Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 14

6208. 1643 mei 9. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Deus regi² vitam saepius periclitantem per redeuntia deliquia servat, ut multas edat

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 138; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 283 no. 479. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 58.

2 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' brieven aan Nicolaes van Reigersberch en [P. Spiring Silvercrona] dd. 9 mei 1643 (nos. 6206 en 6207).

[p. 256]

actiones, dignas christianissimi cognamento. Non revocavit tantum, sed et benigne excepit relegatos per tyrannidem cardinalis, non minus regi quam populo gravem. Iussit ubique hic in ecclesiis dici se populo, per cuius preces tamdiu se in vita servari sentiat, pro eo officio pacem velle reddere, planeque omnes eo tendunt et cogitationes eius et sermones. Creduntur et Hispani non abhorrere. Ita honorifice et sine ulla mora et oblatis quantis vellet pecuniis a se dimisit fratris regii uxorem Lotharingi[c]am Margaretam. Dux Longovillanus quo maiore cum auctoritate eat ad pacis colloquium, in consilium illud quod nunc res regit, admissus est, futurus in eo et post mortem regis, quae prima est decreti nuper in parlamento publicati mutatio, quales aliae forte suo tempore sunt secuturae. Regina etiam, sed raro nec nisi regis iussu, ei consilio interfuit et regi referens quae erant acta, ostendit sibi prudentiam non deesse.

Princeps Condaeus ob affinitatem cum Bressaea domo sustentat propinquos cardinalis Riceliaci,³ qui magno quidem sunt in odio publico, sed multos habent duces et praefectos sibi faventes, ideo quod metuunt ne eis eversis et ipsi evertantur, ut fieri solet in factionum certamine. Eius ope marchio Bressaeus iam factus est dux et par Galliae, brevi quoque recipietur ut Galliae admiralis. Rumor de transportato in Bastiliam cardinalis Riceliaci corpore a Sorbona sparsus est, ne apud se plebis impetus fieret. Esguillonia domum suam contra seditionem militibus defendit.⁴ Nuper ei adempta sunt CCCC millia scutatorum, apud mercatorem reperta, nam omnes iam operam suam regi venditant, ut latentia quae a cardinali Riceliaco venere bona detegant. Alterum tantum ab ea exigitur, ideo quod vivente avunculo excusata fuerit ne penderet tributum omnibus opulentis impositum, in quibus illa certe praecipuum obtinebat locum. Venit nuper ad reginam conquestum de his iniuriis. Ea dixit sibi quoque antehac adversa evenisse, nec aliud se remedium invenisse quam in precibus ad Deum; non eam esse suam in Gallia potentiam ut cuiquam in rebus talibus utilis esse possit.

Videntur Galli quantum poterunt procrastinaturi colloquia de communi pace, ut speculentur quid futurum sit de rege et de rebus internis atque externis. Venit ad me Stella, qui a Chavigniaco pendet,⁵ et locutus est de Ragozio; audire se foedus cum eo factum a Suedis. Dixi scire me commeasse nuntios utrinque in rem communem, sed nondum intellexisse foedus factum.⁶ Locutus est etiam de proposito foedere inter regna Suediae et Galliae cum rege Portugalliae in annos decem, sive bellum maneret, sive pax fieret. Dixi audisse me haesitatum antehac in Suedia super hac re, nunc quid ea de re ibi sentiatur, mihi incompertum.⁷

Milleraius it Lingonas versus, Guebrianus Offenburgum obsessurus creditur. In Belgico fine nihil plane agitur. Dertonae arx vix poterit Hispanorum manus evadere. Princeps Thomas cum isti arci laboranti subvenire vix posset, Astae arcem cepisse dicitur. In Catalania nihil fit. Tandem Galli, resecta cardinalis Riceliaci cavillatione, titulum imperatoris dedere Ferdinando III. Bavarus autem cum periculo aegrotare dicitur, quod ipsum forte paci faciendae serviet. Morbus eius est dysenteria, grave per se malum, maxime senibus.

3 De prins van Condé ontfermde zich slechts over de door de kardinaal minder goed bedeelde familie de Maillé-Brezé.

4 Het ‘Petit-Luxembourg’, de Parijse woning van Richelieu's lievelingsnicht Marie-Madeleine de Vignerot, hertogin van Aiguillon.

5 Johannes Tilmannus Stella de Morimont, heer van Tercy, was secretaris geweest van de Franse ambassadeur te Hamburg. Volgens de uitgever van de Correspondance inédite du comte d'Avaux (Claude de Mesmes) avec son père, p. 161-164, zou hij op last van staatssecretaris Léon le Bouthillier, graaf van Chavigny, in Hamburg de gangen van ambassadeur d'Avaux zijn nagegaan.

6 Vorst György I Rákóczi van Zevenburgen maakte in een schrijven aan de Zweedse opperbevelhebber Lennart Torstensson, dd. 26 april 1643, zijn voorwaarden voor het aangaan van een bondgenootschap bekend (Du Mont, Corps Dipl. VI, 1, p. 273-276). Een Zweeds-Zevenburgs verdrag werd pas op 16 november 1643 getekend.

7 De Portugese ambassadeur te Parijs, Vasco Luís da Gama, graaf van Vidigueira, drong sterk aan op een Frans-Zweeds-Portugees bondgenootschap. Van Franse zijde werden de voorstellen op beleefde wijze door kardinaal Jules Mazarin van de hand gewezen (Prestage, The diplomatic relations, p. 7-10).

[p. 257]

Plerique principes, qui suos habent apud conventum electoralem qui Franconiae habetur, aiunt velle se manere individuos cum imperatore et Imperio, non item cum Hispano. Horum consiliis se opposuit Saxo, praedicans Hispaniae merita in imperatorem et Imperium. Bavams quoque de tribus circulis et Galliae amicitia tacet, usus istis rumoribus ut imperatorem pertraheret ad commodas sibi conditiones de terris ad O[e]nasum;⁸ super quibus arcanae et inter ipsos conventiones factae esse creduntur. In eo conventu electorali ad obliterationem ante actorum addita quaedam. Controversia Palatina dilata ad colloquia seorsim super ea re habenda. Res iudiciales et de collegio Spirensi reiectae in tempora tranquilliora.

Bavarici militum pars magna in Burgavia est. Hispani vero quod copiarum in Palatinatus terris habebant retraxere Lucemburgum versus. Gallasii⁹ exercitus de multis rebus conqueritur. Imperator per Passavium ire dicitur Pragam, ut filio¹⁰ faciat coronam Imperii. Conventui autem electorali successurus dicitur totius Imperii alius et quidem Ratisbonae.¹¹

Rex Galliae bis in cubiculo suo consilium interius consuluit. Regina autem valde exhausta est ex assiduis apud regem obsequiis, non sine valetudinis suae periculo.

Pontifex Romam diligenter munit et muris et fossis, et speciem praebet invasuri terram Mutinensem, Parmensis vero et Mutinensis Terracinam,¹² ad quam rem paratae esse dicebantur Placentiae equites bis mille quingenti, peditum quatuor millia. In Anglia spes pacis imminuta est: bellum redardescit, Re[a]din[g]um, quod non longe ab Oxonia est, obsidentibus parlamentariis.¹³ Uberlinga premitur, sed eminus. Guebrianus quasdam hinc copias accepit, quasdam eduxit e praesidiis, pecuniam pro peditatu et machinis etiamnunc exspectat. Milleraii exercitus erit XII millium in peditatu, equitum MCC, cum machinis multis. Marchio Jevrius habebit apud Catalaunum quinque militum millia. Et huic et illi spes fit dignitatis ducis et paris, ut et Castilionaeo et aliis quibusdam.

Melo Duacum venit, et colloquia habentur obtentu liberandorum qui bello sunt capti. Uxor fratris regii Peronam usque deducetur a summatibus e Belgica feminis. Ad Silvanectum ei occurret maritus. Princeps Condaeus accipit dignitatem, quam habuit comes Suessionensis, magistri domus regiae. Praefecti omnes iussi sunt in suas ire praefecturas.

Rex Magnae Britanniae edicto facto XXVIII Martii vetuit ne quis pecunias ullas contribueret, nisi suo iussu,¹⁴ Id gratum est quosvis praetextus quaerentibus ne pecuniis suis excutiantur.

Deus, excellentissime et illustrissime domine, hoc tempore gravissimo det Sublimitati tuae opportuna consilia et bonos eorum exitus,

tuae Sublimitatis devotissimus [cultor],
H. Grotius.

8 Het in de dertiende eeuw al omstreden gebied ‘das Land ob der Enns’; zie no. 6198.

9 Luitenant-generaal Matthias, graaf Gallas, de nieuwe bevelhebber van het keizerlijke leger in Silezië en Moravië.

10 's Keizers zoon Ferdinand IV (1633-1654), gekozen Rooms koning 1653, koning van Bohemen 1646 en koning van Hongarije 1647. In 1658 nam de 18-jarige Leopold de keizerskroon van zijn vader Ferdinand III († 2 april 1657) over.

11 De kwestie van het bijeenroepen van een nieuwe rijksdag te Regensburg kwam ter sprake op de Frankforter ‘Deputationstag’ (Urk. u. Act. I, p. 821-823).

12 ‘Terracina’, mogelijk moet hier ‘terra di Cento’ gelezen worden (V. Siri, Il Mercurio overo Historia de' correnti tempi III, p. 105-135).

13 Begin mei werden in Engeland de vijandelijkheden hervat met een aanval van 7000 parlementsgezinde militairen op Reading (CSP Ven. 1642-1643, p. 268-270).

14 De Gazette 1643, no. 55, ‘extraordinaire du VIII may 1643’ publiceerde de ‘Proclamation ou edit du roy d'Angleterre défendant de contribuer aucune chose aux parlementaires, de leur prester aucun serment de fidélité, ni d'entrer en a[u]cune Ligue contre son service’, dd. 18/28 maart 1643.

Lutetiae, XX[I]X Aprilis/IX Maii 1643.

Commendo Sublimitati tuae Marinum et Ebstenium.¹⁵ Constat ex indiculis, ex quo cardinalis Riceliacus dominatus est missos diversis temporibus in Bastiliam homines mille

15 Carl Marin en de Zweedse correspondent in Parijs Johann Epstein; vgl. no. 6168.

[p. 258]

quingentos. Rex animam agere creditur. Praeceptum regis de duce Longovillano in consilium regiminis admittendo in parlamenti acta relatum est. Pontifex interdictum adversus Lucenses sustulit. Conscribit milites Helvetios. Ex Anglia habemus, postquam legati parlamentarii a rege redierunt spem pacis abiisse, multos a parlamentario exercitu ad regem transfugere, inter nobiles et plebem gravem exortam controversiam ob literas reseratas, quas No[r]thum[brii] uxor ad maritum miserat.¹⁶ Dux Andegavensis periculose aegrotat.¹⁷

16 Algernon Percy (1602-1668), graaf van Northumberland, gewezen ‘Lord High Admiral of England’, had als lid van het Hogerhuis deelgenomen aan de recente vredesonderhandelingen tussen koning en Parlement. Brieven die hij tijdens zijn verblijf aan het hof te Oxford met zijn vrouw wisselde, werden onderschept door een delegatielid uit het Lagerhuis (DNB XLIV, p. 385-390; The Parliamentary History of England III (1642-1660), kol. 109-110).

17 Prins Philippe, hertog van Anjou, naderhand hertog van Orléans, de tweede zoon van koning Lodewijk XIII.

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. (Reg)is aegrotantis pius ad pacem amor. Quae in novo consilio, quod regni res (adm)inistret, gerantur. Condaeus clientum Riceliaci columen. Latentia Riceli(aci) bona produntur. Esguilloniae pecunia variis modis emungitur. Regina (..) adhuc ridet de foedere cum Ragozio et Lusitania ineundo. Varia. (Ferd)inando III imperatoris titulus attributus a Gallis. Consilia principum (Germ)anorum de non deserenda Austriaca domo et aliis ad communem salu(tem i)tem spectantibus. (Itali)ca. Anglica. Va(ria) nova.