Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 1

499. 1617 Jan. 13. Van J.C. Gevartius⁵.

S.P. Vir Clarissime et Incomparabilis.

Tandem aliquando homo noster e Gallia reversus est, qui Illustr. D. Legato eo excurrendi veniam a rege attulit, sed ob ingruentia indies hic negotia certum profectionis suae diem necdum constituit; quod ubi fecerit, quamprimum se tibi significaturum dixit, nihilque sibi gratius fore quam si frater tuus se ei comitem adiungat⁶.

Remitto ecce Papinium manu tua notatum⁷, quo iam non usus - annus enim iam est ex quo accepi - sed pene abusus sum. Et vereor sane ne parvam

5 Hs. U.B. Leiden, cod. Pap. 2. Gedrukt Epistolae ex museo J. Brant p. 13. Schrijver is de secretaris van den Franschen gezant Du Maurier; hij werd 1621 griffier van Antwerpen.

6 De reis van Du Maurier, bij wien Willem de Groot zich aansloot, zal in Maart hebben plaats gehad, want 1 April schrijft Hugo zijn broer en wenscht hem geluk met de behouden aankomst in Parijs (n^o. 507).

7 Het exemplaar van Statius, dat Gevartius van De Groot te leen ontving, is thans op de Univ. Bibliotheek te Leiden. Het is de uitgave: ‘Papinii Surculi Statii Opera quae extant. Placidi Lactantii in Thebaida et Achilleida Commentarius. Ex bibliotheca Fr. Pithoei ... ed. Fr. Tiliobroga’ (Lindenbrog). Parijs 1600. Op het titelblad het eigendomsmerk, autograaf: ἐϰ τῶν τοῦ μεγάλου. In margine Grotius' eigenhandige aanteekeningen. Gevartius nam die aanteekeningen over in zijn exemplaar der editie van 1600, dat thans te Heidelberg is. Zie Statius, Achilleis et Thebais, rec. Ph. Kohlmann, II (Thebais) praef. p. XVI.

[p. 558]

dignitatis tuae rationem habuisse videar, qui tam diu illum apud me detinuerim. Sed adeo multis locis mihi ad eum recurrendum fuit, totiesque in denso illo Sylvarum¹ luco facem praetulit, ut aegre illum a me dimiserim. Noveram etiam te modo gravioribus studiis occupatum, ideoque eo exemplari non admodum egere credidi. Spero itaque si quid in mora peccatum est, facile veniam te daturum. Dici profecto non potest quoties divinae illae coniecturae tuae margini ascriptae omnem mihi difficultatem exemerint, ita ut non coniecturas, sed oracula, ab Apolline Delphio vere effata existimem. Equidem bona - ut spero - venia tua, illas Notulis meis Statianis² ceu purpuram panno meo interseram. Sed non parum vereor, ne, quemadmodum Physici aiunt Aquilarum pennas, si aliarum avium pennis adiiciantur, omnes illas putrefacere, ita etiam notae tuae meas penitus extinguant, et nullius notae reddant. Tu enim vere Europae nostrae aquila es, qui adeo alte caput inter nubila condis³, ut nemo ad te aspirare audeat.

Caeterum Lib. VII Theb. locum a te notatum reperi, quae res mihi maiorem inquirendi causam dedit. Pag. ecce 250⁴ ubi Lactantius vetus interpres illum locum explicat

gelidae de colle Tanagrae

ita legitur: Tanagre civitas Euboeae, quae nunc Penanoria vocatur. Non dubito quin locum illum notandum⁵ duxeris ob monstrum illud vocabuli Penanoria, quod nusquam apud Geographos exstat. Equidem exigua mutatione legendum putabam Poemandria. Stephanus enim in Urbibus⁶ testatur Tanagram, prius Ποιμανδρίαν dictam fuisse. Hunc ergo locum facio iudicii tui.

Sed et alter difficilis locus exstat XII Thebaid. pag. 420, versu 581, in oratione Argivarum mulierum ad Theseum, quem ita affantur:

Si patrium Marathona metu, si tecta levasti
Cressia, nec fudit vanos anus hospita fletus.

Quamnam ibi anum hospitam intelligit? nam interpretes ibi omnes Harpocratem agunt. Video te dubitasse an de Pasiphae⁷ intelligendum sit, et vellem certe eius interpretationis rationem addidisses. Ego aliquando suspicatus sum de Hecale recte intelligi posse. Refert enim Plutarchus in Theseo⁸ Hecalen anum solitam fuisse Theseum hospitio excipere, proque illius ad pugnam profecturi

1 Gevartius gaf 1616 bij Jacobus Marcus te Leiden uit: ‘Publii Papinii Statii Opera omnia I.C. Gevartius recensuit et Papinianarum Lectionum lib. V illustravit’. Deze Lectiones, achter den tekst met eigen pagineering, handelen enkel over de Sylvae. Ik vind er Grotius' naam slechts éénmaal genoemd, n.l. p. 216, waar een conjectuur van hem vermeld wordt op Sylv. IV, 4, 102; ‘retinentius’ voor ‘Tirynthius’. In het p. 557 n. 7 genoemde exemplaar schreef Grotius in margine (p. 82): ‘P. retinentius’. Er komen meer varianten van zijn hand in margine voor, waarvoor een P. of Peir. staat. Misschien is Peiraredes gemeend. De noten van Peiraredes in de Statius-editie van De Marolles geven geen uitsluitsel. Zie ook p. 508 n. 6 over Gevartius' editie.

2 Gevartius had blijkbaar plan Notulae Statianne uit te geven; dit is echter niet gebeurd. In zijn Electorum ll. III (1599) komen wel enkele aanteekeningen over Statius voor.

3 Virgilius, Aen. IV, 177.

4 Statius, Theb. VII, 254. De pagina's zijn die der editie van 1600.

5 In margine schreef Grotius: ‘No:’.

6 Stephanus Byzantinus, de Urb., in voce Tanagra.

7 Grotius schreef in margine: ‘An Pasiphae?’, dat hij doorsloeg en verving door ‘Hecale’.

8 Plut., Theseus XIV.

[p. 559]

felici reditu multis cum lachrymis vota Diis nuncupasse. In cuius beneficii memoriam instituit postea Theseus Hecalesion festum. Et de hac eadem Petronius in Satyrico¹:

Qualis in Actaea quondam fuit hospita terra
Digna sacris Hecale, quam Musa loquentibus annis
Battiadae veteris mirando tradidit aevo.

Ita enim apud Petron. legendum, non ‘Hecate’, quod in vulgat. editionibus, ubi interpretes multa de Hecates coena frustra nugantur. Quin et Apuleius I. Metam.²: Thesei illius, inquit, virtutes aemulaveris, qui non est aspernatus Hecales anus hospitium tenue. De hac eadem Hecale iustum poëma scripsisse Callimachum, Batti fil., testis est Suidas³ et Petronius supra indicavit. Citant autem veteres Grammatici hunc Callimachi⁴ versum:

Μέλπω δὲ γραὸς τῆς ϕιλοξένου τρόπους.

Itaque quando poëta noster ait ‘non vanos fletus fudisse anum’, crediderim ipsum indicare Hecalen non frustra pro sospite Thesei e pugna reditu vota fecisse, quandoquidem victor inde reversus est. Haec latius ad te scribo Vir Ampliss., non ut te docerem, - quid enim sus Minervam? - sed ut vel me errantem corrigeres, vel sententiam tuam quam unico ibi verbo indicasti, latius explicares.

Poëmata tua omnia ego iampridem solus, et nuper maximam eorum partem cum D. Legato percurri. Deus bone! quoties ad igneos illos impetus exclamabat, nihilque divinius dici praedicabat! Equidem quamvis captum illa meum superent, nec nostrum sit de illis ferre iudicium, illud tamen ausim dicere, post Claudianum neminem talia edidisse Poëmata, seu verba quis seu materiem spectet. Vivent, vivent illa, et cum aliorum Poëmata, quae quotidie proferuntur in lucem, solam voluptatem habeant, tu ratione Materiae, qua pleraque immortalia Patriae gesta complexus es, etiam utilitatem coniunxisti, quemadmodum Claudianus, quem adeo feliciter expressisti, etiam totam saeculi sui Historiam versibus celebravit. Sed desino scripta tua laudare, qui illa potius, - ut de Divinis ait Aristoteles⁵ - veneratione debeam, quam laudatione prosequi.

Vale vir omnium maxime, quo uno Batavia, ut caeteras gentes armorum, ita etiam styli, et eruditionis gloria vincit, meque perpetuum clarissimarum virtutum tuarum praeconem ac cultorem fore tibi persuade.

Mitto hic etiam litteras Rigaltii quas homo noster e Galliis secum attulit.

D. Legatus officiosissime te salutat, et scire avet, an et quando huc sis excursurus.

Hagaecomit. XIII Ianuar. CIƆIƆCXVII.

Amplitud. Tuae observantissimus cultor
I. Casperius Gevartius.

1 Petronius, Sat. 135.

2 Apuleius, Met. I, 23.

3 Suidas, in voce Hecale.

4 Callimachus, frg. 40 bij Bentley.

5 Aristoteles, Eth. Nicom. I, 12.

Adres: Amplissimo et Incomparabili viro D. Hugoni Grotio urbis Roterodamensis Syndico etc. Roterodamum.