Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 15

[p. 655]

7000. 1644 augustus [13]. Aan A. Oxenstierna.¹

Illustrissime et excellentissime domine,

Friburgum adventu ducis Anguiani² ab obsidione liberatum non aliunde creditur quam quia mareschallus Schombergius id a Meti hic fecit nuntiari.³ Si id verum est, pertinet ad ostendendam huius imperii felicitatem. De Ilerda, nisi iam transiit, vix ulla spes ex ipsis mareschalli Mottae Odincurtii literis. Papa, mortalis non minus quam nos, vivendi finem fecit, satis sane aequus inter communionis suae reges ac principes, in ultima aetate minus sui potens et obnoxius sanguine proximis. Magnum ad res christianas momentum erit in eo quod nunc agitur Romae, sive Hispaniensis, sive Gallicanus fiat pontifex, sive sui iuris, sive in electione fiant partes, ut antehac evenit. Sunt qui putant cardinalem Mazarinum suffultum pecunia Gallica, quam totam habet in sua manu, non abesse a spe istius fastigii. Nam Hispanis vix est, unde largitiones faciant quantas facere solebant.

Dux Aurelianensis voluerat huc venire et ducem Elbovium in isto imperio sibi substituerat. Missus hinc est abbas Bentivoglius, primus inter cardinalis Mazarini amicos, qui duci Aurelianensi de capta Gravelinga gratularetur, de Elbovio diceret nihil mutari dum ei adesset Gassio. Nam Milleraius, quicum Gassioni male conveniebat, huc venit. Sed dux Aurelianensis nunc nescio an consilium mutaverit, an vero articulorum doloribus retineatur.

Regina Angliae apud Nannetas est. Creditur ventura Andegavum, deinde propius, ut regis mariti sui res commendet. Eboraco datae sunt a parlamentariis in deditione conditiones satis aequae, ut Novum Castellum aliaque oppida hoc exemplo invitentur. Exiere milites ultra mille. Rex iam ad parlamentum quod Londinii sive Westmonasterii est, ita scripsit, ut volunt. Itaque Sabranus pro Gallia residens defugere non poterit, quin idem faciat. In literis quas Batavi attulere sane veteribus - scriptae enim sunt Decembri - aliquid parlamentarii desiderant. Princeps Robertus in Lancastria reparat vires afflictas. Rex ipse in Somersetia esse dicebatur, adiunctis ipsi copiis quae sub Hoptono fuerant. Essexius principem Mauritium persequi in Cornubia, Wallerus regii exercitus tergis insistere, habere autem sex hominum millia. Princeps Robertus accusari, quod iuvenili impetu rem in tantum discrimen adduxerit.⁴ Hiberni qui regi militant, religionis romanae exercitio utuntur. Apud parlamentarios si qui eorum in manus veniant, suspendio militiam luunt.⁵ Scripsere ad parlamentum Leslaeus, Manchestrius, Farfaxius, ne

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 268; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 460 no. 545. Afschriften ook in copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 177, en in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 307 en f. 319. Zie voor een andere overlevering van de brieftekst, Grotius' brief aan Johan Oxenstierna en Johan Adler Salvius (no. 7001). Omdat deze nieuwsbrief gebeurtenissen en feiten weergeeft die Grotius voor zijn wekelijkse correspondentie op 13 augustus had vergaard, lijkt het beter de brief op [13] augustus te dateren en de datering 10/20 augustus aan te houden als de datum waarop deze brief naar Zweden is verstuurd.

2 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberch dd. [13 augustus 1644] (no. 6999).

3 Een koerier, die vermoedelijk op gezag van Charles de Schomberg, hertog van Halluin, gouverneur van Metz, Toul en Verdun, naar Parijs was gezonden, bracht op 11 augustus het valse bericht dat Freiburg im Breisgau niet langer belegerd werd door de Zwabisch-Beiersen (Journal d'Olivier Lefèvre d'Ormesson I, p. 205).

4 Teleurgesteld over de strategie die prins Rupert (Robert) van de Palts had gekozen voor het ontzet van York, was de koningsgezinde legeraanvoerder William Cavendish, markies van Newcastle, naar Hamburg uitgeweken (CSP Ven. 1643-1647, p. 121 en p. 123).

5 Zeven Ierse soldaten van het koninklijke leger waren in Dorchester door de parlementsgezinden opgehangen. De koninklijken namen in Wiltshire wraak op 12 (14) lakenhandelaars (CSP Ven. 1643-1647, p. 126).

[p. 656]

differant ecclesiis regendis unum morem imponere. Romanenses omnes Londinii in vincula dati sunt, sed peregrini qui sunt liberantur. Ibidem novum eligitur consilium militare.

A Francofurto haec sunt quae cognoscimus. Adhuc ibi plurimorum principum ac civitatum sententias expectari super epistola Gallica. Super hac re commemorari historiam temporum Caroli V. Nam cum ad conventum ordinum Imperii, qui tunc Spirae agebatur, scriptae essent literae acerbae adversus imperatorem, qui eas tulerat fetialis, sine ullo responso remissum eum esse. Omnes vero qui sunt Francofurti eo quidem esse animo, ut pacis colloquia velint non abrumpi, caeterum plerosque ita censere agendum ea de re Monasterii, non Osnabrugae,⁶ nempe quod Suedos Danico bello implicatos velint ad tempus seponi atque interim cum Gallis per pontificis ministros⁷ rem transigi. Videtur autem conventus iste qualiscunque est Francofurti substiturus, nisi mutetur in pleniorem conventum, qui futurus sit Ratisbonae. Aula autem Vienna Pragam itura dicebatur. Non dubium erat amplius Francofurti, quin caesarianorum agmen ultimum in receptu damnum a Ragozio accepisset et Hungarorum pars magna averso sit animo ab imperatore, cui consequens, ut bellum istud grave geratur sumtibus Austriae et earum terrarum quae proprie ad domum Austriacam pertinent. In terris Maguntiacensibus timebatur Hassorum reditus, ubi res suas in Chaucis ex sententia posuissent.⁸

Fuit in parlamento princeps Condaeus, ut edicta quaedam super quibus diu haesitatum est, impelleret, sed pendet adhuc ea res, ut et ducis Aurelianensis preces pro abbate Riverio, ut cardinalis fiat, et pro duce Vendocinensi, ut redire ei liceat, et pro duce Bellifortio, ut causa eius cognoscatur, et pro Ranzovio, ut mareschallus Franciae fiat.⁹

Ex Italia discimus ducem Parmensem Gallica ope uti velle, ut recuperet quaedam quae dicit ab Auriis Genuatibus sine iure teneri. Duo militum millia a praefecto regni Neapolitani mitti in Hispaniam. Ibidem colligi naves longas, quae se opponant Turcicae classi ad Hydruntem¹⁰ conspectae, missasque literas ad orae et classium praefectos, ut malo eant obviam. Nam et Uticenses naves ad Mondragoniam exscensum fecisse non sine terrarum malo. Holsteinius a Barbarinis missus erat ad ambiendam ducis Ethrusci amicitiam; et dicuntur venisse Romam vicies quater mille homines de Ethrusci subditis.

Sermones sunt de matrimonio ducis Mercurii - filius is est Vendocinensis - aut cum ducis Guisii sorore aut cum filia Longovillani. Dicitur mareschallus Motta Odincurtius munire Comaresum et periculum esse, ne Ilerdae fortunam Catalania sequatur. Nescio, an verum sit ictam fulmine domum in qua Hispaniae legati se tenent Monasterii.¹¹ Hic quidem id accipitur ut omen futurae pacis cum damno Hispaniae.

Deus, [excellentissime et illustrissime domine, suggerat Sublimitati tuae consilia optima eaque prosperet,

6 Nog steeds was er geen overeenstemming bereikt over de aanwezigheid van een ‘onpartijdige derde’ op de vredesconferentie in Osnabrück.

7 Een ‘katholieke’ vrede zonder de Zweden behoorde nog steeds tot de mogelijkheden: de nuntius Fabio Chigi en de Venetiaanse ambassadeur Alvise Contarini hadden de Franse en keizerlijke vredesdelegaties reeds bijgestaan bij de uitwisseling van de volmachten in Munster.

8 De aandacht van de manschappen van landgravin Amalia Elisabeth van Hessen-Kassel spitste zich op dit moment toe op het behoud van hun militaire overwicht in Oostfriesland; vgl. no. 6999 n. 25.

9 In het najaar van 1643 had luitenant-generaal Josias Rantzau, heer te Bothkamp, al op de nominatie gestaan voor de waardigheid van ‘maréchal de France’; vgl. nos. 6501, 6504 en 6505 (dl. XIV). De maarschalksstaf verdiende hij tijdens de tweede campagne van de ‘generalissimus’ Gaston van Orléans in Picardië (30 juni 1645) (Episodes Guébriant, p. 371-374).

10 De Turkse vloot bedreigde de kust van Otranto.

11 De nuntius Fabio Chigi hield in zijn dagboek bijna dagelijks de weersgesteldheid in Munster bij. Van een blikseminslag in de residentie van de Spaanse gevolmachtigden don Diego de Saavedra y Fajardo en Antoine Brun maakte hij echter geen melding (Acta pacis Westphalicae; Diarium Chigi 1639-1651 I, Munster 1984).

[p. 657]

tuae Sublimitatis cultor devotissimus,
H. Grotius].

[Lutetiae,] X/XX [sic] Augusti 1644.

Metuitur hic factio Lotharingica ad festinandam pacem.¹² Dux Carolus se cum Hispanis in Flandria iunxit. Ilerdam deditam Galli non ultra negant. De Friburgo nihil affirmant. Dicuntur Turcae in Calabriae ora incendisse Rupem Imperialem, modicum oppidum. Portugalli novum castellum a Castellanis excitatum apud Salvaterram diruisse. Ad Aronam dicitur esse princeps Thomas; est id oppidum et arx in rupe despiciente Lacum Maiorem, XIV [Italicis] milliaribus a Mediolano. Regina Angliae venit huc in navi Hollandica,¹³ quam sequebantur Anglicae, quae omnes vento favente effugerunt parlamentariarum navium minas. Missi hinc ad reginam Angliae medici duo, custodes corporis ex praetorianis octo. Fama hic spargitur, nescio an vera, regem Angliae coniunctum cum principe Mauritio habere XX hominum millia. Cum eis eum ire contra Essexium, qui credatur viribus impar in Pleymuthum se recepturus. Principem autem Robertum recollegisse militem ad XV hominum millia. Mortuus est papa XXIX Iulii. Nuntio qui huc venit nomen est Nicolaus, comes Guidi Bagni, titulus archiepiscopus Athenarum. Is novam potestatem opperitur, quia quam attulerat morte papae vim amisit. Princeps Contiacus, principis Condaei filius, declaratus est artium magister magno suo cum honore. Venit huc a regina Angliae Germanus, praecipuae apud ipsam gratiae. Romae dicuntur Galli favere Spadae [cardinali], Hispani Peretto itidem cardinali, Itali Firenzuolae dominicano. Ducem Wurtenbergicum audimus isse Viennam, ut novae conditiones tententur super Hohentwila. Elbovius apud Gravelingam est; copiae eius apud oppidum Guisam. Hispanici exercitus pars ad Mardicum haeret, pars maior ivit ad prohibendos processus principis Arausionensis. Rouillacus hinc mittitur extra ordinem legatus in Portugalliam. Dux Anguianus habere creditur secum octo millia hominum. Mottae in Lotharingia clauduntur exitus et aditus.

12 Leden van het huis van Lorraine-de Guise waren in de zomer van 1643 jaloers geworden op de militaire successen van de hertog van Enghien, zoon van Henri II de Bourbon, prins van Condé; vgl. nos. 6377 en 6600 (dl. XIV).

13 Koningin Henriëtte Maria van Engeland had de oversteek gemaakt op de kruiser van de Schiedamse kapitein Willem van Coulster (Briefw. C. Huygens IV, p. 29).

Bovenaan de brief in de copie no. 268 te Dresden: Axelio Oxenstiernae.

Bovenaan de brief in de eerste copie te Leipzig: Argumentum. Rhenana. Urbani VIII obitus. Iudicium de eo elegans. Mazarini ad pontificiam sedem occupandam spes. Gravelinga capta. Anglica plurima. Deliberationes statuum Francofurtenses. Germanica. Varia Gallica. Italica. Omen Hispanis malam pacem portendens. Varia. Anglica. Nuntii apostolici adventus. Principis Contiaci promotio in magistrum artium. Candidati pontificiae dignitatis.

Bovenaan de brief in de tweede copie te Leipzig: Argumentum. Friburgum ab obsidio liberum, sed de Ilerda spes nulla. Papa mortuus; iudicium de illo et novo eligendo. De Aurelianensi. Gravelinga capta. Regina Angliae in Galliam venit. Tumultus Anglicanus. De conventu Francofurti. Turbae Hungaricae. Gallica. Motus in Italia. De Mercurii matrimonio. Res in Catalania miserae. Fama de legati Hispanici domo Monasterii fulmine icta. Timor a Lotharingo. Ilerda dedita. Turcae rapina in Calabria. Portugalli diruunt castellum. Regina Angliae in Galliae oras appellit. De exercitu regis Angliae. Papa mortuus est 29 Iulii. Nuntius pontificis in Galliam missus expectat mandata nova. Condiacus artium magister. Candidati Romae. Wurtenbergicus Viennam cur profectus? De exercitu in Belgio. Rouillacus legatus in Portugalliam. Anguiani copiae. Quid in Lotharingia.