Het nieuwe Hoornse speel-werck
(1732)–C. Groenveld, Pieter IJsbrand van der Hof, C.G. Kleyn–
Auteursrechtvrij
[pagina 285]
| |
Spreek-woorden. | |
[pagina 286]
| |
2.Die mild en vlytigh geeft, en noyt weêrom wil nemen,
Die sal, door veel danck-hebs, licht van sijn goedt vervremen.
| |
3.Al die sijn tydt verquist met Hoer' en Dobbel-stenen,
Sal walgen voor het vleech, en vloecken op de benen.
| |
4.Een, die moedwillens lieght, en sweert op sulcken leugen:
Vertoont een swack verstant, of moet in 't minst' niet deugen.
| |
5.Die van een beuselingh veel roemt met volk kaeeken,
Die sal sijn achtbaerheyt daer door de schande maecken.
| |
6.Soo ghy een rycke Vrouw te trouwen komt, en 't Goedt
Dat ghy beheylickt hebt onnuttelyck verdoet:
Soo maeckt u vry gereet te bed'len met de Fielen:
Of wacht du u de Beul, ontydigh, sal ontzielen.
| |
7.Komt u voor den onbyt een leelyck Wyf te grooten;
Dien voor-noen sal u licht niet oolyckers ontmoeten.
| |
[pagina 287]
| |
8.Die overvloet van schuld', van gelt geen voorraet heeft,
Verstreckt de droefheyt een Factoor: maer die sijn kisten
Voorsien zyn, en nochtans sijn schuldenoots niet geeft;
Verstreckt den Duyvel voor ontfanger, door sijn listen.
| |
9.Die jongh sijn Goedt verkoopt en 't gelt door 't keelgat spoelt;
Geen wonder dat hy, oudt, de arremoed gevoelt.
| |
10.Als Rechters haer niet recht en dragen,
Dan heeft het Vollick recht tot klagen:
Als Priesters mondt een tongh behoeft,
Dan is met reên een Volck bedroeft.
| |
11.Al siet een Beursen-dief een Galgh vol sijn 's gelycken,
Hy sal daeromme niet van sijnen neringh wycken.
| |
12.Al predickt men een Jood om 't Christendom te leeren,
Hy sal, soo veel hy kan, dien zegen van hem keeren.
| |
13.Al is het ooge kleyn, 't kan nochtans veel beschouwen;
Hoe kleyn ons' herte is, 't kan ons in 't leven houwen.
| |
14.Die sich niet op het Bed vergeet,
En sober drinckt en matigh eet,
Behoudt sijn lichaem in een staet,
't Welck vast staet sonder Doctors raet.
| |
[pagina 288]
| |
15.Een die sijn guytery met Godts-dienst soeckt de decken,
Beraedt sich met de Hel, en sal sijn ziel bevlecken.
| |
16.Die Godt, terwyl hy leeft, bespot, moetseecker weten,
Dat hy, als Duyvels vriend, de Hel draegt in 't geweten.
| |
17.Soo ghy een schoone Vrouw ontmoet,
Die na u loert als sy voorby,, is,
Soo siet dat ghy uw' Beurs behoedt;
Maeck dat uw hert van Hoerdom vry,, is.
| |
18.Soeckt u een vreemd tot vriendt in een geheyme plaets:
Denck dat hy gelt behoeft en keur sijn vriendtschap vaets.
| |
19.Soo u de Koopmanschap niet als verlies doet erven,
Soo staak uw Neeringh of ghy sult in armoed sterven.
| |
20.Een Man van goeden aert wordt lichtelyck bedrogen.
Maer keert een trotse Vrouw, is 't moog'lyck haer vermogen.
| |
21.Die tegens Godt misdoet, kryght door berouw, genade.
's Landts wetten t' overtreên brenght doodt, of pyn, of schade.
| |
22.Kryght ghy een Hoer tot Vrouw, bereydt u dan te dragen,
Een Kroon als Acteon voor al uw leven dagen.
| |
[pagina 289]
| |
23.Soo 't Huwlyks noodtlot u een boose Vrouw vereert;
Bid Godt dat hy haer haelt, of dat hy haer bekeert.
| |
24.'t Ontbreeckt u aen 't verstandt, kunt ghy geen Vriendt tracteren:
Suypt ghy sijn gunste uyt, wilt meer beleeftheydt leeren.
| |
25.Hebt ghy u tegens Godt besondight, toon berouw,
Soo kryght ghy weêr genade:
Maer hebt ghy na de wet des Keysers niet heel trouw
Gehandelt, wacht uw schade.
| |
26.Ghy pynt uw eygen hert soo ghy uw' liefde bouwt
Op Vrouwen schoont'. Uw' oogen,
Soo ghy, om gelt of goedt, een heel mismaeckte trouwt,
Die hebben u bedrogen.
| |
27.Hy 's waerdigh dat men hem noyt leent die noyt wil borgen.
Een die licht borge wordt, moet voor Vianen sorgen.
| |
28.Soo een Misdadige door 't Recht gestraft wordt, bid
Om sijn verbeteringh: maer siet ghy in de Bossen
Een Roover vyf of ses gehangen, segh dan: dit
Is 't rechte middel om de Reysers te verlossen.
| |
29.Die met een boose Vrouw graegh vreed' had doe haer sin,
Hy sal sijn oogh-wit treffen:
Maer soo hy haer natuer beteug'len wil, die spin
Sal sich in 't quaedt verheffen.
| |
[pagina 290]
| |
30.Ontbreeckt het u aen gelt, en wilt ghy Huysen bouwen:
Soo sal ick uw' gemeet en praet voor droomen houwen.
| |
31.Soo ghy u op de Reys met Roovers gaet begeven,
Soo stelt ghy in genaet van Schelmen, goedt en leven.
| |
32.Uw' Erfgenamen, Jan, die sullen weynigh erven,
Om dat ghy 't Capitael vast opsnapt, voor u sterven.
| |
33.Hy is 'er seer wel aen, die weynigh sonden doet.
Het is een God'loos mensch, die 't quaet met quaetdoen voedt.
| |
34.Indien uw' losse tongh meer rabbelt als ghy weet,
Ghy sult een naem verkrygen,
Dat men u leugenaar, of zot, of snappert heet,
Dies mocht ghy liever swygen.
| |
35.Een die genegen is om buytens 's Landts te reysen,
Die moet op spaersaemheyt, op gelt en leyts man peysen.
| |
36.Een Muys in een Thresoor met eten, kan ons quellen:
Een boos-getonghde Vrouw een Straet in oproer stellen.
| |
37.Diens tydt door slapen gaet verloren,
Is tot veel ongemack geboren:
Maer die sijn slaep-tydt overwaeckt,
Heel licht aen swacke herssens raeckt.
| |
[pagina 291]
| |
38.Die geleerde Luy verlaten,
En met gecke ommegaen,
Sullen licht wel ryckdom vaten,
Maer de wysheydt noyt verstaen.
| |
39.Een ongetrouwen Knecht kan u uw' goedt berooven.
Een opstinate Vrouw u hert aen stucken klooven.
| |
40.Bejegent u een Hoer, laet vry u oogh verschricken:
Want vollight ghy haer na, sy sal u hert verstricken.
| |
41.Een wyse Meesters handt kan 's lyders welvaert planten:
Maer Huychelaren zyn noyt rechte Predikanten.
| |
42.Jan schrickt als 't gladde Stael van Ritsaert hem genaeckt:
Daer Koen, vol moedt, van wond' en bloedt een Vloobeet maeckt.
| |
43.Die tegens Godt misdoet om and'ren te verblyden,
Vermoort sijn eygen ziel on 't quetsen te vermyden.
| |
44.Ghy maeckt u vrienden van den Mammon, noodt ghy Rycken:
Maer doet ghy d' Armen wel, uw' zegen sal noyt wycken.
| |
45.Soo ghy begerigh zyt om grillige gesichten
Te leeren, kies een Aep, laet die uw Meester zyn:
Maer voedt ghy u verstandt met swarte Gals-gedichten,
Ghy zyt niet buyten noodt van doodelycke pyn.
| |
[pagina 292]
| |
46.Die op een tydt veel Vrouwen mint,
Die kan haer niet geryven:
Maer die in haer noyt schoonheyt vint,
Dat sal een stuers-kop blyven.
| |
47.Jan is soo ryck als sot, maer heeft dit tot sijn voordeel
Dat hy de beste is na Bedelaren oordeel;
Doch was hy vroom en wys en van een milden aert,
Syn deught, sijn breyn, sijn goedt was meerder eere waert.
| |
48.Der Hoeren tranen zyn vergif voor geyle sotten;
't Is als der Dieven wacht om Reysers te bedotten.
| |
49.Het donderend Canon is vreeselyck te hooren,
Maer die daer van verschrickt, is geen Soldaet geboren.
| |
50.Der Vrouwen toysel is een slechte koopmanschap.
Die sich door kopp'len helpt, betreedt der fielen trap.
| |
51.'t Is wonder als een Boef de waerheyt steelt met sweeren,
En niemandt hem gelooft, geen and're tael gaet leeren.
| |
52.Die trots is en vol moet, en wil om 't kleyn niet bucken,
Verdient gehaet te zyn, noyt sal hem 't groot gelucken.
| |
53.Des Hemels rycken Oegst groeyt door den hoop der vromen.
Der boosen wan hoop doet haer in den afgront komen.
| |
[pagina 293]
| |
54.Men vanght een teere Vliegh in 't net van Spinnewebben.
Een tongh die vleyen wil, die moet een sot voor hebben.
| |
55.Terwyl een kloeck Soldaet kryght eere door sijn daden,
Gaet hem een Woeckenaer in schand en schatten baden.
| |
56.Een felle Kryhhs-man, die verwoedt,
Gedurigh dorst na Burgers bloedt,
Wenscht altydt na 't verderf der Landen:
Maer is hy licht'lyck van geloof,
En niet voor 's Vyants fluyten doof,
Geraeckt licht, eer hy 't weet, tot schanden.
| |
57.Die 't Gout kiest voor sijn Godt, sal in de Hel gaen bed'len.
Noyt was de schuym van 't Gout het goedt der rechte Ed'len,
| |
58.Wilt ghy vreedsamelyck door eenigh Landtschap ryden:
Soo schuw het sotte Volck, en wilt de Boeven myden.
| |
59.Daer oproer maeckers 't Landt regeren, wyckt de vrede,
Maer wyse Raets-luy sietm' haer Ampt na waerd' bekleden.
| |
60.Soo dickwils ghy u maegh, te veel, wilt overladen;
Soo dickwils soeckt ghy oock u leven te verraden.
| |
[pagina 294]
| |
En soo ghy u verstant, onnut, te veel beswaert;
Soo zyt ghy seeckerlyck van alle reên ontaert.
| |
61.Het Paradys der sotten, leydt
In hoovaerdy en ydelheydt.
| |
62.De schoonheydt en de min die voeden, voor haer pop,
De ongeregeltheydt, in volle weelde, op.
| |
63.De dierte in het Graen, een ryckdom voor de Boeren,
Een schande voor het Landt, daer d' arreme Gemeent'
Wordt uytgehongert en gesopen tot 't gebeent';
Alleen om dat den Vorst een grootsen staet soud voeren.
| |
64.Een watersuchtige sal veel om drincken roepen,
Een leck're Kruydenier meer als sijn winst versnoepen.
| |
65.Een Hof staet vrolyck als 't beplant is met veel Bloemen;
Soo is een schoone Vrouw die op haer deugt mag roemen.
| |
66.Een çierelycke Bloem, die gantsch geen reuck en geeft,
Is als een schoone Vrouw, die sonder deugden leeft.
| |
67.Een schoon geschapen Man is aengenaem als wrongel:
Daer weêr een leelyck Wyf is walggelyck als ongel.
| |
[pagina 295]
| |
68.Een dert'le Juffer, die met wysheyt is bedeelt,
Is een behaag'lyck Beelt:
Maer een huys-houdende, eerbare, Vrouwe staet
In hooger eeren graed.
| |
69.Die sijn oogen heeft verloren,
Laet vry dus sijn stemme hooren:
Vrienden 'k seghje goeden nacht;
't Is vergeefs dat die na eer helt,
Die gedaen heeft met de werelt,
En vast wordt na 't graf gebracht.
| |
70.'t Verdriet des herten maeckt het lichaem swack en mager;
Maer de conscientie-worm die is een ziele-knager.
| |
71.Noyt komt een klucht soo wel ter sneê,
Als daer den hoorder blyft in vreê,
En dat den spreecker, in sijn Tas,
Meer gelt kryght als 'er eerst in was.
| |
72.'t Is troostelyck yets goets te wachten.
't Besit van 't goedt is meer te achten.
| |
73.Vergeefse moeyten is 't te spreecken buyten tydt.
Ellendigh is 't als 't loon den arbeydt niet verblydt.
| |
74.Die sotten na moet gaen, en grimmaerts op sal passen,
Is als tot slaverny en droefheydt op gewassen.
| |
75.Der saecken kennisse is goet, maer wil men winnen
Een goede naem, soo moet men 't geen men weet beginnen.
| |
[pagina 296]
| |
76.Die sich noyt laet op 't Bedde vondt,
Verwint den vroegen morgen-stondt.
| |
77.Der Dieven aldertrouwste wacht;
Dat is een lange donck're nacht.
| |
78.De hope van gewin verlicht des arbeyts smerte.
Een handt die milde geeft, verwint een gierigh herte.
| |
79.Daer 's niemant waer'lyck ryck als die vernoeght kan leven.
Al had een gierigaert wat Zee en Aerd' kan geven,
Soo heeft de groote geck
Noch alle dingh gebreck.
| |
80.Voegh eens een swack en onverstandigh mensch te saem;
d' Een is tot reysen, d'aêr tot heerschen onbequaem.
| |
81.'t Is menschelyck somtyts te vallen in gebreecken:
Maer Duyvels, die verhart, daer in wil blyven steecken.
| |
82.Der Rycken overvloet doet hun het sterven vreesen:
't Verdriet den Armen, door gebreck, hier langh te wesen.
| |
83.Ellende is het vyer tot proevingh van 't gedult.
Het liefden-kleet bedeckt seer licht sijn 's naestens schult.
| |
84.Een sacht en vriend'lyck mensch wint liefde door sijn zeden:
Daer een styf-koppige een plaegh is voor de reden.
| |
[pagina 297]
| |
85.Hebt ghy in d' uur des doodts, op goeden grondt; gedult;
't Verzegelt u dat ghy haest beter leven sult.
| |
86.Doorsoeckt de Wysen om haer wysheyt, en bemint
De selve om haer deught, tot ghy oock wysheyt vindt.
| |
87.Verheught u noyt in yemandts ongeluck,
Troost, daer ghy kunt, benauwden in haer druck,
Treed noyt het lief-padt ter zyden;
Hebt met uw' haters medelyden.
| |
88.Die blyd'lyck geeft wanneer hy geeft,
Die toont sich boven mild beleeft:
Maer stop uw' beurs en ooren voor
Die Luyaerts, geeft haer geen gehoor.
| |
89.Begaet ghy sond en schand wilt daer geen huyck op setten:
Blaes over uwe deught geen eer noch lof-tromppetten.
| |
90.Wilt ghy de deure van godloosheydt open sluyten:
Soo sluyt uyt uwe ziel de deught, door wellust, buyten.
| |
91.Veel aerdtsche kommer, of veel wereltsche genuchten,
Verhinderen de ziel te doen haer blydtschap vluchten.
| |
92.Bekeeringe baert smart, en maeckt het lichaem moê;
Maer dese pyne brenght de ziele blydtschap toe.
| |
[pagina 298]
| |
93.Den sulcken voelt meer pyn, die hier verliest sijn schat:
Als die gevoelen kan, die noyt yets eygens hadt.
| |
94.Een Hondt die huylt, een Uyl die singht,
Een Vrouw die men tot kyven dwinght:
Of als een mager Vercken kryt,
Wie doet de maet zangh 't meeste spyt?
| |
95.De tyt wort best besleet by die door wetenschappen,
Door 't nau portael des deughts soeckt hemelwaerts te stappen.
| |
96,Die, door de waerheydt, tot de deught getrocken wordt,
Staet af van alle boosheydt
Der wereltsche godloosheydt,
En doet sijn 's naesten naem, noch eer, noch goedt te kort.
| |
97.De diepte van 't verdriet moet het gedult verhoogen,
't Verstandt moet zyn de handt dat onse sinnen leyd;
Of anders stelt men licht aen yder een voor oogen
Wat dat 'er voor gebreck in ons' nature leydt.
| |
98.Een 's Ryckaerts doode romp werdt prachtighlyck begraven,
Maer 't Lyck een 's deugdigens met wenen en met klagen.
| |
99Soo veel een Blinde-man een Bril sal konnen baten,
Soo veel helpt goeden raedt aen eenen opstinaten.
| |
[pagina 299]
| |
100.Dan breeckt het doodt-gebeent' den levendigen 't herte:
Wanneer een dobbelaer sijn gelt verliest met smerte.
| |
101.Ontsnapt de Kat een Muys, indien het Dier kan swygen;
Daer 's na verloop van tydt noch kans om weêr te krygen:
Maer die de vlugge tydt maer eens van acht'ren siet,
Die kryghtse nimmermeer weêr onder sijn gebiedt.
| |
102.Antwoordt een kyvend Wyf, en sot, met stil te swygen;
Verwacht niet dat gy haer door reên tot reên sult krygen.
| |
103.Wanneer de Machtigen de Armen onderdrucken,
En d' Armen bidden voor die ryck zyn: wie van beyd'
Sal 't best, Godt aenganaemst', hier en hier na gelucken,
Wanneer men haer voor 't Recht stelt sonder onderscheydt?
| |
Vrage.WAt maeckt een Bedelaer en Koningh even waerdigh?
| |
Antwoort.HEt Graf: dat haer verkeert in stof en asch heel aerdigh.
P.Y. van der Hof.
|
|