Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 8

3155. 1637 juli 10. Aan A. Oxenstierna¹.

Excellentissime atque Illustrissime Domine,

Habent me sollicitum haec tempora. Video enim rursum, ut antehac, molem illam belli per Germaniam Suedis solis incumbere suoque onere eos premere sociis aut cessantibus aut aliud agentibus, extra unum landgravium², qui et ipse viribus tantum Suedicis stat.

Dux Vinariensis³ post Gisam arce capta Sancti Lupi Basileam versus iter instituit, utinam felix, dum a duce Carolo⁴ obsidetur Monspellicardi. Disco consilia ejus egregia, illud praesertim de Rinfeldio⁵ corrupta per moram, quam Lactucarii⁶ injecere. Et nunc quoque quid dicam, cum ex eo, qui a Pyrrhone⁷ missus huc venit⁸, intelligam Hailleri⁹ copias ita diffluere, ut aegre ter mille¹⁰ restent. Quae causa sit ejus rei, conjectura magis indagare quam certo affirmare liceat.

Landresium jam oppugnari incipit, sed, nisi princeps Arausionensis¹¹ valide se movet, eum forte locum capient, ceterum nihil magni agent Galli. Iidem de Ehrenbreitsteinio spem abjiciunt. Ita peribunt illis, quae magno cum Germanorum odio sibi pepererant, amnium claustra.

In Batavis rumor est indutias jam factas Gallos inter et Hispanos; puto id extra verum spargi ab iis, qui eo colore ipsi ad indutias properant.

Ego vero non ignoro in Hispania monachi, qui e Gallia missus est¹², quotidianis cum Olivario¹³ colloquiis de indutiis primum, deinde et de pace agi. Et Helvetios video iterum in id laborare, ut comitatus Burgundiae, quem tutari plerique tenentur, seponatur a bello. Sed haec omnia non facilia sunt explicatu, atque interim procedit bellum. Et Cateletum quoque obsessum ire dicitur Mileraeius¹⁴. Rohanius¹⁵ in comitatum Burgundiae copias quidem mittit suas: sed

1 Gedrukt Epist., p. 339; Oxenst. Skrifter 2. afd. II, p. 365.

2 Wilhelm V, landgraaf van Hessen-Kassel.

3 Bernhard, hertog van Saksen-Weimar.

4 Karel IV, hertog van Lohtaringen.

5 De woorden ‘de Rinfeldio’ staan in cijfer: 10.72. 66.71.112.13.85.60.10.37.73.217.273.

6 ‘Lactuca’ is een codenaam voor Frankrijk.

7 ‘Pyrrhon’ is een schuilnaam voor Bernhard van Saksen-Weimar.

8 Georg Wilhelm von Rotenhan. Hij was op 1 juli in Parijs aangekomen.

9 François de l'Hospital, sieur du Hallier; de naam staat in cijfer: 14.70.71.60.115.72.66.79.223.266.1009.

10 De woorden ‘ter mille’ staan in cijfer: 77.52.4.228. 61.71.7.265.3[3].273.

11 Frederik Hendrik.

12 Pater Bachelier. Na Parijs op 5 maart 1637 verlaten te hebben kwam hij op 20 april te Madrid aan, waar hij tot 21 juni verbleef.

13 Gaspar de Guzmán, graaf van Olivarès; zie over hem VI, p. 288 n. 11.

14 Charles de La Porte, markies van La Meilleray.

15 Henri, hertog van Rohan.

[p. 408]

ipse non venit ob simultates cum principe Condaeo¹, ducatus Burgundiae praefecto.

In Italia valescunt res Hispani². Rhaeti foedere et largitionibus tenentur: quanquam sunt quos ita festinatum poenitet, cum de dominatu in Vallem Telinam, quam semper maxime expetiverunt, nihil certi habeant.

Eductae a Mediolanensi terra copiae sunt XVIII M peditum, V M equitum. Bremo prospectum satis et Casali auctis praesidiis rebusque introductis necessariis.

Quid aggressurus sit ibi post Nicaeam Hispanus³, opperimur. Sed ut fides et constantia maneant Gallis, quas vehementer concutit aula romana, indutias, si posset, ubique, si id obtineri nequeat, per Italiam certe moliens, interna eos mala vetant in hoc rerum aestu movere lacertos. Nam et agrestium motus manet, et cum regis⁴ copiae inciperent circumvenire Sedanum, evasit comes Suessionensis⁵ Hispanorumque fidei se permisit intentus ad omnes rerum novarum occasiones.

Iam vero de Austriacis Poloni nuptiis⁶ vetor ultra dubitare, cum ad eas in mensem Septembrem invitati sint Veneti. Ita hostis ille, qui suum tempus exspectat, cum alio hoste praepotente conjungitur.

Qui hic est ex Christina Dani regis filius⁷, a cardinali Hispano⁸ ea acceptus est humanitate atque epulis, ut ejus quoque regni amicitiam ab Austriacis quaeri Hamburgi primum, deinde et nostro malo non obscurum est.

Pomeraniam ut obtineat, cuncta regna imperiaque adit Brandeburgicus⁹: et video faveri ei etiam ab iis, quos amicos habemus, terretque me Prussiae exemplum et multi sermones parum nobis aequi; tum vero ab hoste adeo florente pacem nostro ex usu ut impetremus, optare licet, sperare vix audeo.

Adversus has difficultates duae spes se ostentant, ab Anglo¹⁰ et a Turca¹¹, si se ei forte commoveant. Sed nullos ex Anglia paratus ad bellum video. Naves, quas promittunt sub palatini¹² Gallique signis, quid acturae sint, nisi forte oram Gallicam defensurae, equidem non intelligo. Nam bellum sibi esse cum Hispano volunt idque profitentur. Per Germaniam vero pacem ita suis rebus judicant necessariam, ut sine ea inutilem sibi fore dicant Palatinatuum restitutionem. Utinam verum sit, quod me credere vult legatus Venetus¹³, in pace cudenda eos nobis de Pomerania non adversaturos.

Turcam quod attinet, petit, ut ex literis ad Venetum missis vidi, pacem

1 Henri de Bourbon, prins van Condé.

2 Philips IV.

3 Diego Mexia Felipes de Guzmán, markies van Leganés.

4 Lodewijk XIII van Frankrijk.

5 Louis de Bourbon, graaf van Soissons.

6 Wladislas VII (IV) van Polen huwde op 13 september 1637 Cecilia Renata, dochter van Ferdinand II.

7 Volckmar -Valdemar Christian-, zoon van Christiaan IV van Denemarken en Christina Munk.

8 Don Fernando, kardinaal-infant van Spanje.

9 Georg Wilhelm, keurvorst van Brandenburg.

10 Karel I.

11 Murád (Amurath IV), sultan der Ottomanen.

12 Paltsgraaf Karl Ludwig.

13 Alvise Contarini di Nicolo.

[p. 409]

Persa¹ legatosque misit² eandemque exoptat magnus visirius³. Ragoskius⁴ foederi nuper facto staturum se donaque missurum annua promittit. Ita rebus alibi quietis possent forte arma in Poloniam excitari, praesertim si cognoscat eorum ope aut consiliis foveri Tartaros, qui terra, et Cosaccos qui mari Turcicum imperium territant: quanquam de Tartaris in amicitiam reponendis veterem legati ipsorum⁵ spem fecere comiter excepti ac cum bona spe dimissi. At contra Cosaccos in Pontum Euxinum missa classis partim galeonibus partim navibus constans longis pariter XXX, quae res efficit, ut Mediterraneum mare praeter perpetuas quasdam custodias, ferme a Turcica classe vacet.

A Vienna scribitur imperator⁶ ab alieno nutu non pendere: interim remissior esse quam imperio conveniat. Ita culpas, quae corrigi coeperant, resurgere. Pecuniae ibi fiunt omnibus modis, etiam ex iis beneficiis, quae pater imperator⁷ indulsit. Earum pecuniarum aiunt tum alios usus fore, tum ut Suedi pro eis pacem dent. Protestantibus Germanis pax Pragensis⁸, nihil aliud ostentatur. Dicitur et super formula literarum tuti itineris pro legatis principum pontificiorum, qui summi imperii jus obtinent, disputatio calere, cum nolint illi principes aut poni ut regum accessio aut aliusmodi literas accipere quam quales dantur regum legatis. Veneti, qui pridem legatum apud imperatorem non habuere, nunc eo mittunt⁹. Idem faciunt Genuates, sed hi et apud Batavos agentem¹⁰ habituri.

Venetorum, qui hic fuit, legatus¹¹ multa rerum Gallicarum notitia instructus nunc in Hispaniam legatis ibit. Eodem legatum¹² mittunt Genuates cunctis jam Italis eam potentiam ut multum apud se praevalentem respectantibus. Itaque et naves Etruscae iterim se cum Neapolitanis ac Siculis conjunxere. Et Helvetii verbis quidem utuntur mediis, ceterum apud eos quoque multum decessit de Galliae auctoritate festinaruntque Tigurini quae cum vicinis abbatibus controversa habebant componere.

Ad praesidia Rhaetica in castellis Clavennae Sondriique alenda dat in mensem VII millia scutatorum Hispanus; et mille octingentos Rhaetos adscribit suae militiae in terra Mediolanensi iisdem quibus Germani militant, conditionibus.

Madritio scribitur succensere pontificis nuntius¹³, quod se et pontifice¹⁴ ignaro colloquia super pace instituantur. Inter quaerendae pecuniae rationes multiplices omne factum argentum sunt a privatis rependique aereis nummis, quibus dives est gaza. XI naves in Americam, quae Castellanorum est, mitti. Ad res Brasiliae sustendandas, ubi Portum Calvum aliaque loca invasere Batavi,

1 Sefi (Sam Mirza), sjah van Perzië.

2 Dit gezantschap stond onder leiding van Makssoudkhan.

3 Beïram Pasja.

4 Georg Rákóczi, vorst van Zevenburgen.

5 Niet geïdentificeerd.

6 Ferdinand III.

7 Ferdinand II († 15 februari 1637).

8 Voor de vrede van Praag zie men V, p. 292 n. 1.

9 Giovanni Zuane Grimani.

10 Giacomo di Negrono.

11 Alvise Contarini di Nicolo;

12 Luca Giustiniani.

13 Lorenzo Campeggi, bisschop van Sinigaglia.

14 Urbanus VIII.

[p. 410]

etiam externas naves Olisippone corripi. Parari et acriter bellum in Galliae partes, quae Hispaniam contingunt, e Fontarabia per ducem Nocerum¹, e Perpiniano per Cerbellonem², qui ex Italia illuc tralatus est. Itaque Socovam missas machinas L et in Navarram XII M peditum, equites mille. Abiisse inde principis Thomae uxorem³, quasi iratam Hispanis, monilibus ad iter divenditis. Principem Bossolum⁴, ut Sabionetam recipiat, offerre sequestrationem omnium rerum, quas a se petat Stilana⁵, donec lis ab imperatore judicetur: sed occlusas ad haec Hispanorum aures ob loci opportunitatem. Id est castellum, in quo cum nullum praeterquam pro Stilana custodiae jus haberet Parmensis⁶, eo Hispanis tradito, pacem suam redemit. Fernandinum⁷ quoque classem reparare, qua in Italia utatur, creditum imminere Monoeci aliisque portubus.

Heufdius⁸ transmisit pro Batavis CCC M florenorum, assignationes habet ad alia VII M et exspectat alias, ad semi millionem. Eiusne pecuniae exspectatio, an interna dissidia, an morbus principi Arausionensi impedimento sit, an favor in comitem Suessionensem, varie disputatur. Spero futurum brevi, ut actibus ipsis hos rumores refellat, quod sane hoc tempore imprimis est necessarium.

Transiit hac viditque me Hofkirchius⁹ saepe mihi a Marino¹⁰ commendatus. Aiebat ire se ad Tuam Sublimitatem, ut ei se nescio quibus de rebus purgaret.

Mitto scriptum Gallici leporis in quo sub diversorum nomine graphice mores, studia, fortunae, spes principum Galliae describuntur¹¹.

Illud, quod scripsi antehac, non possum non repetere, et ex Gallis et ex Veneto intellectum mihi hoc, quod nunc agitatum foedere cavisse Gallos, ut Bavaro¹², dum vivit, maneat electoralis dignitas nec recusare id Anglos. Quomodo ergo ex Palatini jure possunt vitii arguere regis romani¹³ factam Ratisbonae electionem? Valet enim electio etiam ab eo facta, qui jus non habebat, sed in

1 Francesco Maria Carafa, hertog van Nocera (1579-1641).

2 Johan, graaf van Cerbellon -Giovanni, graaf Serbelloni-.

3 Marie de Bourbon, zuster van Louis de Bourbon, graaf van Soissons, en vrouw van Tommaso Francesco van Savoye, prins van Carignano.

4 Scipione Gonzaga (1596-1670), vorst van Bozzolo, hertog van Sabbionetta.

5 Anna Carafa, prinses van Stigliano, hertogin van Sabbionetta; zie over haar VI, p. 241 n. 7.

6 Odoardo Farnese, hertog van Parma.

7 García de Toledo y Osorio, markies van Villafranca, hertog van Fernandina.

8 Johan H(o)eufft, Parijs bankier;hij behartigde financiële belangen zowel voor Zweden als voor Frankrijk.

9 Georg Lorentz, baron van Hofkirchen.

10 Carlo Marini; hij was nieuwsagent voor Zweden betreffende Zwitserland en naburige landen.

11 Wellicht betreft het hier een uitgave van André Duchesne (1584-1640); vgl. Les Antiqvitez et Recherches des villes, chasteavx, & places plus remarquables de toute la France. Selon l'ordre et ressort des huict Parlemens. Oeuure enrichy des Fondations, Situations, & Singularitez desdites Villes & Places, & de plusieurs autres choses notables concernantes les Parlemens, Iurisdictions, Eglises, & Polices d'icelles. Derniere Edition. A Paris, Chez Iean Prome, en sa boutique an coing de la ruë Dauphine. M.DC.XXXVII. Hetzelfde boek verscheen ook te Parijs bij Pierre David, ‘sur le Pont-Neuf, devant la Samaritaine’ en bij Eustache Daubin, ‘au bout du Pont-Neuf devant la Samaritaine’.

12 Maximiliaan I, keurvorst van Beieren.

13 Ferdinand III was in december 1636 tot Rooms koning gekozen, een verkiezing, waartegen op juridische gronden bezwaar was gemaakt.

[p. 411]

possessione erat eligendi, quod et in ecclesiasticis functionibus collatis a non patrono, sed jus patroni possidente et constitutum est et observatur.

Dicenti mihi nuper Comitrio¹ - est enim eruditus - Suedorum nomen in externis historiis non apparere, nominavi ei Tacitum², Eginhartum³, Adamum Bremensem⁴, Helmoldam Saxonem⁵, imperatores quoque et pontifices. Ceterum quia cum Anglo res mihi erat, rogavi Monasteriensem Anglum⁶ legeret, qui inter nationes, quae per CC L annos Britanniam vexarunt, Swatidas nominat addidique rei quoque monumentum Stocholmiam in agro Pembrociensi. Rarius aliis si nominentur, mirari id debere neminem, cum longe remotae res eorum ab aliorum rebus fuerint, ut quibus in Russos, Slavos, Danos, Norvagios bella satis negotii facerent. Gothos vero, Vandalos, Longobardos inde ortos: Normannorum autem nomine Suedos non minus quam Norvegios, quam Danos designari plurimis apparere testimoniis. Spero futurum, ut Tuae Sublimitatis prudentia ac fortitudine Suedica gens veterem suam obtineat claritatem.

Quod ut fiat, Deum precor, Excellentissime atque Illustrissime Domine, Tuam Sublimitatem ut servet, sospitet augeatque.

Tuae Sublimitatis cultor devotissimus
H. Grotius.

1 Mogelijk berust ‘Comitrius’ op een foutieve lezing en wordt ‘Licestrius’ bedoeld: Robert Sidney, graaf van Leicester, extra-ordinarius Engels gezant te Parijs.

2 Zie Tacitus, Germania, 44.

3 Over de Frankische geschiedschrijver Eginhard zie men VII, p. 355 n. 10.

4 Over het werk van Adamus Bremensis zie men VII, p. 356 n. 1.

5 Helmoldus, Duits historicus; zie over hem VII, p. 355 n. 9.

6 Wellicht moet in plaats van ‘Monasteriensem’ ‘Westmonasteriensem’ gelezen worden en betreft het hier het werk van de zogenaamde Matthaeus Monasteriensis; men zie bijvoorbeeld Flores Historiarvm per Matthaeum Westmonasteriensem collecti: Praecipve De Rebvs Britannicis: Ab exordio mundi vsque ad annum Domini MCCCVII. Et Chronicon Ex Chronicis, Ab Initio Mvndi Vsque ad annum Domini MCXVIII. deductum: Auctore Florentio Wigorniensi monacho. Cui accessit Continvatio vsque ad Annvm Christi MCXLI. per quendam eiusdem coenobii eruditum. Subiectus in calce operis Index rerum satis locuples. Francofvrti, Typis Wechelianis apud Claudium Marnium & heredes Ioannis Aubrij. M.DCI.

Lutetiae, 10 Iulii ex novo Calend. 1637.

Monachus ille, qui in Hispania est, huc scripsit responsumque exspectat.

Dux Vinariensis Vesovium oppidum vi cepit. Saviniacum, quod in Bressia est ab hoste captum ante hos menses septem, recepit dux Longavillanus⁷.

Gallos in foedere ab Anglis stipulatos intelligo, ne sibi impedimento sint in retinenda per pacem Lotharingia. Sedanum ab omni commeatu per Gallos intercluditur. Dicitur comes Suessionensis titulum sumere ducis exercitus pro regina matre⁸. Faciunt hoc discrimen Itali, ut quibusdam regibus scribant, Serenissimo ac Potentissimo, aliis Serenissimo. Neque dubito, quin hoc in literis ad reginam⁹ secuti sint Veneti: quam dignitatis imminutionem cavendam non est, quod moneam.

Ad Landresium nihil aliud adhuc quam castra muniuntur. Mileraeius non longe est, nec verum de Cateleto.

Hispana classis ad oram Narbonensem apparet.

7 Henri d'Orléans, hertog van Longueville.

8 Maria de Medici; zij verbleef in de Spaanse Nederlanden.

9 Christina van Zweden.

[p. 412]

Castilionaeus¹ ad Sancti Menehouldi in Campania aliquid exercitus habet, incertum quo consilio.

Hispani omnes suae gentis cardinales Romam mittunt in spem vacaturi pontificatus per infirmam pontificis valetudinem.

Rex in arce Madritii, cardinalis² in villa Bassompetrae.

1 Gaspard de Coligny, maarschalk van Châtillon.

2 De Richelieu.

Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.