Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 15

7021. 1644 augustus 27. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Non placet huic aulae electoris Palatini Londinium profectio.² Suspicantur enim fore, ut potestatis regiae vicarius et causae parlamentariae per discordias laborantis caput constituatur.³ De restituendo autem ipsi Palatinatu - et creditur coire pars aliqua copiarum Gallicarum sub Ranzovio⁴ - ita laboraturos se dicunt, si ipse romano-catholicam uxorem ducat⁵ fidemque faciat se in illis terris libertatem religionis romano-catholi-

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 208; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 463 no. 547. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 315.

2 Karl Ludwig, zoon en erfgenaam van de verdreven keurvorst Frederik V van de Palts, verliet de politieke rust aan het hof van zijn moeder Elisabeth Stuart (de ‘Winterkoningin’) in Den Haag. Op 8 augustus kondigde hij zijn reis naar Engeland aan. Zijn vertrek werd vertraagd door een meningsverschil met de Admiraliteit van Rotterdam over een verdacht schip in de Maas. Tenslotte zette hij op 8 september voet aan wal in Gravesend. Twee dagen later verscheen de prins in Londen.

3 Grotius bespreekt hier de diepere achtergronden van de reis van Karl Ludwig van de Palts naar Engeland. Zou de prins zichzelf zien als de ideale ‘lieutenant de la couronne’?

4 Luitenant-generaal Josias Rantzau, heer te Bothkamp, onderbevelhebber in het leger van de ‘generalissimus’ Gaston van Orléans, stelde zich niet beschikbaar voor een nieuwe campagne (Lettres Mazarin II, p. 52-53).

5 Voorstanders van het herstel van het keurvorstelijke huis in de Palts begonnen weer vertrouwen te krijgen in de aanvalskracht van de Franse legers. Zelfs durfden zij openlijk te spreken van een huwelijk van Karl Ludwig van de Palts met de Franse prinses Anne-Marie-Louise van Orléans (‘la Grande Mademoiselle’), hertogin van Montpensier.

[p. 692]

cae non impediturum.⁶ Reginae Angliae, quae nunc est ad aquas Borbonias,⁷ duodecim millia scutatorum in mensem dantur.

Regis Angliae non ita prostratae sunt vires ut putabantur. Nam et coniunxit se cum eis princeps [Mauritius] et putatur eodem tendere princeps Robertus recollectis quindecim ferme millibus, quem insequitur Wallerus. Cornubia partim in regis, partim in Essexii est manu, multumque in illis et in aliis partibus pugnatur. Et Fides, eius regionis oppidum,⁸ cessit Essexio. Glemhamus et alii quidam nobiles regiarum partium, male concordes cum principe Roberto, ab eo discessere in Cumberlandiam. Erant adhuc Farfaxius Eboraci, Mancestrius in Derbegia; Calander post captam Holtlexolam⁹ decem militum millia ab Essexio exspectabat ad obsidendum oppidum Novi Castelli. Hiberni bis mille et quingenti in Scotiam transierant et nova in eadem Scotia pro rege coniuratio eruperat, supplicio quatuor nobilium Edemburgi capite plexorum nescio an repressa. In ipsa Hibernia ad Ultoniam Monasteriensis regio se adiunxerat pro parlamento Anglicano oblatis etiam obsidibus. At rex marchioni Ormontio regias ibi partes tutanti mandata miserat ad prolatandas indutias aut pacem ibi constituendam. Sabranus Gallicanus residens parlamentum Londinii ita compellavit quomodo isti compellari volunt.¹⁰

Romae metuitur, ne res ad vim spectet. Barbarini dicuntur se applicare Gallicae parti. Sunt et qui putant classem quae Massiliae et vicinis in locis adornatur, ire ad portus Romae propinquos. A classe Turcica dicitur direpta Stellabria et in metu esse Scyllacaeum. Princeps Thomas mille hominibus ac ducentis auctus est. Exspectat alios a Gallia et Monteferrato et eos qui in bello papali sub Villa militarunt; habet machinas secum duodecim, ligones multos. An Aronae arcem ceperit, incertum hic est. Si castellum ad Naviliam struere potest, duos milliones annuos ex Mediolanensi terra percepturus creditur.

Proelio ad Friburgum ruptae iam plane sunt arcanae cum Bavaro collusiones.¹¹ De Bavarico exercitu sex millia restare dicuntur. Dux Anguianus habere apud se decem millia; exspectare equites mille, quater mille pedites, quos apud Metim ad prohibendos Beckii conatus reliquerat. Is autem Beckius in Lucembergico habere creditur bis mille pedites, equites mille. Hohentvila non penitus liberata est a circumsessoribus. Canofskio dux Anguianus mandavit, ut Friburgum obsideat, defensum ab hominibus quadringentis. Ipse dux Offenburgum aut Philippiburgum obsessurus creditur. Ingenti in trepidatione sunt Suevia, Franconia, Bavaria. Et tamen in conventu Francofurtensi nulli de pace, ut iam desperata, sermones. Declamatur ibi contra Suedos, et collegio iudicum Spirensi novae scribuntur leges. Bavarus ab imperatore nimis alibi occupato nihil sperans auxiliorum, Hazfeldii etiam cohortibus quae in Franconia fuerant, in Lucemburgicum digressis, ab Heidelberga oppidisque aliis tot educit milites, ut ea ferme nudata praesidiis relinquat. Motta circumsideri incipit. Rediit autem Longuiacum dux Carolus, Wormatiam Cantecroia. Elbovius et Gassio alternis imperiis ultra Aham amnem se tenentes

6 Overigens waren de Franse diplomaten niet bijzonder gecharmeerd van Karl Ludwig van de Palts: ‘... c'est un Prince qui a de grandes prétentions, mais nous ne sçavons pas si dans son coeur il a toute l'affection qu'on pourroit désirer pour la France ...’ (Acta pacis Westphalicae; Die Französischen Korrespondenzen I, p. 557).

7 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberch dd. 27 augustus 1644 (no. 7020).

8 Een copiïst heeft later de woorden ‘Et fides eius regionis oppidum’ ten onrechte veranderd in: ‘Ei fides qua regionis oppidum’.

9 De havenstad Hartlepool, ten zuiden van Newcastle.

10 De Franse zaakgelastigde Melchior, heer van Sabran, had nieuwe geloofsbrieven ontvangen. Zijn verzoek om een audiëntie in het Hoger- en Lagerhuis hield het Parlement nog enige dagen in beraad. Begin september waren de heren het eindelijk met elkaar eens over de te volgen procedure (CSP Ven. 1643-1647, p. 129-131, en The Parliamentary History of England III (1642-1660), kol. 285-286).

11 Het was een publiek geheim dat hertog Maximiliaan I van Beieren via tussenpersonen contact onderhield met de regering in Parijs; vgl. nos. 6430 (dl. XIV) en 6950.

[p. 693]

magnam vim hostium in se trahunt. Dicebatur apud Gandavum esse Melo, inter Dunquercam et Borborgum Piccolominaeus; Meloni adsunt milites Lotharingici.

Gratulatus sum reginae regenti de victoria ad Friburgum. Addidi neque nostra arma esse inutilia sociis,¹² Gallassii exercitu ita longe abducto a Gallia, ut non modo nihil inde metuere Gallia debeat, sed et quo velit movere se possit. Ad hoc nihil respondit regina regens, sed ut solet de reginae Suedicae optimo in ipsam animo gaudioque super prosperis nihil se dubitare. Vidi comitem Bryennium.¹³ Is inter alia sermonem iniecit de regina nostra maritanda cum rege Poloniae.¹⁴ Ostendi ego, quam id Suediae sit intutum et simul quam iustis de causis regnum Suediae ab ista stirpe¹⁵ in aliam eiusdem sanguinis translatum fuerit.¹⁶ Ducis Aurelianensis filiam alii regi Poloniae, alii electori Palatino, alii duci Mantuano per coniecturas destinant.¹⁷

Deus, excellentissime et illustrissime domine, det Sublimitati tuae omnia quae optare fas piumque est,

Sublimitatis tuae devotissimus cultor,
H. Grotius.

12 De Zweedse ambassadeur onderstreepte in zijn toespraak tot de regentesse nogmaals het belang van de strijd van de Zweden tegen het keizerlijke expeditieleger van Matthias, graaf Gallas, in het hertogdom Holstein.

13 De Franse staatssecretaris Henri-Auguste de Loménie, graaf van Brienne, wachtte de ambassadeur bij het betreden van de audiëntiekamer op; zie no. 6913.

14 De kanunnik Claudius (Domenicus) Roncalius, resident van koning Wladislas IV van Polen te Parijs, had de voor- en nadelen van een Zweeds-Poolse echtverbintenis onder de aandacht van de Franse staatssecretaris gebracht (Acta pacis Westphalicae; Die Französischen Korrespondenzen I, p. 269).

15 Gustaaf I (1496-1560), koning van Zweden, stamhouder van de Poolse en Zweedse tak van het huis Wasa.

16 Sigismund III, kleinzoon van koning Gustaaf I, koning van Polen en Zweden, moest in 1599 de Zweedse kroon afstaan aan zijn oom Karel van Södermanland (sinds 1604: koning Karel IX van Zweden).

17 De naam van de Franse prinses Anne-Marie-Louise van Orléans (‘la Grande Mademoiselle’), hertogin van Montpensier, werd gekoppeld aan vele vorsten en prinsen: koning Wladislas IV van Polen, prins Karl Ludwig van de Palts en Karel II van Gonzaga, hertog van Mantua. Laatstgenoemde had al eerder kandidaat gestaan; vgl. no. 6505 (dl. XIV).

Lutetiae, XVII/XXVII Augusti 1644.

Elbovius et Gassio cepere Hennuinum et Rebusium in Flandria. Hostes ab Hohentvila depulsi dicuntur amissis machinis et hominibus trecentis. Roncallius Poloniae residens multis cum signis benevolentiae dimissus hinc fuit. Bavarici per terram marchionatus Badensis insequuntur Gallos, qui Offenburgum petere credebantur. Rex Hispaniae commercia cum Gallis interdixit. Cardinalis Montaltus cum sua factione Hispanis se mancipavit.

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Varia de Palatino. Pecunia reginae Angliae missa. De bello Anglorum civili. Honos a Gallis quoque parlamento datus. Motus Romae. De classe Massiliensi; Turcica. Principis Thomae gesta. Proelium ad Friburgum. De Anguiano, Beckio, Hohentwila. Anguiani intentum. Trepidant multi. De conventu Francofurti, iudicio Spirensi. Bavarus damna resarcit. Motta obsessa. De Lotharingo, Elbovio, Gassione, Melone, Piccolominaeo. Acta cum regina et Bryennio. De matrimonio Christinae cum rege Poloniae. Rumores de elocanda Aurelianensi. Hennuinus et Rebusius capti. Hohentwila liberata. Residens Poloniae dimissus. Bavarorum gesta. Hispanus commercia interdicit. Addicit se ipsi Montaltus.