Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 15

6627. 1644 januari 2. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Est hic Ranzovius,² levi, ut dicitur, dimissus pretio et a duce Lotharingiae bene habitus. Putatur mandata habere pacis aut a Lotharingo aut etiam ab aliis. Venere cum eo aliquot Galli, et nuntiant captivos liberari posse omnes, quos habet Lotharingus, octoginta millibus florenorum. Mokelium mortuum hic intelligo et doleo,³ fuit enim publico utilis. E re erit quamprimum aliquem eo mitti idoneum, qui et consilia det praefecto et quae ibi aguntur bene inspectet. Nam quin cupidos oculos Galli Benfeldio adiecerint, non est dubitandum. Sed habent quod agant in istis locis, nam Erlachius, pridem offensus Ossenvillii potentia suam obumbrante, nunc etiam novis mandati[s] marescalli Franciae vicecomitis Turenae, se cum omni familia ad Helvetios suos recepit. Tum vero missi huc sunt a militibus Vinariensibus, qui Brisaci et in Alsatia sunt, qui poscant debita stipendia et conditionum pactarum fidem; nisi eis brevi satisfiat, periculum adeunt Galli, ne Vinariensium coitione Alsatiae loca amittant. Germani enim volunt illis locis uti ad bonum Germaniae, Galli vero ad res suas prolatandas. Inter eos vero qui proposita habent diversa, non est diuturna concordia. Non dubito, quin Suedia habitura sit harum rerum eam inspectionem quam tempora exigunt.

Francofurti epistola quidem praeformata est nomine electorum, ut abstrahatur Palatinum negotium a colloquiis Monasteriensibus et Osnabrugensibus. Sed exspectatur quid super eo negotio dicturus sit elector Brandeburgicus.⁴ Interim Bavarus per suos

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 173; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 375 no. 513. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 171. Zie voor een andere overlevering van de brieftekst, Grotius' brief aan Johan Oxenstierna (no. 6628). Axel Oxenstierna (1583-1654), rijkskanselier van Zweden tijdens de regeringen van koning Gustaaf II Adolf en koningin Christina; zie SBL XXIII, p. 465-492 en p. 504-524.

2 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberch dd. 2 januari 1644 (no. 6626).

3 Friedrich Richard Mockhel, resident in de Zweedse enclave Benfeld in de Elzas, 1634 - december 1643 (Hist. de l'adm. des affaires étrangères de Suède, p. 60, p. 108 en p. 115, en Episodes Guébriant, p. 407). Zijn ambt werd voorlopig waargenomen door de Benfeldse gouverneur Friedrich Moser von Filseck; zie no. 5214 (dl. XII). In 1645 zond koningin Christina de diplomaat Georg Hansson von Snoilsky naar deze eenzame post (BLS N.F. X, p. 32-33).

4 Zie no. 6626 n. 21 en 22. Friedrich Wilhelm (1620-1688), keurvorst van Brandenburg, verwoordde het protestantse standpunt in het college van keurvorsten. Zie voor zijn houding in de kwestie van de Palts, nos. 6406 (dl. XIV) en 6651.

[p. 10]

Viennae id agit, ut itineris diplomata data pro legatis Palatini aut revocentur aut restringantur. Assessoribus Spirensibus augmentum promittitur salariorum ex novis indictionibus in iudaeos; civitas autem Francofurtensis non desiderat illos assessores habere hospites, quod ipsi velint. Dux ille Wurtenbergicus, qui Rothvilam dedidit, non hic tantum, sed et a duce Lotharingico culpatur. Est is dux Spirae, et eo duci iussit Scotos qui Rothvila exiere, partem suam de praeda. Montaugerius, Ohmius, Klugius Viennam missi sunt; pars magna Bavaro cessit. Imperator autem victoriae huius non exiguae nuntios misit etiam Constantinopolim. Qui ei favent Francofurti et vicinis in locis dicunt res prosperas Galliae eum habituras exitum quem ob impotentem dominatum Siciliae quondam habuere.⁵ Hazfeldius it Viennam, dicit autem, si suae copiae hibernare in Franconia possint, non se formidaturum hostis occursum.

Princeps Thomas in Lupara⁶ hospitium habebit. Barbarini recepere de Ethruscis Montinianum, Munianum, Argelum, Pievam. Ethrusci autem hiberna non longe inde habent. Veneti Lacum Obscurum tentarunt reprendere, sed irrito conatu.

In Anglia mortuus est Pimius, magnus parlamenti incentor ad bellum civile. Princeps Mauritius a rege Magnae Britanniae accepit in spe magis quam re terras quarum reditus perventurus sit ad LXXX florenorum millia. Hamiltonus Scotus, dux a rege factus, et alii duo cum eo a conventu patriae hostes iudicati sunt. Scotorum copiae ad Angliam accedunt propius.

Hic in Gallia ingentes fiunt largitiones in magna pecuniae inopia. Triginta milliones a morte regis erogati nullo exercituum bono. Cardinali Mazarino regina extra annua dedit LX millia scutatorum et tabulam marmoream. Magnae interim famae iactantur: augeri in Catalonia exercitum ad XX millia; bis mille Helvetios a Bassompetra conscribi; nonaginta milliones parari ad huius anni sumptus. Interim et in Sanctonibus et in Pictonibus et alibi magni sunt motus. Bellovaci⁷ autem multi collocati sunt milites odio maxime episcopi, qui in adversis fidus reginae, nunc eam sibi per artes Italas inimicam experitur. Dicitur regina duci Aurelianensi offerre praefecturam Britanniae Armoricae⁸ ea lege, ut ipsa habeat praefecturas Campaniae,⁹ Mediomatricum, Tullorum, Viroduni et Sedani. Comes Coliniacus est ad Sanctam Mauram in praetorio principis Condaei, sed in Hollandiam iturus putatur. Guisii sunt Medone.¹⁰ Laboratur hic apud clerum Galliae, ut per ecclesias collectae fiant pro catholicis Hiberniae; missa eo etiam sunt arma, et publico nomine in Scotiam qui consilia contra regem capta disturbent.

In Hollandia collectae fiunt pro parlamento,¹¹

5 De Siciliaanse vesper (1282) tegen het bewind van Karel I van Anjou, koning van Napels en Sicilië.

6 ‘Lupara’, het Louvre.

7 De onrust in Beauvais. Bisschop Auguste Potier († 1650) had in de eerste regeringsmaanden van koningin Anna van Oostenrijk de ambitie gekoesterd om aan het hof de positie te verwerven van ‘kardinaal-eerste minister’. In september 1643 ontving hij de order om naar zijn diocees terug te keren (Cardinal de Retz, Oeuvres, p. 170, en Journal d'Olivier Lefèvre d'Ormesson I, p. 108).

8 De waardigheid van gouverneur van Bretagne had koning Lodewijk XIII op verzoek van Richelieu toegedacht aan diens neef Charles de La Porte, markies van La Meilleraye (nos. 5986 en 6000 (dl. XIII)). Na het overlijden van de koning verlangde de teruggekeerde balling César de Bourbon, hertog van Vendôme, herstel in zijn oude rechten op dit gouvernement. De animositeiten tussen de twee ‘gouverneurs’ liepen zo hoog op dat de regentesse de beslissing nam om de rechten voor zichzelf te reserveren; vgl. no. 6419 (dl. XIV).

9 Gaston van Orléans (1608-1660), broer van koning Lodewijk XIII († 14 mei 1643), had ten behoeve van Honoré d'Albert, hertog van Chaulnes, afstand gedaan van zijn gouvernementele rechten op Auvergne. In ruil verlangde hij het gouvernement van Champagne of desnoods van Bretagne (Journal d'Olivier Lefèvre d'Ormesson I, p. 124).

10 Meudon, het familiegoed van de hertog van Guise.

11 De Zeeuwse calvinisten waren de Hollanders voorgegaan in het bijeenbrengen van

[p. 11]

¹¹ sed Amstelodamenses noluerunt id

11 geld ter ondersteuning van de verdrukte protestanten aan de overzijde van de Noordzee (S. Groenveld, Verlopend getij, p. 109-110 en p. 294-295).

[p. 11]

apud se fieri publica auctoritate. Sed et ex Hollandia multa bello necessaria mittuntur ad portus Angliae occidentales, quos rex tenet.¹²

Deus, excellentissime et illustrissime domine, per consilia Sublimitatis tuae prosperet et res Suediae et orbis christiani,

tuae Sublimitatis cultor devotissimus,
H. Grotius.

12 Hollandse schepen haalden in de koningsgezinde havenstad Newcastle kolen op. Dank zij deze vaart konden soldaten en ammunitie heimelijk aan land worden gezet (S. Groenveld, Verlopend getij, p. 173-198).

[Lutetiae,] XX[III] Decembris 1643/II Ianuarii 1644.

Heufdius¹³ periculose aegrotavit, sed melius valet. Tres habeo filios;¹⁴ maximus natu Galliae militiae, in qua turmam sub Degenfeldio duxit, pertaesus apud Venetos militiam quaerit; medius in foro agit Hagae; tertius fuit inter nobiles domesticos ducis Vinariensis, nunc centuriam habet et adiutor castrensis et, ut puto, captus apud Bavarum. Omnes Latine et Gallice didicerunt; duo milites etiam Germanice. Hos ego omnes regno Suediae non commendo, sed sicubi utiles esse possunt, offero.

Marchio Sancti Chaumontius ad cardinalem Bicquium ivit, ut de pace Italica cum eo conferat. Qui in praesidiis sunt Mommediaci et Carolovillae Campaniam Galliae ad tributa compellunt. Sub marescallo Damontio mittuntur militum sex millia, incertum in Cataloniam an Pictonas. Chandenerius, unus praetorianorum centurionum, vetitus est suo munere fungi, quod amicus putetur Bellifortio. De Uberlinga ab hostibus capta sermo est. Dicitur vicecomes Turenae esse Ensishemi;¹⁵ recollegisse de sparso exercitu bis mille pedites, equites cum equis totidem, totidem sine equis. Regis in Anglia milites dicuntur cepisse Muttemmonteriam¹⁶ et Darbiam; obsidere arcem Arundeliam et Farnamam. Caesos equites septingentos a principe Mauritio. Erlachio per tractatum satisfactum est, itaque Brisacum rediit.

13 Johan Hoeufft († 1651), een uit de Nederlanden afkomstige bankier te Parijs, commissaris over de Frans-Zweedse geldzaken (Schutte, Repertorium I, p. 58).

14 Cornelis (1613-1661), Pieter (1615-1678) en Dirk (1618-1656) de Groot (E.A. van Beresteyn, in Ned. Leeuw 43(1925), kol. 168-171, en Brandt-Cattenb., Leven II, p. 435-440).

15 Ensisheim, ten zuiden van Colmar; vgl. Lettres de Turenne, p. 386-387.

16 ‘Muttemmonteriam’, in de brief aan Johan Oxenstierna (no. 6628) ‘Multommanteriam’; bedoeld is Melton Mowbray.

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. De Ranzovio, captivis a Lotharingo redimendis. Mokelii mors. Gallorum res turbidae in Germania. Palatini causa. De camera Spirensi. Varia Germanica. Italica. Anglica. Largitiones Gallorum. Rumor de Hispanis. Motus in Gallia et alia nonnulla. Belgarum animus in Anglos. Heufdius sanitati restitutus. De tribus filiis suis. De pace Italiae. Gallica. Germanica. Regis Angliae successus. Erlachio satisfactum.