De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders

Februarius.

[1 Februari 1569]

⁺ Item in 't eerste van deser maent quamen tot Antwerpen diverse brieven vermeldende van de wonderlycke tydinghe van Garnaten, in welck conickryck de geel mooren wonen, ende hebben die tirannye der

+ Hoe de Mooren in Garnaten de papen ende Spaansche inquisitueren verdreven hebben, assistentie nemende van den barbaris.

[p. 78]

Spaenscher inquisitueren niet langher cunnen verdraghen, want men hadde haer alle tot slaven gemaeckt, die altoos om eenen sekeren pennick aerbeytden, ende bovendien ter kercken bedrongen waeren te gaen, houten en steenen beelden aen te bidden. Te voren eerden sy Godts scepselen als sonne, mane en sterren, ende hadden nou eenighe aliancie met den barbaris gemaeckt, die haer een scip wapenen gesonden hadde, waermede sy de Spaengiarden, papen en andere inquisitueren mede uyt den lande geslagen en vuel dootgesmeten hebben; ende de kercken waeren noyt, so men hoorde, in Nederlant gesceynt als dese syn. Maer vreesende de Spaensche macht, so hebben sy haer wel 18.000 't samen geworpen op eenen berch: ende dat soude gesciet syn op kersdach, als men haer meynde in de kercke te sien comen met devocien, maer keerden nou weder na haer oude wet, niet wetende van den evangelium⁽¹⁵⁾.

⁺ Item in 't eersten van dese maent werdt op zee van der coniginnen scepen een cleyn sceepken genomen, daer eenen ambesaet in was, die Ducdalbe na Spaengien sondt met diveersche commissien: hoe hy en in wat manieren dese landen sou in syn obedientie cunnen houden, die van buytens landts vrinden toequamen, daer Ducdalbe noch voer vreesde; te weten voer het inbreken van den prinsche d'Oraengien, die noch met syn ermeye ontrent Straesborch lach. Ende doer dese tydinghe geboet Ducdalbe de Engelsche natie vaster te houden dan te voren, die men op borge hadde latèn uytgaen; d'eerste van deser maent werden oock eenighe⁺ gevangenen om der religien uyt Antwerpen nae Brusel gevuert, ende eenighe wederdoopers werden gevanghen⁽¹⁶⁾. Den prinsche van Oraengien was van den conick vervolcht, die nou by Mets lach met syn ermeye; maer den prinsche d'Oraengien hadde so vele gedaen, dat den prinsche van Condé ermeye die in last was, byeen was comen en vry opgebrocken waeren na Provincien en Languedock. 't Is verwonderlyck dat se niet samen den conick wederstonden, maer het is quaet in heeren boecken⁺ studeeren; tot Rouwaen en tot Parys werdt groote tyrannye gedaen om het pausdom in synen fatsoen te houden, vuele werden verjaecht oft bedwongen ter misse te comen.

(15) Zie Gachard, Corresp. Phil. II, t. II., p. 72. - Ook Bibliothèque Nationale, t. II, p. 276.

+ Een van Ducdalf ambesaten werdt op zee gevangen van de Engelsche.

+ Gevangenen na Brusel gevuert.

(16) Voor de gevangen herdoopers, A.C., p. 184

+ Den prinsche van Oraengien moest uyt Vranckeryck wycken duerdien hij bij den prinsche van Condé niet conde comen.

[8 Februari 1569]

⁺ Item op den 8 dach February, so werdt tot Antwerpen met de Breeden Raet Ducdalbe tot des crychgebruyck wederom den 10 en 20 pennick op huysen en renten geconsenteert. En seer sterck besettede hy de frontieren, vreesende oft den prinsche wederom wou inbreken, die nou⁺ met syn ermeye by Straesborch is, treckende wederom so in Duytschelant, waer den conick van Vranckeryck hem vervolchde met macht tot aen syn quartiren eynde. Maer de prinsche heeft so vele gedaen, dat den prinsche van Condé te beter heeft connen passeren propelyck in 't quartier der Hugenoosen als in Languedock en daeromtrent.

⁺ Item op den 8 dach so werdt tot Antwerpen een gebodt gedaen, dat alle personen die in 't jaer 1567 en 1566 met die van andere dan de chatolycke religie geteekent hadden gelyck doen het gebruyck was,

+ Scattinge.

+ Prinsche met sijn ermeye bij Straesborch.

+ Gebodt tegen die van der religien.

[p. 79]

't selfde soude comen verclaren aen de commissarissen van Ducdalbe binnen den tyt van 30 daghen; 't soude al vergeven syn, ende die 't niet en deden, sou men 7 weken daerna alle haer goeden confisqueren. Maer 't en werdt niet geacht, denckende een iegelyk, 't en is niet van noode in de stricken te loopen⁽¹⁷⁾.

Item deestyt hadde Ducdalbe vernomen, dat met consent en borge, de Engelsche natie tot Antwerpen achter straten ginck, heeft sulcxs verboden, ende die scerper doen bewaeren; ende de coniginne maeckte groote gereetscap van orlogsche scepen, die oock som alreede ter zee waeren. Also, dat den XI dach February de tydinghe quam, dat se wel 80 zeylen op zee genomen hadden van scepen, die uyt Spaengien quamen; ende corts daerna heeft sy oock eenighe visscepen en oock twee briescepen van Delft omtrent den Briele (genomen) also dat den quaden crychsbeginsel den coopman scadelyck was⁽¹⁸⁾.

(17) Op 8 Februari werd inderdaad den tienden en twintigsten penning door den Breedenraad toegekend, zie A.C., p. 184. - Zie ook verder in dato 19 Februari. De publikatie hier bedoeld is vermoedelijk diegene, involge dewelke aan de edellieden, onderteekenaars van het eedverbond, nog een maand uitstel werd verstrekt; zie Gachard, Corresp. Phil. II, t. II, p. 673.

(18) Zie hierover, het kapen van Spaansche schepen en andere, Kervijn, op. cit., t. V, p. 297, 306, 309, 319 en volg.

[19 Februari 1569]

⁺ Item op den 19 dach February werden tot Antwerpen twee gebroeders gehanghen uyt Vlaenderen geboren van by Aelst, en werden seer beclaecht, wat men noyt haer op quaey feyten bevonden hadde, dan dat sy beeltstorminge gedaen hadden 1566. Tot Bergen in Henegou werdt in deser maent oock een sulcken man gehanghen, die van Antwerpen was ende een ander quam hem stercken in 't geloove; dies de wet hem dreychde, maer hy seyde: ‘Laet my myn werck doen, en dan doet gy het ou’; ende werdt gevangen en corts daerna gehanghen: also dat het vervolch overal groot was; in Vranckeryck en sonderlinghe tot Parys en Rouwaen werdt er dagelycx oock gemartiliseert⁽¹⁹⁾.

⁺ Desen nacht te voren werdt tot Antwerpen by de nieuwe wage 17 doopers gevangen in haer vergaderinghe ende werden terstont gepynicht om andere te beclappen ende daer werdt er noch eenighe gevangen, doer het pynighen beleden.

⁺ Item deestyt begonde men te trackteeren van 2 groote houwelycken, die noch dit jaer niet volbracht en werden, te weten, van den conick Philippus van Spaengien en van 't keysers Maximiliaens dochter, syn nichte; ende van den conick Carel de 9. van Vranckeryck ende de ander dochter des keysers, daer 't pausdom seer toe erbeyde; meynende doer sulcx vordeel te hebben⁽²⁰⁾.

⁺ Item deestyt hadde de coniginne van Engelant wederom 5 Spaensche scepen op zee genomen ende stelden al het volck en scippers gevanghen; ende des sulcxs wou sy doen sonder ophouden, totdat de ambassaduers, die sy aen den conick gesonden hadde om hem selve te spreken, souden wederom gecomen syn; want sy en wilde met Ducdalbe niet te doen en hebben, segghende, dat hy t' onrecht haer cooplieden gevanghen houdt tot Antwerpen en elders; ende dat sy recht hadde om 't gelt te nemen, dat sy in 't voerleden jaer nam, want die scepen in haer landt gevlucht quamen ende previlegie heeft, geen gelt uyt haer landt en mach gaen; men moet het daer besteden en waer voer coopen. Hoewel synen ambas-

+ Gebroeders om beelt storminge gedoyt en ander volck in vele plaetsen.

(19) De twee gebroeders Leemssen waren van Axel afkomstig: A.A., dl. XIV, p. 64, n^os 707-708.

+ 17 wederdoopers tot Antwerpen in der nacht gevangen.

+ Groote houwelycken op handen.

(20) Het huwelijk van Karel IX met aartshertogin Elisabeth van Oostenrijk werd voltrokken op 14 Januari 1570. - Filips II zou huwen met de aartshertogin Anna van Oostenrijk, die vroeger voor zijn zoon don Carlos was bestemd geworden.

+ De coniginne van Engelant nam noch al scepen.

[p. 80]

saduer, aen haer gesonden, wilde segghen, dat het des conicxs, haer swaghers gelt was; maer sy wist beter, dat het cooplieden gelt was, die 't hem mochten geleent hebben.

⁺ Ende hielt dien ambassaduer gevangen, omdat hy noch in Engelant synde, screef aen Ducdalbe, dat hy haer cooplieden sou aentasten, en sy werdt sulcx gewaer, eer hy uyt den lande cost geraecken⁽²¹⁾.

Item deestyt en wilde Ducdalbe tot Antwerpen geen Spaensche goederen, wynen, olie of fruyten meer op Oostlant laten laeyen, mits hy hoorde, sy Engelant daer mede spysden. Ende vergaderde vele piloten ende oude scippers om van haer te weten, of men niet en soude connen varen van hier in Spaenigen sonder verby Engelant te varen, vreesende dat hy ten lesten sal moeten 't hooft in den scoot legghen, want sy seyden neen, ten waer een jaer lanck reysen doer de Oostersche onbekende coude zee, welck niet wel om volbrengen en waer, om 't peryckel van veel ys en andere peryculen.

+ Due de Alva soeckt raet aen piloten om eenen anderen wech op Spaengien te seylen maer was om niet.

(21) Behandeling van dit konflikt bij Gossart, op. cit., p. 155, betreffende den ambassadeur, p. 170: deze was ‘resserré en son logis’. - Zie ook Kervijn, op. cit., t. V,: de briefwisseling van den ambassadeur, aldaar uitgegeven.

[27 Februari 1569]

⁺ Item op den 27 dach February werdt tot Antwerpen ende elders, als wesende den eersten sondach in den vasten, des paus aflaet gecondicht, ende men ginck dien dach processie generale, ende men soude dese weke vasten ende ten naesten sondach 't sacrament gaen ende weder processie gaen; ende alwie ter predicatie ter nieuwer religien geweest hadden, soude al vergeven syn doer 't paus macht; maer die gewelt gedaen hadden, dat was 't conicxs wille te straffen na synen wille, welck was den deckmantel, daer de leelijcke beeste 't fenyn mede deckte⁽²²⁾.

⁺ Item deestyt was er wederom groote vergaderinghe in Duytschelant, ende de spraecke was vele onder den man, alsdat de stat van Luyck van des prinschen van Oraengien oft ander vorsten weghen sou belegert worden, siende de groote vergaderinghe die omtrent Straesborch gemaeckt werdt. Ende die van Luyck vreesden oock selve om die groote scamperheyt, die den bisschop den prinsche in 't aftrecken van synen legher verby Luyck gedaen hadde, die hem te voren seer geflateert hadde. Maer 't was den grave van Tweebrugghen, die des prinschen volck en meer andere meest aennam, maer den prinsche en was oock niet ledich.

+ Van des roomschen gesonden aflaet.

(22) A.C., p. 185. - Het gebod, betreffende deze processie: A.A., dl. II, p. 428, in dato 26 Februari.

+ Luyck vreesde voer beleggen, siende nieuwe vergaringe.