De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders

Julius 1567.

[2 Juli 1567]

⁺ Item op den tweeden dach deser maent, was er weder ontallyck vuel volcx tot Sinte Bernaerts ten sermoone; daer waeren 4 scepen vol met volcx gecomen, en 3 pleyten ende vuel scuyten en dertich wagens en vuel te peerde, also dat er uyt Antwerpen wel 2000 persoonen waeren, en op den wech songen se psalmen. Maer dit was syn leste predicatie; het volck ginck hierna eens om niet: also en mocht de waerheyt geen stede hebben, seer neerstich waeren de papen om sulcx te beletten⁽¹²⁹⁾.

⁺ Maer desen dach gebuerde 't, dat een Walsch cappiteyn een borger doerstack voer syn duere, uyt nyt, omdat hy een vaendrager was geweest van de statsknechten, die nou afgedanckt waeren. Ende om de moort en beroerte, die daghelycx gesciede, so werdet op den 4 dach geboden onder de knechten, dat het alle vergeven was, wat tot noch toe gesciet was, dies souden sy sweeren voortsaen vrede en vrintscap te houden: en dit was den raet, die men hiertoe socht.

+ Des apts preken van St-Bernaerts verboden.

(129) A.C., blz. 139.
Poullet et Piot, op. cit., t. II, p. 490.

+ Moort van een cappiteyn.

[5 Juli 1567]

⁺ Item op den 5 dach Julius, so werden ontrent den avont 2 sonnen gesien en vuel volckx hadden groote vrempdicheyt gesien in de locht; niet in de locht alle, maer sommige sagen de scaduwe op de eerde van ruyteren en knechten, die doer de locht trocken, en het was groote droochte en hitte.

Ende daer was meer fame van orloge dan ick scryve; den roep was, dat gelyck eenen mists subyt compt, dese landen souden overvallen worden van der vorsten weghen en uytgevluchte heeren; men hoort niet te⁺ scryven voer 't en gesciedt, maer om de groote fame dienet verhaelt. En nochtans en gesciede 't dit jaer niet, en nochtans maeckte het hof oft de regente eenen leger in 't landt van Litsenborch, en vergaderde daer

+ Wonderteeckenen van orloge in de locht.

+ De regente sloech een leger te Litsenborch.

[p. 229]

⁺ vuel volcx; en hierdoer meynden vuele persoonen, dat er orloghe voerhanden was, en dat sy vreesden. Maer het was, omdat se een ermeye uyt Spaengien waeren verwachtende met duc Dalbe en hem daer souden teghen comen en ontfanghen; en alle victalie gereet sou syn om de engelen te ontfanghen, want sommige papen en monicken vreesden noch wel, dat het haer altoos suswel niet vergaen en soude; maer mocht de conick over comen en vuel Spaengiaerden mede brengen, die sy engelen hieten, so hoepten sy wel bewaert te syn en haeren stoel vast te setten⁽¹³⁰⁾.

+ Men was nu due Dalbe verwachtende met engelen.

(130) A.C., blz. 140.
F. Rachfahl, op. cit., t. III, p. 42.
Poullet et Piot, op. cit., t. II, p. 517.
Gachard, Corresp. Philippe II, t. I, p. 558. Brief van Prats aan Antonio Perez.

[8 Juli 1567]

⁺ Op den 8 dach waeren wederom diveersche vechteryen en oproeren in Antwerpen, tusschen de Walen en de borgeren: het werdts byna een ambacht of quaey usantie.

⁺ Item deestyt, also 't gansch hof noch tot Antwerpen was, so werdt er grooten raet gehouden om een kasteel binnen Antwerpen te maecken, waerom sommige papisten ende papen om riepen, om aldaer een gernisoen te houden, opdat geen ander leeringe haer in dese stadt meer en soude derven opworpen. Maer den coopman en ander goey borgers en sochten sulcx niet; ende op den 7 Julio so begonden sy eenighe ordinanciers te doen meten, en meynden 't te maken aen den watercant, in Sinte Michiels clooster en daerontrent tot aen de Munte. Maer sommighe raeyden van buyten te maken, herdt aen de stat, om den cost te scouwen van vele huysen, die sy souden moeten coopen en afbreken⁽¹³¹⁾.

+ Oproer doer de soldaten.

+ Raet werdt tot Antwerpen gehouden, om een kasteel te maken.

(131) Reeds in Mei 1567 had de regente haar plan over de oprichting van een citadel aan den Koning medegedeeld.
Theissen, op. cit., p. 356, brief van 3 Mei; p. 365, in dato 24 Mei.
Zie ook Poullet et Piot, op. cit., t. II, p. 425 en 475.

[13 Juli 1567]

⁺ Item op den 13 dach Julio, so ginck men tot Antwerpen in alle kercken processie generale, met brandende keerssen, omdat het gemeyn volck bidden soude, dat hy met goede avonture mocht overcomen. Maer ick geloove, dat sy som wel beter wisten, al maeckte men de gemeynte dit wys; en ick geloove, dat dit niet alleen hier, maer in vuel steden gedaen was; en het was oock ten stathuyse afgelesen, dat hy op de compste was⁽¹³²⁾.

⁺ Ende desen selven dach, so quam subyt in Antwerpen den grave van Hoochstraten met ontrent 20 peerden, ende al het volck was van dies verwondert, want by te voren gevlucht was, gelyck den prinsche van Oraengien ende andere. En den roep was terstont onder het volck, dat alle de gevluchte heeren souden weder comen en present souden syn tegen des conicx compste, opdat hy alle heeren sou vinden in haeren state, gelyck hy die gelaten en gestelt hadde. En de grave van Megen was oock van Antwerpen gevaren na Zeelant, om daer, soo men hoorde, 5 oft ses scepen te bereyden van orloghe om den conick in te halen. Maer 't was verre van so na; ick geloove, dat sy 't al uytgaven en wel beter wisten, ende meynden vuel vogels in 't net te kryghen, maer sy en willen niet vallen.

Ick geloove, dat sy de gevluchte heeren alle ontboden hebben, om met desen scoonen scyn van des conicx compste te bedriegen. Maer alleen Hoochstraten heeft hem verstoutet, ende hy was, die oyt minst hem gemoeyt hadde iet te voorderen, dat teghen de regente oft teghen de Room-

+ Men dede processien om des conicx compste, maer sy meynden engelen.

(132) A.C., blz. 140.
De gezant van Margaretha van Parme, Gaspard de Robles, bracht o.a. deze verzekering uit Spanje mede, dat Alva onze gewesten niet zou betreden, alvorens de koning zou in het land zijn gekomen.
Rachfahl, op. cit., t. III, p. 43-44.
Kervijn, op. cit., t. IV, p. 480, ook p. 474 voor de processie.

+ Den graef van Hoochstraten quam voer de regente, maer vertrock haest weder na Dillenborch, daer de ander gevluchte edelen waeren.

[p. 230]

sche religie was; ende hy vertrock wederom op den 16 dach Julio. Ende⁺ in syn incompste weygerde hem de regente spraecke, mogelyck het spete haer, dat hy de andere niet al mede en brochte. Ende so had se haer net mogen toetrecken, en duc Dalbe, als hy comen sal, hem die dan in handen leveren, want daer sal twist vallen, waerom sy die edelen heeft laten vluchten en niet gegrepen, dat sy wel hadde connen doen⁽¹³³⁾.

+ De regente sceyde den 18 Julio uyt Antwerpen na Brusel.

(133) Gachard, Corresp. Phil. II, p. 558: 8 schepen werden uitgerust ten einde den koning tegemoet te varen.
In hoeverre ook de regentes geloof hechtte aan het nieuws van de komst des konings blijkt uit hare briefwisseling met Hieronymo de Curiel, factor van den Koning, welke werd verzocht de noodige fondsen te leveren voor de uitrusting der schepen.
Zie Rijksarchief. Brussel. Papiers d'État et de l'Audience, registre 266, f^o 198 en volgende, in dato 23 Juli 1567.
Betreffende de komst van Hoogstraten, vinden wij geen aanduiding: deze terugkeer is bevreemdend, te meer daar Hoogstraten rond dezen tijd in het Keulsche verbleef.
Poullet et Piot, op. cit., t. II, p. 596.

[20 Juli 1567]

⁺ Item op den 20 dach Julio, gescieden tot Antwerpen diveersche vechteryen doer de Walen, al dien dach in diveersche straten en noch te voren, en daer na waeren eenighe vrouwen vercracht van eenen Walschen soldaet, en van graaf Carel, sone van Mansvelt, selve. Hoe souden sy dan justicie doen over de gemeyn soldaten, die dagelycx menigen borger quetsten over doot, en som oock terstont stierven.

+ Van vechteryen en vrouwenvercrachtinghe in Antwerpen doer de Walen.

[22 Juli 1567]

Den 22 dach wilden de Walen een groote maeltyt verstooren van Oosterlingen, maer sy moesten wycken; sy meynden oock by nachte den scoutet syn cappe te nemen; op den 23 dach hadde den mercgrave een Wale gevangen, die een duere opengeloopen (hadde), maer werdt hem ontweldicht. Somma alle quaet gesciede, nou de regente wech was⁽¹³⁴⁾.

(134) De regente had, vermoedelijk wegens de ontvangst van Alva, onze stad den 18 Juli verlaten.
A.C., blz. 140.