Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 16

[p. 159]

7154. 1644 november 19. Aan J. de Wicquefort.¹

Nobilissime et amplissime domine,

Video nobilissimam Amplitudinem vestram et Latino et Gallico sermone pari nitore et elegantia uti;² mihi in literis, quae non publico sed amicis scribuntur, nimium forte festinanti sufficit si intelligar. Quod apud viros rerum peritos facile consequor, inter eos autem eximium Nobilitati vestrae assigno locum.

Magnam fuisse nostrorum in mari victoriam video consentiri;³ an tanta fuerit quanta nuntiatur, posteri dies docebunt. At si ita res se habet, quid aliud expectandum est quam ut praecipuas Danici imperii insulas nostri intrent, Dani vires cummaxime distinente Scania?⁴ Qui Danicas apud vos res agit,⁵ facit quod rei solent, ut verum non fateatur nisi coactus.⁶ Credo et commeatus et pabulatum esse difficiles tum Torstensonio, tum Galassio,⁷ sed huic magis, unde credibile sit hunc priorem abiturum, quod sine periculo vix fieri potest, instituro tergis abeuntium hoste.

Transamasianam controversiam ex usu communi si non extinctam, at certe sopitam gaudeo,⁸ optoque de Bercana idem fiat:⁹ exigunt id tempora, ne turpe putent amici amicis

1 Gedrukt Epist., p. 734 no. 1701. De Amsterdamse koopman Joachim de Wicquefort (1596-1670), resident van landgravin Amalia Elisabeth van Hessen-Kassel in de Republiek, was een vaste correspondent van Grotius (Schutte, Repertorium II, p. 235). Bijna wekelijks wisselden zij in de jaren 1642-1644 Franse nieuwbrieven met elkaar uit; zie nos. 6863, 6895, 6907 en 6963 (dl. XV); C.M. Schulten, ‘Joachim de Wicquefort et Jean Tileman Stella’, in Lias 1(1974), p. 129-155, en Den Haag, ARA, Eerste afd., coll. Hugo de Groot, aanw. 1911 XXIII nos. 3 en 4.

2 De Latijnse brief kwam niet helemaal als een verrassing; vgl. no. 4351 (dl. X). De Hessische resident was belezen in de klassieke auteurs en onderhield een levendige correspondentie met de Amsterdamse hoogleraar Caspar Barlaeus (Joach. Vicofortius, Epistolae ad Gasparum Barlaeum V. Cl. Cuius responsoriae etiam insertae, Amsterdam 1696, en F.F. Blok, Caspar Barlaeus. From the correspondence of a melancholic, p. 86-103).

3 De overwinning die de Zweeds-Hollandse vloot van Karl Gustav Wrangel en Maerten Thijssen Anckarhielm op 13/23 oktober in de Fehmarnbelt had behaald.

4 Koning Christiaan IV van Denemarken onderkende het gevaar. Op 30 oktober/9 november staakte hij de strijd in Skåne (Schonen) en spoedde zich naar Kopenhagen (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 104-110, en Kong Christian den Fjerdes egenhændige breve V (1641-1644), p. 518 en p. 528).

5 Martin Tancke, Deens resident in Den Haag, 1638-1649 (Schutte, Repertorium II, p. 230-231 en p. 413), had zich steeds verzet tegen de uitrusting van de hulpvloot van de Zweedse koninklijke commissaris Louis de Geer.

6 De Deense resident veinsde niets te weten van de wervingen van Gabriel Marselis, ‘factor’ van koning Christiaan IV van Denemarken, in de Republiek (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 53-58, p. 62-65, p. 291-296).

7 De Zweedse opperbevelhebber Lennart Torstensson voerde aan de Saale een uitputtingsoorlog met het keizerlijke expeditieleger van Matthias, graaf Gallas. De druk werd de keizerlijken te groot: op 19/20 november verlieten zij hun kwartieren te Nienburg en Bernburg en weken naar Maagdenburg uit (Doc. Boh. VII, p. 155 no. 452 en p. 157 no. 459).

8 De Hessen hadden eind oktober ingestemd met een reductie van hun troepenmacht in Oostfriesland (L. van Tongerloo, in Hess. Jb. Landesgesch. 14(1964), p. 257).

9 Het Staatse garnizoen van Rijnberk (Rheinberg, ten noorden van Moers, in het aartsbisdom Keulen) ondervond last van Hessische garnizoenssoldaten die het omringende land onder contributie wilden brengen (Aitzema (f^o) II, p. 971).

[p. 160]

aliquid concedere potius quam inimicis in utrosque aditum dare. Coloniensis electoris vetus ista est cantio,¹⁰ ad quam repetitam occalescere aures solent. Dominus Spiringius pergit suo more agere,¹¹ iura negat sibi nata.¹² Avebo autem scire, quis istius controversiae futurus sit exitus et quae loca Americae sint unde ortum sumserint.¹³ Zeilonem si aut ceperunt aut capere poterunt Batavi, ea expeditissima erit ratio qua se absolvant a disputatione territorii Galae.¹⁴ Est quidem et Societas Asiatica et Americana digna cuius curam gerant proceres,¹⁵ sed illius societatis res ut vetustiores sunt, ita firmiores, neque tamen tam opimae, ut ob id vectigales aliis fieri debeant. Dissidia civitatum principis Arausionensis praesentia, si modo is velit, facile sedabit.¹⁶ Quid praeterea decreturus sit Hollandiae Conventus¹⁷ et quas Suedis conditiones pacis cum Dano commendaturi sint qui istuc agunt legati videbimus;¹⁸ quod ipsis sit prudentiae, inde iudicium fiet.

Doleo res Angliae regis non esse quam vellem prosperas.¹⁹ Ivit rex ab Oxonia Bristoliam cum sex equitum, octo peditum millibus. Magnae sunt et in illis partibus et alibi parlamentariorum copiae.²⁰ Mancestrius regi instat, Essexius apud Readingam est, Massius tribunus caesis ferme ducentis de principis Roberti militibus maiores copias a parlamento poscit. Novum Castellum a Scotis vi irruptum est, Leverpolio de deditione

10 Keurvorst-aartsbisschop Ferdinand van Keulen had in oktober 1642 de meningen gepeild over een verdrag waarbij alle betrokkenen zich zouden verplichten tot het terugtrekken van hun troepen uit het gebied tussen de grens van de Republiek en de Weser (de demilitarisatie van de Westfaalse Kreits). Frankrijk, de Staten-Generaal en de landgravin van Hessen-Kassel wezen het voorstel af (Foerster, Kurfürst Ferdinand von Köln, p. 218-224).

11 Iedereen vreesde de boze uitvallen van de Zweedse resident Petter Spiring Silvercrona. Zijn ‘ruyde harde en onfatsoenelijke maniere van doen’ werkte alleen maar in het nadeel van de Zweeds-Staatse betrekkingen; vgl. no. 7127.

12 Horatius, Ars poetica 122.

13 Waarschijnlijk een controverse over de belangen die de Zweden (Petter Spiring Silvercrona en Willem Usselincx) hadden in de vaart op Amerika (de Nieuw-Zweden-Compagnie, met een vestiging aan de rechteroever van de Delaware) (G.W. Kernkamp, ‘Brieven van Samuel Blommaert’, in BMHG 29(1908), p. 64-67, en Een rondgang langs Zweedse archieven, p. 191-202).

14 De advocaten van de Oostindische Compagnie hadden de Portugese ambassadeur Francisco de Sousa Coutinho een compromis aangeboden in de twist over de verdeling van de kaneellanden tussen fort Galle en Colombo. De Portugees weigerde te wijken (nos. 7123 en 7139). De bewindhebbers zochten nu naar een andere oplossing en hoopten binnenkort 6000 man bijeen te kunnen brengen voor een veroveringstocht naar Ceylon (Prestage, The diplomatic relations of Portugal, p. 193-195, en Aitzema (f^o) II, p. 1009).

15 Haarlem en Leiden verwoordden het standpunt van de ‘Westindische’ factie in de discussie over de ‘combinatie der Compagnien van Oost- en Westindiën’. Zij drongen aan op bezinning over ‘soodanige expedienten, daar meede de voorsz. Compagnie van Westindiën (die soo veel van den Staat heeft gemeriteert) sal moogen werden gemaincteneert’; vgl. no. 6672 (dl. XV), en Res. SH, dd. 22 november 1644 (agendapunt XVI).

16 Frederik Hendrik was op 22 oktober in Den Haag teruggekeerd (Correspondance d'Estrades I, p. 210-212). Een maand later kwamen de Staten van Holland weer in vergadering bijeen.

17 De discussie over de octrooien van de Oost- en Westindische Compagnieën zou nog enige tijd voortduren; zie no. 7149.

18 De Staatse ambassadeurs Jacob de Witt, dr. Andries Bicker, Cornelis van Stavenisse (Zweden) en dr. Gerard Schaep, Albert Sonck en Joachim Andreae (Denemarken) wachtten nog steeds op een nadere resolutie van de Staten-Generaal in het Zweeds-Deense conflict (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 137-146).

19 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrieven, dd. 19 november 1644 (nos. 7150-7152).

20 Grotius hechtte geloof aan het Londense nieuws in de Gazette 1644, no. 141, dd. 19 november 1644: ‘Sa Majesté Britannique a esté trois jours en présence des Parlementaires, mais taschant de les attirer plus avant dans le West, ceux-ci l'ont suivie jusques auprès de Neubury ... où il y a eu combat, duquel les Parlementaires s'attribuent l'avantage’.

[p. 161]

agere coepit. In Hibernia castellum Duncanormum ad Wixfortium amnem parlamentariis deditum audimus. In Italia Hispani ad Alexandrinam se tenent, ut a Finali periculum arceant. Hispanicus exercitus ad Iberum amnem Flixam obsidet; in Extremadura castella quaedam eripuere Portugallis et eorum quosdam occiderunt ad Civitatem Roderic[i]. Magallotti inter Saram et Mozellam exercitus ferme duodecim millium est, ad Watenam et vicinis locis novem fere mille et commeatus difficiles. Mareschallus Castilionaeus rectius valet.

Deus, nobilissime et amplissime domine, nobili Amplitudini vestrae det fausta omnia,

nobili Amplitudini vestrae addictissimus,
H. Grotius.

Lutetiae, 19 Novembris 1644.

Novae ab Hispania literae dicunt exustam a Portugallis urbem Sancti Vincentii; Gramontum autem Catalaniae urbem a Gallis obsideri. Venisse Ulissiponem aliquantum sacchari ab insula Sancti Thomae, derelicta a Batavis. Inter eosdem Batavos et Portugallos bellum manere in Asiatica India et pulsos Zeilana insula Batavos. A Roma, renovatam ibi a papa et iuratam bullam Pii Quinti contra alienationem bonorum ecclesiae. A Rheno, Hochstam obsideri a Bavaricis, sed ivisse eo a Crucenaco Gallos, ut eam obsidionem disturbent. Ab Anglia, parlamentarios ab obsidione Bamburi disiectos, sed pugnatum ad Neuburium et IX machinas ereptas regi. Hibernos in Walles foede grassari; ideo qui eorum bello capiuntur nemini vitam concedi, idque ex constitutione parlamenti quod est Londini. Carlilum in Comberlandia obsideri a Scotis et parari obsidionem arcium Tinmuthi apud Novum Castellum et Scarbourii in Eboracensi tractu. Principem Mauritium esse apud Wallengsfortum; ire contra eum parlamentarios milites qui Abingheni fuere. Copiae quaedam Gallorum apud Bononiam congregantur, ut eis qui Wattenae sunt, subveniant. Italus Fercius in Bastiliam coniectus est ob literas in Hispaniam scriptas. Cardinalis Antonius culpam mal‹a›e curatae rei Gallicae circa electionem papae coniicit in Sancti Chaumontium, qui pecunia usus non fuerat ut erat iussus.

Adres (volgens de uitgave der Epist.): D. Vicquefortio.