Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 15

7061. 1644 september 24. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Motuum novorum, quorum fecunda est Gallia, maxime dum pupilli sunt reges, semina multis in locis apparent.² Princeps Condaeus ivit ad retinendos in officio populos

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 213; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 476 no. 552. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 338. Zie voor een andere overlevering van de brieftekst, Grotius' brief aan Johan Oxenstierna en Johan Adler Salvius (no. 7062).

2 Gaston van Orléans en de leden van het hertogelijke huis Lorraine-de Guise begonnen jaloers te worden op de successen van Louis II de Bourbon, hertog van Enghien (Journal d'Olivier Lefèvre d'Ormesson I, p. 216-217).

[p. 764]

Bituriges.³ Dux Guisius, metuens ex aura aliqua ad ipsum perlata,⁴ ne in carcerem coniiceretur, ad tutelam confugit ducis Aurelianensis et per eum reginae regenti est reconciliatus; alii ex hac urbe ad rura missi. Parlamentum huius urbis sperat se hoc tempore paulatim recuperare posse iura amissa.⁵ Dux Longovillanus dicitur iturus ad reginam Angliae, quae iam melius valet et, ut credo, veniet Fontem Bellaqueum, ut reginae regenti sua negotia commendet.⁶

Bavari exercitum habere dicuntur ad XVIII millia.⁷ Tres alae a Beckio ad Bavarum missae pedites quosdam in Francothaliam, cuius obsidio timebatur, immisere, sed inde egressos conciderunt aut dissiparunt Galli. Quorum nunc consilia adversus Magontiacum ire dicuntur, missis eo a marescallo Turenae quater mille equitibus, mille musquetariis. Espenianus Philippiburgum custodiet. Arnaldus sex millia ad ducem Anguianum pertulisse dicitur quidem, sed populi per quos transiit, dicunt non plures esse tribus millibus. Tubadelius quosdam hostium intercepit. Navis autem Gallica, res belli ferens, mersa ex nimio onere non procul Brisaco. Est in exercitu Gallico multum pecuniae; disciplina castrensis melior quam unquam, admirantibus Germanis. Et inde annona bene vilis, maxime ab Argentorato et Francofurto, cui urbi libera commercia. Spirensi autem collegio liberam iurisdictionem dux Anguianus permisit. Quodsi ita pergunt Galli et rebus ostendunt se non ad dominatum venire, sed at tutelam Germanicae libertatis, poterunt et alias Germaniae civitates ad suas partes allicere. Haec cognita in conventu qui est Francofurti commoverunt animos. Et episcopus Wurtzburgensis nihil malle dicitur quam ut per aequas cum Gallia conventiones gravibus exactionibus Bavaricis se et suos eximat. Caesariani de maiore ac pleniore ordinum conventu Ratisbonam indicendo loquuntur.

De Taragonae obsidio bene sperant Galli. Cardinales in conclavi priusquam papam eligant normas quasdam faciunt politici regiminis. Utinam et quae in ecclesiastico sunt regimine vitia corrigant, ne aliquando reges cogantur eos docere, quid sit ipsorum muneris. Dux Vindocinensis est Venetiis. Ab Hispanis pecunia non ita magna venit Romam, promissa multa. Hispani ex Ticino multas machinas produxere et incipit eorum exercitus apparere ad Novariam, princeps autem Thomas creditur non omisisse cogitata de Bremo.

Elector [Palatinus] priusquam in Angliam iret,⁸ signavit foedus quod inter Anglos et Scotos factum fuit.⁹

3 Henri II de Bourbon, prins van Condé, bevond zich op 17 september te Bourges (Aumale, Histoire des princes de Condé IV, p. 619-620).

4 In Parijs twijfelde men nog aan de oprechtheid van Henri II de Lorraine, hertog van Guise. Omdat de hertog deze zomer als vrijwilliger had meegevochten in het leger van de ‘generalissimus’ Gaston van Orléans, mocht hij van die zijde enig krediet verwachten. ‘Monsieur’ stelde hem niet teleur: spoedig vond de hertog afleiding aan het hof van de regentesse te Fontainebleau (Journal d'Olivier Lefèvre d'Ormesson I, p. 209 en p. 220-221, en Tallemant des Réaux II, p. 367-373 en p. 1220-1228).

5 Het zelfbewustzijn van het Parlement van Parijs was de laatste maanden merkbaar toegenomen. Heel duidelijk kwam dit aan het licht in de controverse over ‘la taxe des aisés’ (nos. 7027 en 7039) (Chéruel, Histoire de France pendant la minorité de Louis XIV II, p. 96).

6 Henri d'Orléans, hertog van Longueville, en zijn echtgenote Anne-Geneviève (1619-1679), dochter van Henri II de Bourbon, prins van Condé, begroetten koningin Henriëtte Maria van Engeland in het kuuroord Bourbon-Lancy. Er bestond nog onzekerheid over de datum van een bezoek van de Engelse koningin aan het hof (CSP Ven. 1643-1647, p. 143).

7 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberch dd. 24 september 1644 (no. 7060).

8 Prins Karl Ludwig van de Palts bereikte op 8 september de haven van Gravesend. Op de 10^de september betrok hij in het paleis van Whitehall het appartement dat het Parlement hem ter beschikking had gesteld (CSP Ven. 1643-1647, p. 130-143, en The Parliamentary History of England III (1642-1660), kol. 289).

9 Kort voor zijn vertrek naar Engeland had prins Karl Ludwig een verklaring laten op-

[p. 765]

⁹ Conditiones pacis quas parlamentarii offerunt regi, Joachimius,

9 stellen: ‘Motives and reasons concerning his Highness the prince Palatine's coming into England, presented to both the honourable Houses of Parliament by his said Highness’. In de redactie die hij het Parlement aanbood, zinspeelde de prins op zijn instemming met de ‘solemn league and covenant, for reformation and defence of religion, the honour and happiness of the king, and the peace and safety of the three kingdoms of England, Scotland and Ireland’ van 18/28 september 1643 (The Parliamentary History of England III (1642-1660), kol. 288-292, en Briefw. C. Huygens IV, p. 80-81).

[p. 765]

Batavorum legatus,¹⁰ ait tales esse, ut nemo sit futurus vir bonus et prudens qui eas ad regem deferre audeat. Rex Angliae in occidentali parte regni sui habet XXX hominum millia, nec longe ab ipso abest princeps Robertus cum exercitu non spernendo apud Bristolium. Essexius in arctum reductus dicitur a regiis, at parlamentarii aiunt a Plimutho ei venire commeatus mari; addunt ire contra regem Mancestrium cum equitatu,¹¹ Wallerum vero cum novo peditatu conscripto in Cantio et Sudsexia¹² et copiis quae in septentrionali parte fuerant. In qua parte nihil regi restare aiunt praeter Novi Castelli oppidum, quod obsessum est, Lattamum et in Lancastria Leverpolam. Obsidio Bamburiae in comitatu Oxoniensi erat derelicta a parlamentariis, ut inde Walleri copiae augerentur; obsidio vero ad Pontemfractum et ad Cnaselburgum in Eboracensi tracru durare. Middeltonius non longe erat ab Excestria. Archiepiscopus Cantauriensis rursum auditus fuerat. Legati Batavi nihildum responsi acceperant et dubitabant, an discedere deberent;¹³ redditae tamen naves quaedam sunt quae ereptae fuerant Batavis, et placet parlamento restitui commercia exceptis iis quae bello serviunt et aliis rebus quibusdam. Sabranus, Galliae residens, conquestus apud parlamentum de damnis quae Galli mercatores per hoc bellum civile paterentur, dixit se hac de causa iturum ad regem.

Flandriae, quae proprie sic dicitur, ordines convenerunt, et forte ad res novas concitatu Gallorum consentirent, nisi arcibus et magnis praesidiis impedirentur. Mittuntur ex eadem Flandria res necessariae in urbem Sancti Audomari.

Cardinalis Mazarinus ad Fontem Bellaqueum non ibi divertit ubi Riceliacus solebat, sed in ipsa arce prope reginam.¹⁴

Deus, excellentissime et illustrissime domine, Sublimitatem tuam servet,

Sublimitatis tuae cultor adstrictissimus devotissimusque,
H. Grotius.

10 De bedaagde Albert Joachimi (1560-1654), heer van Hoedekenskerke, Staats ambassadeur in Engeland; zie no. 7059.

11 De parlementsgezinde bevelhebber Edward Montague, graaf van Manchester, moest zijn veroveringstocht in de noordelijke graafschappen afbreken en zich naar het front in het zuidwesten spoeden (CSP Ven. 1643-1647, p. 135 en p. 138).

12 Lees: ‘in Cantio et Essexia’. De nieuwe lichtingen uit Kent en Essex keerden huiswaarts. Zij weigerden nog langer te gehoorzamen aan de bevelen van de fanatieke echtgenote van sir William Waller. Het Parlement riep haar tot de orde (CSP Ven. 1643-1647, p. 126 en p. 135).

13 Het Parlement wilde de beantwoording van de vredesvoorstellen die de Staatse ambassadeur Albert Joachimi en de extraordinarii Willem Boreel en Johan van Reede van Renswoude op 22 juli aan de vergadering van de ‘lords’ en ‘commons’ hadden gepresenteerd, laten afhangen van een advies van een speciale commissie. De onderhandelingen kwamen maar moeilijk op gang (S. Groenveld, Verlopend getij, p. 116-118).

14 Kardinaal Jules Mazarin moest in Fontainebleau het bed houden. Koningin Anna van Oostenrijk bezocht de zieke dagelijks: ‘La reyne alloit visiter tous les jours le cardinal plusieurs fois avec tant de soin, que chacun prenoit occasion d'en mal parler’ (Journal d'Olivier Lefèvre d'Ormesson I, p. 217).

Lutetiae, XIV/XXIV Septembris 1644.

Copiae missae a praefecto Neapolitano, cum prope ad Romam accedant, suspectae sunt iis cardinalium qui non sunt partis Hispanicae. Classis Gallica ad Tarragonam, quae erat longarum navium XII, aliarum XVII, aucta est sex longis, aliis quindecim. Ex terra machinis sexdecim oppidum verberatur. Rex autem Hispaniae ex Tortosa et ex Canisio

[p. 766]

ad Iberum¹⁵ nititur subvenire obsessis. Brisacenses milites intercepere pulverem tormentarium et pecunias quae sub praesidio militari a Felinga Friburgum veniebant. Marchionis Sancti Chaumontii mors hic nuntiata et vulgata fuit ex opinione, non ex vero.

15 Tortosa en vermoedelijk La Cava in de delta van de Ebro. In de Gazette 1644, no. 118, dd. 24 september 1644, werd gesproken var ‘Tortose’ en ‘la ville del Canis sur l'Ebre’.

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Motus in Gallia. De Condaeo. Guisius reconciliatus. Alii exules. Parlamenti spes. De Longovillano et regina Angliae. Res prospere et callide a Gallis in Germania gestae. Hinc acta in conventu Francofurti. Caesareorum sermones. De Taragonae obsidio. Querelae contra papam. De Vindocinensi. Hispanorum pecunia rara Romam venit. De bello in Italia; de civili in Anglia plurima. Galli queruntur apud parlamentum. Flandrica. De Mazarino. Suspicio Romae de Hispanis. De obsidio Tortosae. Brisacensium praeda. Rumor falsus de morte Sancti Chaumontii.