Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

Beschryvinghe van Aelst.

⁺ AElst is een stadt wel geleghen ende ghesticht op den watervloedt Denre, twee mylen van Denremonde, vijf van Ghent, vier van Bruyssel, ende ses van Mechelen: goet ende seer sterck, daer de marckt van hoppe om bier te brouwen, ghehouden wordt, grootelijck tot profijt van het landt. Van hier is geboren gheweest de welgheleerde Scribonius Grapheus, soo dickwils van ons vermeldt: oock is hier borgher gheweest Nicolaus Stopius, een seer geleert man, ende treffelijck schryver van vele boecken.

⁺ Byv. [De stadt van Aelst den naem voert van het oude Casteel, welck ghestaen heeft achter het Gasthuys beneden de kercke, dat nu Pankoecx Bergh, oft Bergh van Plaisanten ghenoemt wert, by den Gotthen in het jaer 489 opghebouwt. Het omligghende quartier van dese stadt was eertijts ghenoemt Bracant in Lotrijck, nae de stadt Lotrijck, door die van Ghent gheraseert. Des stadts segel ende eenen metalenen Arendt zijn noch in Sint Nicolaes kercke: welcke stadt gheraemt werdt ghestaen te hebben tot Velsicke, alwaer gevonden zijn twee hondert silveren Medalien, ende twee stucken goudts ende munte met dese opschrift: Severus Pius Augustus, als oock mede een metalen beelt; ende oude aerden schalen ende cruycken, een Cornalijn ende Onicksteen, eenen Satyrus ende Leeuw daer op gegraveert: daer beneffens een Granaet van grooter weerden. Dit landeken van Aelst heeft van oudts den tytel gehadt van Graeflijckheydt, wiens Graven met eede verbonden waren aen de Keysers. Door welcke oorsaecke die Graven van Vlaenderen Princen des Heylich Rijcks ghenoemt zijn gheweest, een der vier Crijchsgraven des Rijcks ende Voorstanders des Bisdoms van Camerijck. Eenighe meynen dese Graeflijckheydt oorspronck gehadt te hebben uyt den Graven van nieuw Casteel, in't jaer 948 tot Ghent ghebouwt van den Keyser Otho de eerste; als het Braecklandt met den vier Ambachten werde ghedestineert, om des Keysers garnisoen onderhoudt te doen, op het Casteel ligghende, ende tot een Graefschap uytghegheven is. Een der welcker Graven ten houwelijcke ghekreghen heeft de dochter van Dirck Grave van Vlaenderen, by de welcke een soon oock mede Dirck ghenoemt ter werelt gebrocht is. Dese gheworden Grave des voorseyden landts, is sonder wettighe kinderen overleden, in het jaer 1174. Waer door Philips van Elsate Heere van Vlaenderen middelen om Prince van Aelst te werden ghehadt heeft. Het Casteel ende Landen hadde Boudewijn van Rijssel den Keyser Hendrick den derden ontrocken, ende by transactie beseten, ende zynen sone Robrecht de Vriese ten houwelijcke ghegeven. Na hem het selve weder gheraeckt is aen de Gentsche afkomste, ter tijt toe dat die voorseyde Philips, wesende van het maechschap van Robrecht de Vriese, daer aen gheraeckt is, ende van den Keyser Fredericus ghehuldt: daer teghen segghende ende hem opposerende, H. Dirck Heere van Dixmuyden ende Beveren, in maechschap naerder bestaende den overleden Grave Dirck van Aelst. Na dien tijt is het noyt van Vlaenderen afghescheyden gheweest.

Aelst vereert is met een Borggraefschap; aldaer ⁺ men voortijts munte plach te slaen: welck recht van daer tot Ghent door Graef Gwye getransporteert is gheweest. Hier is een Canonisie van Sint Gaugericus, twee Mannen Cloosters, ende een Vrouwen Clooster. Die borgers alhier ghenieten al een privilegie met de vier Leden, ende moghen vry vervaren in d'eene oft andere Jurisdictie. De inwoonders deser stadt haer manlijck toonden teghen die van Ghent in het jaer 1453, krygende revenge van de schaden die zy in het jaer 1380 van die van Ghent gheleden hadden. Is oock wel vermaert gheweest, door dies daer voor die Noorman ende Tyran over Vlaenderen Willem doodt geschoten is gheweest, doen hy den Graef Dirck van Elsate daer in belegherde. Tot Aelst in den jare 1483 de Landtdagh ghehouden wert door de Ghesanten van Maximiliaen Roomsch Coninck, alwaer zijn dochter Margriete ten houwelijcke toegheseyt werdt aen Carel de achtste, Coninck van Vranckrijck.

Staende dese leste voorleden troubelen, dese stadt des verdriets haer deel mede wel ghehadt heeft. In't jaer 1576 den 25 Julij zijn de Spanjaerden ⁺ binnen Aelst gheraeckt. Alwaer zy de principaelste ghevanghen namen, ende hingen op eenen Officier des Conincx: Zy plonderden de stadt ende deden grooten overlast inde selve. Ende overmidts dat wel hondert ende tseventich prochien onder het landt van Aelst behoorden, die noch niet afgeloopen en waren, hebben zy terstont alle de dorpen onder contributie gebrocht. Ende in het jaer 1582 den 23 April terwyle de Prince van Parma voor Oudenaerde lach, soo hebben van weghen den Hertogh van Brabant de Heer van Tyant, Gouverneur van ⁺ Nienove, metten Heer Olivier vanden Tempel, Gouverneur van Bruyssel, Colonel la Garde ende meer andere, mette omliggende garnisoenen haer t'samen voor dese stadt ghevonden, de

+ Ghelegentheydt van Aelst.

+ Waer van den naem van Aelst komt.

+ Aelst vereert met een Borggraefschap.

+ De Spanjaerden nemen Aelst in.

+ Den Hertogh van Brabandts volck neemt Aelst in.

[p. 328]

selve kloeckelijck beclommen met drie leederen by de Bruysselsche poorte, alarm aen d'ander zyde ghemaeckt hebbende, eerst door een gracht totter borst toe gaende, haer gheweer op hare hoofden houdende, klommen over den muer haerder soo vele, dat zy die Bruysselsche poorte fortserende, de stadt nae lang ghevecht van eenige uren, meester werden: daer datter ontrent twee hondert soo borghers als soldaten doodt bleven, ende seer veel ghevanghen werden. De stadt wert geplondert, ende de Heer van Tyan, van den huyse van Merode, werdt daer in tot Gouverneur gestelt met behoorlijck garnisoen. Daer nae werdet by die van Vlaenderen seer ghesterckt door den Capiteyn ende Ingenieur Johan van den Cornput van Breda, met veel stercke Bolwercken. Maer sints werdt daer ⁺ Enghelsch garnisoen in gheleyt, het welck mutinerende om zijn betalinge, die stadt aen Parma verkocht in het jaer 1584 in Decembri, voor dertich duysent ducaten. Ende is sints ghebleven onder des Conincks gebiedt. Die Casselrye van Aelst eenen Opperschout heeft, beneffens den welcken binnen der stadt van Aelst vijf Baillius sitten als het noodt is om te vergaderen.]

Onder den staet ende heerlijckheydt van ⁺ Aelst is begrepen de stadt van Nienove, liggende twee mylen van daer, hebbende besonder recht ende ghebiedt. Onder Aelst ligghen hondert ende tseventich dorpen, soo dat het ghebiedt ⁺ ende de palen strecken tot aen de mueren van Gent ende de poorten van Oudenaerde, ende op een myle nae Denremonde. Oock is by den staet van Aelst ghevoeght het landeken van Waes ende andere dorpen, ende de vier ⁺ Ambachten, welck zijn vier steden, een bemuert ende drie sonder mueren oft vesten, geleghen in een kleyn landeken niet verre van Ghent, komende Noordtwaerts aen de Zee: onder de welcke is eerst ⁺ Hulst als de voornaemste der selver, de welcke redelijck goet is, liggende vier mylen van Rupelmonde.

Byv. [Hulst een Borggraefschap, door twee jaermarckten vermaert, d'een wesende in den Mey, d'ander in Augusto. Dese stadt in het jaer ⁺ 1452 groot gheweldt moest lyden van die van Ghent, die de selve overvielen, plonderden, ende gheheel verbranden, uytghesondert de kercke: maer metter tijdt weder opgeraeckt is. Het ampt van den Schout is hier erffelijck aen het gheslachte van Liedekerck, ende dese stadt is de hooftstadt van Hulster Ambacht, onder de selve wesende dertich dorpen, onder de vier ghedeelten, namelijk Hulst, Axele, Assenede ende Bochoute: twaelf dorpen onder Hulst, seven onder Axel, seven onder Assenede, ende vier onder Bochoute, ghenoemt Ambacht, als oft men seyde ampt acht, ende is een willighe Collegie die yemandt acht weerdich om onderdaen te zijn. Hier is het ongheoorloft eenighe ambachten openbaer te doen buyten de keuren des selven ambachts Collegie. Staende de voorleden troublen dese Ambacht deerlijck haer aenpart aen des gemeyn landts verdriet gehadt heeft, door overlast van soldaten, ende doorsteecken van dijcken, soo dat nu menigen tijt d'aldervruchtbarichste landen dres oft verdroncken gelegen hebben. In het jaer 1583 als des Prince van Parma krijchsvolck geraeckt was in het landt van Waes, verstant hebbende met den Bailliu van Waes, Servaes van Steelandt, heeft hy oock binnen Hulst garnisoen gheleyt. Maer in het jaer 1591 de Staten der Gheunieerde Landen bemerckende dat dit een seer wel ghelegen ⁺ plaetse was tot defensie van Zeelandt, Prince Maurits commissie gaven, om Hulst (verstaende dat de stadt van als niet wel versien en was) te veroveren. Door dies met alle oorlooghs ghereetschap overghetrocken, de stadt binnen vijfentwintich dagen hem overghelevert wert, de welcke hy dede repareren ende sterck maken. Ende daer werdt gestelt voor Gouverneur met volle ghebiedt van de byligghende landen, de Grave van Solms, Collonel van de Zeeusche Compaignien, met goet volck ende allerhande nootdruft. Christoffel Montdragon het verlies van dese stadt verstaende, terstont alle het volck ⁺ dat hy konde vergaderen over de riviere sondt, ende heeft Raynutium den Prince van Parma ghebruyckt tot een middel, om de Ghemuytineerde Spanjaerden tot Diest ende daer ontrent te verwillighen, dat zy den Coninck doch nu dienst souden willen doen in sulcken hoochmoedighen noodt, het welcke hy te weghe gebrocht heeft met woorden ende beloften, daer hy zynen persoon voor verplichte. Als nu Montdragon eenen goeden hoop krijchsvolck vergadert hadde, is hy in Vlaenderen overgetrocken, ende heeft des Prince Maurits volck belet voorderen inval in het landt van Waes te doen. Maer in't jaer 1595 den Vorstelijcken Cardinael willende zijn gheluck versoecken teghen de Vereenichde Landen, heeft gheresolveert de stadt van Hulst te belegheren: waer na hy subytelijck zijn volck den vierden Julij ghesonden heeft, met eenen ⁺ grooten hoop schuyten ende brugghen, onder het beleyt van den Maerschalck van Rhosne ende ander Colonelien. Waer van Borlotte eerst met ontrent twee duysent mannen, met schuyten overvarende van zijn schansse van de Blomme teghen over de kleyne Rape, daer ontrent dertich soldaten op laghen, die innam ende seer wel vorderde, daer tegen s'anderdaechs by den Grave van Solms eenen uytval gedaen wert, daer de Grave selve ghequetst werdt, ende daer oock Tislinck Colonel des Cardinaels doodt bleef. Zy beschansten haer oock terstont op den Cruysdijck, alwaer zy twee daghen sonder veel victalie waren, maer zy werden terstondt by Rhosne ontset, met ses duysent mannen: de welcke quamen van Sint Niclaes, ende soo langhs haer schanssen van Austria ende de Blomme by nachte soo bedecktelijcken door als zy konden, tusschen twee schanssen haerder vyanden, de Moerschansse ende groote Rape ende over de vaert, met behulp van een half mane die zy groeven, maer zy werden dapperlijck uyt die schansse ende schepen beschoten. Aldus moeyelijck overkomende met eenigh gheschut onder den Grave van Varax, Generael van de Artillerye, sonder veel victalie ende amonitie, werden zy van alle kanten (eer zy haer begraven konden) besprongen, waer door zy veel volcks verloren, waer onder waren wel twaelf Bevelhebberen. Den Vorstelijcken Cardinael is selve daer nae by het Legher ghekomen, gelogeert zijnde in de Blomme schansse. Aldus over gheraeckt het volck van den Cardinael, groote resistentie haer alhier ghedaen werdt, ende ses weecken langh teghen malkanderen lagen aen en wratselden. Maer door groote fortse ende verlies van veel volcks, dan d'een dan d'andere schanssen veroverende, soo verre geraeckten, dat die van Zeelandt gheen ontset meer bequamelijck en konden doen: ende daer nae de stadt soo fortselijck aen allen kanten beschoten, ende was alsoo ondergraven, dat het garnisoen binnen der stadt liggende in groote vreese was van overrompelt te werden, eer dat het ontset datmen heur cloec-

+ Aelst van de Enghelsche den Spanjaerden verkocht.

+ Nienove een stadt van het Graefschap van Aelst.

+ Ghebiedt ende palen van het Graefschap van Aelst.

+ Wat de vier Ambachten zijn.

+ Hulst een stadt vande vier Ambachten.

+ Hulst ingenomen by de Ghentenaers.

+ Hulst by Pr. Maurits beleghert, wordt overghegeven.

+ Montdragon rust hem teghen Maurits.

+ Den Vorstelijcken Cardinael beleghert Hulst.

[p. *282-*283]

AELST
Alostvm Flandriae Imperialis Caput.

[p. 329]

kelijck poochde te doen, haer mocht tot voordeel zijn. Door dies raedtsaem vonden de stadt ⁺ over te gheven, daer zy op den 18 Augusti (achtervolgende het accoordt) uyt trocken, tot groot mishaghen der Heeren Staten, die verhoopt hadden heur ontset te weghe te brenghen.]

Axele is een ander stedeken, oock matelijck goedt, maer niet gantschelijck rondtom bemuert, anderhalve myle van Hulst, ende vier van Ghent.

Byv. [In het jaer 1586 de Grave van Leycester om Parma van het belech van Nuys te trecken, ordonneerde eenen tocht in Vlaenderen, ende daerom belaste hy de Prince Maurits, met Sir Philips Sidnei, Gouverneur van Vlissinghen, met twee oft drie duysent mannen nae Vlaenderen ⁺ ter Neusen te trecken: de welcke in Vlaenderen zijnde, zijn den 16 Julij secretelicken van de sterckte ter Neuse nae Axele ghetrocken, ende hebben dat behendelijcken (over een muer het water scheydende) inghenomen, sonder groote bloedtstortinghe: daer waren vier vaendelen krijchsvolck binnen. De schanssen daer rondtomme namen zy oock inne, ende staecken de Dijcken door, om haer victorie te versekeren.]

Bochoute is de derde van dese vier Ambachten, gheleghen twee mylen van Axele.

Het vierde Ambacht is Assenede, twee mylen van Axele: welcke plaetsen alle vier hebben verscheyden dorpen onder haer ghebiedt ende heerlijckheydt: ende aengesien dat zy by de Zee gelegen zijn, soo wordt hier ontrent over al grof Sout ghesuyvert, soo het in Zeelandt ghebruyckt wordt.

Onder het landt van Aelst zijn noch twee Prinsschappen, te weten Steenhuyse, welck een seer fraey dorp is, ende heeft zynen besonderen ⁺ Heere: ende de groote vlecke van Gavre, met een goedt ende sterck Casteel, waer af de Graef van Egmondt zynen eersten tytel neemt, te weten Prince van Gavre. Boven dien zijn hier oock by, verscheydene Baneryen, als Liekercke, Sottegem ende meer andere.

Desen staet van Aelst, ende van de vier Ambachten is ghekreghen ter tijdt van Keyser Hendrick den vierden dies naems, door Boudewijn den Goedertieren, Grave van Vlaenderen.

⁺ Het ghene dat gheseyt wordt het eygen ende domaine van het Graefschap, begrijpt de steden Denremonde, Geertsberge, ende Bornhem, met veel dorpen, soo wy hier vervolghens sullen stellen: ende ten eersten ⁺ Denremonde, ghenaemt in het Latijn Teneramunda, van den vloedt Tenera, ghenaemt in Duytsch Denre, als wesende den mondt van de Denre: want dese stadt is gesticht ter selver steden daer desen vloedt in de Schelde loopt. Dese stadt ligt ghelijckelijck van Gent, Bruyssel ende Mechelen vijf groote mylen, ende ses groote van Antwerpen: ende is sterck van gheleghentheydt ende maecksel der handen: ende om andere redenen, ende aenmerckinghen, het is een treffelijcke plaetse ende rijcke naer advenant, ende alwaer seer veel fusteynen worden ghemaeckt: wesende aldaer alle weecken ghehouden een schoon marckt van Vlas; daer groote menichte van volcke komt. Ghelijck oock een marckt van de selve koopmanschap ghehouden wordt in het landt van Waes, in het schoon dorp van Sint Niclaes.

Byv. [Het quartier van Denremonde is ⁺ voortijdts tot recompense van goeden bystandt teghen den Grimberghers, by die van Brabant ghegheven Dirck den Grave van Vlaenderen, ende soo gheraeckt was aen den Heere van Bethune, ende weder by Gwye den Grave met zyne huysvrouwe ten houwelijcke ghekreghen, is wederom by houwelijck aen een edel gheslachte in Vranckrijck daer na ghetransporteert, ende aldaer verkocht aen Philips van Valoys, Coninck van Vranckrijck, die dat Lowijs van Male gaf in het jaer 1347, om te voorderen tusschen hem ende die van Brabandt een houwelijck. Nae desen tijdt annex gebleven is aen de Graeflijckheyt van Vlaenderen. Binnen Denremonde is een schoon Collegie der Canonicken, met het eenige Mannen Convent in Vlaenderen der Brigetten oorden. Voortijdts aldaer een sterck Casteel plach te wesen. In dese stadt is de ghemeene schattinghe in Vlaenderen, Transport ghenaemt. Den oorspronck deser is geweest ten tyden van Robrecht van Bethunen in het jaer 1305, als men Robrecht soude uyt de ghevanghenisse lossen, by den Coninck van Vranckrijck ghevanghen, dien zy jaerlijcks belooft hadden twintich duysendt Tournoische penninghen: d'een helft der voorseyde penninghen ghelost met ghereet ghelt, d'ander uyt de jaerlijcksche schattinghe van yeder stadt ende dorp de Coninck voldaen werde. Daer voor Rijssel, Douay, Orchies ende d'omligghende landen ghehypotiqueert waren. Maer daer werdt gheseyt dat eenen Bethunius gherenuncieert heeft het vermoghen der pandtlossinghe, in het jaer 1312, ende het eyghendom der hypotheecke op den Coninck getransporteert heeft, door dien Transpoort ghenoemt. Ende het ghebruyck hier van heeft plaetse, soo wanneer een somme ghelts van het Hof versocht zijnde, de selve by een versamelt wert, ende op dat in alle gelijckheydt met ruste die lasten ghedraghen werden, op dat yeder stadt, casselrye, dorp, heerlijckheyt uyt den selven weten mach wat portie yeder daer af draghen moet. Door den Ghecommitteerden van Carel de vijfste ende der vier Leden, daer over twee jaren besich, in het jaer 1517 veel verandert, ende wel overgheleyt is geweest. In de inlandtsche oorlogen in het jaer 1567 beghost, heeft Denremonde veel geleden, ende altijdt meest met garnisoene beswaert gheweest, als een stadt wel gheleghen tusschen Brabandt ende Vlaenderen. Die van Vlaenderen in het jaer 1576, als het Spaensch krijchsvolck vyant der landen verklaert was, cochten daer de Duytsche soldaten van Polwylers regiment uyt, ende besetten selve de stadt, tot dat in het jaer 1584 den Hertogh van Parma, als hy zynen Legher van het belech van het Fort van Lille opbrack, voor Denremonde den selven heeft ghebrocht, ⁺ ende alsoo de stadt stercker was van wateren dan van mueren, heeft seer behendelick het water afgheleyt, ende daer na met achthien groote stucken gheschuts bresse ghemaeckt, in den muer van duysent ende negen hondert voeten breet. Ende soo heeft de Prince van Parma een bolwerck ingenomen met verlies van vele ende treffelijcke Spanjaerden, waer onder waren Pedro de Pace Maestro del Campo, ende Pedro de Taxis, nochtans de Borghers daer door vertsaecht zijnde, hebben van overgheven ghesproken. Ende alsoo daer binnen maer weynich krijchsvolck was, hebben zy de soldaten tot com-

+ Hulst den Vorstelijcken Cardinael overghegheven.

+ Axele by Maurits ende Sidnei ingenomen.

+ Prinschap van Gavre.

+ Het eyghen der Graven van Vlaenderen.

+ Waer van den naem van Denremonde komt.

+ Het quartier van Denremonde den Grave van Vlaenderen ghegheven.

+ Denremonde by Parma belegert ende ghewonnen.

[p. 330]

positie ghenoech ghedwonghen, ende de stadt overghegheven den 16 Augusti, de soldaten uyt treckende met rappier en poignaert, mette ghewillighe borghers, de reste souden tsestich duysent gulden gheven. Twee Predicanten contrarie het contract werden ghevangen: Ende veel victalie, die voor de stadt van Ghent vergadert ende daer ghebrocht was, quam in handen van den Prince van Parma.]

⁺ Maer niet alleen in Vlaenderlandt, maer oock meestendeels de steden ende voornaemste vlecken van alle dese Nederlanden hebben eenighe marckten henlieden verleent van oude tyden, kostuymen ende privilegien, het zy van eenige besondere koopmanschap oft ware alleen, oft in't ghemeyn van allerleye coopmanschap: grootelijck tot profijt van den lande ende van de inwoonders. Van dese stadt is gheboren gheweest Heer Jan van Denremonde, een Chartrois Monick seer wel gheleerdt, soo aen zyne gheleerde schriften wel blijckt.

⁺ Denremonde is met zijn gebiedt een heerlijckheydt op zy selven, toegecomen door houwelijck den Graef van Vlaenderen, ter tijdt van Guide Dampiere: maer daer nae door een ander houwelijck wederom gedeylt ende ghescheyden: ende ten lesten door het houwelijck tusschen Lodewijck van Male ende Vrouw Margriete van Brabandt, wederom ghekomen tot het Graefschap van Vlaenderen.

Geertsberghe, van de Fransoysen met een ghebroken woordt Grand mont geheeten, is gheleghen op de Denre, drie mylen van Oudenaerde, ende vijf van Denremonde. Dit is een kleyn, maer een fraey ende lustich stedeken, ⁺ ghesticht van Graef Boudewijn van Vlaenderen, toeghenaemt van Berghen, ende van hem vernaemt, in het jaer ons Heeren duysent achtentsestich. Van hier is gheboren gheweest Marcus Nevianus, een gheleerdt man, ende schryver van veel boecken.

Byv. [Tot Geertsberghe was die t'samenkomste des Keysers Adolphs ende des soons van Eduwaerd Coninck van Enghelandt: item van Jan Hertogh van Brabandt, Willem van Gulick, met meer andere Princen, in het jaer 1296, met Gwye Heere van Vlaenderen verbondt makende teghen de Fransoysen ende die van Henegouwe, tot een bederf van Vlaenderen, overghekomen met Grave Jan van Nemours, door Lowijs Cresci ende die van Ghent teghen die van Brugghe, tot Gouverneur van Vlaenderen ghekoren, om garnisoen in te nemen, om aenvoer uyt Henegouwe bequamer te moghen hebben. Maer de Borghers de poorten sluytende drie hondert soldaten met den Heere van Gavere vermoort hebben. Heer Wouter van Enghienne heeft dit niet onghestraft ghelaten, de welcke in't jaer 1381 by laste van Lowijs van Male dese stadt bestormt heeft op verscheyden plaetsen ende overvallen, al vernielende dat daer in was. Noch ten lesten is zy in het jaer 1452 van die van Henegouwe bedroghen, de welcke heur allen voorstandt belovende, inghelaten de stadt berooft ende ghequelt hebben.]

Bornhem is een fraey dorp, met een schoon casteel, ende veel ghehuchten ende landts die het onderdanich zijn; ende daerom is het geheeten het landt van Bornhem.

Rupelmonde heeft den naem van den watervloedt Rupel, die hier in de Schelde loopt, ⁺ ende is gheleghen aen de slincke zyde des waters, drie mylen van Antwerpen. Dit Rupelmonde is een oudt casteel, daer de historien van Vlaenderen dickmael af spreecken: want het is eertijdts een seer vermaerde vlecke gheweest: maer onlancks noch meer vernaemt ende bekent, aenghesien hier van des Landtsheeren weghen bewaert worden de Originalen van de Privilegien des Graefschaps van Vlaenderen, aenghesien oock dat hier sommighe ghevanghenen gheset ende bewaert worden.

Byv. [In het jaer 1432 op het Slot van Rupelmonde ghevanghen sat Heer Franck van Borssele, ghetrouwde man van Vrouw Jacoba Gravinne van Henegouwe ende van Hollandt. Nu door't aenporren van de Cabeljausche partye soo gheboodt Philips de Goede den Casteleyn ⁺ van't Slot tot Rupelmonde, dat men heymelijck Heer Franck soude doen onthalsen. In dese saecke de Casteleyn bekommert, niet haeckende nae des mans doodt, gaf den voorseyden Heer Franck des Princes ghebodt te kennen, de welcke daer op hem raedt ghaf, dat hy hem soude opsluyten ende heymelijck houden, ende het geruchte van zijn doodt verspreyden. Wert oock goet ghevonden dat de Casteleyn ten Hove soude reysen, ende vernemen hoe die Prince door de doodt van Heer Franck soude gemoedt zijn. Dit de Casteleyn doende, ende ten Hove ghekomen zijnde, die Prince hem vragende hoe dat het met Borssele al ghinck; Heere antwoorde hy V. G. ghebieden achtervolght is. Die Prince dit hoorende, daer over swaerlijck versuchtende: Helaes! seyde hy, wat hebt ghy ghedaen? Ende als doen de Casteleyn hem te voet vallende, zijns lijfs genade badt: Helaes! seyde die Prince, die schuldt en is uwe niet, ghy hebt het ghebodt ghevolght. Heere, antwoorde doen de Casteleyn, u ghebodt is een weynich uytghestelt, ende alles is wel bereyt tot de executie, maer de man leeft noch. Waer door de Prince seer verheught was, ende den gevangen zyner huysvrouwen weder ghaf, ende hy werdt hem een aenghenaem vriendt, dien hy vereerde met het gulden Vlies ende met de Graeflijckheydt van Oostervant. Hem Carel den onvertsaechden als zijn Vader beminde ende noemde. Aldus dit ophouden des ghebodts by den Casteleyn danck begaen heeft, niet ter executie stellende onbedachtelijck een onbedacht vonnisse, door aendringhen van partyen. Daeromme sulcke Officieren, als oock in het overgeven van landen, steden ende casteelen behooren altijdt het tweede ghebodt harer meesters te verwachten.]

Behalven het Casteel is hier oock een ⁺ schoon ende groot dorp, daer gheboren is Gerardus Mercator, een treffelijck Cosmographe; alsoo wel blijckt by verscheyden wercken die hy uytghegheven ende in het licht gebrocht heeft: ghelijck oock doet Bartholomeus zijn sone noch een jonck man ende seer deuchdelijck. Dit heel Keyserrijcks Vlaenderen heeft seer goedt ende seer vruchtbaer landt, ende brengt onder ander voort overvloedichlijck goede krappe, oft Verwers meede.

Aengaende de zeden ende manieren van't volck van desen lande, seg ick in't gemeyn dat ⁺ de Vlaminghen zijn beleeft, hoffelijck, vroom,

+ Recht van jaermarckten in Nederlandt.

+ Hoe Denremonde aen den Grave van Vlaenderen gekomen is.

+ Wie Geertsberghe ghesticht heeft.

+ Waer van Rupelmonde den naem ghekreghen heeft.

+ Frans van Borssele belast te dooden wordt verschoont.

+ Van ware gheboren Gerardus Mercator.

+ Hoedanigh de manieren der Vlaminghen.

[p. 331]

dapper ende geschickt, soo wel in peys als in oorloghe: daer en boven oock groote kooplieden, konstighe ende arbeydtsame wercklieden in het ghene dat zy aennemen: ende maecken groot ghetal van laeckenen, van tapisserye, sayen, fusteynen, grofgreynen, ende seer veel andere coopmanschap ende kramerye van alle prysen, soorten ende stoffen. Zy spreecken over al, behalven in Walsch ⁺ Vlaenderen, Nederduytsche sprake: wel is waer dat met het leeren inde scholen, ende hanteren met de vreemdelinghen, ende het versenden vande kinderen van jonghs in Vranckrijck ende in Walsch Vlaenderen, zy de Walsche spraecke alsoo leeren spreecken, datse bykants over al ghemeen is: aenghesien zy van natueren daer toe gheneycht zijn, ende leeren die seer lichtelijck. De ⁺ Vlaminghen zijn eerst ghebrocht gheweest tot het Christen gheloove door de predicatie van Sint Loy, Bisschop van Noyon: de welcke door bevel van Dagobert Coninck van Vranckrijck beghonst heeft te predicken te Brugstock: ende het schijnt dat hy ghesticht heeft de kercke van Sint Salvator in het jaer ses hondert vier: daer na is Sint Amand ghekomen te Ghent, ende aldus is het Kersten gheloove dit heel landt door verbreyt gheweest.

⁺ In het welcke d'aller eerste Heer van naem ende tytel, (ghelijck de oude schryvers ende boecken verklaren) is geweest Liderick van Harlebeke, den welcken om zyne vromicheyt ende ghetrouwe diensten Carel de Groote de landen ende den tytel van Prince van Vlaenderen heeft ghegheven in het jaer ons Heeren seven hondert tweeentnegentich. Maer doen ter tijdt was dit landt arm, vol bosschen, foreesten ⁺ ende marasschen: soo dat de voorseyde Liderick in boerde ende jock zy selven noemde Foreestier ende Woudtmeester: welcken tytel ende naem zynen naecomelingen is aenghebleven ⁺ tot groote eere ende profijt. Sommighe segghen dat voor desen Liderick een ander is gheweest, de welcke de kercke van Sint Donaes te Brugghe ghesticht heeft in het jaer ses hondert eenentwintich. Nae Liderick van Haerlebeke is gekomen Enguerran, ende na desen Odoacre oft Audaker: dese zijn gheweest d'eerste Heeren van Vlaenderen: sommighe seggen dat zy Graven zijn gheweest, maer andere houdense alleenlijck voor Landtvoochden ende Stadthouders van weghen der Coninghen van Vranckrijck. Nae dese voorgenoemde Foreestiers oft Woutmeesters worden ghetelt tweeendertich wettelijcke Graven van Vlaenderen, t'same daer onder begrypende vier Gravinnen, erfghenamen ⁺ des Graefschaps: Welcke Graven seer weynighe uytghenomen, seer vrome Landtsheeren zijn gheweest, nae het uytwysen der historien: ende hebben in seer grouwelijcke oorloghen die zy t'alle tyden hebben ghevoert soo teghen de Fransoysen, soo teghen d'Enghelsche, oock teghen de Hooghduytsche, ende dickmael teghen haer eyghene ondersaten, vromelijck ghestreden teghen hare vyanden, ende de oorloghe ghewaecht, ghevende te kennen ende betoonende hare vromicheydt, ende de macht ende kracht van haer landt niet groot van begrype: soo dat sy het niet alleenlijck en hebben bewaert ende beschermt, maer oock grootelijck vermeerdert: jae heurlieder gheslacht ⁺ ende stam is door maechschap, deucht ende vromicheydt gekomen tot de heerschappye van dese gantsche Nederlanden, ende tot de Croone van Spangien ende tot alle Coninckrijcken, Keyserrijcken, Provincien ende Landen, die nu ter tijt besitten de Princen gesproten uyt den huyse van Oostenrijck, ghekomen van den bloede ende struycke der Vlaemscher Landtsheeren. De doorluchtichste, vroomste ende voornaemste Graven die het Vaderlandt meest ghevoordert, vereert ende loffelijck vermeerdert hebben zijn dese navolghende.

Ende ten eersten Boudewijn van Ardenne, ⁺ toeghenaemt Yseren arm, heeft (soo men seyt) dese Heerlijckheydt ghekregen ende vermeerdert, daer en boven behaelt hooghe staten van eere ende macht, ende is sonder twyfel een seer edel, vroom ende hooghweerdigh Landtsheere gheweest, soo wel gebleecken is in handel van peys ende van oorloghe: de welcke ghestorven is in het jaer ons Heeren acht hondert neghenentseventich.

Boudewijn met den schoonen baerdt, een ⁺ seer gheleerdt ende rechtveerdich Vorst, heeft aller eerst den Edeldom in Vlaenderen ingestelt, rechten ende gherechten op beter wyse herstelt, sendende over al gheleerde, wel gheachte ende hooghvermaerde mannen: dese is ghestorven in het jaer 1036.

Boudewijn, toeghenaemt (om zyne goetheydt ende ghezedicheydt) de Goedertieren, ende om dat hy tot Rijssel gheboren was, de Rijsseler, heeft zyne Heerlijckheydt vermeerdert met het Graefschap van Aelst ende met de vier Ambachten: hy trouwde de dochter van Coninck Robrecht van Vranckrijck, suster van Coninck Hendrick d'eerste dies naems: ende was soo doorluchtich, rechtveerdigh ende wijs, dat Coninck Hendrick komende te sterven, hem maeckte Momboor niet alleenlijck van Philips zynen sone, maer oock Bewindtheer van Vranckrijck, in het jaer duysent eenentsestich. Dese selve Boudewijn ⁺ (gelijck Meyer betuycht) helpende met schepen, krijchslieden ende ghelt zynen behouden sone Hertoch Wilhelmen van Normandyen, teghen Herald die het Coninckrijck van Enghelandt voor hem selven woude houden, is grootelijck gheloont gheweest van den voorseyden Wilhelm, in het besit van het Conincrijck van Enghelandt ghekomen zijnde: soo dat hy tot vergheldinghe van den grooten dienst ende ghetrouwen onderstant den Graven ⁺ van Vlaenderen beloofde tot een jaerlijcsche ende erffelijcke rente op het Coninckrijck van Enghelandt drie hondert marck silvers: hoe wel dese belofte niet langhe gehouden en werdt. Dese Boudewijn de Goedertieren is gestorven in het jaer duysent sevenentsestich.

Robert, toegenaemt van Hierusalem, heeft om zyne vrome feyten ende ridderlijcke daden

+ Vlamingen genegen tot de Fransoysche sprake.

+ Door wien de Vlaminghen tot het gheloove bekeert.

+ Wie de eerste Herre van Vlaenderen is gheweest.

+ Cronijck van Vlaenderen in't I cap.

+ Successie der Heeren van Vlaenderen.

+ Graven van Vlaenderen oorlooghsmannen.

+ Afkomste van Vlaenderen geluckich in alliantien.

+ De vermaertste Graven die in Vlaenderen geweest hebben.

+ Door wien den Edeldom inghestelt in Vlaenderen.

+ Wilhelm den Conquerant gheholpen door den Vlaminck.

+ Rente betaelt by den Engelsman den Graven van Vlaenderen.

[p. 332]

bedreven in kleyn Asien ende in Syrien, teghen ⁺ de ongheloovighe Mahometisten, verdient geheeten te worden van het gantsch heyr der Christenen, Sint Joris sone: ende dit is d'eerste onder de Graven van Vlaenderen die van den Keyser verkoren ende aengenomen is geweest tot Beschermheer van Camerijck: ende is overleden in het jaer duysendt een hondert elf.

Boudewijn, toeghenaemt met de Byle, (te weten van Justitie) is geweest seer vroom ter oorlogen, ende soo rechtveerdich, dat hem het volck hiet Vader van justitie ende recht. Hy is gestorven in het jaer duysent een hondert neghenthien.

⁺ Dierick van Elsate heeft met een machtich heyr van zynen volcke vier tochten ghedaen in het Heylich landt teghen de ongheloovige, ende groote lof ende eere behaelt: hy hadde tot een huysvrouwe Sybille de dochter van Folke van Anjou, Coninck van Hierusalem, een seer uytnemende deuchdelijcke vrouwe. Dese Dierick starf in het jaer duysent een hondert neghenentsestich.

Philips van Elsate, om zyne groote deuchden, toegenaemt de Groote, is soo wel bemint geweest van Lodewijck de sevenste Coninck dies naems van Vranckrijck, dat de selve Coninck niet en dede sonder raedt van desen ⁺ Grave: hy hief des Conincks sone over de vonte, ende gaf hem zynen naem, ende werdt geheeten Philips Dieu-donné, naemaels bygenaemt Auguste, den welcken na zijns Vaders des Conincks doodt hy te houwelijck gaf Isabel zijn nichte. Maer daer nae, ghelijck in den staet ende handel van Landtsheere lichtelijck gheschiedt, is ter saecken van den Grave van Vermandois, oorloghe tusschen beyden opghestaen, maer korts wederom nedergheleght ende ghestilt tot des Graven groot voordeel ende profijt in het versoenen. Dese Grave Philips, om niet ledich te ⁺ zijn, trock in Asien teghen de ongheloovighe met eenen machtighen hoop volcks, ende bedreef daer seer vrome ende ridderlijcke daden, ghelijck de historien melden, ende zyne vyanden verwonnen hebbende, heeft in zijn landt ghebracht de selve wapenen ende schilden die de Graven van Vlaenderen daer nae altijdt hebben ghebruyckt. Van daer wederom komende is ghetrocken door Portugael, ende aenghesien zyne huysvrouwe doodt was, heeft ⁺ ghetrouwt Mathilde de weduwe, Coninginne van Portugael, een seer schoone vrouwe, ende met hem in Vlaenderen ghevoert. Ten lesten is hy met het gheselschap van Coninck Philips Auguste van Vrancrijck, ende Rijckaerdt Coninck van Enghelandt, wederom ghetrocken nae het Heylich landt, ende nae veel victorien gestorven te Ptolemaide, in het jaer duysent een hondert tneghentich, oft soo sommighe segghen, duysent een hondert een en tneghentich.

⁺ Boudewijn de achtste van dien naem, seer gheluckichlijck langhen tijdt tegen de Turcken in Orientien gheoorloocht hebbende, ende Constantinopelen ghewonnen, is Keyser van Grieckelandt ghekoren ende ghekroont gheweest van de Christenen, in het jaer duysent twee hondert vier, ende een jaer daer nae ghestorven, ende na hem is zijn broeder Hendrick Keyser van Grieckenlandt gheworden. Lodewijck van Male sone van Lodewijck van Nevers Grave van Vlaenderen moet hier eyndelijck mede ghestelt worden onder de oude Graven: de welcke hooghelijck vernaemt door zyne vrome ende ridderlijcke daden, heeft ghetrouwt Margriete de dochter van Hertogh ⁺ Jan van Brabandt den derden dies naems, ende daer mede ghekreghen het Hertoghdom van Brabant ende meer Heerlijckheden tot het Graefschap van Vlaenderen, ghelijck wy in de beschryvinghe van Brabandt verklaert hebben: ende is ghestorven in het jaer duysendt drie hondert drieentachtentich. Daer nae zijn door gheslacht ende maechschap van de voorseyde, ghekomen tot dese Staten ende Landen (soo hier voor vertelt is) de vrome Vorsten ende Hertogen van Borgondien, ende voorts de Keysers ende Coningen van het Huys van Oostenrijck: ende onder de leste van dien Keyser Carel de vijfste dies naems, den welcken Paus Paulus de derde noemt den Grootmachtighen. Dese Keyser Carel heeft dit landt grootelijck vermeerdert ende verbetert, besonderlijck met Doornick in te nemen, ende het gantsch landt te bevryen vande onderdanicheydt ende herschappye van Vranckrijck ende van het Keyserrijck. Dese Grootmachtighe Vorst is gestorven ⁺ in Spangien, in het jaer duysent vijf hondert achtenvijftich. Zijn uytvaerdt wert seer heerlijck ghehouden te Vailladolit in S. Benedictus kercke, door zijn dochter de weduwe van Portugael, doen ter tijdt Gouvernante van Spangien: de welcke voor op haers Vaders Keyserlijcke tombe vol t'alle canten van schilden ende wapenen heeft doen stellen een seer heerlijck Epitaphe oft Grafschrift: welck wy hier nae sullen setten: maer moeten eerst vertellen hoe dat het doot lichaem langhen tijdt is gheweest sonder in d'aerde te begraven: in een tombe bewaert in het ⁺ Clooster van Sint Joost by Plaisance, ende is daer nae ghebracht by het ghebalsemt lichaem van Coninck Philips zynen Vader, de welcke in het jaer duysent vijf hondert ses, oock in Spangien was ghestorven te Escuriael, daer by dat Coninck Philips nu tegenwoordighlijck levende, des voorseyden Keyser Carels sone, gesticht heeft een mans klooster ⁺ van Sint Hieronymus orden: welck hy ghenoemt heeft Sint Laurens, tot ghedenckenisse van den ghewonnen slach teghen den Fransoysen op Sint Laurens dagh voor de stadt van Sint Quintijn, in het jaer duysent vijf hondert sevenenvijftich, ter tijdt van Coninck Hendrick van Vranckrijck, den tweeden dies naems. Dit Clooster is soo kostelijck ende heerlijck in timmeringhe, vercieringhe, stofferinghe, groote ende Conincklijcke hoffelijckheydt, dat in dien het voorts volmaeckt wordt soo het beghonst is, het soude in thien jaren wel kosten meer dan thien mil-

+ Robert van Vlaenderen Sint Joris sone ghenoemt, ende waerom.

+ Dierick trouwt Sybille van Hierusalem.

+ Philips van Elsate peter van den Coninck Philips Auguste.

+ Voyage van Graef Philips in Syrien.

+ Mathilde van Portugael.

+ Boudewijn ghemaeckt Keyser van Constantinopelen.

+ Brabandt vereenicht met het Graefschap van Vlaenderen.

+ Overlyden des Keysers Carel de vijfste.

+ Waer Keyser Carel begraven is.

+ Clooster gesticht by den Catholijcke Coninck.

[p. 333]

lioenen goudts, ende sal ghehouden werden voor een van de schoonste, hoffelijckste ende wonderbaerlijckste timmeringhen van der gantscher wereldt. Oock is in dit landt ende in de stadt van Bruyssel, in de teghenwoordicheydt ⁺ van Coninck Philips des overleden sone ghehouden gheweest des Keysers uytvaerdt: het selve hebben oock gedaen de Coninghinnen van Enghelandt ende van Hongaryen met groote eere ende wonderlijcke pomperye, waer af het hof ende de stadt grootelijck verwondert was: Het selve hadden alreedt te vooren ghedaen d'andere steden van den lande, ghelijck oock over al de Kersten landen, volghende den dienst ende vriendtschap die de Vorsten ende Landtsheeren malkanderen doen. Voorwaer de uytvaerden zijn over al seer heerlijck ende hoffelijck ghehouden gheweest, ende seer schoone ende gheleerde verklaringhen ghedaen tot lof ende eere van desen grooten Vorst, als een van de treffelijckste die by zynen tijdt hebben gheheerschapt.

+ Wtvaert des Keysers tot Bruyssel.