Een Nederlander in geteisterd België

X.

Als een bom vlogen wij over den weg, eerst naar Diechen, waar ook een order moest worden afgegeven en toen verder, om de derde groep van priesters te zoeken. Tot deze groep behoorde o.a. mgr. van Couwenberg, de vicerector van de Leuvensche universiteit, en de vermaarde pater Vermeersch, dien wij ook in Noord-Nederland van naam kennen, tezamen een vijf-en-twintigtal. Voor wij echter de omstreken verder gingen afzoeken, wilden wij nog bij het Duitsche bewind een poging doen, om de colonne telefonisch te bereiken. Het bleek ons weldra, dat zij aan het hoofd van de colonne marcheerden, welker commandant bij Ruysbrouck het bevel kreeg ze vrij te laten.

Des middags vervoegde ik mij aan het station om een grooten koffer, dien ik er had achtergelaten, terug te vragen. Ik vond in de bagageloods tientallen groote koffers opengebroken en de inhoud gestolen of vernield. De Duitschers hadden naar dynamiet gezocht!

[p. 48]

Uit een gesprek met den 1e-luitenant L. bleek mij toen ook, dat het garnizoen van Brussel al eenigen tijd voor vijandelijkheden van de bevolking bevreesd is. In het station was men nacht en dag ‘in Alarmbereitschaft.’

De 1e-luit. L. kwam mij weder hartelijk tegemoet en stortte zijn hart er over uit, dat de toon van de Brusselsche burgerij in den laatsten tijd zooveel erger was geworden. Men ging niet meer voor de Duitsche soldaten opzij. De soldaat had op straat van den kant der schertslustige Brusselaars vaak spot te verduren. ‘Wanneer heeft men ooit gezien, riep hij uit, dat een leger, dat als overwinnaar een vijandelijke stad binnengetrokken is, zich met zoo erbarmelijke huisvesting tevreden stelt. De stad heeft zich aan ons moeten overgeven; wij hadden het recht en de macht tot brandschatting, en u ziet, dat mijn soldaten in wagons en op den grond den nacht doorbrengen!’

Aan de Duitsche soldaten in Brussel was nu order gegeven om op het trottoir niet opzij te gaan en, indien men den spot met hen dreef, met een oorvijg te antwoorden, of onmiddellijk den burger in arrest te nemen.

Men moet overigens toegeven, dat de houding der Duitschers in de hoofdstad voorbeeldig was en dat het Duitsche militaire bewind alles gedaan heeft, om de rust in de stad te helpen handhaven.

Den volgenden dag begaven de beide monseigneurs en ik ons naar den militairen gouverneur, ten einde paspoorten te vragen voor ons vertrek naar Nederland. De beide geleerden voelden zich niet bijster veilig en rustig meer in Brussel na de pijnlijke gebeurtenissen, die zij doorleefd hadden, en wenschten naar Valkenburg en daarna wellicht naar Engeland te vertrekken.

In het ministerie van buitenlandsche zaken werden wij terstond bij Z.E. toegelaten. Hij drukte zijn diepe spijt uit over de vernieling van Leuven's schatten. ‘Het is ongelukkig. Er is over en weer wantrouwen; een vijandige daad, of de schijn daarvan, lokt een réprésaille uit; de haat wordt heftiger, men gaat tot excessen over; de vrees vermengt zich

[p. 49]

met den angst; men wreekt, niet alleen wat men ondervond, maar wat men vreest te zullen ondervinden en geraakt zoo tot de betreurenswaardigste handelingen.’

Mgr. Ladeuze legde een plan bloot om hetgeen van Leuven's universiteitsgebouwen overgebleven was, te sparen. Men kon de troepen bijvoorbeeld herbergen in de gehoorzalen, en niet in de laboratoria, waar kostbare instrumenten en verzamelingen gevaar liepen door menschen, die hun waarde niet kenden, te worden verwaarloosd of vernield. Z.E. keurde het plan volmaakt goed en stelde hem voor een brief te richten aan den commandant van Leuven, met het verzoek om met name genoemde gebouwen te willen sparen en verder alle mogelijke maatregelen ter beveiliging van de universiteits-eigendommen. Deze brief zou Z.E. worden ingediend, en vervolgens met een begeleidend schrijven van hem naar den Leuvenschen commandant worden doorgezonden.

Voorts verzocht hij de beide heeren, om ook in Brussel een aantal gebouwen aan te wijzen, die, mocht ooit het bombardement van Brussel noodig zijn, gespaard zouden kunnen worden. ‘Ik heb de macht’, zeide hij, ‘om Brussel geheel om te schieten’.

Mgr. Ladeuze vestigde toen in het bizonder de aandacht van Z.E. op het Institut St.-Louis, op den hoek van den Boulevard Botanique en de rue des Marais. De gouverneur schrapte daarop dit gebouw met rood potlood op een voor hem liggende kaart van Brussel aan.

Daarop vroegen wij om een paspoort voor een reis over Aken naar Nederland. Z.E. teekende daarop onze namen en woonplaatsen aan, en beloofde ons te zullen verwittigen, wanneer er een geschikte gelegenheid zich zou voordoen om ons langs dien weg over de grenzen te brengen. Wij namen daarop afscheid, hem dankende voor zijn tusschenkomst.

Het is niet onmogelijk, en zelfs waarschijnlijk, dat, behalve de drie groepen priesters, die in de omstreken van Brussel, door de ingeroepen tusschenkomst van den generaal, bevrijd zijn, andere ongelukkigen geruimen tijd met de

[p. 50]

troepen zijn medegesleept, en misschien ook nog op dit oogenblik medetrekken. Zoo zijn twee Spaansche priesters in andere richting voor het front der troepen uitgevoerd, en alleen dank zij een toeval aan groote onaangenaamheden ontsnapt.

Uit alles blijkt, dat het militaire bewind een, onder zulke zware omstandigheden, buitengewoon welwillende en rustige houding heeft aangenomen in tal van kwesties, waarbij onderdanen van een vijandig land betrokken waren. Dit is zoozeer het geval, dat de beide monseigneurs zich na lang bedenken het veiligst zijn gaan voelen in de stad Brussel zelf, van waaruit ze zelfs pogingen begonnen om met goedkeuring van het Duitsche bewind een commissie te vormen, die alles zou doen, om in de stad Leuven langzaam aan het gewone leven te herstellen. Zoo heeft de plicht dan deze twee mannen teruggevoerd onder de helaas zwart geblakerde muren der Leuvensche universiteit.

Een maaltijd in de vermaarde onderwijsinstelling van het Instituut St.-Louis te Brussel gaf mij nog de gelegenheid, die twee geestelijken en de oudere vrienden in eigen omgeving te zien. Wellicht zou een bekende Nederlandsche integralist op de gezindheid van al deze heeren het een en ander aan te merken hebben, maar ik heb mijzelf slechts kunnen gelukwenschen met het voorrecht, eenige uren in de verfijnde en jeugdige atmosfeer van deze religieuzen, bij wie de geest op hoogeren leeftijd meer bouquet ging ontwikkelen, door te brengen.

Van het Nederlandsche gezantschap te Brussel ontving ik den vriendelijksten steun en voorlichting.

Toen ik eindelijk, vergeefs wachtende op de aangekondigde mededeeling van het Duitsche bewind, mij rechtstreeks tot den generalen staf wendde, met het verzoek mij een plaats te willen aanwijzen in een auto, die naar Aken terugkeerde, werd mij met groote vriendelijkheid een plaats toegestaan in een leger-auto, waarin ik met twee Duitschers de reis maakte.

In de stad Leuven, waar wij door reden, bleek het groot-

[p. 51]

ste gedeelte onverwoest; alleen stond van de geheele wijk om het station heen geen huis meer overeind.

In Herzogenrath werden een mijner Duitsche reisgenooten en ik (de andere, die in Brussel gekomen was om zijn, in het Roode Kruis overleden, broeder te begraven, was in Aken uitgestapt) als spionnen vastgehouden, 's avonds voor de wacht gesleept, hoewel mijn papieren in orde waren, enz. Den volgenden morgen bleek mijn koffer naar de wacht te zijn gebracht. Om acht uur 's morgens werd ik weder voor geroepen, waarschijnlijk uit wraak, omdat de 1e-luitenant mij den vorigen avond, na een eenigszins brutaal optreden mijnerzijds en bedreiging met klacht, terstond los gelaten had. Ik vroeg den officier, of hij niet bereid zou zijn om het Duitsch bewind te Brussel advies te geven, hoe paspoorten moesten worden ingericht, opdat de eigenaar verder gevrijwaard zou zijn tegen alle plagerijen in kleine Duitsche grensstations. Weldra liet hij mij weder vrij. Ik vroeg hem toen: ‘Hebt u veel dynamiet in mijn koffer gevonden, Herr Leutnant?’ Hij viel dreigend uit: ‘Dus u hebt dynamiet bij u?’ En ik, onder het gegrinnik der soldaten: ‘Natuurlijk, Herr Offizier, ik neem altijd ongeveer anderhalf pond mede op reis voor alle mogelijke eventualiteiten.’

Bij die gelegenheid bleek mij ook, dat mijn Duitsche reisgenoot, die voor mij uit het gebouw van het Duitsche bewind in de auto gestapt was, een Duitsche spion was van Grieksche nationaliteit. Het grappigste was natuurlijk, dat hij in zijn missie binnen Nederlandsch grondgebied gehinderd werd door zijn Duitsche collega's. Men telegrafeerde over hem heen en weer, maar daar de spionnagedienst een bijzonderen chef heeft, en de officieren te Herzogenrath hardnekkig telegrafeerden aan het Duitsche bewind, heeft die goede man, wiens naam ik mij zeer goed herinner, nog geruimen tijd in de wacht mogen brommen.

EINDE.