De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders

[p. 32]

Julius 1568

[1 Juli 1568]

⁺ Op den eersten dach deser maent quam de royroede binnen der stat van Antwerpen, die genoempt was Spelleken, en daer werden eenige wederdoopers ghevangen, vrouwen en mans, ende bracht oock eenighe ghevangenen met hem van Brusel, om die Ducdalbe na te vuren. Ende heer Anthonis van Strale sou men oock mede na Vrieslant gevuert hebben, maer hy was te kranck, so hy onlancx gepynicht werdt, synde nieuwelycx beswaert van eenighe papen en canonicken van Antwerpen; anders soude hy los gegaen hebben, maer sy hadden eenen sonderlinghen haet op hem, omdat hy tot Mercxem eenen predicant op syn heerlyckheit hielt, die daer pastoor was, en daer vuel volcx van Antwerpen na liep, welck sy niet lyden en mochten, grypende eenen haet, en nou bewesen metterdaet⁽⁹³⁾.

⁺ Item deestyt werden tot Antwerpen gemaeckt en geordineert vuel heymelycke en onbekende verraders, om die anders dan van der Roomscher religie waren, aen te brengene; ende daer was er geordineert wel 500; sommige seyden 100 en souden elck hebben 7 stuyvers daechs ende van die sy aenbrengen souden haer gedeelte (hebben). En sommige bedelaers, die oock alles dat sy hoorden de papen tegengaende en dat overbrengende, souden half so vele hebben. En van gelycken werdt nou in vele steden geuseert, Godt betert! En seer corts werdt een verrader seer gewont, die borgers verraden hadde.

⁺ Item deestyt was het vervolch in Vlaenderen seer groot, en sonderlinge in Dornick; 't scene, men soudt al vangen en hangen wat oyt in eenighe nieuwe predicatie geweest hadde. Ende daerontrent Sint Toomas laghen de wilde guesen noch, die vuel cloosters en papen beroofden oft rantsoen namen, en ontrent Dornick en elders laghen noch eenighe Spaengiarden, die sulcx souden beletten, maer die quelden den huysman, gelycx sy deestyt by Dornick enen hoevenaer met alle syn gesin doerschoten, omdat se geen gelt te geven en hadden. Van desen guesen quam dicwyls 't geroep, dat sy Franssoyen by haer hadden en in 't landt wouden breken; en die 16 Spaengiarden, die desen hoevenaer doyden, werden van de boeren vervolcht en meest dootgesmeten.

+ Hoe heer Antonis van Strale losse gewesen was, maer van papen wederom beswaert.

(93) Over de ziekte van Antoon van Stralen worden wij door Morillon ingelicht.
Poullet et Piot, op. cit., dl. III, p. 291. - Men had hem een zware tortuur doen ondergaan.

+ Vuel verraders werden gemaeckt die men 7 stuyvers penningen noemptde.

+ Vervolch in Vlaenderen. Van de wilde guesen.

[4 Juli 1568]

⁺ Item op den 4 dach Julio quam den graef van Meghen te voet en te peerde in der nacht uyt Groeninghen, om graef Loduwyck in synen leger te overvallen; maer sy moesten met scande weder in de stat vlieden, want Loduwyck was goey wacht houdende, en versloech vele van syne vyanden. Maer Ducdalbe en was noch daer niet, maer dagelycx so volchden hem noch vele wagenen met wapenen en ander ammonitie van orloghe. En syn sone trock het landt van Gelre in met een deel Spaengiarden om den grave van 't Heerenberge te verdryven, die in syn stat gecomen was.

Item op den X dach Julio werden tot Antwerpen 2 calvinisten onthalst om de religie⁽⁹⁴⁾.

+ Scermutsinge voer Groeninghen in der nacht.
Duc Dalf sone treckt na 't Heerenberge.

(94) A.C., p. 170. - A.A., dl. XIV, p. 54, n^o 633, p. 57, n^o 648 (vernoemd op 9 Juli).

[p. 33]

[12 Juli 1568]

⁺ Item op den 12 dach Julio, so quam de tydinghe, hoe dat Ducq Dalba sone de stat van 't Heerenberghe ingenomen hadde, ende al vermoort hadde, dat er vonden was. Van dese victorie was wonder te segghen, en vuele papen seyden: ‘Eer 8 daghen en sullen die in Vrieslant liggen met graef Loduwyck niet beter varen.’ Maer op den 13 dach so quam terstont ander tydinghe, als hoe dat sy in 't stedeken geen mannevolck gevonden en hadden, dan eenige oude ende vrouwen, ongewapende, die sy vermoorden; de andere waeren al gevlucht op 't casteelken daerby ligghende. Ende de Spaengiarden derwaerts comende werden van diveersche syden bevochten, want den graeve van 't Heerenberghe lach met een deel volcx, en som te peerde, in 't bosche; ende die inwoonders van 't Heerenberghe, die in 't casteelken gevlucht waeren en oock vuel boeren quamen al gelyck aengevallen, also dat er 8 oft 9 vendelen Spaengiarden verstroyt werden. Ende desen 13 dach quamen 9 wagens met gequetsten in Antwerpen en den 14 dach noch 7 wagens en den 15 dach noch 4 wagens, en in meer ander steden van gelycken. Ende men hoorde dat er 7 oft 8 Spaensche vendelen op 't casteelken vloghen: dit was de eere, die Ducdalf sone daer haelde, daer eerst een ander fame af liep⁽⁹⁵⁾.

+ Hoe de Spaengiarden 't Heerenberghe in 't landt van Gelre innamen en haest geslegen werden.

(95) Van Vloten, Nederlands opstand tegen Spanje, op. cit., dl. II, p. 90.
Rachfahl, op. cit., p. 444.

[20 Juli 1568]

⁺ Item op den 20 dach deser maent quam de tydinghe tot Antwerpen, als dat alle graef Loduwycx volck gesleghen was, ende hy gevanghen en meer andere doer de menichte van Ducdalf volck; ende men luyde noch dien voernoen de groote clocke van blyschap: maer 't en was al uyt soo niet. Den prinsipalen slach en gesciede niet voer op Magdaleenen dach, den 22 dach deser maent Julio, maer haer docht dat sy de verraderye seker hadden en Loduwyck gevoelende, dat er verraet in synen legher was, was opwaerts getrocken na Wedde. Maer op den 22 dach gesciede 't dat Ducdalbe met gewelt aenviel, ende hy hadde vuel Oostersche ende Breemersche knechten, die welcke de vyanden voer ooghen siende, ‘gelt’ riepen, synde van haer cappiteynen, dat verraders waeren opgerockt: en deser was er ten alderminsten 2000, ende gaven een oorsaecke dat Loduwycx ander volck, sulcx siende, voer den vyant oock moesten wycken, vreesende van achter gesleghen te worden. Ende noch dede Loduwyck vuel van synen volcke eenen dyck doergraven, meynende de Spaengiarden te verdrincken, maer den tyt viel te cort: hy moeste met alle syn vrinden vlieden na Emptden. Maer de verradersche cappiteynen werden van Ducdalbe vrindelyck ontfangen, maer de gemeyne knechten meynden oock genade te hebben, werden al vermoort, en som in scueren gejaecht en soo verbrant; want de tirannighe Spaengiarden moesten haeren moet coelen. En vermoorden oock vuel boeren, die graef Loduwyck spyse gedaen hadden, welck sy oock moesten doen, en verbranden sommige dorpen; en roofden se eerst en scoffierden vrouwen en dochteren; somma 't scene dat sy 't conicx landt bescermden, maer bedurven 't meest, want Ducdalbe gaf haer 2 daghen om de dorpen te rooven⁽⁹⁶⁾.

+ Van den slach in Vrieslant, daer graef Loduwyck moest vlieden, mits verraderye en so was Duc Dalbe te stouter self te comen.

(96) Over den veldslag van Jemmingen zie men: Mendoça, op. cit., ab p. 123.
Rachfahl, op. cit., ab p. 427.

[p. 34]

Item als Ducdalbe nou den legher van graef Loduwyck verslegen en verdreven hadde, so waeren vele blyde, sonderlinghe de papen en haeren aenhanck, ende ordineerden teghen 'd eerste der nieuwer maent eenen dach om processie te doen en te bidden en Godt te loven en te dancken van der grooter victorien, gebiedende oock iegelyck syn werck te laten en te vieren, totdat sulcx gedaen sou syn. Ende overal screven sy brieven van deser victorie, die met vuel verraderye lange besteken was, maer dat sweghen sy wel, ende het vervolch was destyt groot in al de Nederlanden. Tot Doernick waeren in dese maent over de 50 persoonen om de religie gehangen, gebrant en onthalst: men dwonck de man de vrou aen te brenghen oft de vrou de man, oft beyde te sterven. Tot 't Hertoghenbossche is er oock 9 of 10 om der religie gedoyt en meest overal, maer in Vlaenderen meest⁽⁹⁷⁾.

(97) Over de vele terechtstellingen te Doornik zie: A. Hocquet, op. cit., p. 297.