Jacob Israël de Haan. Correspondent in Palestina 1919-1924

[p. 113]

Groote dagen

Jeruzalem, 1 April

Maar ze zijn alweer voorbij. Verleden week Donderdag, in de mooie maneschijn, is Mr. Winston Churchill met de zijnen hier aangekomen.¹ Juist na een week zijn zij vertrokken. Hij had een week langer willen blijven. Maar heeft, wegens dringende zaken thuis, zijn verblijf verkort. Het voorgenomen bezoek aan Haïfa heeft niet plaats gehad. Gisteren is nog een bezoek gebracht aan Jaffa, aan Tel-Aviv en aan Rischon le Zion.² Daardoor heeft het geheel toch nog min of meer een Joodsch karakter gekregen.

Mededeelingen over het verhandelde zijn niet gedaan. Interviews zijn niet gegeven. wij zullen moeten wachten tot aan de mededeelingen in het Engelsche Parlement. Uit degenen, die aan de besprekingen hebben deelgenomen, kunnen wij, héél in het algemeen, iets begrijpen omtrent hetgeen behandeld is.³

Robert de Caix⁴ is voor éénen dag hier geweest. Wat is besproken?

Grenskwesties? Tolstelsel tusschen Palestina en Syrië? Transjordanië en de verheffing van den Emir Abdallah⁵ tot Koning? Of Frankrijk hem gaarne als buurman hebben zal? Waarom niet? Hij zendt vriendelijke telegrammen aan Briand⁶ en ongeregelde benden doen geregeld van uit zijn gebied aanvallen op Fransche spoorwegen.

De Mekkasche koningsfamilie komt er weder bovenop. In Syrië schijnt de Emir Feisoel toch niet te willen terugkomen. Maar Mesopotamië is waarschijnlijk voor hem bestemd. Engeland heeft de Koningsfamilie nooit losgelaten. Frankrijk zoekt ook weder toenadering. Een Fransch oorlogschip heeft Djeddah⁷ bezocht. Koning Hussein, de vader van Ali, Feisoel, Abdallah en Zeïd heeft toen mooie woorden gesproken.⁸ En hij heeft ook mooie geschenken gegeven. Gelijk daar zijn: zestien schapen, dertien zakken rijst, twee zakken suiker en eenige kannen olijfolie. De Emir Feisoel, die verleden jaar als een hond door de Franschen uit Syrië werd verjaagd, is uit Londen op weg naar zijnen vader te Mekka, tevreden met de resultaten van zijne onderhandelingen met de Engelsche Regeering. Allah is groot!

1 In San Remo waren de Britse mandaatgebieden overgedragen aan het ministerie van Koloniën waarvan Churchill minister was. In maart 1921 kwam in Cairo een conferentie o.l.v. Churchill bijeen om de situatie in het Britse Midden-Oosten te regelen. Besloten werd via een referendum het koningschap over Irak aan Feisal te geven, die in juli 1920 door de Fransen was verdreven uit Syrië. Het Palestijnse gebied ten oosten van de Jordaan, Trans-Jordanië, werd in beheer overgelaten aan Feisals oudere broer Abdoella, die zich daar al had genesteld en werd gesteund door de bedoeïenen. Wel bleven de beide gebieden bestuurlijk onder dezelfde Hoge Commissaris. Op 24 maart vertrok Churchill naar Palestina.
Sir Winston Leonard Spencer Churchill, Oxfordshire 1874-Londen 1964. Brits staatsman. Van 1905 tot 1911 en van 1921 tot oktober 1922 minister van Koloniën.

2 Opgericht in 1882 door tien Russische pioniers ten zuiden van Jaffa. Omdat de kolonisten het niet konden bolwerken werd de kolonie overgenomen door Edmond de Rothschild.

3 O.a. Sir Percy Cox, Hoge Commissaris van Irak, Gertrude Bell, zijn Oriental Secretary, Samuel en T.H. Lawrence, oriëntalist en leider van de Arab Revolt in de Eerste Wereldoorlog, toen ambtenaar bij het Colonial Office.

4 Secretaris van Gouraud, de Franse Hoge Commissaris van Syrië. Geleerde en politiek schrijver van aanzien. Anti-Arabisch en anti-Brits. Had grote invloed op de Franse politiek in Syrië.

5 Abdallah, Mekka 1882-Jeruzalem 1951. Zoon van koning Hoessein. Studeerde in Istanboel en vertegenwoordigde de Hedjaz in het Turkse parlement. Opende in 1914 onderhandelingen met Kitchener, minister van Oorlog, en Storrs. Deze leidden tot de Arab Revolt. Sinds 1923 door de Britten erkend als emir van een onafhankelijk Jordanië, sinds 1946 koning. Vermoord wegens geruchten dat hij tot een akkoord met Israël wilde komen.

6 Aristide Briand, Nantes 1862-Parijs 1932. Frans staatsman, in 1921 minister-president.

7 Havenstad waar het merendeel van de pelgrims voor Mekka aankwam.

8 Husayn ibn Ali, Istanboel 1853-Amman 1931. Bracht zijn jeugd gedeeltelijk in Istanboel door waar hij sinds 1893 praktisch de gevangene van de sultan werd. Wist de Turkse society in te nemen door zijn charme en ontwikkelde daar zijn diplomatieke kwaliteiten. In 1908, na de dood van zijn oom, benoemde de sultan hem tot sjerif van Mekka. Ogenschijnlijk loyaal aan Turkije, onderhield hij contacten met Arabische nationalistische genootschappen. Weigerde bij het uitbreken van de oorlog de Heilige Oorlog uit te roepen. Hij liet zijn zonen in het geheim onderhandelen met Arabische nationalisten en onderhield met McMahon, Hoge Commissaris van Egypte, een omstreden correspondentie over de Arabische positie na de oorlog: in ruil voor militaire steun aan de Britten zouden de Arabieren onafhankelijkheid krijgen. In 1916 riep hij zich uit tot koning van de Hedjaz. Zijn wanbeheer in Mekka was berucht en in 1924 werd hij door Ibn Saoed gedwongen tot troonsafstand.
Ali, 1879-Bagdad 1935. Oudste zoon van Hoessein. Volgde zijn vader in 1924 op, maar werd in 1925 door de troepen van Ibn Saoed verdreven.
Zeïd, jongste zoon van Hoessein.

II

Voor de binnenlandsche politiek is het meest-belangrijk de ontvangst door Churchill van eene Arabische en van eene Joodsche delegatie. Daarover zijn uitvoerige officieele verslagen gegeven, die in de Hebreeuwsche dagbladen negen kolom beslaan. Een volledige vertaling kan ik er dus niet van geven. En dat behoeft ook niet. Want niet ieder woord was even groot. Maar ik geef u het belangrijkste, met enkele verklarende opmerkingen.

[p. 114]

De Arabische delegatie bestond uit leden van het bestuur van het anti-Zionistische Congres te Haïfa,⁹ met aan hun hoofd Moussa Kasem Pascha el Husseini, den vorigen Burgemeester van Jeruzalem.

Door deze ontvangst heeft Minister Churchill toch min of meer de vertegenwoordigende macht van dat Congres erkend. Zonder partijdig te zijn kon hij ook moeilijk anders doen, want uit adressen, brieven en telegrammen was gebleken, dat dit Congres door het grootste gedeelte van de politiek-ontwikkelde bevolking wordt erkend en gesteund.

De delegatie heeft in een uitvoerig memorandum de bekende eischen ontwikkeld: intrekking van de Balfour-declaratie; verkiezing van een Parlement door hen, die vóór den oorlog in Palestina woonden en instelling van een nationale regeering, die aan dat Parlement verantwoordelijk zal zijn; stopzetting van de Joodsche immigratie; intrekking van alle wetten en verordeningen, die door de Engelschen uitgevaardigd zijn en overdracht van de wetgevende bevoegdheid aan het Parlement; Palestina niet afscheiden van de naburige zusterlanden.

Minister Churchill heeft geantwoord: dat hij de delegatie ontvangt in overleg met Sir Herbert zelven, informeel, en niet officieel als erkend lichaam.

Hij heeft geen macht de Balfour-declaratie in te trekken. En al had hij die macht, dan zou hij het nog niet willen doen. Het handhaven van de Balfour-declaratie brengt de Joodsche immigratie als absoluut noodwendig gevolg mee. Dit is de onveranderlijke grondslag van het mandaat. De Joden hebben recht op een nationaal centrum. En waar zal dit beter zijn dan in Palestina? Wij achten dit in het belang ook van het Britsche Rijk en van de geheele wereld. Ook in het belang van de Arabische Palestinensers. Hunne rechten worden gewaarborgd door het tweede gedeelte van de Balfour-declaratie. En aan dat tweede gedeelte zal Engeland even eerlijk vasthouden, dan aan het eerste gedeelte over het Joodsch-Nationaal Tehuis. Niemand heeft het recht daaraan te twijfelen. Bovendien moet men letten op de preciese woorden van de Balfour-declaratie. Er wordt gesproken van: ‘een Joodsch-Nationaal Tehuis in Eretz Israël’.¹⁰ Maar er is niet gezegd, dat Eretz Israël tot het Joodsch-Nationaal Tehuis zal worden gemaakt. Er is een groot verschil tusschen deze twee. Het feit, dat in Eretz Israël een Joodsch-Nationaal Tehuis zal zijn, wil niet zeggen, dat het Land zal ophouden Nationaal Tehuis voor anderen te zijn. Of dat er een Joodsche Regeering zal worden gevestigd, die de Arabieren overheerschen zal. Integendeel zal Engeland, dat de grootste Mohammedaansche mogendheid ter wereld is, altijd rekening houden met de verlangens der Mohammedanen. Gelijk de Regeering van Palestina nu reeds doet. De benoeming van Sir Herbert was de beste, die men doen kon. Gelijk ook uit de resultaten is gebleken. De Arabieren hebben ook voor de toekomst niets te vreezen. De Engelsche Regeering zal alles doen, wat noodig is, om de Zionistische plannen in Palestina te doen slagen. Maar het

9 In november 1919 kwamen in Haifa Arabische nationalistische verenigingen bijeen die zich uitspraken voor aansluiting bij Syrië en tegen het zionisme. Het derde Congres kwam in december 1920 bijeen en koos een dagelijks bestuur van negen leden, de Arab Executive Committee. Dit bleef tot het midden van de jaren twintig de belangrijkste vertegenwoordiging van de Palestijnse Arabieren.

10 Erets Israël: Hebreeuws voor ‘Land van Israël’. In de Balfour Declaratie werd de naam ‘Palestina’ gebruikt.

[p. 115]

werk zal Engeland niet voor hen doen. Verdrukking van het eene gedeelte der bevolking door het andere zal niet worden toegestaan. Maar wij verwachten het tegendeel. De Joodsche kolonisatie heeft tot dusverre den Arabieren slechts voordeel gebracht. Het is waar, dat de Joden geld van buiten krijgen en de Arabieren niet. Maar dat geld komt geheel Palestina ten goede. De Arabieren moeten geduldig en verdraagzaam zijn. Natuurlijk, dat zij hoogere belangen hebben dan het materieele voordeel van de Joodsche ontwikkeling. Voor een onrechtvaardige Joodsche overheersching behoeven wij niet bang te zijn. De tegenwoordige regeeringsvorm zal nog vele jaren duren. Langzamerhand zal men komen tot meer en meer autonomie. En het geheele thans levende geslacht, met hun kinderen en met hun kleinkinderen, zullen gestorven zijn, voor deze ontwikkeling geheel is afgeloopen. Misschien zullen de Joden niet slagen. Wanneer zij niet bezield zijn met rechtvaardigheid, geduld en naastenliefde, of wanneer zij niet de geschikte menschen zullen zenden, dan zullen zij niet slagen, en de proefneming zal eindigen. Hun slagen daarentegen zal een zegen zijn voor het geheele land. Er is ruimte voor allen.

Sir Herbert Samuel heeft daaraan nog toegevoegd, dat hij met hoop op succes, zijn politiek zal voortzetten, om allen recht te doen.

Het schijnt, dat de Arabieren met Churchill's antwoord niet tevreden zijn. Zij hebben besloten hun anti-Zionistische actie voort te zetten bij de Regeeringen en bij den Volkenbond.

III

De Joodsche delegatie. Samengesteld: de twee rabbijnen Meïr¹¹ en Kuk. Voor de Zionistische commissie dr. Ruppin en dr. Elias.¹² Voor den Volksraad:¹³ David Yellin, dr. Thon, Ben Zewi¹⁴ en dr. Isaäc Levy. Voor den Stadsraad:¹⁵ J. Mejuhaz. Voor de koloniën: A. Eisenberg.¹⁶ Er is een memorandum overhandigd, waarin de Engelsche Regeering dank is betuigd voor het aanvaarden van het mandaat. Het Joodsche Volk is vastbesloten al zijne krachten in te spannen voor den opbouw van een Joodsch-Nationaal Tehuis in Palestina. En wenscht dit te doen in de meest-hartelijke samenwerking met de Arabieren. Uitvoerig is verder aangetoond, hoeveel goeds de Joodsche immigratie het land tot dusver heeft gebracht.

Minister Churchill heeft nogmaals verzekerd, dat de Balfour-declaratie zal blijven gehandhaafd. Hij heeft als zijne persoonlijke meening uitgesproken, dat het Zionisme allen inwoners van het Land zegen brengen zal. Hij zal Sir Herbert met alle macht steunen. De Joden moeten alles doen om vrede te houden met de Arabieren en bewijzen, dat hun vrees, ook voor bolsjewisme, ongegrond is. Wij zullen alles doen om de Zionistische beweging te helpen. Maar de Joden moeten hunnerzijds ook alles doen: niet alleen enthousiasme en energie, maar ook gematigdheid en geduld.

11 Jacob Meïr, Jeruzalem 1856-Jeruzalem 1939. Werd als rabbijn uitgezonden naar Boekhara, Tunesië en Algerije. In 1906 werd zijn kandidatuur voor het opperrabbinaat van Jeruzalem tegengewerkt wegens zijn zionistische sympathieën. Sinds 1921 Sefardische opperrabbijn van Palestina.

12 Arthur Ruppin, Posen 1876-Jeruzalem 1943. Econoom en socioloog. Legde de basis voor een beschrijvende sociologie van de joden. Speelde een belangrijke rol bij het vestigen van joodse nederzettingen vanaf 1908.
Mordechai Eliash, Oekraïne 1892-Londen 1950. Advocaat in Palestina van 1921 tot 1945, daarna Israëlisch gezant in Londen. Van 1919 tot 1921 secretaris van de Zionistische Commissie.

13 Het dagelijks bestuur van de Voorlopige Vergadering, Hebreeuws Vaad Leumi.

14 Yaacob Jochanan Thon, Galicië 1880-Jeruzalem 1950. Jurist. Hielp Ruppin met zijn statistisch werk. Vestigde zich in 1907 in Palestina. Vice-voorzitter van de Volksraad.
Izhak Ben-Zvi, Oekraïne 1884-? 1963. Tweede president van Israël. Vluchtte in 1907 na een pogrom naar Palestina en stichtte daar het eerste Hebreeuwse socialistische tijdschrift. Vanaf het begin in de leiding van de Volksraad en sinds 1931 voorzitter ervan. Een der oprichters van de Histadroet, de zionistische vakorganisatie.

15 De Jeruzalemse zionisten hadden een soort gemeenteraad georganiseerd, de Vaad Haier.

16 Aharon Elijahoe Eisenberg, Pinsk 1863-Rechovot 1931. Emigreerde in 1881 naar Palestina waar hij bekend werd als uitmuntend wijnbouwer. Actief in het stichten van nieuwe kolonies.

[p. 116]

‘Als ik in Londen terugkom,’ zeide Minister Churchill, ‘zal men mij zeker zeggen, dat er geen reden is om terwille van de Zionisten zoo een groot leger in Palestina te onderhouden. Het Joodsche volk over de geheele wereld, moet mij de middelen verschaffen, om deze critici te beantwoorden’. Noodig zijn: voorzichtigheid en geduld. Hij hoopt, dat de Zionisten zullen slagen, en dat zij alle bezwaren zullen overwinnen. Sir Herbert is de beste man, om over de eerste zware jaren heen te helpen.

De Joodsche delegatie was voldaan.

IV

Naast de ontvangst der beide delegaties zijn alle andere binnenlandsche gebeurtenissen klein. Er is een huldiging geweest van Churchill door de schoolkinderen op den Olijfberg. Op het terrein, waar de Universiteit komen moet, zijn door de aanzienlijke bezoekers boomen geplant. Men heeft Churchill een Heilige Wetsrol gegeven, uit de werkplaats van de Amsterdamsche Pekiediem en Amarcaliem. Sokolov heeft een redevoering gehouden en gezegd, dat wij met de Arabieren niet alleen in vrede, maar ook in vriendschap willen leven. Het is misschien noodig deze dingen te zeggen. Maar veel indruk op de Arabieren maken ze niet. Omdat die héél goed weten, dat het niet waar is, vooral niet, wat de nieuwe immigranten betreft. Zij beschouwen het als een nationaal verraad, wanneer men iets koopt van eenen Arabier, rijdt met eenen Arabischen koetsier of eenen Arabischen schoenpoetser een piaster laat verdienen.

De ingenieur Ruttenberg is in de gelegenheid geweest zijn groote plannen voor irrigatie en electrificatie van geheel Palestina uit te leggen voor Churchill, Sir Herbert, Baron James de Rothschild.¹⁷

17 Pinchas Rutenberg, Oekraïne 1879-Jeruzalem 1942. Studeerde techniek in Moskou en speelde een rol in de revolutie van 1905. Sloot zich in 1917 aan bij de Witte regering, maar emigreerde in 1919 naar Palestina waar hij een overzicht maakte van de watervoorraad. Stelde een groots plan op voor irrigatie en elektrificatie van Palestina en richtte in 1923 daarvoor de Palestine Electric Company op.
James Armand de Rothschild, Parijs 1878-? 1957. Zoon van Edmond de Rothschild die sinds eind 19de eeuw de belangrijkste financiële steun leverde aan de joodse kolonisten in Palestina. Hij kwam in 1918 in Allenby's staf naar Palestina en werd liaison officier voor de Zionistische Commissie.

V

De regeering is erin geslaagd de orde in het land te handhaven. De politie heeft ditmaal, beter dan verleden jaar, haar plicht gedaan. De Arabieren hadden op den dag van de ontvangst van de Arabische delegatie in het geheele land protest-optochten willen houden. De regeering heeft alle optochten en vergaderingen verboden. Te Jeruzalem hebben een aantal Arabieren toch een optocht willen houden. Maar 't is belet. De stad stond geheel sterk onder bewaking. In Gaza is het onrustig geweest. Maar tot daden tegen de Joden is het niet gekomen. Van uit Jaffa zijn Churchill enkele anti-Zionistische adressen toegezonden. En er is geducht gestookt.

Erger is het toegegaan te Haïfa, met Sechem zeer anti-Zionistisch. De regeering heeft de uitgave van het anti-Zionistische blad Carmel¹⁸ verboden. En de geheele drukkerij gesloten, omdat er opruiende biljetten werden gedrukt. In weerwil van het verbod hebben de Christenen en de Mo-

18 Al-Karmil, in Haifa uitgegeven door twee Grieks-orthodoxe broers. Het meest anti-zionistische blad in Palestina.

[p. 117]

hammedanen samen een optocht willen organiseeren. Het is gekomen tot botsing met de politie. Een jongen is daarbij doodgeschoten. Er zijn verscheidene gewonden, waarvan inmiddels één overleden is. Op verschillende plaatsen in de stad hebben gewelddaden tegen Joden plaats gehad, waarbij een aantal werden gewond. De Joodsche bladen dringen op onderzoek en bestraffing aan.

VI

Wij zullen nu moeten afwachten, wat de resultaten van Churchill's bezoek zijn. Het zwakke punt in de situatie is dit: zonder een duur Engelsch bezettingsleger blijft het hier niet rustig. Een deel van de Engelschen wil dat niet betalen. En de Joden kunnen het niet betalen. Het is de vraag, hoe sterk Churchill tegenover de bezuinigers zal staan. De Times, tot dusverre pro-Zionistisch, had een week geleden een aanval op Weizmann. Het blad schreef, dat de Zionistische leiders niet twee onvereenigbare dingen kunnen eischen. Eenerzijds een mandaat onder garantie van den Volkenbond. En anderzijds bescherming van Engelsche kanonnen.

Churchill is in gebreke gebleven een verklaring te geven van Joodsch-Nationaal Tehuis. Nu ja: de Joden mogen hier komen en geld, goed en bloed geven. Maar dat mag iedereen. En van Weizmann's formule: ‘Palestina zoo Joodsch als Engeland Engelsch is’,¹⁹ daarvan zijn we nog héél ver af. Een formule, die nu voortdurend door de Arabieren tegen ons wordt uitgespeeld.

[19 april 1921, avondblad, p. 5]

19 Weizmann had deze woorden uitgesproken toen hem door de Raad van Tien van de vredesconferentie werd gevraagd hoe hij het toekomstige joodse nationaal tehuis in Palestina zag. Zijn woorden hadden toen diepe indruk gemaakt op de Raad, maar wekten veel onrust bij de Arabieren.