hjir mar, allinne is op 't lêst allinne, mar him te heljen kin ek net mear. It soe wêze kinne dat er begriep, der is kealderij, no't Peke net komt te iten. Hy is al wat hol yn 'e mage. Wacht, der leit noch wol in timpe brea en in stikje spek.

Op 'e bank pluzet er ien en oar op. Folle skot sit der noch net yn, lyk as altyd as men op wat sit te wachtsjen.

No earst begjint er him it nijs fan fan 'e moarn klear foar te stellen. Dus twa plakken greide kwyt, en de hier fan it hûs opsein. Bliuwt oer it Jaachpaad, in ein dyk en de bou. Mar wat moat er dêr yn 'e goedichheid mei begjinne? Dat hierkontrakt sil wol yn oarder wêze, oars barnt sa'n notaris de fingers der net oan. In hûs yn 'e buorren hiere, en dêrwei it lân berede? By Doede's yn?

Mar dan is it tagelyk ek, oft er in soarte fan ferlichting fielt. As er de hiele saak ris oan kant die? Heite spul oan kant, dêr't de âlde lju sa krûm foar lein hawwe? Al dy dingen, al dat fee, dêr't elts stikje fan in skiednis hat?

Heit soe him gelyk jaan, mar syn eigen hert kin noch ta gjin útslútsel komme. Hy bliuwt op 'e bank Sitten en wachtet en smookt.

Bûtendoar, de kant út nei de dyk, steane de lju al lang wer op

[p. 140]

'e bou. It begjint him oan te gean. Tagelyk betinkt er, wat sil er no noch langer beskreppe? Mei in moanne of wat...

‘Ek moarn, dokter! Ha jo ek ferstân fan kokealjen?’

Dokter glimket en seit, it is moai waar. Hy hat hjir nêst west en de âldste soan ferbûn.

‘Bliksekater, dokter, is it sa bot oankaam?’

No, sa raar is it net, snijwûnen, wat glês deryn, in skylde heupe, en in ferstûke pink. It stie der mar wat raar by op 'e oare ein, dat dokter woe mar efkes oanrinne. It hoe en wat giet him fansels net oan, mar as se it besykje, draait Peke der yn, dat as er him riede litte wol, dan soe er sels oanbiede de ûnkosten te beteljen.

De man hat haast, Peke betanket him tige en bliuwt allinne sitten. Soa!

Mar it bistje is wer lizzen gien. Peke skoot hoeden de barte der efter en bliuwt der op 'e hûkearzen by sitten. Op 't lêst rint er noch hinne om in baalsek. Fuort dernei hat er dêr in moai tekene kokeal op lizzen en sleept it it bûthús lâns de heafeksdoar yn.

Mei ynderlike wille stiet hy der nei te sjen; nij libben, fan alle kanten brûzet it as ta de grûn út. Dan fernimt men earst, hoe skrousk en deadsk alles by jin sels fan binnen is.

In oere letter, as alles yn it bûthús berêden is en de ko rêstich leit te sliepen, hellet Peke de fyts, dy't Doede him koartlyn taskikt hat, út 'e skuorre, slút de doarren en leit de kaai yn 'e goatte. Himmel ferklaaid sjocht Tet him de greiden delfytsen.

By Doede's is it iten behimmele, mar Hiltsje hat wol in krouske stean, dat sil se efkes opwaarmje. Mar hoe en wat? Doede kreweiket thús om, der is noch net genôch te dwaan op 'e bouwen, de fuorlju kinne it noch wol sûnder him rêde.

Yn 'e heal oprommele, heal oeralsteande keamer mei de feger en it blikje noch oer de flier en it tabaksfetsje op 'e tafel tusken it ôfwaskersguod, docht Peke ferslach. De beide âldsjes sitte elts op in hoeke fan in stoel.

Hiltsje besaut har en seit: ‘Hè, hè, moat it no ek sa mâl?’

Doede pypket en harket. Ja, hy soe wol sizze, der in ein oan meitsje. Ek net omsjen om wat oars, de boel mar fuort. Dy bou

[p. 141]

kin er faaks ek daalk wol ôf, en oars wyt hy der miskien wol ried op. De diken binne altyd gadingmakkers foar.

Wat, in keal fongen? Mar yn 'e goedichheid, hat er it bistje sûnder tasjoch efterlitten?

‘Ja, alles liket goed.’

‘Mar deale jonge, dat kin net! Dan mei ik daalk wolris sjen; nee, dat kin net!’

Hiltsje hat in opwaarme protsje en Peke skrânzget it op. As er ôfstekt, is Doede al nei it lege hûs ta set. Ja, faaks komt er fan 'e middei wol wer efkes oan.

Yn 'e buorren binne it heal nijsgjirrige, heal spotske eagen, mar sjen dogge se allegear. It moat ek in nuverenien wêze. No lêsten dat gefal wer fan dy trouwerij!

In glûpende hekel hat hy der oan, om tusken al dy sjende huzen lâns te moatten.

Mar op it rûme fjild is de earste maityd wer en fleurich set er ôf nei notaris ta. As it dan wêze moat, dan daalk mar. Boelguod en allegearre.

Op 'e Reidswâl stekt er oan. Sa mar ynienen fljocht it him oan, lyk as altyd yn sokke gefallen. Der sit in preamfarder. Dy komt fan 'e Geast en hat in krewei dongfarren fan 'e klaai nei Ikkerwâld. Hjir is altyd syn húske fan hâldoan. Fan praat komt praat, hy ken Peke syn famylje fan Heite kant noch skoan en fernimt, Peke is ûnderweis om syn spul op te sizzen.

Sjonge, hat Peke nei Ynje west; hy hat yn Kanada Sitten. Nee jonge, om dan wer wat te finen!

Mar as Peke der nocht oan hat, dan kinne se fuortoan tegearre noch wol in kreweike farren hawwe. Syn jonge docht oars mei, mar dy wol leaver by de boer en op 'e bou komt it wurk oan, dat sadwaande. Hy tsjut Peke út wêr't er wennet op 'e Geast, om 'e trije dagen is er sawat thús, hy stekt no hjoed wer ôf en lost dan moarn.

Tegearre geane se oerein en elts giet syn wegen. Peke floitet en sjocht nei de warbere minsken oeral op 'e bou. Djip yn syn hert fielt er in pine oer it stik fan syn libben dat er hjoed ôfslute sil; om him hinne is de nij opbloeiende maityd en earne, - wêr? - dûkt dy frjemde, wûndere en ûnbegryplike ûnrêst

[p. 142]

op, dy't er ek fielde, doe't er ôfstiek nei it fiere Easten, en doe't Seinstra farwol weau fan 'e boat.

Frjemde en mylde meidijen buorrelje him yn 'e holle op, de iene nei de oare en as er it doarp ynfytst moat er him earst wer efkes betinke, wêr't de reis hinne is.