Verzameld werk. Deel 3. Zwanen pesten

[p. 106]

Aan een ervaren dagbladschrijver

Gij poogt mij, hooggeachte vakgenoot, te overtuigen van het nut der rondvraag, een soort waar ge u in het bijzonder op wilt gaan toeleggen.

Dat is niet nodig. Ik ben er reeds geheel van doordrongen. In Frankrijk, waar ik gaarne rondkijk, houdt men veel van dit soort journalistieke gezelschapsspelen. Er zijn daar schrijvers (het zal u goed doen dat te vernemen) die er een dikbelegde boterham mee verdienen. En gemakkelijk verdienen: men vraagt hetzelfde wat aan hetzelfde wie en publiceert dat hetzelfde waar. De ondervraagden antwoorden vrijwel altijd, omderwille van de eer en reclame. En de kranten zijn dol op kopij welke bezit, wat voor het directeursgemoed de hoogste deugd uitmaakt: de gratisheid, welke bovendien meestal met goede namen getekend is en veelal mee doet aan de kort-maar-krachtigheid. Want kort-kort-kort is tegenwoordig de stelregel van alle redacties, die er belang bij hebben bij een publiek, dat te lui en te dom is voor lange stukken, in het gevlij te komen. Hier doet men nog niet veel aan rondvragen. Maar dat zal wel komen. Aangezien men in Nederland alles nádoet, zal men, vroeg of laat, ook dit vragen-en-antwoorden-vermaak overdadig gaan nabootsen.

Een van de laatste Franse onbescheidenheden, om u een aanwijzing te geven (een tip of hint heet zoiets in onze nieuwe dieventaal, geloof ik), luidde: Wat leest gij in uw dagblad met het meeste genoegen? Voorwaar, een vernuftige vraag. En de antwoorden hebben mij, tot mijn innig plezier, bevestigd in sommige van mijn geliefdste overtuigingen. Alle analphabeten, alle barbaren, alle primairen haasten zich, met nadruk, den volke te verkondigen, dat zij bij voorkeur, ja uitsluitend, de hoofdartikelen en het wetenschappelijk en letterkundig nieuws van hun krantje raadplegen. Natuurlijk! Hoe zou het anders kunnen? Om zich een schijn van vernuft te geven, doen zij net of ze in staat zijn de stomme verveling der hoofdartikelen te door-

[p. 107]

staan. Om toch vooral wat vernuft te luchten, laten zij het voorkomen of letteren en kunst hun dagelijkse kopzorg uitmaken. Dank zij die houding van ernstig krantenlezer hopen de eerste de beste kantoorbediende en Herman Robbers (een Frànse Herman Robbers, bedoel ik natuurlijk) voor vol te worden aangezien.

De tweede groep antwoordde: de beursberichten. De heren die daartoe behoren interesseren ons niet. Wie het proza van C.A. Klaasse (de Franse C.A. Klaasse, bedoel ik) leest, wordt automatisch buiten de samenleving der welgeschapen geesten gestoten. Maar, gelukkig, herkende ik onder de heren, die op die vragen ingingen, ook enkele broeders. Enkele rustige, eenvoudige, oprechte jongemannen die zeiden: ‘Aan het hoofdartikel hebben wij lak, gelijk aan de kroniek der schouwburgen; de politiek kan ons gestolen worden mèt de handel en nijverheid. Het enige wat de krant belangrijk maakt, is het Gemengd Nieuws.’

Wie zo spreken zijn mannen naar mijn hart. Op die rondvraag zou ik niet anders geantwoord hebben. En naar waarheid. De kern van de krant is de moord. En men kan daar niet genoeg ruimte aan besteden, men kan er niet genoeg bijzonderheden over verstrekken, men kan de toestanden niet kleurig genoeg schilderen. De moord (en natuurlijk later de rechtszaak) is de enige menselijke grondstof in het troost- en nutteloze drukwerk, dat wij dagblad noemen. De lijken vormen het levende in de algehele verdorring van geest en gemoed, welke door de pers verzinnebeeld wordt. En in de gemengde berichten alléén blijft de journalistiek (die tegenwoordig in hoofdzaak door beambten wordt uitgeoefend) in verbinding met de warme, trillende werkelijkheid. Wié, behalve een paar onwaarachtige kwibussen en misschien enkele betrokkenen, stelt er belang in een zendbrief van Roosevelt, in een drogrede van Laval, in een Italiaanse schettertrompetstoot, in een zwaar gedocumenteerde uiteenzetting van een hoogleraar in de rassenfantasie? Wie, behalve een maniak, kijkt òm als de een

[p. 108]

of andere Hitler weer wat zinneloos lawaai maakt, als mijnheer Mussolini op een balkon klimt omdat hij zo nodig praten moet? Al dat soort nieuws, al die ijdele bijzonderheden staan in de krant voor de vakmensen en voor hen die zich als vakmensen willen voordoen. Dat is, schoon het drie kwart van de ruimte inneemt, leesstof voor nog geen tiende van de lezers. Maar de moord is nectar-en-ambrozijn voor negentienden der intekenaars. En onder de negentienden zijn alle echte kunstenaars, alle waarachtige intellectuelen. Waarom? Omdat die maar één levensdoel, maar één reden van bestaan hebben: de kennis van de mens. En alles, alles, alles wat die kennis kan vermeerderen is van hun gading.

Welk een rijk en boeiend studiemateriaal vinden wij in een mooie, zorgvuldig afgewerkte moord! Hoe spannen wij alle zintuigen om ieder onderdeel op te vangen, om elk motief te wegen, om iedere schakering van het gevoel in en aan ons zelf te toetsen! En men moet niet vergeten dat iedere nieuwe misdaad weer zo gans anders is dan de vorige, weer zoveel verschillende uitzichten opent. zoveel onverwachtse waarnemingen en aanleidingen tot overpeinzing. Iedere dag opnieuw betreur ik het geringe aantal der werkelijk goedopgezette, goeduitgevoerde moorden. Ook behoorlijke oplichterijen, ernstige, vernuftige gevallen van afpersing en vakkundige inbraken zijn helaas veel te zeldzaam. En nu zwijg ik nog van de onvolprezen zedeschandalen, welke in waarheid een ideaal veld voor mensenstudie zijn. Men vergeet vrijwel altijd, hoe normale en fatsoenlijke mensen alles behalve boeiend en altijd vervelend zijn en dat wij dus zonder uitvoerige verslagen over misdaad en bedrog eenvoudigweg verstoken zouden blijven van ieder verband met de énige broederschap die nog een innig belang heeft voor ons, die der mauvais garçons. De énige is niet juist. De psychopathen zijn soms ook boeiend. Maar om hierover juiste inlichtingen te verkrijgen moet men vakbladen raadplegen, hetgeen weer te veel bijzondere kennis vereist.

[p. 109]

De neiging die er, onder de drang van opgedroogde zedemeesters, begint te komen om de moord uit de krant te verbannen of althans als bijkomstigheid te beschouwen, betekent het verbreken van de láátste band, welke de journalistiek nog bindt aan het leven. Wanneer deze stokviszedeleer de overhand krijgt, heeft de krant geen enkel belang meer. Men kan er dan beursnoteringen en weerberichten in lezen, alsmede het juiste uur voor het opsteken der fietslantarens, de agenda der vermakelijkheden en der predikbeurten; men kan er kennis nemen van de gevolgen der lintjesregen en van de verplaatsingen der regeringspersonen. Zeer nieuwsgierige lieden vermogen er wijsheid omtrent de heer Van Zeeland of de heer Slotemaker de Bruïne uit te puren. En dwazen, het spijt mij dat ik het zeggen moet, raadplegen hun blad om te vernemen hoe een zekere mijnheer X, die zij niet kennen en die door zijn kwade geweten gedwongen wordt zich angstvallig schuil te houden, denkt over de verborgen bedoelingen van Eden (waar hij niets van af weet).

Bovendien is dit alles (dat, geheel buiten de werkelijkheid van het leven der mensen omgaande, een met ongeloofelijke moeite in stand gehouden, zeer ingewikkelde hersenschim is); heel die voze, schamele santekraam, in laatste aanleg van geen ènkel belang. Vooral niet vergeleken bij een sappige moord met veel oorspronkelijke bijomstandigheden. Het is alleen maar jammer dat de meeste dagbladschrijvers niet beseffen welk een wezenlijke waarde een misdaad vertegenwoordigt. En dat zij, die deze rubriek verzorgen, meestal het inzicht en de kennis missen om uit de gegevens door de werkelijkheid verstrekt alles te halen wat er in zat. Deze verslagen zou men uitsluitend aan psychiaters of romanschrijvers moeten toevertrouwen. De redactie van ‘Les Nouvelles Littéraires’, die enige beroemde rechtzittingen liet verslaan door niet minder beroemde prozaschrijvers, heeft daarmede een oprechte bijval, en, wat méér zegt, een prachtige uitslag bereikt.

[p. 110]

De moord is en blijft de kern van de krant. En wie de journalistiek nog een beetje liefheeft, wie nog enig idealisme bezit, wie nog hoopt op een mogelijkheid om het dagblad met de mens verbonden te houden, moet al het mogelijke doen om de misdaad voor de pers te bewaren. Als dat niet lukt is het ook meteen uit. Dan zullen wij om het proza van de Elouts (van de Franse Elouts, bedoel ik natuurlijk) te ontlopen, gedwongen worden het lezen van alle dagbladen te staken. Dan zullen wij ons moeten beperken tot uitnemende vakbladen als ‘Détective’ of ‘Police News’. Ik hoop dus dat gij, zodra de aardigheid van de rondvraag af is, al uw ijver en talent in dienst van de verslaggeverij der misdaad, die schandelijk verwaarloosde kunstsoort, zult willen stellen. Gij zult er om veracht worden door het intellectuele vulgus, maar de mensenvrienden zullen u dankbaar zijn en blijven.

Met de meeste etc., etc..