De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders

Augustus.

[1 Augustus 1570]

⁺ In 't eerste deser maent, so sach men tot Borgerhout groote deernis onder de Duytsche knechten, want men wilde haer sonder paspoort laten vertrecken, en van eenige die so getrocken waeren, had men er 9 aen eenen boom sien hangen, en vuele sagen oft sy sturven van ancxste; ende in de stat was oock droefheyts genoech te sien over die vrouwen der gevangenen, die al kermende achter straeten liepen ende hadden requesten aan Ladron en aen Ducdalbe ghegheven met voetvallinge voer hem; hy, Ducdalbe, liet se wel op staen, maer Ladron bleef even hert⁽²⁶⁾.

Ende Ducdalbe trock den 3 Augusti uyt naar Nimmeghem om der Keysers Maximiliaens dochtere daer te verwachten, die ten Ryn afquam om na Spaengien te reisen en te trouwen den conick Philips van Spaengien haeren cosyn; ende daertoe hadde Ducdalbe seer groote stucken gescuts de ambachten der stat van Antwerpen op de nwerf gereet gestelt om die t' scepe te doen en de bruyt daermede te convoieren na Spaengien⁽²⁷⁾.

+ Deernisse onder de Duytsche knechten.

(26) A.C., p. 214 en 215.

(27) A.C., p. 126, Kervijn, op. cit., t. V, p. 683.

[3 Augustus 1570]

⁺ Des nachts op den 3 dach waeren der op den pleyn voer het casteel binnen de stat dry galgen gerecht en 's morgens seer vroech werden er 8 Duytschen aen gehangen en eenen onthalst, ende eenen werdt verbeden; een Duytsche vrouw spronck in 't water met haer kinderkens, een ander verhangt haer selven; des noenens werden sy afgedaen en gegraven. Den 4 dach werden er 9 gehangen en 9 onthalst, onder welcke twee waeren die van Ladron een paspoort hadden, dewyle hy noch gevangen was. Maer waeren tot Lueven blijven otteren daer hy se nou hadde doen halen; het werdt nou wel geclaecht, dat sy hem niet gevangen en hielden tot sy uyt den lande waeren; die 2 dat gebruders waeren werden eerst de handen afgehouwen⁽²⁸⁾.

+ Duytschen gedoyt.

(28) Zie over deze bestraffing, A.C., p. 216 en 217. - Kervijn, op. cit., t. V, p. 683. - D. Papebrochius, loc. cit., ab. p. 172.

[6 Augustus 1570]

⁺ Ende op den 6 Augusti 's morgens seer vroech so werdt er nog negen onthalst ende vier gehangen ende daer quam een bruyt die woude eenen verbidden en de provoest seyde 't is te laet. Maer den gevangene sprack: ‘Is 't uyt liefde dat gy voer my bidt so treckt daer uyt mynen sack dat gy vindt,’ want syn handen waeren gebonden, ‘en bewaert dat tot mynder memorien’, so sy dede: 't waeren ringen oft ander juweelen.

⁺ Ende dien morgen was er een bloedig teeken in der locht gesien en sommich vier gevallen.

De twee vendelen knechten, die op 't casteel lagen, wesende van den selven colonelschap conden qualyck dese bloedige justicie over haer

+ Een bruyt woude een Duytsche soldaat verbidden maer 't en mocht niet sijn.

+ In wat maniren vele Duytsche noch gedoyt werden in Antwerpen.

[p. 132]

⁺ medebroeders gesien, willende haer vendelen somtyts scueren. Maer den moet van Ladron begost wat te vercoelen, seynde die tot Borgerhout lagen haer trommelen en vendelen weder en paspoorten tot over de Mase. Maar den sevenden dach werdt er noch twee gehangen en elck een gescilderde croone opgeset en noch twee gevierendeelt, maer eerst onthalst: dit moesten wel van de principale wesen; de twee waeren vaendragers geweest, onder welcke was een out fraey man, met een grysen baart en seyde, hy hadde⁺ 40 jaeren den crych gevolcht, maer noyt sulcx gehoort noch gesien so met de knechten te handelen. Ende alle de andere syn gegraven geweest, maer dese werden buyten gevuert op 't gemeyn galgevelt en daer gehangen aen nieu half galghen, die root geverwet waeren van sperren, wesende deselve van den taneele daer Ducdalbe onder sat doen men het perdon op de groote merckt uytlasse, synde doen in grooter maesteyt sittende, luttel denckende dat men van 't selfde hout galgen maken soude⁽²⁹⁾.

Ende nadat dese justicie gedaen was, so vercoelde den moet van Ladron, want daer quamen 't synen huyse seer vuele meysens en dienstboden, die elck een van de gevangen Duytschen begeerden ende men riep aen 't gevangenis, dat allen die eenen begeerden wouden incomen, en dan cosen sy eenen die haer aenstont en werdt haer ghegheven. Vuelen seyden: ‘'t Is al hoerenwerck’, sommighe seyden: Al en hebben sy die te voren noyt lief gehadts, 't is een werck van caritaten en bermherticheit.

+ Eenige Duytschen werden gehangen aen de sperren daer Ducdalbe onder sadt doen men 't perdon uytlas.

+ Vuel meysens cosen de gevangen Duytschen, dier noch waren tot eenen man.

(29) A.C., p. 217 en 218.

[11 Augustus 1570]

⁺ Item op den elften dach Augusti, also ick tot Parys was, so werdt daer met trompetten den peys afgelesen op alle brugghen en ander plaetsen tusschen den conick en den amirael met eenen vrede in der religien tusschen⁺ de catolyckque en de gereformeerde. D'inhout desselfs in 't corte was, dat elck sou moghen vry in der conciencien leven, sonder malcanderen te moghen missegghen ende in sommige steden openbare predicatie⁺ der gereformeerder oft calvinisten kercken, ende dat elck verjaechde 't syne sou weder aenveerden, dat noch in wesen was.

+ Peys werdt in Parys gelesen met die van der religien.

+ De conterfeytsels der heeren werden met traecheyt van der galgen gedaen.

+ Alsdoen werdt tot Parys verboden rapiren en geweer te draghen om scoonen scyn.

[14 Augustus 1570]

⁺ Ende op den 14 dach werden eenige conterfeytsels van den amirael Mongemmeri en andere afgedaen van der galgen en dat voer den dage, mits dien dag den conick met synen broeder inquam; maer des amiraels conterfeytsel van houte gesneden, so groot als het leven, hangende aen Monfacon buyten stat, dat hinck noch 5 dagen na desen. Hieraen sach men hoe willecom desen peys die van Parys en desgelycxse papistece steden was, want om desen peys hadt men getracteert van in December 1569⁽³⁰⁾.

+ Mits de gemeynte qualyck in den peys tevreden was.

(30) Hier is bedoeld het ‘Edit de Pacification de Saint-Germain’ dat den 8 Augustus 1570 werd gesloten. Definitieve onderhandelingen waren reeds den 14 Juli ingezet. - Lavisse, op. cit., t. VI, 1, p. 113.

[24 Augustus 1570]

⁺ Item op den 24 dach Augusti so begonde men tot Antwerpen de straten te verciren met diveersche stellagien oft arcke triomphalen, mits men des keysers Macximiliaens dochtere was wachtende, die Ducdalbe was tegen gereyst, ende was den 13 dach tot Nimmeghen ingecomen, daermen oock groote triomphe gedaen hadde, omdat sy 't als sy by den conick in Spaengien, haeren bruydegom, sou comen, soude weten te vertellen wat eeren haer hier in 't landt gedaen waere. Ende van daer reysde sy naer

+ Van de triomphe als de bruyt van ons conick tot Antwerpen quam.

[p. 133]

Bergen op Zoom, en quam den 26 dach 's avonts ten 5 uren binnen Antwerpen ter Royerpoorten in, vuel eer dan men gemeynt hadde, want 't werck was noch onvoldaen, maer seer fraey en vuel in 2 daghen. De weduwe van Egmont, Huerne, Montigni en meer andere waeren haer tot Bergen tegen geweest, clagende haerder mannen verlies en daerenboven noch luttel goedts behielden, mits Ducdalbe dat al mede geconfisqueert hadde. Comende in der stat, so sach men dat sy cleynen state hadde; by haer waeren 2 van haer jongste broeders. Sy was omtrent 22 jaeren, sittende met meer ander dochteren te peerde in eenen gouden of vergulden sadele, een fluweelen mantele geborduert, scoon en blosende. Voer d'eerste op de Peerdemerckt stondt eenen taneel vol sierlyck maechdekens ende doen werdt boven haer hooft een tabernakel gedraghen van vier edelen. Voer haer reden 2 benden van Ducdalf ruyteren: haer dienstdochteren saten in silveren sadelen; Ducdalbe met syn sonen en sommige heeren van der oerden reden achter haer en menigen coopman. Op de Groote merckt daer stont den grooten ruesen met alle de cleyne rueskens achter hem danssende, elck met een tortse en voorts alle der gulden cameren van boven tot beneden, ja op de huysen en den stathuysen alderleye vueringe van fackelen, pecktonnen; en de alle de trompetten en seer vuel scalmeyen en trommelen sloeghen ende den gemaeckten grooten walvisch en dede oock niet dan draeyen. Ende van daer naer de kercke achter 't stathuys omme ende in 't gadt van de Hoochstrate stont den oliphant; ende het loff in den choor gedaen synde, sadt sy weder te peerde ende reeds tot by den Rooden Leewe, daer stond het groodt zeepeert in 't gadt van de Cammerstrate: van daer de Kerckhofstraete in, aen 't Beddestrate, daer stont een scoon arcke triomphale van den Genevoysers; van daer op de Meerebrugghe daer stont de triomphale arcke van de Lombardiesers, al vol scoonder scilderyen en alderleye spel en sanck. Ende van daer in de Meere theuren logyse van de kercke af, mits den avont, gingen de scutteryen met tortsen neffens de peerden, die wel souden voertijts in blanck harnas geweest hebben. Maer de vrempdelingen waeren nou in de wapen, want so sy ten huyse in was, quamen daer de Spaengiarden ter wachte en scoten dapperlyck; ende het vieren duerde al den nacht. Ende des anderdaech rede sy ter kercken ende passeerde doen doer ander straten om aerdichheyt te sien. En na den noene werdt sy geleydt na het nieu casteel van Andtwerpen, daer men alle triomphe bedreef met groote artelrye; ende dien avont vierde men alle de stat dore en oock de arcke triomphalen ende dat seer abondant met pecktonnen en oock t' sommige steden liepen wynvaten, ende ten lesten quam den oppersten heere ende donderde seere met blicxemen en regenen, so dat menighe nat thuis quamen.

Ende den derden avont ginck de coniginne in 't nieu Oostershuys eten, ende alle dien avont vierde men weder al de stat doere met vierpylen en ander siraet. Ende op den lesten dach vertrock sy weder na

[p. 134]

Bergen op Zoom met stercken convoye, maer haer joncksten broeder bleef hier mits syn sieckte en reysde so de see over naer Spaengien in September, na windt wachtende⁽³¹⁾.

(31) De intrede der bruid, zie A.C., p. 29. - Papebrochius, op. cit., t. III, p. 178, Kervijn, op. cit., t. V, p. 697.