Strofische gedichten

Twee en veertigste lied

Inhoud.

INLEIDING: dat Gij, Beminde, heen zijt, is onoverkomelijk leed. EERSTE DEEL: klacht om vroegere begenadiging en bede om hulp: Gij zult ons eens tot U verheffen (II); indien wij U in ons verheffen (III). Help ons, want hoewel Uw naam als olie uitgegoten is, weinigen worden er door gevoed (IV). TWEEDE DEEL: opwekking. De opwassenden gaan in Liefde te gronde (V); strijden volhardend (VI); willen niets minder dan geheele Liefde (VII). BESLUIT: Helaas! hart en zin zoeken afleiding voor hun leed in krank genot (VIII).

[p. 264]

Algemeene beschouwingen.

De ziel herdenkt, maar in volle gelatenheid en vertrouwen, den nood om het heengaan der Liefde. Hun, die afleiding zoeken in aardsche genieting, houdt ze nog eens het hooge ideaal voor dat men zal nastreven.

‘Daarbuiten is het droef, maar nog meer in de harten. Liefde is heen. Haar goed, dat Ze ons schonk weleer is ons door vreemde lotswisseling ontvallen, zoowel als Hare rijke leering en Hare heerlijkheid. Dit is een onoverkomelijk leed.’ In dien toestand bidt de dichteres tot de Liefde: ‘Wat moeten we doen zonder U? Wilt Gij ons uit Uw erf sluiten, waarheen zullen wij vluchten? Dan moeten we allen te gronde gaan: waarin zouden we nog steun en behoud vinden? Maar wij willen troost zoeken in Uw woord; dat is waar, het zal geschieden; hierin geen weifeling: Waart Gij verheven, Gij zoudt alles tot U trekken.’ Ja, dit is het. ‘Men moet Liefde in zich tot het hoogste verheffen; zoodat Zij, zoo geheel als Zij is, hen aantrekt, hem maakt tot wat Zij zelf is. Maar daartoe moet men de diepe dalen der beproeving door, de hooge bergen over, de wijde vlakte; met diepen ootmoed, in steeds jeugdigen vlijt, met betrouwen in hooge vreugde, sterk in den strijd. o Liefde, help ons daarin spoedig. Het is hoog tijd!’ Ook dit is waar: ‘Uw naam is als olie uitgegoten, zoet en zacht, uiterst aangenaam. Maar boven al zijt Gij zelf genoechte voor den inwendigen zin. Toch zijn ze zeer dun gezaaid, die daarin vet gevoed worden, en die erkennen en ervaren wat men aan U al wint.’

Deze gedachte brengt de opwekking: ‘Sinds Uw Naam uitgegoten is en alles overtreft met overvloedige heerlijkheid, zoo zijn de opwassenden vervuld, er van doorstroomd, en minnen zij hartstochtelijk, boven raad; zoo doen zij menige machtige daad en roepen: al vrij in betrouwen is al mijn raad! Ay, hoe hij in zich te niet gaat (en overwonnen wordt), waar hij dus ten einde toe volstaet, volhardt en stand houdt!’ Dat is het: ‘men moet zich dapper weren, geen moeite ontzien. Hij is een bloodaard, die vlucht voor wat hem zelf opjoeg; voor Liefde, die ons Hare heerlijkheid beloofde.’ Ay, en moedig klinkt het besluit: ‘Niets minder dan geheele Liefde mag ons aanbelangen. Zoo iets minder dan geheele Liefde zelf de ziel zou verkwikken, verlustigen, dat zou buiten den smaak der ziel gaan. Haar kan niets anders voldoen dan de immer heftige opkomst der geboorte der Liefde met hare onzeggelijke heerlijkheden, tot de ziel in Liefde verzinkt en Liefde aan de nu Liefde geworden ziel geen liefde meer onthoudt. Zoo Liefde aan de beminnende ziel nog iets onthield dat ware voor haar een zware slag; zoo zou ze in hongers brandende begeerte kwijnen, die alleen door Liefde kan verzadigd worden’. Maar helaas! jammert

[p. 265]

ten slotte de dichteres: ‘het ziet er wel anders uit! In tijdverdrijf en plezier, in arm genot, zoeken ze afleiding voor hun leed’.

Bijzondere opmerkingen.

De tijd, winter, juist aangegeven, zonder natuurtafereel. Het is ook winter in veler hart.

Twee schriftuurplaatsen worden hier bijzonder verwerkt. Het woord van Christus: Ego, si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me ipsum (Jo. 12, 32). Daarop zinspeelt v. 16: waart Gij verheven, Gij zoudt alles voltrekken (in de minnende ziel), vv. 17-18 beteekenen dan: wie zal u in zich zelven verheffen (exaltare), zoo dat Gij, zoo geheel als Gij zijt, haar aantrekt en maakt tot al wat Gij zijt? Dit beeld van trekken beinvloedt dan wat volgt: door de diepe dalen, enz.

Str. IV en V verwerken Cant. 1, 2 oleum effusum nomen tuum, ideo adulescentulae (opwassende v. 35) dilexerunt te nimis.

AUTHENTICITEIT. Indien men bij een lied zich mocht afvragen, of het wel van dezelfde dichteres is als de andere, dan is het bij dit. Hier treft, niet alleen het verwerken van twee schriftuur-plaatsen, de mystieke termen opwal en inval, maar ook een zeker aantal nieuwe woorden voor anders gewone begrippen: verwale, overgaet, dorevloten, volwassen zelfs; hermaken, dachcortinghe; gheniet - tot nog verder zelfs verdriet. Ook de vorm is niet zoo volmaakt. Toch zou ik op grond hiervan het lied aan Hadewijch niet willen ontkennen. Het is wel dezelfde hooge voornaamheid, dezelfde hartstocht, dezelfde paradoxale uitdrukking, dezelfde drang naar het hoogste, dezelfde opvatting van de Liefde, die in de ziel geboren, deze zelf liefde maakt, dezelfde gewone gedachten en beelden. En wallen is een woord van de Visioenen, evenals volwassen; de overige woorden beteekenen al niet veel om iets over de echtheid of onechtheid te laten beslissen; zelfs de inneghe sinne (38) verbindt het met l. 25, 40; en 36, 47.

Behalve de groote leer van de Liefde die men geheel moet aandurven, waarin men volwassen, en aan zich zelven te niet moet gaan, komen de gewone beelden voor van de Minneschool (7) de Minnequeste (III) de Minnestrijd (22, 45, 41) de Minnehonger (43, 59, ook IV en VIII).

Vorm.

STROPHENBOUW:

a⁴ b⁴ a⁴ b⁴ b⁴ b⁴ b³ b⁴

Ik scandeer: 15 Men en sál niet twívelen in dién. 23 Staérc iń den stríjt. 24 Des húlpet saen, Mińnne, dies es noét, het es tíjt. 28 Maer boven ál sidi ghenoéchte den ínnighen sínne. 39 Es ál

[p. 266]

míjn raét. 47 Dat es Minne die ońs Hare ríke onthiét: moeilijk met drie heffingen; het is alsof Dat es Minnen buiten het vers stond.

RIJMEN: 13/15 tweemaal in dien; 36/39 tweemaal raet; de laatste vier verzen van de laatste strophe hebben een ander schema: c⁴ c⁴ d³ d⁴: bedoeld als tornada?

TAAL. - 8 hoe ghi u selven sijt gheheer hoe gij voor u zelven heerlijk, voortreffelijk (of lief) zijt; maar wat beteekent dit juist? Het is onderwerp van ontblijft: ons ontgaat hoe gij u zelven heerlijk of lief zijt; is dit: de u eigen heerlijkheid? Of u selven gheheer en dus ook voor hen die u vereenigd, gelijk zijn?

Behalve 15-18 reeds verklaard (zal: het zal, met onderdrukt ow.); v. 27 verwale = van elders onbekend. Mnl. Wdb. meent voor overwale, alhoewel versterking met ver niet voorkomt. Misschien ook: vorewale als in verwaer. vorewaer; het kan moeilijk iets anders beteekenen dan: zeer wel, uiterst wel; en te verbinden met bequame uiterst aangenaam.

40 een gewone paradoxale gedachte: naarmate men volstaet = stand houdt en voldoet, gaat men te niet aan zich zelven, en wordt men overwonnen. Men moet aan dit beeld van strijd denken, dat dan in volg. str. wordt opgenomen.

43. Die sonder voeden wert verteert: wie zich tegen uittering niet flink voedt; de uitdrukking schijnt een spreuk of spreekwoord te zijn en niet meer te beteekenen dan: men moet zich flink weren om niet te vergaan.

49 hermaken = niet: vernieuwen naar den innerlijken mensch; maar eenvoudig: verkwikken, opbeuren; het woord wordt ook gebruikt door Ruusbroec ter vertaling van: Et ego reficiam vos; 53 opwal is het heftig opkomen: immers de Liefde wordt met woede en storme in de ziel geboren. Inval = tot de ziel in de Liefde valt, verzinkt, waar nl. die woet voorbij is en men Liefde in stilte geniet.

I

Comen es die drueve tijt^*
Van buten, ende vele van binnen meer.
Dat ghi ons, lief, ontbleven sijt,
Dat es ons een onverwinlic seer.^*
Dat goet dat ghi gaeft wilen eer,
Dat ontblijft ons bi vremden keer,⁶

Ende uwe rike gheleer,

Ende hoe ghi u selven sijt gheheer.⁸

* .xlij.

* 85 b.

6 bi vremden keer: lotswisseling, of gril.

8 u selven gheheer. z. taal.

[p. 267]

 

II

 

Wildi ons, minne, van u onterven,

10

Sone weten wij waer ontvlien;

 

Soe moeten wij altemale verderven,

 

Wine wisten onthouden sijn van wien.¹²

 

Wij selen ons troesten doch in dien¹³

 

Dat ghi seidt, het es waer, zal ghescien,

15

Men en sal niet twivelen in dien:^14-15

 

Waerdi verhoghet, ghi soudet voltien.

 

 

 

III

 

Ay, minne, wie sal u in hem volhoghen

 

Dat ghine vertrect al dat ghi sijt?

 

Wie sal die diepe dale poghen,^*19

20

Die hoghe berghe, die velde wijt,

 

Met diepen oetmoede in nuwen vlijt,

 

Met toeverlate in hoghe delijt

 

Staerc inden strijt?^*

 

Des hulpet saen, minne: dies es noet, Het es tijt.

 

 

 

IV

25

Het es ghelijc uwe hoghe name²⁵

 

Als olye ute gheghoten, minne,

 

Soete ende sachte, verwale bequame;

 

Maer boven al sidi ghenoechte den inneghen sinne.

 

Sij sijn ghesayt doch herde dinne

30

Die vet werden gevoedt daer inne,

 

Ende die wel bekinnen, minne,

 

Van uwen name die rike ghewinne.^*

12 van wien waarsch. onzijdig.

13 in dien = in hetgeen dat Gij zegdet; nl. Si exaltatus fuero a terra omnia traham ad meipsum.

14-15 soort van parenthesis; zal met onderdruk ow.: het zal.

* CXXIX b.

19 poghen = trans. met inspanning doortrekken.

* 70 a.

25 Ik verbind ghelijc met als: het es uw hoghe name ghelijc als; de constructie is te verklaren uit het onpersoonlijk begin met het es; of het = het verhoghet werden.

* 85 c.

[p. 268]

 

V

 

Dies, minne, u name es uutgheghoten,

 

Ende met wonders vloede al overgaet,³⁴

35

So sijn die opwassende dorevloten³⁵

 

Ende minnen in woede boven raet;³⁶

 

So doense meneghe rike daet

 

Ende roepen: ‘al vri in toeverlaet

 

Es al mijn raet.’

40

Ay, hoe hi tegheet daer hi volstaet!

 

 

 

VI

 

Hine vecht niet die hem niene weert.

 

Die volwassen wilt, hine spare hem niet.^*

 

Die sonder voeden wert verteert,⁴³

 

Het es selden dat hem ere ghesciet.

45

Hi es bloede die dat vliet

 

Dat hem selven jaghen riet,⁴⁶

 

Dat es minne, die ons hare rike onthiet.

 

Ay, niet min dan al en si ons iet.⁴⁸

 

 

 

VII

 

Mach enich dinc die herte hermaken

50

Die selve minne niet en es al,⁵⁰

 

Dat gheet buten dier zielen smaken;

 

Want hare niet min ghenoeghen en sal

 

Dan van minnen gheboerte de opwal

 

Ende die grote wondre sonder ghetal,

55

Tote dien inval

 

Daer minne der minnen nie minne en hal.

34 ende dies (omdat) u name al overgaet = overtreft; met wonders vloede = met overvloed van wonder.

35 opwassende = zonder mystieke bedoeling, vertaling van adulescentulae.

36 boven raet: omdat al vri in toeverlaet hun eenige raad is.

* CXXIX c.

43 sonder voeden = zonder op zijn beurt voedsel te geven, zonder zelf te geven.

46 jaghen = op de jacht naar de Liefde dreef; jacht: om de hevige beweging, den ijver waartoe dit aanzet.

48 Aan niets, dat minder ware dan alles, weze ons iets gelegen: formule van het uiterste radicalisme.

50 Die na het onz. enich dinc.

[p. 269]

 

VIII

 

Dat minne der minnen iet soude helen

 

Dat ware der zielen een evel slach;

 

Soe moeste si in honghers woede quelen,⁵⁹

60

Die niet dan minne ghesaden en mach.⁶⁰

 

Maer herte ende sin ghedoen wel el:^*

 

In dachcortinghe ende in spel^*

 

Ende in arm gheniet

 

Verwandelen si wel haer verdriet.^*64

59 honghers woede: de brandende, hevige begeerte van den Liefdehonger.

60 Die na si zij die, of na woede: die is voorwerp.

* 85 d.

* 70 b.

* CXXIX d.

64 verwandelen: verruilen, afleiding zoeken voor ... in.

I. de B droeue 4 A ons ontbr. in B i.r.*; .i. C had ontwiuelec erb. onuerwinlic 5 gauet 6 ontbliuet 8 A uwe.

II. 9 ontheruen 10 A soene A wete; wi 11 A moete; wi; bederuen 13 wi 14 seidet; het sal 15 twifelen.
III. 18 voltrect 19 A dalen 20 A velde uit welde 21 uwen 23 starc 24 dies, in C op twee regels.
IV. 26 alse A olie C ghetoghen 27 suete; sachte 28 B genuechte B inneghen ontbr. 29 si; ghesaeyet; dunne 30 w. geuoelt daer C geuoedt ontbr.

V. 33 uwe; ute 35 B doer 37 meneghen 39 es al C el 40 uoluaet.
VI. 41 B niet en; wert 42 A hi die: hi geexp. 43 voede B vertert 44 B eere 48 men B yet.
VII. 49 de B herten 52 men 53 geborte 54 wondere 56 minne.

VIII. 57 A minne; yet 59 B moetse 61 sen 62 cortinghen 63 A aerm B arme 64 hare.