Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 14

[p. 115]

6104. 1643 februari 26. Van J. Oxenstierna.¹

Magnifice et generose domine,

Promotio armorum sacrae regiae Maiestatis in confinia Bohemiae et veredariorum inde ad nos commeantium incertus cursus me in scribendo tardiorem effecerunt.² Quae ibi geruntur, citius pene Hamburgi quam hic cognoscuntur, indeque in Gallias delata meam relationem haud dubie longe anteverterent. Continui imbres, fulmina et tempestates ultra solitum continuatae Freibergae obsidionem³ protraxerant et Torstensonii articulos non parum afflixerant. Clades, nostratium quibusdam in oppugnatione Olsii in Silesia ab Hofkirkio illata, compensata est maiori hostium damno. Nam Hofkirkius, fama occupati Olsii elatus, Oppelium armata pariter manu invadere aggressus, mascule est repulsus, relictis in fossa quingentis suorum.⁴ Milites quoque in Olsii expugnatione capti custodiis elapsi ad nostros rediere.

Praeliminaria pacis varios habuere casus. Hispani dolorum architecti non unas protrahendae rei artes commenti sunt.⁵ Primum ab Auersbergio prolata sunt diplomata tuti itineris pro Gallia manu Francisci di Melos subscripti. Quando hoc non successit, ostensa est caesaris plenipotentia, cuius vi caesar nomine Hispani omnia perficeret.⁶ Dum eius exemplar in Gallias⁷ et Belgium⁸ mittitur et incertum adhuc esset quid istic statueretur, ultro ab Auersbergio producuntur salvi conductus propria regis Hispani manu subsignati.

1 Minuut Stockholm, RA, E 915, coll. J.A. Oxenstierna ser. A II, Koncept G. De talrijke doorhalingen en verbeteringen van de hand van de opsteller van deze brief zullen niet worden gesignaleerd. Johan Oxenstierna (1611-1657), de oudste zoon van rijkskanselier Axel Oxenstierna, was in 1641 door koningin Christina aangewezen als haar gevolmachtigde ter vredesconferentie. Onderwijl bleef hij belast met het uitvoeren van verschillende diplomatieke missies (BLS X, p. 312-317; Hist. de l'adm. des affaires étrangères de Suède, p. 68-72).

2 Nieuws over de krijgsverrichtingen van de Zweden in Duitsland ontving Grotius van Georg Keller, secretaris van de Zweedse ambassadeur te Hamburg, Johan Adler Salvius.

3 De Zweedse opperbevelhebber Lennart Torstensson had op 9 januari de belegering van de Saksische stad Freiberg ingezet.

4 Lorenz von Hoffkirchen, commandant van het keizerlijke leger in Silezië, joeg begin januari het Zweedse garnizoen uit de plaats Oleśnica (Oels) (Gazette 1643, no. 17, dd. 7 februari 1643). Een aanval op Opole (Oppeln) mislukte door de komst van het leger van de Zweedse generaal-majoor Hans Christoph, graaf van Königsmarck (Gazette 1643, no. 31, dd. 14 maart 1643).

5 De ratificatie van het Hamburgse preliminaire vredesverdrag van 25 december 1641. Na lang wachten zette koning Philips IV op 19 november 1642 zijn handtekening onder de stukken, doch de verzending verliep veel trager dan verwacht.

6 Rijkshofraad Johann Weichard von Auersperg, de keizerlijke vredesonderhandelaar te Hamburg, toonde in januari Spaanse vrijgeleidebrieven die de handtekening voerden van don Francisco de Melo, gouverneur van de Zuidelijke Nederlanden. Toen bleek dat de Franse resident Melchior de Harod de Senevas, markies van Saint-Romain, niet van zins was deze brieven te accepteren, kwam de keizerlijke onderhandelaar tegen het einde van de maand met een copie van de door koning Philips IV op 19 november 1642 ondertekende volmacht op de keizer. Afschriften hiervan werden door de markies van Saint-Romain naar Parijs en Den Haag gezonden (Acta pacis Westphalicae; Die Schwedischen Korrespondenzen I, p. XXVI).

7 De originele Spaanse vrijgeleidebrieven bereikten Parijs op 22 april (Gazette 1643, no. 51, dd. 25 april 1643).

8 De Franse ambassadesecretaris in Den Haag ontving in de tweede helft van februari brieven van zijn ambtgenoot in Hamburg, dd. 10 en 13 februari, met daarin een op naam van de keizer uitgeschreven formulier van de vrijgeleidebrieven voor de Staatse gevolmachtigden ter vredesconferentie. Nog geen week later (17 februari) mocht ambassadesecretaris Brasset weer een brief uit Hamburg in ontvangst nemen. Deze bevatte een copie van het Spaanse origineel, gedagtekend ‘Saragossa den 19 november 1642’ (Res. SH, dd. 23, 24, 26-28 februari 1643).

[p. 116]

Verisimile est interea innotuisse Austriacis de Eberstenii responso quod Lutetiae Parisiorum acceperat.⁹ Ideoque quando separati tractatus non procederent et interim ordines Imperii Romani omni conatu compositionem urgerent, neque metus abesset a Turca aliaque mala hereditariis Austriacorum regnis et provinciis incumberent, ne coacti facere viderentur, censuram priorum hoc pacto praevenire eos voluisse credibile est. Quid de salvis conductibus Hispanicis sentiat Sancti Romanus, docebit exemplar epistolae eius ad Langermannum, regis Daniae ministrum,¹⁰ hic adiectum.¹¹ Propius tamen nunc quam unquam antehac coeunt res, utinam paribus ad complendum hunc actum animis.

De comite Davausio¹² in postremis Magnificentiae vestrae literis 21/31 Ianuarii exaratis¹³ nulla facta est mentio. Pervelim scire an ad tractatum Osnabrugensem et cum quo sit destinatus.

Elector Brandenburgicus,¹⁴ iam diu in Marchiam ire statuens, nunc in itinere est et ad me scripsit eo tenore quo apographum hisce insinuatum indicat.¹⁵ Praestolor hic adventum commissariorum eius, ut qui hactenus ob certas causas absolvi non potuit, nunc vero conclusioni suae vicinus esse videtur, indutiarum tractatus perficiatur.¹⁶

Comitia Varsaviensia 2/12 die huius mensis sunt inchoata.¹⁷ Videntur aliquid velle portendere Gedanensibus et in eorum portu tempestatem excitare. Sparguntur hic rumores transactae superiori anno rei inter Daniae et Poloniae reges de navibus quibusdam quas Danus Polono ad exactionem telonii marini in portu Gedanensi commodaturus esset. Baudissinii¹⁸ consilio et opera haec in Dania fabricata iactantur. Quicquid eius est, in comitiis sine dubio emanabit. Neque novum est senatusconsulta quae inter comitia a

9 De dominicaan Georg Sigmund von Herberstein was met instructies van rijksraad Maximiliaan, graaf van Trauttmansdorff, naar Parijs gegaan. Het voorstel om een ‘christelijk’ bestand met de keizer aan te gaan viel een slechte ontvangst ten deel. Op 23 januari deelde kardinaal Jules Mazarin hem mede dat Frankrijk niet dacht aan afzonderlijke vredesonderhandelingen met de keizer. Hem werd verzocht zo spoedig mogelijk het land te verlaten. Op 19 februari bracht de dominicaan in München verslag van zijn mislukte missie uit (Acta pacis Westphalicae; Instruktionen, p. 333-334; Londorpius, Acta publica V, p. 819-821, en Lettres Mazarin I, p. LVII-LIX).

10 Lorenz Langermann (1595-1658), domdeken in Hamburg, gevolmachtigd onderhandelaar van koning Christiaan IV van Denemarken (ADB XVII, p. 683). Bij hem kwamen de stukken binnen die de Deense koning uit Madrid en Brussel kreeg toegestuurd.

11 De bijlage ontbreekt.

12 De Franse onderhandelaar Claude de Mesmes, graaf van Avaux, had in januari met Grotius gesproken over de voortgang van de vredesbesprekingen; vgl. no. 6054. Op dat tijdstip stond het nog niet helemaal vast of de diplomaat zijn taken zou hervatten.

13 Johan Oxenstierna ontving van Grotius eigenhandig ondertekende afschriften van diens nieuwsbrieven aan Axel Oxenstierna. Overgeleverd zijn de brieven van Grotius van 30 mei 1643 e.v.

14 Friedrich Wilhelm (1620-1688), sinds 1640 keurvorst van Brandenburg, brak op 15 februari zijn verblijf in Koningsbergen af om in maart aanwezig te kunnen zijn bij een bijeenkomst van de standen in de Mark Brandenburg (ADB VII, p. 480-497; NDB V, p. 495-501, en Urk. u. Act. X, p. 41 en p. 106).

15 Zie de bijlage.

16 Onderhandeld werd over de ratificatie van het in 1641 overeengekomen wapenstilstandsverdrag tussen Zweden en Brandenburg. In deze fase liet de keurvorst zich vertegenwoordigen door de commissarissen Sigismond von Götze en Gerhard Rumelian Leuchtmar von Kalcheim (Urk. u. Act. I, p. 560-579, en XXIII-1, p. 11-43).

17 Op 12 februari was in Warschau de Poolse rijksdag begonnen. In maart werd in een besloten vergadering gedelibereerd over het voorstel om deze zomer een Deens-Poolse conferentie te houden over de Oostzeevaart. De 13 aanwezige senatoren hechtten hun goedkeuring aan een samenkomst van de twee koningen in het klooster Oliwa nabij Danzig (A.S. Radziwiƚƚ, Memoriale III, p. 131-132, en Urk. u. Act. I, p. 135).

18 Wolf Heinrich von Baudissin (1579/1597-1646), voormalig legeraanvoerder en sinds 1641 Pools gezant te Kopenhagen (DBL I, p. 493; NDB I, p. 632, en Fridericia, Danmarks ydre politiske historie II, p. 304-306).

[p. 117]

senatoribus, ut vocant, residentibus fiunt, rescindi, si modo in comitiis et facie reipublicae deprehensa fuerint adversari patriae legibus et tempori minus convenire.

Quibus Magnificentiam vestram divinae protectioni studiose commendo,

Magnificentiae vestrae amicus ad officia paratus,
Johannes Oxenstierna.

Stetini, 16 Februarii 1643.

Bovenaan de minuut: Exemplar literarum: 1. ad legatum Grotium, 2. Marinum;¹⁹ in Marini literis omittuntur quae litura sunt notata. Titulus Marini: ‘Spectabilis et amplissime domine’.

In dorso: Die 16 Februarii anno 1643. Ad dominum Hugonem Grotium Johannes Oxenstierna. Mut[atis] m[utan]dis ad Carolum Marinum.

19 Carl Marin. Aan zijn secretaris gaf Johan Oxenstierna de instructie om de Zweedse resident in Zürich aan te spreken met ‘Dominatio’; vgl. no. 5971 (dl. XIII).

Bijlage:²⁰

Friedrich Wilhelm, keurvorst van Brandenburg, aan J. Oxenstierna, 16 februari 1643.

Illustrissime domine legate,

Quod illustrissima vestra Dominatio qua pro itineris nostri instantis versus electoratum Brandenburgensem et rerum gerendarum prosperitate, qua pro anni, quem non ita pridem inchoavimus, felici decursu concepit votum, ex literis illustrissimae vestrae Dominationis, die 15/25 modo praeteriti mensis Ianuarii ad nos perscriptis et paucis abhinc diebus nobis redditis, libenti intelleximus animo, supremum numen ex animo venerantes dictum modo votum confirmare clementerque largiri velit, ut quem ingressi sumus annum feliciter decurrere et in summa rerum omnium prosperitate et tranquillitate exigere utrinque valeamus.

Praefatum porro iter nostrum quod attinet, cum bono Deo ad ipsum hesterno die nos accinximus et feliciter huc advenimus, non intermissuri, quamprimum ad locum in electorali nostra Marchia destinatum appulerimus, quantocius illustrissimam vestram Dominationem de adventu nostro certiorare nostrosque commissarios sufficienti mandato instructos, nomine armistitii plene absolvendi, ad illustrissimam vestram Dominationem ablegare, quam interea temporis optime valere cupimus,

Fridericus Guilielmus, Dei gratia marchio Brandenburgensis, Sacri Romani Imperii princeps, elector et archicamerarius, in Prussia, Juliae, Cliviae, Montium, Stetini Pomeraniae etc. dux, etc.,

illustrissimae vestrae Dominationis amicus benevolus,
Fridericus Wilhelmus elector.

20 Bijlage naar hs. Den Haag, ARA, Eerste afd., coll. Hugo de Groot, aanw. 1911 XXIII no. 18, 22. Copie.

Datae ex arce nostra Brandenburgensi,²¹ die 16 Februarii 1643.

21 Brandenburg, tegenwoordig Uśakovo, ten westen van Koningsbergen.

In dorso schreef Grotius: Elector Brande(nb). (Jo)hanni Oxenst., 16 Febr. 1643.