Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 15

6851. 1644 mei 7. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Ex quo nuntius huc advenit de morte reginae uxoris Poloniae regis, varius hic rumor cogitare eum regem de novo matrimonio et quidem cum filia ducis Aurelianensis,² nempe ut sic Gallia, quae per se crescentem Suediae potentiam incepit aegris adspicere oculis et quo magis ea crescit, eo plus conceptum est invidiae, eius, quae nunc in Polonia regnat, familiae rebus illigetur. Et facile credo amicum cardinalis Mazarini, Polonici regis residentem, si non aperte proponere talia, certe iacere clancularios sermones, quos in rem suam vertat. Vidi novum foedus Batavorum cum Gallia, in quo hoc comprehenditur,³

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 193; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 420 no. 531. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 242. Zie voor een andere overlevering van de brieftekst, Grotius' brief aan Johan Oxenstierna en Johan Adler Salvius (no. 6852).

2 De Poolse koningin Cecilia Renata van Oostenrijk was op 24 maart 1644 gestorven. In juni werd reeds gesproken over de voordelen van een huwelijk van koning Wladislas IV met een Franse prinses. De naam van Anne-Marie-Louise van Orléans (‘la Grande Mademoiselle’), hertogin van Montpensier, kwam op het verlanglijstje voor, maar men vond de vorst te oud voor ‘une personne si précieuse’. Op aanraden van de Poolse resident Claudius (Domenicus) Roncalius liet men vervolgens de blik vallen op prinses Maria van Gonzaga (1612-1667) (Acta pacis Westphalicae; Die Französischen Korrespondenzen I, p. 167, p. 279-280 en p. 300; A.S. Radziwiłł, Memoriale III, p. 189, en Tallemant des Réaux I, p. 584-589 en p. 1191-1195).

3 De nieuwe Frans-Staatse ‘alliantie offensive ende defensive’ van 1 maart 1644 (Acta pacis Westphalicae; Die Französischen Korrespondenzen I, p. XLII-XLVIII, en Aitzema (f^o) II, p. 960-966), art. 5: ‘... soo sullen de koningh en de geseyde heeren Staten gesa-

[p. 386]

³ ne aut Galli aut Batavi quicquam reddant eorum quae tenent armis parta. Quod si

3 mentlijck, en met nootwendigheyt handelen, ende de avantagien ende voordelen bewaren, die Godt in desen oorlogh aen hen gegeven heeft’.

[p. 386]

ideo foederi inseruere, ut hac sparsa fama conditiones pacis sibi commodiores obtineant, non improbo. Si vero in ipso actuum processu apparebit Gallos de rebus bello quaesitis nihil velle decedere, id signum erit ipsos hoc quidem tempore pacem nolle, facturos eam forte aliquando, cum minime id Batavi exspectabunt, ut tempore pacis Verbinensis⁴ evenit. Causa autem cur pacem nunc nolint, non alia est quam quod rerum potentes existiment bello externo subtrahi belli intestini semina et alimenta, tum vero sub eo nomine ingentes sentiant sibi patefieri aditus ad lucra obducta bellicarum impensarum supparo. Sed haec praeiudicata ex coniecturis ipsum per se tempus evolvet.

A Francofurtensi conventu discessere Brunsvicenses;⁵ putantur idem facturi et alii, mansurosque tantum ibi electorum ministros, qui suadent consilia ad ea quae Monasterii et Osnabrugae agentur. Videturque propositum imperatori non in hoc tantum negotio, sed et in aliis omnium eas partes qui ordinum fuerant, transferre ad solos electores, quorum desideriis facilius potest satisfacere quam tot aliorum.⁶ Sperat autem dux Bavarus ab electoribus caeteris se hoc impetraturum, ut causa Palatina separetur ab iis quae Monasterii et Osnabrugae tractabuntur, et remittatur Viennam,⁷ ubi de ea agi pridem coeptum est. Sperat et hoc se effecturum, ut sibi ad sustentanda belli onera sumere liceat de Suevia et Franconia⁸ non minus quam de Bavaria non definiti aliquid, sed quantum res ferent. Discimus item per literas a Francofurto electorem Brandeburgicum semet offerre regi Dano ad pacem cum Suedia faciendam⁹ scriptasque ab ipso electore ea de re literas ad imperatorem. Discimus praeterea Erlachium¹⁰ in postrema illa seditione magnam sibi gratiam parasse apud milites idque effecisse, ut non Ossenvillius tantum ipsi aemulus, sed et milites qui proprio sub ductu Ossenvillii erant, Brisaco excederent. Dicunt etiam a Francofurto literae ire in Misniam Hazfeldium.¹¹ De Transylvanis militibus caesos mille. Eum qui ad imperatorem a Transylvaniae principe missus fuerat,¹² auditum non quidem ab imperatore sed a comite Curtio et altero imperatoris consiliario.

4 Het Frans-Spaans vredesverdrag van Vervins (1598).

5 Dr. Heinrich Langerbeck, vertegenwoordiger van de hertogen van Braunschweig-Lüneburg op de Frankforter ‘Deputationstag’. In november 1643 had hij al bezwaar aangetekend tegen het aanhouden van de vergadering (Urk. u. Act. I, p. 830-833). In maart 1644 namen de hertogen Friedrich, August en Christian Ludwig het besluit om de Zweedse uitnodiging tot deelname aan de vredesconferenties te aanvaarden; vgl. no. 6528 (dl. XIV) en no. 6669; Acta pacis Westphalicae; Die Schwedischen Korrespondenzen I, p. 205 en p. 221.

6 De voortzetting van de Frankforter ‘Deputationstag’. De keizer, keurvorst Johann Georg I van Saksen, hertog Maximiliaan I van Beieren en keurvorst-aartsbisschop Ferdinand van Keulen weigerden in te gaan op het verlangen van de leden van de ‘Fürstenrat’ om ook vertegenwoordigd te zijn op de vredesconferenties (Dickmann, Der Westfälische Frieden, p. 163-169).

7 Hertog Maximiliaan I van Beieren koesterde nog hoop dat de kwestie van de Palts in Wenen geregeld kon worden.

8 Het door Beieren gedomineerde verbond van de Zuidduitse Kreitsen (nos. 6121 en 6178 (dl. XIV)).

9 Keurvorst Friedrich Wilhelm van Brandenburg bood de strijdende kronen op 29 maart/8 april zijn bemiddeling aan. De missie naar Denemarken en Zweden vertrouwde hij toe aan graaf Werner von der Schulenburg (Urk. u. Act. I, p. 598-601 en p. 849, XXIII-1, p. 65, en Fridericia, Danmarks ydre politiske historie II, p. 392).

10 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan [Petter Spiring Silvercrona] dd. 7 mei 1644 (no. 6850).

11 De keizerlijke veldmaarschalk Melchior von Hatzfeldt und Gleichen wachtte in Frankenland op versterking van Beierse ruiters. Aan generaal-majoor Alberto Gaston Spinola, graaf van Bruay, viel de taak toe om de achtervolging in te zetten op het Zweedse expeditieleger van generaal-majoor Hans Christoph, graaf van Königsmarck.

12 Eind maart was een vertegenwoordiger van de Zevenburgse vorst György I Rákóczi in Wenen gearriveerd. Zijn gesprekspartner was de keizerlijke vicekanselier Ferdinand Sigmund (1592-1659), graaf Kur(t)z von Senftenau.

[p. 387]

Rumorem quoque esse a Turcarum sultano imperatori praescriptos dies LX, inter quos illustrem legationem Constantinopolim mitteret,¹³ alioquin visurum sultanum quid sibi faciendum esset. In Austria nova excogitari tributa ad terras tutandas, quibus ecclesiastici non minus quam laici teneantur. Exercitum imperatoris per Danubii ripam descendere,¹⁴ sed multis tentari morbis, quos forte auctura sit fames.

In Anglia rursum regiis clades quaedam accidit non longe ab Eboraco, parlamenti copias ductante Farfaxio;¹⁵ captas machinas aliquot, caesos captosque satis multos. Batavi autem qui ibi sunt legati comperta parlamentariorum duritie redeunt Oxoniam, inde ut creditur in patriam iter capturi, spe pacis in illis locis perexigua.¹⁶

De Uberlinga hostibus dedita rumor est, sed nondum certus. Dux Carolus exercitum suum ex omnibus locis contraxit die Aprilis XXII. Mille Burgundi comitatenses caesi dicuntur a Baumae praesidiariis, cum ex insidiis assultati essent illi. Praeter Campaniam datur duci Anguiano praefectura Mazeriae et Montis Olympi. Edicta pecuniaria nova XLIV in partu sunt, multae largitiones annuae exstinguuntur. Princeps Contiacus, principis Condaei filius,¹⁷ it Romam, dux Espernonius missis ad reginam regentem literis certam eam fecit de sua fide. Sedani ius dicitur et magistratus constituuntur nomine et imperio regis Galliae; dux Bulionius Friburgi est. Cardinalis Mazarinus ex urbe rus abiit ad elugendam matrem.

Ex armamentario huius urbis eductae sunt machinae L et alia ad bellum futura usui. Ranzovius¹⁸ ducem Aurelianensem comitabitur. Villeregius internam quietem curabit, copias habiturus apud Lemovices. Hispani putantur in Belgicis partibus plus equitatu quam peditatu valituri. Miles quem in Leodico Galli conscripsere, it ad marescallum Turenae, qui nunc ad Remiremontium est, positis bonis praesidiis Baumae et Lixeuliae. In Catalaniam nondum advenere supplementa valde exspectata. De ponteficio milite quatuor millia sperat se habiturum princeps Thomas. Mediolani autem praefectus exspectat octingentos a Florentia equites, a Mutina quingentos, aliquot etiam e Germania. Alia omitto, quae certius in Germania et Batavis noscuntur.

Deus, excellentissime et illustrissime domine, rem et Suedicam et christianam per consilia Sublimitatis tuae prosperet,

tuae Sublimitatis devotissimus cultor,
H. Grotius.

13 De missie van de keizerlijke krijgsraadsecretaris Sattler had niet het gewenste resultaat. Sultan Ibrahim verlangde een gezant van hogere stand. In juni maakte Hermann, graaf van Czernin, een aanvang met zijn reis naar Constantinopel (Hammer, Histoire de l'empire ottoman X, p. 64-68, en Doc. Boh. VII, p. 103 no. 278).

14 Een keizerlijk troepentransportschip op weg naar Hlohovec (ten oosten van Bratislava) kapseisde op de Donau (Gazette 1644, no. 46, dd. 7 mei 1644).

15 De Schotten verenigden zich bij Tadcaster (ten zuidwesten van York) met het leger van Ferdinando Fairfax (20/30 april) (CSP Ven. 1643-1647, p. 96).

16 Op 17 maart waren de Staatse ambassadeur Albert Joachimi en de extraordinarii Willem Boreel en Johan van Reede van Renswoude van een bezoek aan Oxford teruggekeerd in hun Londense ambtswoning. De bemiddelingsvoorstellen die zij bij de ‘speakers’ van het Hoger- en Lagerhuis indienden (The Parliamentary History of England III (1642-1660), kol. 252-253), bleven onbeantwoord. Na zes weken wachten dreigden zij met vertrek. Op 16 mei toonden de ‘speakers’ enige belangstelling, maar op dat tijdstip troffen de ambassadeurs reeds de laatste voorbereidingen voor een tweede bezoek aan Oxford (CSP Ven. 1643-1647, p. 90-91, p. 97, p. 101, en S. Groenveld, Verlopend getij, p. 115-116).

17 Armand de Bourbon (1629-1666), prins van Conti, tweede zoon van de prins van Condé, abt van Saint-Denis, studeerde artes en theologie aan de universiteiten van Bourges en Parijs. Begin augustus nam hij in de residentie van de aartsbisschop van Parijs de insignia van ‘magister artium’ in ontvangst (no. 6999). Op 10 juli 1646 promoveerde hij aan de Sorbonne. Zijn grote wens, de verheffing tot kardinaal, ging nooit in vervulling. In 1654 huwde hij een nicht van kardinaal Jules Mazarin (DBF IX, kol. 538-539, en Cardinal de Retz, Oeuvres, p. 289 en p. 1298).

18 Luitenant-generaal Josias Rantzau, heer te Bothkamp, had meegewerkt aan de ontwikkeling van de krijgsplannen voor het Picardische leger.

[p. 388]

Lutetiae, XXVII‹I› Aprilis/VII Maii 1644.

Hispanis in Italia pecuniariam rem in arcto esse etiam hoc indicio est, quod in confinio Vercellas respiciente tria castella munimentis nudarunt, Sandovaliam, Nonnam, Roccarasiam.¹⁹

19 Volgens de Gazette 1644, no. 47, dd. 7 mei 1644, slechtten de Spanjaarden de forten van Sandoval (tegenw. Borgo Vercelli), ‘Non’ (Arona of Momo, ten noorden van Novara?) en ‘Rocca d'Aras’ (Rocca d'Arazzo, ten zuidoosten van Asti).

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Mors reginae Poloniae: iudicium. Acta inter Gallos Batavosque. De conventu Francofurti. Consilia caesaris. Spes Bavari. Brandenburgicus pacis Danos inter et Suedos auctor. De Erlachio, Hazfeldio, Transylvano. Caesaris res. Anglica. Rumor de Uberlinga capta. Varia ex Gallia. Hispanorum exercitus in Belgio. Supplementa Gallorum. Italica. Hispanorum indigentia in Italia.