Hoensbroekse schrijvers en dichters. Biografische en bibliografische gegevens van negentwintig auteurs

[p. 31]

Jos Cremers

(* Hoensbroek 12 juni 1873 - † Maastricht 28 december 1951)

Jos Cremers is een van de kleurrijkste figuren die Hoensbroek heeft voortgebracht. Hij was de stichter van het Natuurhistorisch Genootschap in Limburg en oprichter van het Natuurhistorisch Museum te Maastricht. Jos (Pius Joseph) Cremers werd geboren in de Aldenhof in Hoensbroek op 12 juni 1873 als zoon van Louis (Ludovicus) Cremers en Maria Josepha Senden, beiden van Hoensbroekse herkomst. Op zesjarige leeftijd verhuisde hij met zijn ouders naar de hoeve Haagsittard in Broeksittard, een alleenliggende boerderij 3 km buiten de Putpoort van Sittard. Hij ging naar de lagere school in Meerssen, waar hij bij zijn heeroom verbleef, die daar kapelaan was. In Sittard volgde hij het Jezuietencollege, waarna hij naar het seminarie in Rolduc vertrok. In 1899 ontving hij in Roermond zijn priesterwijding. Tot zijn eigen verbazing benoemde Rolduc hem als jong priester tot professeur en histoire naturel, een terrein waarop hij volledig onbekend was. Op kloosterscholen was dit een gebruikelijke gang van zaken. In Rolduc ging men van het standpunt uit: al smedend wordt men smid of in Rolducer voertaal: la position fait l'homme. Dit leidmotief heeft de latere Rector steeds voor ogen gestaan en heeft hem gestimuleerd bij zijn natuurhistorische studie. Naar mededelingen van zijn leerlingen was hij als leraar zeer geliefd, niet alleen omdat zijn manier van lesgeven erg afweek van het gewone patroon maar ook omdat de lessen vaak opgeluisterd werden door levend materiaal zoals kikkers en vleermuizen. Hij sprak gemakkelijk en boeiend en werd vaak gevraagd voor feestpreken. Tot 1909 bleef Cremers als plant- en dierkundige verbonden aan Rolduc, waar hij begon met het aanleggen van een collectie vlinders. Van 1909 tot 1913 was hij kapelaan van de parochie Breust-Eysden, waar hij naast de zielzorg veel tijd stak in het verzamelen van zeldzame planten en dieren, waarover hij in een vaste rubriek in de ‘Limburger Koerier’ publiceerde. Deze artikelen brachten hem in contact

[p. 32]

met de hoofdredacteur van de Limburger Koerier: Jac. P van Term, Samen namen zij het initiatief voor de oprichting van een Limburgse natuurhistorische bond. In Breust was hij terecht gekomen in de geboorteplaats van Eugène Dubois, die tien jaar daarvoor op Java de mensaap Pithecanthropus erectus ontdekt had. Het is niet bekend of zij hier persoonlijk met elkaar kennismaakten, wel kwam de rector bij de familie Dubois thuis. Op 27 november 1910 stichtte hij samen met van Term en dr. A. de Wever uit Nuth het Natuurhistorisch Genootschap, dat bij aanvang maar 18 leden telde. Twee jaar later legde rector Cremers de grondslag voor het Natuurhistorisch Maandblad; het aantal leden was toen al opgelopen tot 206! Voor de wetenschappelijke bijdragen verscheen er vanaf 1912 bovendien een Jaarboek van het Genootschap, waardoor er ook elders in het land belangstelling werd gewekt voor de zo van de rest van het land afwijkende Limburgse flora en fauna. In datzelfde jaar werd het Natuur-historisch Museum opgericht in het klooster van de Grauwzusters aan het Bosquetplein, dat toen nog de Heksenhoek heette. Onder het bewind van rector Cremers zijn belangrijke collecties voor het Museum verworven. Dr. A. de Wever schonk zijn herbarium met ruim 20.000 planten, die een relatie met de Limburgse bodem hebben. De insectencollectie van rector Cremers groeide uit tot een nationaal vermaarde verzameling vooral mede dankzij de schenkingen van de kevercollectie van Rüschkamp, de vlindercollecties van Franssen, majoor Rijk en Mr. Kortebos, de vliegencollectie van Kiene en de mierencollectie van Wasmann. Daarnaast werd het museum in de beginperiode verrijkt met de vogelcollecties van Nillesen en H. De Wever en de herbaria van De Bosquet en Dumoulin. In 1920 verwierf het museum de collectie beroemde Bryozoëncollectie van Pergens. Ook heeft rector Cremers de basis gelegd voor de collectie geologie en paleontologie, die in de beginperiode voornamelijk met vondsten uit de ENCI-groeve werd opgebouwd.

Van 1913 tot 1917 was Jos Cremers Rector te Raath - Bingelrade. Waarom moest Cremers uit Eijsden vertrekken? Raath was een geïsoleerd gehucht op een hoogte naast een landweg die Bingelrade voert naar Merkelbeek. Rond een open weiland stonden enkele kapitale boerderijen sinds eeuwen bewoond door een paar families, waaronder Cremers en Beckers, die door verschillende huwelijken in een groot netwerk verweven waren. Er stond een kapel, die nog in gebruik was geweest door de vroegere rector Cremers, een broer van zijn betovergrootvader. Maar de

[p. 33]

rectoraatswoning moest nog gebouwd worden en men kan zich nauwelijks voorstellen dat de zielennood van Raath zo ten hemel riep dat Cremers daarvoor inderhaast zijn werk in Eijsden moest verlaten. Maar Cremers vertelde wel eens over conflicten, die hij had met zijn baas, de pastoor van Breust. Cremers had hem wel eens onvriendelijke dingen toegewenst. Daarvoor werd hij op het bisdom op het matje geroepen. Hij moest zijn excuses aanbieden en zei toen tegen de pastoor: ‘Ze hubbe in Rem unj gezag tot Geer neet hoof te sjtikke’ Maar er waren ook spanningen in het dorp Breust, die zodanig waren dat de oud-burgemeester wel eens een steentje zou kunnen hebben bijgedragen tot zijn overplaatsing. Rector Cremers werd in 1917 door de Gemeente Maastricht aangesteld als conservator van het museum. Na zijn pensionering in 1939 vestigde hij zich in Neercanne. Op 29 augustus 1945 huurde hij het herenhuis Niethuizen 125 in Wijnandsrade. Daar woonde hij met zijn huishoudster Antje Schürmann. Een jaar voor zijn overlijden keerde hij terug naar Maastricht. Antje ging niet mee. Zij trok in bij familie in Wijck. Rector Cremers overleed op 28 december 1951 in het Elisabeth Ziekenhuis aan de Abtstraat te Maastricht en werd begraven op de laatste dag van 1951. Op vrijdag 28 december 2001, precies vijftig jaar nadat hij was overleden, werd hij in het museum te Maastricht herdacht als stichter van het Natuurhistorisch Genootschap en als oprichter van het Natuurhistorisch Museum Maastricht en voor zijn bijzondere rol, die hij heeft gespeeld in de beginjaren van de natuurbescherming en het natuuronderzoek in Limburg. In de namiddag werd een bezoek gebracht aan zijn recent gerestaureerde grafmonument op de Algemene Begraafplaats aan de Tongerseweg te Maastricht. Zoals zo veel Limburgse boerenfamilies bracht de familie Cremers nogal wat priesters voort. Allemaal ‘heerooms’. Jos Cremers was gewoon één van hen. Maar wél een bijzondere! Een grotere stijfkop liep er in zijn dagen in Limburg waarschijnlijk niet rond. Dat bezorgde niet alleen zijn bisschop soms hoofdpijn; het gold ook voor zijn broer Pierre, boer op de Hoensbroekse Aldenhof. Pierre was, tot hij halverwege de jaren dertig van de vorige eeuw failliet ging, de rijkste van de broers van Jos, en die vond het dan ook heel gewoon dat zijn rekeningen betreffende wijn en sigaren naar de Aldenhof gestuurd werden. Daar werd dan wel over gemopperd, maar de rekeningen werden wél betaald. En men wist ook wel dat de rector enerzijds van het goede leven hield, maar anderzijds financieel niet veel armslag had. En bovendien: hij zorgde als hij eens op

[p. 34]

bezoek kwam altijd voor wat vrolijk leven in de brouwerij. ‘Hij was een eigenheimer,’ vertelde een nichtje later, ‘maar één ding: je vervéélde je nooit met hem.’

PUBLICATIES: Planten en Dieren in Limburg, rubriek in De Limburger Koerier (1910); In Jaarboek Natuurhistorisch Genootschap Limburg: Uit Limburgs verleden en heden 97-116 (1913); In Natuurhistorisch Maandblad: Toch nog een waterrat nr. 3 (1914); De geschiedenis van een bunzing nr. 3 (1914); Merkwaardige diertjes nr. 5 (1916); Weer een kleine hazelmuis nr. 5 (1916); Dwergvleermuis (pipistrellus pipistrellus Schieber) nr. 6 (1917); Wilde mollen nr. 6 (1917); Een witte bunzing nr. 7 (1918); De grote hazelmuis (Eliomys quercinus L.) nr. 12 (1923); Vliegenlarven op Atropa Belladonna 144 (1924); Arctia villica p. 98 (1925); Avonturen eener schildpad 139(1926); Koptransplantatie 2 (1927); Griekse schildpad 102 (1927); Vuursalamanders bij Bunde 44 (1927); Mierenleeuwen in Z-Limburg 54, 102 (1927); Fossiel hout uit Neuburg, Gulpen 13 (1927); Salamandra maculosa, voortplanting 26 (1928); Beek- en rivier-prikken in Limburg 146 (1928); Glaeosporium nervisequum, schadelijk voor planten 78 (1928); Uitkomsten van uileballenonderzoeken verricht door F.H. v.d. Brink 60, (1929); Parelduiker te Lemiers 2 (1929); Tragische gevallen uit het dierenrijk 120 (1929); Nederlandsche plantlore 60 (1929); Fossielen Tegelerklei 15 (1929); Beredeneerde voorlopige lijsten van de in Limburg en in het wild voorkomende zoogdieren 17 (1928), 18 (1929); Kruisbekken te Gronsveld 139 (1930); De ringslang in Limburg 109 (1930); Colias Chrysotheme 4 (1930); Vruchten van Gymnocladus dioica 31 (1930); Geolgisch- palaeonthologische verzameling op de wereldtentoonstelling te Luik 55 (1930); De slechtvalk 19 (1931); De wijngaardslak 125 (1931); Scherven van Romeinsch aardewerk uit de groeve Condy-Heifkens 110 (1931); Watersalamanders 98 (1932); Meerval in de omgeving van Maastricht 98 (1932); Selandria coronata. Een voor Nederland nieuwe bladwesp 53 (1932); Gladde slang 125 (1934); Trogopogonbastaarden uit de Museumtuin 70 (1934); De broodkever 95 (1936); De waterspreeuw 28 (1936). In de Katholiek: De vleermuizen in Limburg 135, 483-496 (1908), 136 300-311 (1909)
LITERATUUR: J. Heimans: In memoriam rector Jos Cremers. In De Levende Natuur 55: 21-22 (1952). Gabriël Beckers: Rector Jos Cremers. W. Minis van der Geijn in Natuurhistorisch Maandblad 1-2 (1952); Rector Cremers als oprichter van Genootschap en Museum. In Tijdschrift van het Limburgs Natuurhistorisch Genootschap (1973); W. Minis-van de Geyn: Rector P. Jos. Cremers (1873-1951) - Zijn rol van 1910-1950. In Natuurhistorische Maandblad (1985): A.J. Lever en D. Th. de Graaf: In den beginne..... - Ocer de wordingsgeschiedenis van het Natuurhistorisch Genootschap in Limburg. In Natuurhistorisch Maandblad (1985). Monique Parren: Op zoek naar een dagboek. In De Limburger, 4 oktober 2004. Bernard Grothues: Rector Jos Cremers. De oprichter van het Natuurhistorisch Museum van Maastricht vestigt zich in Wijnandsrade. In: Bulletin Wijnandsrade, Uitgave Heemkundevereniging Vrienden van Wijnandsrade, Jrg. 27, nr. 42 (winter 2008).