Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 13

5851. 1642 augustus 23. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Vidi regem lugentem lugens et ipse ante hos octo dies ad Sancti Germani.² Multa simul feci. Nam officio functus sum et dolentis et consolantis et gratulantis, ob victorias Guebriani et Mottae Odincurtii,³ et res nostras exponentis et gratias agentis pro honoribus habitis domino mareschallo Hornio.⁴ Quia inter consolationes addideram, ne admodum mortuam matrem lugeret, dixit eam adversus se male se gessisse. Sibi nunquam defuisse filii affectum, sed eum se non potuisse ostendere ob mala quibus utebatur consilia; nam eam fuisse valde difficilem, cum condonasset offensas: ita se nosse eius ingenium. Ad quod dixi vulgo credi Italos et maxime Florentinos aegre adduci ad remittendas offensas, sed eo hoc in ipso⁵ esse laudabilius. Praeterea quia dixeram laudare me et regis et reginae nostrae non alienum a bona et communi pace animum, adiunxit id agendum, ne unquam bellum resurgere possit. Deum sibi et reginae Suediae dedisse res prosperas, quod sciret ab iis aliena non expeti, cum longe aliter affectus esset Hispanus. Cum autem rex dicat a se non expeti aliena, respicit credo tempora Caroli Magni, qui magnam Germaniae partem, aliquam et Hispaniae tenuit, Belgicam vero omnem. Sperabat rex et Perpinianum brevi suum fore et intellecturum se continuationem rerum prosperarum Torstensonii.⁶ De domino mareschallo Hornio excusabat, quod in cura castrensi non satis eum pro promta sua voluntate potuisset excipere. Ego vero affirmavi semper memorem fore dominum mareschallum honorum, quibus affectus esset et a rege in castris et Lutetiae a principibus.

Erat rex macilentus, oculis tamen satis iucundis. Utitur adhuc multum sella gestatoria. Regina optime valebat ac prolixe omnia officia et obsequia reginae nostrae offerebat. Delphinus itidem vegeto erat corpore.

Rex de Thuano benignius incipit loqui. Gaudere se dicit, quod non permixtus fuerit aliorum consiliis.⁷ Bene se de eo semper existimasse.

Scripserat rex antehac bis ad ducem Beaufortium, ducis Vindocinensis filium, volens eum ad se venire, ut exponeret, quid ipsi dixisset Thuanus, cum in itinere Narbonem apud eum diverteret. Respondit Beaufortius salutationem fuisse benevolam ex eo affectu, quem Thuanus semper erga ipsorum domum ostendisset. Nullos fuisse sermones regi aut publico noxios.

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 95; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 223 no. 443. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 193.

2 Op zaterdag 16 augustus bracht Grotius een condoléancebezoek aan het hof te Saint-Germainen-Laye. Deze audiëntie was de eerste gelegenheid om de koning officieel geluk te wensen met de overwinning van maarschalk Guébriant bij Kempen (17 januari 1642).

3 Philippe, graaf van La Mothe-Houdancourt, voerde in Catalonië een geslaagde campagne tegen de Spanjaarden. Aan zijn acties was het te danken dat de Fransen maandenlang ongestoord konden doorgaan met de belegering van Perpignan.

4 De Zweedse veldmaarschalk Horn had op 8 en 9 mei het koninklijke legerkamp bij Perpignan mogen bezichtigen.

5 Het copieboek Dresden geeft ‘in ipsa’.

6 De koning dacht hierbij aan de overwinning die de Zweden onder Torstensson op 30 mei nabij Świdnica hadden behaald.

7 In zijn ‘Lettre ... aux principales villes de ses provinces et aux ambassadeurs, sur le sujet de l'emprisonnement du duc de Bouillon et du sieur de Cinq-Mars, grand escuyer de France’, dd. 4 augustus 1642, had de koning zich onthouden van commentaar op de arrestatie van de koninklijke bibliothecaris François-Auguste de Thou; vgl. nos. 5828 en 5840.

[p. 387]

Alioqui se eos et sponte et statim fuisse indicaturum pro ea fide quam regi debeat. Cum Cinqmarcio nullum sibi commercium.⁸ Frater regius in regis gratiam restitutus Blesas redit.⁹ Cardinalis in itinere est a Tarascona Lugdunum. Creditur ipse cum duce Bullionio velle colloqui. De Perpiniano capiendo bene sperat.

Dicitur classis Hispanica nunc esse ad Maioricam, terrestres exercitus apud Tarragonam. Motta Odincurtius equitatu satis valere, peditatu non item. Dux Carolus in Alsatia cepit obsidio Molzemum et Muzigum.¹⁰ Adiungit se ei Bambergius cum tribus millibus, partim equite, partim pedite. Putatur inde rediturus, ut Mottae obsidium impediat. Mercius interim¹¹ in Kinzingana valle habet pedites MMD, octingentos equites; minatur Friburgo. Erlachius Brisaci est, Tabernis Alsatiae Ossenvillius. Hispani inter Caletum et Ardresium magnam incendii vastitatem fecerunt. Fama est a principe Thoma Crescentinum obsideri.¹²

Thuanus cum cardinali Riceliaco nuper collocutus dixit ei, quae de induciis acta sint cum Hispano, adeo ex regis iussu acta, ut rex de suo peculio viaticum tabellariis dederit.¹³ Praeter exercitum qui Tarragonae est, alterum habet Leganesius ad Leridam.¹⁴ Dux Anguianus¹⁵ circa Narbonem nobilitatem colligit; et classis Gallica e Portugallia expectat navium auxilia. In Salsam fame pressam victus illati sunt per obsidentium Gallorum negligentiam aut et quorundam perfidiam.

Harcurtius accepit ad augendas copias cohortem regis praetoriam, quatuor mille et quin-

8 François de Beaufort, zoon van César de Bourbon, hertog van Vendôme, was door de koning gevraagd zich nader te verklaren over de kwestie of hij door de verdachte De Thou in vertrouwen was genomen. Op deze brief antwoordde de hertog van Beaufort met een verontschuldigend schrijven, waarin hij met betrekking tot de samenzwering opmerkte ‘que de sa vie il n'a eu confidence de M. de Cinq Mars’ (Lettres Richelieu VII, p. 34-35).

9 Gaston van Orléans wachtte in de omgeving van Annecy op het moment dat kanselier Pierre Séguier zijn zaak verder zou regelen. Op 20 augustus schreef Richelieu aan staatssecretaris Léon le Bouthillier, graaf van Chavigny: ‘Mr le chancelier arrive aujourd'huy à Lyon, je l'ay prié d'aller à Villefranche (trouver ‘Monsieur’) devant que de me voir, afin d'avancer les affaires’ (Lettres Richelieu VII, p. 100).

10 Ook de Gazette 1642, no. 108, dd. 23 augustus 1642, berichtte over de plundertochten van hertog Karel IV en kolonel Caspar Bamberger in de Elzas. In dit nieuwsbericht werd verteld dat de plaatsjes Molsheim en Mutzig volledig waren leeggeroofd.

11 Aan het Lotharingse front was de afgelopen week weinig veranderd. De gouverneur François de l'Hospital, sieur du Hallier, belegerde nog steeds het bolwerk La Motte, terwijl de gouverneurs van Breisach, Johann Ludwig von Erlach en Paul Le Prévost, baron van Oysonville, de troepenbewegingen van François de Mercy in het dal van de Kinzig op een afstand volgden.

12 Prins Tommaso Francesco van Savoye dwong het Spaans garnizoen van Crescentino (tussen Chivasso en Casale) tot overgave. De belegerden ontruimden de stad op 14 augustus (Gazette 1642, no. 110, ‘extraordinaire’, dd. 27 augustus 1642).

13 François-Auguste de Thou, die vastgehouden werd in de kerkers van Tarascon, ontkende een aandeel te hebben gehad in de totstandkoming van het geheim verdrag met Spanje, dd. 13 maart 1642. Zie voor het onderhoud met de kardinaal, ‘Procez de MM. de Cinq-Mars et de Thou’ in Archives curieuses de l'histoire de France, 2^e série V, p. 308-309.

14 De Spanjaarden geloofden nog steeds dat Perpignan voor hen behouden kon blijven. Al hun hoop was gevestigd op de veel te laat gestarte reddingsacties van Diego Felipe de Guzmán, markies van Leganés, en Carlo Andrea Caracciolo, markies van Torrecuso.

15 Louis II de Bourbon, hertog van Enghien. Zijn prestige spoorde edellieden aan om bij te dragen aan de krijg in de Roussillon (Lettres Richelieu VII, p. 61 n.).

[p. 388]

gentos Scotos, qui Diepam advenere, et a Guichio copias.¹⁶ Melos capto Oiae castello¹⁷ nihil ultra se agere posse ratus in Flandriam concessit.

H. Grotius.

16 Het gebied tussen Calais, Lillers en Hesdin dreigde overvallen te worden door het leger van don Francisco de Melo en de Luxemburgse gouverneur Johan van Beck. Deze opzet mislukte door krachtdadig ingrijpen van de graaf van Harcourt. Triomfantelijk kon de Gazette 1642, no. 111, in een ‘extraordinaire’ van 29 augustus, melding maken van ‘La reprise de sept forts sur les Espagnols par le comte de Harcourt ...’.

17 Pont d'Oye, fort tussen Calais en Gravelines.

Lutetiae, XIII/XXIII Augusti 1642.

Rex Cantiliaci est. Romae placuit posthac pro regibus haberi, qui regnum per annum tenuerint.¹⁸ Duae classes in Sicilia et Neapoli parantur ad res Catalaniae et Ruscinonis. Diesae Galli praesidium imposuere militum CCL die Iulii XVII.¹⁹ Lampia [sic ] ab Halerio premitur castello imposito Monti Frello et in proximo receptibus quibusdam. Reliqui milites Loncurtii et proximis vicis se tenent.²⁰ XV mensis huius Croatae quidam ab Harcurtio caesi.

18 Een besluit dat vooral betrekking had op koning Jan IV van Portugal.

19 Het onlangs door de Lotharingse gouverneur François de l'Hospital, sieur du Hallier, veroverde bolwerk Dieuze.

20 Een ander bolwerk van hertog Karel IV van Lotharingen, het hooggelegen La Motte (Lampia?) werd omsingeld. Volgens de Gazette 1642, no. 107, ‘extraordinaire’, dd. 22 augustus 1642, waren soldaten van gouverneur du Hallier doorgedrongen tot ‘la montagne nommée Freau’ [=Beaufrémont? nabij Neufchâteau] en de plaats Soulaucourt-sur-Mouzon.

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Idem prolixius exponit. Regis de matre iudicium. Ridet regem, qui non aliena peti a Gallis in pace dixerat. Thuani sors et in illum decreta inquisitio, nec non in complices. Hispanica et ad Rhenum gesta. Pontifex pro regibus in posterum habere vult, qui per annum regnum tenent. Varia nova.