Logo DBNL
Adamus exul (1601)

Adamus exul

(1601)–Hugo de Groot–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Actvs. IIII.

Eva.       Sathan.

Trimetri Iambici.

 
QVod illud animal tramite obliquo means
 
Ad me volutum flexili serpit viâ?
 
Sibila retorquet ora setosum caput,
 
Trisidámque linguam vibrat: oculi ardent duo.
 
Arrecta cervix surgit, & maculis nitet
 
Pectus superbis: caerulis picti notis
 
Sinuantur orbes, tortiles spirae micant
 
Auri colore: lubricus longos sinus
 
Tendit volumen, terga se in gijros plicant,
 
Nunc se reclinat flexile in collum caput,
 
Retrôque spectat, quódque caudae proximum
 
Nodatur agmen lumine adverso videt.
 
Quodcunque tandem est, propius huc ad me venit,
 
Pronos propinquâ fundit anfractus viâ,
 
Longósque tractus pedibus advolvit meis:
 
Attollit ora: miror an queat & loqui.
 
Sa.
 
Vtilia certè proloqui, & possum tibi,
 
Et non omittam. Gratulor vestris ego
 
Cessisse regnis, quicquid immenso ambitu
 
Spatiosus aër claudit: Omnes bestiae,
 
Quas Terra, vel quas pelagus aut aër habet,
 
Gaudemus illâ sorte: res est maxima
 
Parére natis non feros dominos pati,
 
Sed jussa capere humana: si quando regie
 
Ratio regentes, servitus est libera.
 
Miramur unum hoc, omnis authorem boni
 
(Nam sic vocari gaudet) istis fructibus
 
Vetuisse vesci. Tanta quae menti sedet
 
Invidia? qui Telluris imperium dedit
 
Is vos nec uno patitur horto perfrui?
 
Ev.
 
Quascunq́ue plantas istud arbustum gerit,
 
Quoscunq́ue fructus, usibus nostris gerit.
 
Hortum per omnem, queîs libet, vesci licet.
 
Sed arbor una, quà Nemus medium patet,
 
Vitanda ramis poma curvatis gerit.
 
His abstinere Lex monet magni patris,
 
Ne fortè vitae consequamur terminum.
 
Sa.
 
Ne crede pomi unius ob dispendium
 
Debere certam protinus mortem sequi.
 
Petire poterunt, perpeti vitae Deus
 
Quos destinavit? Fata res omnes agunt:
 
Praevisa tantum facimus, & ab alto venit
 
Quodcunque patimur. Scripta divinâ manu
 
Decreta durant semper, & recto suis
 
Connexa caussis cuncta vadunt tramite.
 
Ratus ordo, series certa, dîa necessitas
 
Futura cogunt. Si volunt ea vos mori
 
Effugere non est: si negant, decerpere est
 
Impunè fructum, nullus impendet metus.
 
Negant profectò: nulla vos lethi manet
 
Conditio, nullus imminet mortis dolor.
 
Mors ipsa nihil est, si mihi credis, nisi
 
Mutationum perpetes semper vices.
 
Quidquid creatum est ut sit, id nunquam perit,
 
Peritque semper: Lethifera quaevis dies,
 
Natalis eadem est rursus: haec contraria
 
Pugnant per omne tempus, & vincunt simul.
 
Mors ipsa vitam, & ortus interitum trahunt.
 
Quod rere poenam id esse Naturae scias.
 
Metuere lethum non decet: poteris mori
 
Certé, & renasci in melisus: haec lex corporum est,
 
Perfectiorem semper ad sortem trahi.
 
Sed forsan animam morte plecteridam putes.
 
Deteriùs erras: Anima non didicit pati,
 
Sed agere tantùm. quod perit sensim perit
 
Membris solutis: anima nec partes habet,
 
Nec ulla damna temporum patitur moris.
 
Subsistit in se, nec foris vitam petit,
 
Quam tribuit: ipsa sola principium sibi est.
 
Nec mihi profecto facile persuadebitur
 
Damnâsse musu poma perpetuo Deus.
 
Nam quis negarit opera divinae manus
 
Meritò probanda? Ouicquid est, etiam bonum est:
 
Gratósque rebus singulis fines dedit
 
Natura cur sint, esse nîl frustrà jubens.
 
Rebus creatis si putes uti nefas
 
Hanc, quae cavenda fecit, accusas manum.
 
Ev.
 
Incerta jussi causa: sed certum tamen
 
Parêre jusso. quicquid est vetuit Deus.
 
Memini, recordor, ista conditio fuit
 
Prescripta nobis traditâ Nemoris sacri
 
Possessione, ne boni simul, & mali
 
Magistra nostras planta pollueret manus.
 
Dare quenque jus est muneri legem suo.
 
Sa.
 
Cur non &t illam muneris legem dedit,
 
Cum Terra vestris, cum juberetur salum
 
Parêre Sceptris: aliqua magnae portio est.
 
Telluris arbos, dona que facit irrita.
 
Si licet, & aequum est muneri semper suo
 
Detrahere partem, nulla tandem gratia est.
 
Totum redire dona repetenti potest.
 
Mutare factum parte nec minimâ decet,
 
Si liberalis semper, idémque est, Deum.
 
Perpende cuncta: majus & secretius
 
Aliquid necesse est subsit: indubie subest.
 
Invidit illud, quod latet fructu, bonum,
 
Scientiámque, quae bonum miscet malo,
 
Servare soli conditam voluit sibi:
 
Pro servitus odiosa, famulatus gravis,
 
Curari ab illo, sola cuî cura est sui!
 
Malus est vocandus, qui sui causâ est bonus.
 
Vtrum videtur, prospicitne, an despicit,
 
Qui cuncta largo gloriae pretio facit,
 
Sibi summa servans? O jugum intolerabile!
 
Quàm satius est non esse, quàm non liberum?
 
Centum fideles militum coelestium
 
Turmas, beata sors quibus crimen fuit,
 
Et invidendum robur, & paritas minax,
 
Pepulit Tyrannus, & gravem indixit fugam,
 
Caeliq́ue alumnos inferae densis specus
 
Damnavit umbris: Quicquid orent supplices,
 
Culpámque, si qua est culpa, fateantur suam,
 
Aures reor um precibus inclemens negat,
 
Non desituro puniens miseros malo.
 
Si nunc recentis imperî primordijs
 
Altum elevatos graviùs iterum deprimit,
 
Quid faciet olim? quam putas subdent facem
 
Animo insolenti tempus, & regni mora?
 
Bonum est cavenda discere alieno ex malo.
 
Si vos amaret, mortis auferret metum:
 
Si non, quod unum restat, excusso jugo
 
Vos vindicate. statis in vestro solo.
 
AEtherea non hîc aula, non exercitus
 
Coelestis isto castra disposnit loco.
 
Accingere animo: Servus aufugiat metus.
 
Nullum perîclum sine periclo vincitur.
 
Cùm res sit anceps certares audacia est.
 
Ev.
 
Procul absit: absit hunc ut invidiae putem
 
Stimulis peruri, & angi ab alieno bono,
 
Qui tribuit ipse, quíque quod libitum est, habet.
 
Telluris ergo dominus, & dator arborem
 
Invideat unam? Dira Sathânum suae
 
Rebellionis quod luat poenam cohors,
 
Nihil illud ad me: sed tamen justum puto.
 
At tu, recense, cujus ingenium feras
 
Exsuperat omnes, quod putes vetito bonum
 
Latere fructu.
 
Sa.
 
Nomen hocipsum docet.
 
Anime est voluptas scire, res cognoscere
 
Bonas malisque: nam malum non est malum
 
Quà scitur: una haec mentis est felicitas.
 
Species in alijs quae renident singulis
 
Congerere in unum, & intus oculis integrum
 
Perspicere Mundum, cuncta cum causis simul
 
Insculpere animo, maximum cujus bonum est
 
Notitia veri certa, falli nescia.
 
Nam perspicaci mentis intellectui
 
Patet universum, tendit ad sinem vigor
 
Rationis istum, quoq́ue plus invenerit
 
Minus quiescit id quod ultrà est quaerere.
 
Ita semper animum cura discendi quatit,
 
Nunquámque quod habet respicit, sed quo caret.
 
Deus unus omnes nec laborans vindicat
 
Sibi notiones, sponte quea sese offerunt,
 
Cunctas scit artes, cúmque non discat sapit:
 
Socium recusat: caeteris animantibus
 
Mentem aut negavit, aut, quod aequè injurium est,
 
Mancam, atque mutilam tribuit, & sapientiae
 
Condît molestâ studia sollicitudine.
 
Ipsisq́ue vobis, quos sibi promiserat
 
Similes futuros, istud invidit bonum.
 
Arripite pacti jura: promissum dari
 
Ipsi occupate: quod tenax renuit Deus
 
Dabit arbor ista, numen arcanum gerens.
 
Equidem sciebat ille, quâ primum die
 
Comesta succum poma vitalem darent,
 
Cessuram ab animo protinus caliginem,
 
Caecásque tenebras, nîlque distantes Deo
 
Vos cognituros, quicquid aut nocet, aut juvat.
 
Hinc illa lex est quae sacro fructu frui
 
Vetat: hinc inanis mortis injectus timor,
 
Mala ut timentes abstineretis bonis:
 
Mihi tu monenti crede: nulla ad jus sui
 
Sibi vindicandum negligenda occasio est.
 
Quod non habes tibi quaere, ne perdas tua:
 
Nunc ille forsan mobilis rector Poli
 
Eripere, quicquid antè tribuit, cogitat:
 
Tufac, quod ille cogitat: fraudem occupa.
 
Difficilis est res gloriae custodia
 
Nisi vetera servans semper acquiras nova.
 
Concessa nisi quis usque sustineat bona
 
Ducet ruinam pondus, & dominum premet.
 
Captare lucrum, maxima est damni fuga.
 
Quae res agatur cerne, si quicquam vides:
 
Ex homine morsus unus efficiet Deam.
 
Ev.
 
Adeóne & alia praeter hominum pectora
 
Ratio occupavit? bruta namque haec bestia est,
 
At bruta certè verba non visa est loqui.
 
Fermè ut prohibitos edere fructus audeam
 
Facerent & eius pervicax persuasio,
 
Et mea cupîdo. Fortè melius sensuum
 
Tamen est dolosas illecebras vincere,
 
Quàm se ut voluptas vera nobis subtrahat.
 
Sa.
 
Permitte vanis ne superstitionibus
 
Te fascinandam, néve naturae tuae
 
Demens rebella: si quid est placitum tibi,
 
Puta licere, quóque te sensus rapit
 
Sequere, nec ipsi praelium indicas tibi:
 
Natura tutrix, & parens animantibus
 
Sensus magistros tribuit, ut rerum foris
 
Percepta facies intimarum virium
 
Illas moneret; profuturae si forent,
 
Vt appetitus visa sequeretur bona,
 
Sin obfuturae, fugeret: haud temere insita
 
Menti cupído fertur ad finem suum.
 
Odore, visu, quicquid aut gustu placet
 
Naturae amicum est: nanque odos, color, & sapor,
 
Et si quid istis simile, non per se juvant,
 
Sed appetitum res ad oppetans trahunt,
 
Desideratis perfrui dantes bonis.
 
His ducibus utens conde visceribus tuis
 
Cupíta meritò poma: continge arborem:
 
Decerpe pendens aureum ramis onus.
 
Iam restat ori tantum ut admoveas tuo.
 
Minimum est, quod unum facere te magnam potest.
 
Ev.
 
O dulce pomum, quàm tua haec species meis
 
Arridet oculis, quàm vel olfactus juvat?
 
Vtinam soluto te metu possem frui,
 
Tuósque succos discere, & magnas mihi
 
Vires, vel uno hoc, quod sub aspectu latent.
 
Satisne ratio docuit, interitum pati
 
Corpus nec animum posse, sed vanum metum
 
Torquere mentes? satin & invidiam Dei
 
Lex illa monstrat quae vetat pomo frui?
 
Nonne illud etiam patuit aequalem Deo
 
Me cognituram quicquid aut gratum juvat,
 
Aut triste laedit? nónne sensus praecipit
 
Gustare magnam commodi faciens fidem!
 
Quid hoc quod artus horror incussit meos,
 
Et ima gelidus ossa perrupit tremor?
 
Causam timoris nescio: timeo tamen.
 
Placet admovere poma, sed renuit manus
 
Parêre, dextra pondus accusat suum,
 
Alioq́ue fertur. Fructus à labris fugit,
 
Et fixa pigris ora fub mális stupent.
 
Arbórque trepido tota subsiluit solo.
 
Quid agere tentas mulier? authorem boni,
 
Qui cuncta fecit, te beavit commodis,
 
Vnámque rebus anteposuit conditis,
 
Hunc tu paras deserere? res brutas duas,
 
Hoc reptile animal sequeris, & sensus tuos?
 
Meliora praefer monita: si nîl te movet
 
Timor ille mortis, dona sed moveant Dei.
 
Nihilista profunt? at mali moveat metus.
 
Perpende utrumvis. Cogita praesens bonum,
 
Malum futurum. Pendula est sententia.
 
Mens ipsa dubio trepida consilio labat.
 
Quid tamdiu haeres anime, quid te interrogas,
 
Quid te lacessis, atque consilium diu
 
Tam facile torques? Vince: nodos disseca.
 
Diffringe quicquid obftat, & tete expedi.
 
Expende quantum praemij secum ferant
 
Arcana pomi: Quicquid est rerum scies,
 
Novùmque fies Numen: audendum puto.
 
Humana morsu pendet ex uno salus.
 
Non sola tua res agitur: hâc horâ potes
 
Prodesse mille saeculorum posteris.
 
Servósne parere an liberos melius putas,
 
Homines, Deósne? sors utra est felicior?
 
Ignoscet ipse fortè si videat Deus,
 
Mihi videri melius esse nihil Deo.
 
Quod si severus crimini veniam meo
 
Non est daturus, hoc quoque vocabit nefas
 
Tam propè fuisse: magna delicti mei
 
Iam pars peracta est: arborem vetitam attigi,
 
Pomúmque carpsi, quódque dicet pessimum
 
Deliberavi: constat accusatio,
 
Faciámque nîl ut pejus, inscribet dicam
 
Quod poenè feci. Quid juvat cum ceperis
 
Labare retrò trahere pendentem pedem?
 
Res est inepta, & stulta peccati modus.
 
Culpam per aliam tuta fit culpae via.
 
Aut me superni lege spretâ Principis
 
Divina faciet laesa Majestas ream,
 
Aut crimine ipso criminis felicitas
 
Absolvet: hoc, hoc potius eligere est meum.
 
Iam dextra manus perfice, atque ori admove,
 
Iamdudum hianti, quicquid hoc pomo latet:
 
Túque os beatâ recipe fructum ex arbore,
 
Vt mox receptum ventris immittas cavo.
 
O persuävis gustus, ô tenero sapor
 
Gratus palato, quàm tuus succus juvat,
 
Quàm me beâsti! restat hoc unum modò,
 
Tanti ut maritus particeps fiat boni.
 
Sa.
 
Fiat profectò: plurimum dices meis
 
Debere monitis, cùm, quod est res, senties.
 
Scies bonum, sciésque, ne dubita, malum:
 
Hanc auferet tibi nulla notitiam dies,
 
Similésque matri liberos paries suae;
 
Iam se recludent lumina, & quod nunc latet
 
Dabitur tuëri: Quid, precor, majus petas?
 
Et ecce, (primum fortis indicium tuae)
 
Commoda maritum duxit huc occasio.
 
Ego ad latebras tacitus abrepam meas.
 
Ad delicatam tu virum invita dapem
Adamvs. Eva.

Iambici Trimetri.

 
LEntè per omnem, saepè sustento gradu,
 
Spatiatus hortum, repeto vix serò locum,
 
Primum unde nostrae fuerat auspicium viae.
 
Ab arbore istâ sumpseram primordium
 
Non defiturae sacra que vitae nota est:
 
Exinde lato, ripa quà jacet, ambitu
 
Reliquas pererrans singularum fructibus
 
Satiatus ist huc redeo: nam nusquam obvia
 
Mihi facta conjunx dubito quo lateat loco,
 
Et quo petacem prandio expulerit famem.
 
Fallórne, an ipsam video? propè sistam gradum.
 
Vbi tamdiu haeres? cujus alimento dapis,
 
O socia thalami, corporis vim sustines?
 
Ev.
 
Haec ipsa viridem gramine imposito thorum,
 
Haec arbor umbram tribuit, haec etiam cibum.
 
Ad.
 
Quid video? nónne haec illa, quam Deus imperat
 
Vitare, cujus fructibus pasci vetat?
 
Ev.
 
Adame, sic est: vetuit attingi arborem,
 
Fructum caveri jussit: hoc ipsum fuit
 
Cur non caverem: Cerne quàm rutilus color
 
Praestringat aciem luminum: Ecquid tu putas
 
Intus latere, si foris tantam est boni?
 
Ad.
 
Gelidus per artus vadit excussos tremor,
 
Exanguis asto, crinis erectus riget.
 
Vix ipse valido spiritus gemitu viam
 
Perrupit: omnis adsit huîc miraculo
 
Spectator Orbis: ipse homo gemit, &t tremit.
 
Quod facinus aures pepulit? haud vanas Dei
 
Percipio leges: Ipse jam videor mori.
 
Ev.
 
Non est, marite, crede cur trepides: nihil
 
Est perpetratum, quod citet suspiria.
 
Quin potius aude tu quoque, atque hilaris cape
 
Tibi conjugali traditum pomum manu.
 
Ad.
 
Egóne ut supremi jussa contemnens Dei
 
Purus profanamte sequar, vir feminam?
 
Ev.
 
Cum judicâris velle quidquam est dignius,
 
Quàm cum voluëris caeca judicia exsequi.
 
In arbitrando crimen est properatio.
 
Tu me immerentem voce condemnas tuâ
 
Praejudicatam proferens sententiam.
 
Fecisse fateor: jure non factum nego.
 
Ad.
 
Herile jussum jure contemni putas?
 
Ev.
 
Si sceptra iniquo rector imperio tenet.
 
Ad.
 
Si dominus aequus est ames, si non, feras.
 
E.
 
Servire & ipso turpius letho putes.
 
A.
 
Servire magno est summa libertas Deo.
 
E.
 
Quin hoc laboras potiùs ut fias Deus?
 
A.
 
Ex homine Numen effici ratio negat.
 
E.
 
Dabit illud arbor, quam tuis oculis vides,
 
Omnis magistra que boni est.
 
A.
 
eadem & mali est.
 
E.
 
Mala scire gaudet ipse, quem laudas, Deus.
 
A.
 
Vt careat: at tu experta percipies malum.
 
E.
 
Procul absit omen: me facinoris non piget.
 
A.
 
Peccare nolle prima virtutis via est,
 
Pudor secunda: facta didicit reddere
 
Infecta nullus: alterum superest iter.
 
Revertere illuc, unde fuerat tutius
 
Abijsse nunquam. Vix enim ad mores bonos
 
Serò reditur. Quem malorum paenitet,
 
Pudétque verè, est innocenti proximus.
 
Spes aliqua veniae est, si potes resipiscere.
 
Ev.
 
Quantùm moveri nescius sedeat Deo
 
Amor ultionis poena Sathânum docet.
 
Ad.
 
Quae spes tibi est residua?
 
Ev.
 
desperem ut nihil.
 
Ad.
 
Deus est timendus.
 
Ev.
 
temerè quis metuit parem.
 
Ad.
 
Moriêre.
 
Ev.
 
Vivam.
 
Ad.
 
digna poenâ es.
 
Ev.
 
proemio.
 
Ad.
 
Quid misera fies?
 
Ev.Diva.
 
Ad.
 
quo tandem modo?
 
Ev.
 
Virtute pomi.
 
Ad.
 
quo frui vetuit Deus?
 
Ev.
 
Quia invidebat.
 
Ad.
 
Maximum hoc reri est nefas.
 
Ev.
 
Per conjugalem te precor supplex fidem,
 
Tuos per oculos, & per amplexus meos,
 
Per, si quid unquam dulce fuit ex me tibi,
 
Ne me relinquas: junge te socium mihi,
 
Vt nuptialis pacta serves foederis.
 
Si consequatur vota sucessus mea,
 
Felicitatis te esse participem decet.
 
Si non, (quod absit) miserias opus est tuum
 
Meas levare vocis alloquio tuae,
 
Socio labore, consilî sapientiâ.
 
Vtriusque sortis inita si communio est,
 
Neutram recusa ferre. Quin potius metus
 
Omnes omitte: prospero res in statu est.
 
Felix mihi animus sorte divinâ viget:
 
Te quoque beabo: profuit pomi mihi
 
Gustus vel unum hoc maximè, quod sentiam
 
Sine labe posse, quicquid est, carpi, & capi.
 
Sed me fidelis cura sollicitat tui,
 
Quod scrupulorum mole te infestus graves.
 
Collo superbum cum Superstitio jugum
 
Imponat, hoc tibi tute servitio places.
 
Dum te beatum credis, irítas malum,
 
Donùmque sponte, renuis ablatum, tuâ,
 
Carere dignus. Quid necas magnam indolem,
 
Et te ipse torques? Natus es majoribus.
 
Effunde habenas mentis, & laxa impetum,
 
Quem malè coërces: non quid habeas, sed vide
 
Quid habere possis hoc erit verè tuum,
 
Quod, non ab alio traditum, debes tibi.
 
Metu vetaris? hoc timere ipsum time.
 
Ad.
 
Non est pavere fortis: odium criminis
 
Probo, quàm timorem. Sed amor adversus Deum
 
Me deligatum retinet aeternâ fide.
 
Ev.
 
Amare stultum est quempiam, tanquam effici
 
Non possit hostis: sic amicum dilige
 
Olim nocendi ne sit inimico locus.
 
Sin juvat amoris candidi ductum sequi,
 
Nec hoc vetabo: quid maritali fide
 
Prius esse oportet? huc se amor vertat tuus,
 
Quò sacra thalami jura, quò foedus vocat.
 
Quod facinus unquam tale, quod tantum nefas
 
In te, marite, caepi, ut in dubium meam
 
Fidem vocares? Me beatam nuncupo,
 
Suspecta quae sum conjugi? verè mala,
 
Mala sim necesse est, si nec Adamo proba.
 
Ad.
 
Quid est agendum? lubricas agitant duo
 
Curas amores: hinc Dei, atque hinc conjugis:
 
Vtérque magnus: illa suspectam mihi
 
Se malè putabit, ille contemni arguet.
 
Grave est & hoc, & illud: utinam cogerer!
 
Eligere durum est: haereo, animi pendeo.
 
Sicut reciproco littus alluitur mari
 
Fervente fluctus semper alternâ vice,
 
Sic totus agitor, refluóque aestu feror.
 
Pars utra vincet? Magne te testor Deus,
 
Hactenus in ipsâ conjuge haud aliud mihi
 
Placere, quàm te; cujus illa umbram refert.
 
Sociae honorum, vita quo auxilio mea
 
Sustenta floret, una quae mecum caro est,
 
Quid huîc negandum? vilis unius tibi
 
Iactura pomi est. Vt ne contemnam boni
 
Legem parentis? Fallor? an voluit Deus
 
Conjugis amores anteferri caeteris
 
Etiam parentum? Voluit: huc Pomum mihi.
 
Ev.
 
Vox Homine digna. Sume secretum bonum
 
Adame, sume: Quicquid est usquam mali,
 
Bonique disce. sentiat Deus aemulum,
 
Socium recusans. Nos quoque expectant preces.
 
Sed quid tibi ambit languidas pallor genas,
 
Caputq́ue nutat? omne ruat in me malum,
 
Si quod futurum est: Parcat, ô, parcat viro.

Vorige Volgende