Werken. Deel 2: Proza

[XVIII]

Ay suete lieve kint, sijt vroet in gode, want vroetheiden⁺es u grote noet Ende elken mensche die godlec werden

+ xviij

[p. 60]

⁺wilt. Want vroetheit leidet herde diepe in gode. Mer het es nu een tijt, dat nu welna⁽¹⁾ niemen sinen noet bekinnen en wilt noch en can in scoude van dienste ende van minnen. Ay, du heves vele te doene, saltu gode ende den mensche leven ende volwassen na dat betamen diere werdecheit, daer du in ghemint best van gode ende⁺ghemeint. Set u vroedeleke ende gheweldechleke in al dat⁺dine es alse ene onverveerde, Ende in al uwe seden na uwe vrie edelheit. Die ghene die rike es boven alle rike ende geweldech, hi ghevet hem allen ghenoech bi ziere moghentheit ende bi ziere onste, Niet bi sinen pinen,⁺noch bi zinen toedraghene, noch bi sinen ghiften⁽²⁾ metter hant. Mer dat sine rike moghentheit ende sine gheweldeghe boden, Dat sijn sine volcomene dochde, die hem dienen ende sijn rike berechten ende gheven hem allen dies si behoeven, na ere ende na betamen des gheens, die der here af es. Ende si gheven elken na dat hi gheboren⁺es ende van ambachte. Ontfermecheit ghevet allen ledeghen lieden die puer arm zijn, in allen manieren daerse in begrepen zijn van ondogheden, daersi ereloes⁺ende goedeloes bi bleven zijn. Caritate bewert dat ghemeine van den rike ende ghevet elken dat hi behoevet.⁺Wijsheit acemeert⁽³⁾ alle die edele ridderen die met⁽⁴⁾ groten wighe ende met sterken storme arbeiten⁺in berrender begheerte metter edelre Minnen. Volmaectheit⁺ghevet den ghenoten haer lantscap rike ghelijc den gheweldeghen heerscappe der gheweldegher zielen, daer ic af spreke, Die met gheweldeghen volcomenen

+ prudentia

(1) nu welna] B en C wel na.

+ 21c)

+ mores secundum nobilitatem tuam

+ non secundum labores

(2) ghiften] B gichten, C ghichten.

+ misericordia dat pauperibus

+ caritas dat

+ sapientia

(3) acemeert] C achemeert.

(4) die e.r.d. met] B die r. die edel sijn met.

+ 21d)

+ perfectio

[p. 61]

wille ende met volcomenen werken hare edele gheweente⁽¹⁾ hevet met al den wille der minnen. Dese .iiij. doechden sal de gherechtecheit gheven ende doemen ende benedien. Hier bi pleghet de keiser selve vri ende in⁺vreden te zine, om dat hi ghebiedet den ambachten⁽²⁾ die gherechte te houdene, ende beset de coninghe ende de hertoghen ende de graven ende de voerste ghenote metten hoghen lene siere rijcheit ende metten werdeghen gherechte der minnen, Die de crone es der riker sielen, die helpen mach elken na zijn behoeven,⁺Ende hare dies selves nochtan niet en onderwint dan⁺metter minnen haers liefs. Dit eest dat ic meinde, doe ic u lest⁽³⁾ die .iij. doechde screef: Alles te ontfermene⁺⁺Ende niet in u bescermen te nemene Ende die andere die ic u seide. Dus arenstele⁽⁴⁾ behoudet uwe edele volcomentheit van uwer werdegher volcomenre zielen. Ende merket hare sinne. Aldus gheheel houdet u van allen⁺onderwendene van goeden ende van quaden, van hoghen ende van nederen, Ende laet al ghewerden, Ende sijt vri om u lief te oefenen Ende om ghenoech te doene dien die ghi mint inder minnen. Dit es uwe gherechte scout, dien ghi gode sculdech sijt van uwen gherechten wesene ende hen dien du met hem best, Dus enechlike gode te minnene ende els niet te onderwindene dan der enegher minnen, die ons te hare vercoren hevet. Nu verstaet die innecheit van uwer zielen, wat dat es ziele. Siele es een wesen dat sienlec es gode, Ende god⁺hem weder sienlec. Siele es oec een wesen dat gode

(1) gheweente] B en C ghewoente.

+ imperator committit

(2) ambachten] C ambachteren.

+ corona anime

+ amor non intromittit

(3) lest] in C door een later hand tusschengevoegd.

+ ⊙ in secundo folio precedente

+ 22a)

(4) arenstele] B erenstelec, C ernsteleke.

+ sic integrum te tene nichil intromittere

+ quid est anima

[p. 62]

genoech wilt sijn, Ende gherecht heerscap houdet van wesene daer si niet te vallen en⁽¹⁾ es bi vremder dinc⁺die mendere es dan der zielen werdecheit. Daert aldus es, daer es de ziele ene grondeloesheit daer god hem⁺⁺selven ghenoech met es, ende sine ghenoechte van hem zelven altoes te vollen in hare hevet, Ende si weder altoes in heme. Siele es .i. wech van den dorevaerne gods in zine vriheit van sinen diepsten. Ende god es een wech vanden dorevaerne der zielen in hare vriheit. Dat es in sinen gront die niet gheraect en can werden, sine gherakene met hare diepheit. Ende God en si hare geheel, hine ware hare niet genoech. Dat sien dat naturelec in de ziele ghescapen es, dat es caritate. Dat sien hevet twee oghen,⁺Dat es minne ende redene. De redene en can gode niet ghesien sonder in dat hi niet en es; Minne en rust niet dan in dat hi es. Redene hevet hare vrie pade, daer si bi gaet⁽²⁾. Minne ghevoelt ghebreken⁽³⁾; nochtan ghebreken⁽⁴⁾ vordertse meer dan redene. Redene vordert in die dinc die god es, bi dierre dinc die god niet⁽⁵⁾ en es. Minne settet achter de dinc die god niet en es Ende verblidet hare daer si ghebrect in die dinc die god es⁽⁶⁾.⁺Redene hevet meerre ghenoechlecheit dan minne, Mer minne hevet meer suetecheiden van zalicheden dan redene. Doch hulpen hem dese .ij.⁽⁷⁾ herde zeer onderlinghe, want⁺redene leert minne, Ende minne verlicht redene. Alse redene dan valt in begheerte van Minnen ende hare minne

(1) en] in C door een later hand tusschengevoegd.

+ anima inquinata

+ 22b)

+ deus in anima

+ ratio sic deum videt

(2) gaet] C begaet.

(3) ghebreken] C ghebruken.

(4) ghebreken] B ghebrekende, C ghebruken.

(5) niet] in C op den rand bijgevoegd.

(6) Minne settet.....god es] geheel die volzin ontbreekt in C.

+ 22c)

(7) hem dese. ij.] C dese twee hen.

+ ratio docet amor illuminat

[p. 63]

dwinghen laet ende benden ten stecke⁽¹⁾ der redenen, soe⁺vermoghense een over groet werc. Dat en mach niemen leren sonder met gevoelne; want de wijsheit en minghet hare daertoe niet, te dien wonderleken nyde ende te dien grondelose te ondersoekene die allen wesenen verborghen es, sonder ghebrukene van minnen. In dese blijscap en⁺mach niet werden gheminghet de vreemde Noch niement vreemder dan allene de ziele die⁽²⁾ moederleke ghevoetstert⁽³⁾ es in die blijscap derre verweentheit der groter minnen Ende te wreven metter discipline der vaderleker ontfermecheit, Ende hanghet onscedeleke ane gode Ende leset van sinen aenscine hare vonnessen.⁺Ende blivet daer bi in vreden. Mer alse dese hoghe ziele⁺weder keert ten menschen ende⁽⁴⁾ ten menscheleken dinghen, soe bringhet si een aenscijn alsoe blide ende alsoe wonderleke suete vander olien der caritaten, dat si in allen dinghen die si wilt, opten menschen went⁽⁵⁾ met goedertierenheiden. Ende van ghewarecheiden ende van⁺gherechtecheiden der vonnessen die si ontfaen hevet in⁺dat aenscijn gods, soe scijntse ieghen de onedele⁽⁶⁾ menschen ververlec ende onghehoert. Ende alse die onedele⁽⁶⁾ menschen dan sien dat alder sielen dinghe beset sijn na de waerheit ende gheordent in allen weghen, hoe eyselec ende hoe vreselec si hem es, si moeten hare wiken bi minnen. Ende die te dusghedanen wesene sijn vercoren inder minnen enecheit ende noch daertoe niet volwassen

(1) stecke] C steke.

+ ratio et amor magnum

+ mundus non accipit sed anima

(2) die] A de.

(3) ghevoetstert] B en C ghevoestert.

+ 22d)

+ imo in pace

(4) ten menschen ende] A ten menschen ende ten menschen ende.

(5) went] sic B; A woent (o door een later hand tusschengevoegd), C wont.

+ apparet ejus facies

+ talibus perversa etc.

(6) onedele] A ondele.

(6) onedele] A ondele.

[p. 64]

en sijn, si hebben de ghewelt in hare moghentheit vander ewecheit, Mer si es hem ombekint ende oec anderen. Aldus secrete verlicht de redene. Dit zien⁽¹⁾ der ziele verlicht de siele in alre waerheit vanden wille gods. Want die⁺sine vonnessen leset uten aenscine gods, hi werct in alre⁺redenen na de waerheit dier zeden der minnen. Der minnen⁺sede, dat es ghehorsam te sine. Dat es contrarie menechs vreems⁽²⁾ seden. Ende hi moet werken buten elcs werke na de werdecheit⁽³⁾ der gheweldegher minnen,⁺die hare ghebod houdet na waerheit. hine es niemene onderdaen dan der minnen allene, diene⁽⁴⁾ met minnen bevaen hevet. Wie iet el ghesproken woude hebben, hi⁺sprect nader minnen wille, Ende hi dient ende werct der minnen werke na haren wille, nacht ende dach in alre vriheit, sonder beiden, sonder vaer ende sonder sparen, na die vonnessen die hi ghelesen hevet van der minnen aenscine, Die verholen bliven alle dien die bi vremden wesene ende bi vremden dinghen der minnen werke begheven, om datse onghelovet sijn onder de vremde, die liever hebben ende beter recht dunct haren wille ghewracht dander minnen. Want si niet comen en⁽⁵⁾ sijn in dat grote aenscijn der gheweldegher minnen daermen vri bi leven moet in alre hande pine. Ende dese vriheit seldi⁺bekinnen ende diere omme dienen, seldi bekinnen. De liede maken⁽⁶⁾ menegherande raet bi hem selven, daer si⁺der minnen werke bi versmaden In ghelikenessen van

(1) zien] A sijn.

+ illuminatio veritatis ad dei voluntatem

+ 23a)

+ mores amoris obedientia

(2) vreems] C vrients.

(3) werdecheit] C waerheit, B in den tekst waer-heit (dec door een later hand op den rand bijgevoegd).

+ nulli obediens

(4) diene] A en B die niet.

+ facit semper opera amoris secundum judicia lecta

(5) en] ontbreekt in B.

+ eos cognoscite

(6) maken] in A door een later hand tusschengevoegd.

+ 23b)

[p. 65]

groter vriheit, Ende dat doen se oec om grote vroetheit. Ende selke ghebieden⁽¹⁾ ghebode daer ieghen omder minnen ghebode te latene. Mer die edele die sine reghele⁺houden wilt, na dat hem verlichte redene leert, hine ontsiet der vremder bode⁽²⁾ niet, noch hare rade, wat tormente⁽³⁾ soere hem af quame van niemaren, van scanden, van claghen, Van waerden⁽⁴⁾, van beghevenheiden, van gheselscappe, van herbergheloesheiden, van naectheiden, van allen ghebreke, dies dat die⁽⁵⁾ mensche⁽⁶⁾ behoren soude in allen manieren. Dat en ontsiet hi niet om quaet te hetene, Noch om goet te hetene, hine wilt sijn altoes ghereet na gehorsamheit van minnen in al dat si wilt, Ende pleghenre in allen dinghen na waerheit Ende dore alle tormenteleke werke in de blijscap sijns herten met alder minnen ghewelt. Aldus seldi met ghehelen levene gode soe sterkeleke anestaren metten sueten oghen der eneghe affectien, die altoes liefs pleghet na hare ghenoeghen.⁺Dat es, du salt soe herteleke, ja vele meer dan herteleke⁽⁷⁾ dinen lieven god anesien, Soe dat dine gheneychde⁽⁸⁾ oghen dijnre begheerten blive ane hanghende in dat aenscijn dijns liefs metten doregaenden naghelen der berrender⁺gherinessen, die niet en cesseren. Dan alre eerst⁽⁹⁾ moghedi rusten met sente ianne die op jhesus borst sliep,⁺ende alsoe doen noch de ghene die in vriheiden der min-

(1) ghebieden] C ghebi^eden (e door een later hand tusschengevoegd).

+ qui sic regulas tenet

(2) bode] C ghebode.

(3) tormente] C tormenten hem.

(4) waerden] C worden.

(5) dies dat die] B sic, A dies dat, C dies die.

(6) mensche] A menschen.

+ 23c)

(7) ja vele m.d.h.] in C van boven bijgevoegd.

(8) gheneychde] C gheenichde.

+ claves quibus deus transfigitur

(9) eerst] C ee^rst (r door een later hand tusschengevoegd).

+ Johannes super christi pectus requievit

[p. 66]

nen dienen: Si rusten op die zoete wise borst ende sien ende horen die heimelike woerde die overtullec⁽¹⁾ ende onghehoert sijn den volke overmids die suete runinghe⁺dies heilichs gheests. Du salt altoes sterkeleke sien op dijn lief dat du beghers, want die anestert dat hi begheert, hi⁺wert onstekeleke ontfunct, soe dat sijn herte in hem beghent⁽²⁾ te falierne om die suete bordene der minnen. Ende hi wert in ghetrect overmids ghestadecheit dies goeds⁽³⁾ levens der contemplatien daermen gode altoes met⁽⁴⁾ anesternt. Soe dat minne altoes hare selven hem soe suete smaken⁺doet, dathi al dies verghet dat in ertrike es, Ende peijnst wat hem de vreemde doen, dat hi eer C^M warf sijns selves⁺verteghe, eer hi hem .j. ponte liete ontbliven te werkene vanden dienste der werdegher minnen, Daer Christus fondament af es.

(1) overtullec] B overtollec, C onvertelleec.

+ ita fortiter vide

+ accenditur qui desideratum videt

(2) in hem beghent] B beghint in hem.

(3) goeds] A gods.

(4) altoes met] B mede altoes, C met altoes.

+ imo obliviscitur

+ 23d)