Briefwisseling J. Greshoff - A.A.M. Stols

603. A.A.M. Stols aan J. Greshoff, 2 januari 1939

2-1-39

Beste Jan,

Ontvang met Aty, Jan Jr. en Kees, mede namens Greet, de hartelijkste gelukwenschen voor 1939.

We moeten nu eens gauw plannen maken voor 1939 en special voor Luxemburg.¹ Laat je me binnenkort weten wanneer we er heen kunnen?

Nu het volgende: ik ga in 1939 uitgeven een zéér luxueus Nederlandsch tijdschrift, driemaandelijksch, dat bestemd is voor drukkers, uitgevers en bibliofielen. Hoe het zal heeten weet ik nog niet, zooiets als Typografia, Imprimatur, en met als ondertitel Driemaandelijksch Tijdschrift voor Boek- en Drukkunst.²

Het moet iets, ook in 't formaat, worden als Arts & Métiers Graphique,³ doch zónder artikelen over reclame, alleen over het boek, doch in iedere techniek (boek-

1 Zie br.598 n.2.

2 Van het aan typografie gewijde tijdschrift Halcyon verschenen van mei 1940 tot en met juli 1944 twaalf afleveringen, waarvan twee dubbelnummers. Het tijdschrift verscheen losbladig; elk artikel werd al naar gelang de inhoud en de vorm afzonderlijk vormgegeven. Stols had aanvankelijk geprobeerd onder meer papierhandel P. Proost & Zonen te interesseren voor het gratis leveren van het papier waarop Halcyon werd gedrukt, maar ging na de weigering van Proost uiteindelijk in zee met G.H. Bührmann, voor wie het tijdschrift min of meer als reclameblad fungeerde. Er werden van elke aflevering ca. 650 exemplaren gedrukt, maar er waren slechts 200 abonnees. (Zie Cees van Dijk, The magazine Halcyon, in Hellinga Festschrift/Feestbundel/ Mélanges, Amsterdam 1980, p. 159-167, en C. van Dijk, Halcyon, het mooiste typografische tijdschrift ooit in ons land gemaakt, Zutphen 1989.)

3 Het tijdschrift Arts & Métiers Graphique (1927-1939), dat onder redactie van André Lejard stond, verscheen vijfmaal per jaar. Het hoofdkantoor van het tijdschrift was gevestigd in Parijs, maar het tijdschrift had ook een kantoor te New York. Het werd gedrukt bij de Imprimerie de Vaugirard onder leiding van Henri Jonquières.
Het tijdschrift gaf nieuws op het gebied van drukkerijen en bibliofiele uitgaven, bibliografische gegevens en een rubriek ‘Notes et Échos’. Ook werden soms los ingeplakte illustraties in het tijdschrift opgenomen en bevatte het bijlagen met apart vormgegeven gedichten.

[p. 399]

druk, steendruk, offset, koperdiepdruk, lichtdruk, enz.).

De illustratie krijgt daarbij een groot deel. Ik ben bereid de illustratoren en de schrijvers fatsoenlijk te honoreeren.

Ieder artikel wordt een los vel 2-4-8-16 pags, uitmuntend gedrukt door mij of andere goede drukkers (Enschedé, Mouton⁴ enz.) op luxueus papier, dat ik aan de drukkers lever. Al die losse vellen worden dan 1 × in de 3 maanden, met een inhoud apart, in een ‘map’ gedaan, dus niet gebrocheerd onder omslag.

Nu gaat het er om, met een goed eerste n^r voor den dag te komen

Elk omslag wil ik anders maken (typografisch of litho). De illustratoren: eerst wilde ik de hollanders en vlamingen afwerken, dan de anderen in 't buitenland. Het moet er aardig uitzien. Het prettige is, dat ik kan doorwerken. Is er genoeg voor 't eerste n^r dan bewaar ik de volgende vellen voor n^o 2 enz.

Voor het 1^e nr. wilde ik gaarne een goed artikel van je hebben over je betrekkingen tot de typografie (je voorbereiding, de uitgaven was 't niet bij Dixon, de Zilverdistel, de overdracht aan v.Royen, Palladium, je betrekking met mij, Ursa Minor enz.) Het kan in mémoirevorm heel aardig worden.⁵ Ik laat dan (bij Enschedé en v.Amerongen⁶ + Boosten & Stols) er een paar origineele paginas bij maken en ‘opzetten’ op carton of in den tekst. Maak er iets leuks van en laat me niet te lang wachten.

Het 1^o nr. wilde ik aldus maken:

1. Inleiding van mij⁷

2. een artikel over Nederl. Typografie (ditmaal dus door jou)

boekletter 3. een artikel over de libra letter van de Roos door hemzelf en in die letter gedrukt (ergens waar ze die hebben)⁸

illustratie 4. een artikel over een illustrator⁹

litho 5. een gelithografeerd-geïllustreerd gedicht (in kleuren) door Piet Worm. Het moet iets zijn dat zich tot illustreeren in kleuren goed leent. Heb je een idee? ‘Enkele Fabels in kleurkrijt van S.V.’?¹⁰

procédé 6. Iets in lichtdruk of koperdiepdruk uitgevoerd.¹¹

7. Mededeelingen over recente mooie boeken, boekomslagen,¹²

8. B.v. een studietje over 18^e eeuwsche nederl. boekillustratie door mej. De la Fontaine Verwey.¹³

Zoo kan ik een fleurig en gevarieerd 1^e nr. krijgen.

Mijn bedoeling is later b.v. een soort wedstrijdje te houden: we nemen een gedicht b.v. van Marsman, een moeilijk typografisch te zetten gedicht en vragen 5 drukkers een oplossing en een illustratie erbij (illustrator en procédé door hem aan te wijzen)¹⁴ Later doen we dat eens met proza.¹⁵

Er kan iets heel aardigs van gemaakt worden. Maak je geen zorgen over de financieën: het 1^e jaar kan ik er op verliezen. Het moet zóó worden dat iedere drukker, uitgever en boekenliefhebber zegt: dat tijdschrift wil ik hebben. Het moet, niette-

4 Drukkerij Mouton & Co, waaraan de typograaf Henri Friedlaender was verbonden, was gevestigd te Den Haag. Mouton & Co drukte slechts drie bijdragen voor Halcyon. Tussen Mouton & Co en Stols ontstond onenigheid over de hoogte van Moutons rekening. (Zie C. van Dijk, Halcyon, het mooiste typografische tijdschrift ooit in ons land gemaakt, Zutphen 1989, p. 28.)
Zie voor de door Joh. Enschedé en Zonen te Haarlem resp. Mouton & Co voor Halcyon gedrukte bijdragen: C. van Dijk, Halcyon. Inhoud 1940-1942, Zutphen 1989, nrs. 2, 13, 23, 24, 31, 47 en 72, resp. nrs. 8, 44 en 103.

5 Een dergelijk artikel van Greshoff is niet in Halcyon verschenen. In Greshoffs nalatenschap is wel een artikel als het door Stols gevraagde bewaard gebleven, maar dit dateert vermoedelijk van het einde van de jaren veertig. (Nederlands Letterkundig Museum, collectie-Greshoff, sign. g 785 a 1.)

6 Drukkerij G.J. van Amerongen & Co te Amersfoort heeft geen bijdragen voor Halcyon gedrukt. Bij G.J. van Amerongen & Co was een groot aantal Palladium-uitgaven gedrukt.

7 Halcyon 1 (voorjaar [mei] 1940) opende met een Ter inleiding van Stols, waarin hij over het tijdschrift onder meer schreef: ‘Het richt zich tot allen, die van goeden wil zijn en mede willen werken aan, of belang stellen in het op hooger peil brengen der boek-, druk- en prentkunst. Teneinde daartoe niet alleen de inhoud, doch ook het uiterlijk te laten spreken, wordt ieder artikel afzonderlijk in den vorm van een specimen, waarin letter, druk, illustratie en papier een bijzondere waarde bezitten, gepresenteerd. De medewerking van bekende kunstenaars op graphisch en typographisch gebied, alsmede de hulp van de beste drukkerijen, lettergieterijen en papierfabrieken wordt daartoe ingeroepen. Deze vorm der artikels heeft bovendien het voordeel, aan ontwerpers de gelegenheid te geven hunne ideeën te toonen. Behalve voor boekdruk zal plaats worden ingeruimd voor andere technieken, inzooverre deze met boek of prent in verband staan. Aan de keuze der papiersoorten, waarop de artikels en de origineele graphiek gedrukt worden, zal de meeste zorg worden besteed. Origineele houtsneden, etsen, kopergravures en lithographiën zullen, al dan niet in verband met de artikels, toegevoegd worden.’
Dezelfde tekst was ook als prospectus gepubliceerd.

8 In Halcyon 1 (voorjaar [mei] 1940) publiceerde S.H. de Roos ‘Libra’. Een nieuwe letter. De bijdrage was gezet uit de Libra en gedrukt door Meijer te Wormerveer op Rising Red Lion Text.

9 In de eerste aflevering van Halcyon zou geen artikel over een illustrator worden opgenomen. Pas in Halcyon 2 (zomer [december] 1940) werd W.J. Rozendaal. Illustrator en schilder van G.H. 's-Gravesande gepubliceerd. Deze bijdrage zou worden gezet uit de Bodoni en worden gedrukt door Meijer te Wormerveer op Banzay.

10 In Halcyon 1 (voorjaar [mei] 1940) werd het gedicht De cactus van Jan van Nijlen gekalligrafeerd door Erna van Osselen. Deze bijdrage was gedrukt door Trio te Den Haag op Haesbeek de Luxe.

11 Van Hubert Levigne zou in Halcyon 1 (voorjaar [mei] 1940) een kopergravure gepubliceerd worden en van M. Witteveen een lithografie. De gravure van Levigne was gedrukt door J.H.A. Hodiamont te Maastricht op Mitsumatu, de lithografie van Witteveen door Jongen & Co te Heerlen op Banzay.

12 Elke aflevering van Halcyon werd afgesloten door de rubriek ‘Uittreksels’ waarin buitenlandse literatuur over typografie werd samengevat.

13 Onmiddellijk na Stols' Ter inleiding volgde in Halcyon 1 (voorjaar [mei] 1940) de studie Jacob van der Schley. Een Amsterdamsch graveur met Fransche leermeesters door E. de la Fontaine Verwey. Deze bijdrage was gezet uit de Fleischmann en gedrukt door Joh. Enschedé en Zonen te Haarlem op Pannekoek.
In Halcyon 5 (voorjaar [augustus] 1941) zou Verwey nog Gedichten en boekillustraties van Jan Goeree publiceren. Deze laatste bijdrage werd gezet uit de Garamond en eveneens gedrukt bij Joh. Enschedé en Zonen op Haesbeek-Imperium.
Eleonore de la Fontaine Verwey (geb. 1903) was als wetenschappelijk hoofdmedewerker verbonden aan de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag, waar zij onder meer verantwoordelijk was voor de aanschaf van kunsthistorische publikaties en het beheer van de collectie boekbanden.

14 Dit idee is niet verwezenlijkt. Wel werd in Halcyon 1 (voorjaar [mei] 1940), naast het door Erna van Osselen gekalligrafeerde gedicht van Jan van Nijlen (zie n.10), het gedicht De tuinman en de dood van P.N. van Eyck met een houtsnede door Nico Bulder gepubliceerd. Het gedicht van Van Eyck was gezet uit de Grotius en gedrukt bij Trio te Den Haag op Velijn van Pannekoek.

15 Dit idee is niet verwezenlijkt.

[p. 400]

genstaande de luxueuze uitvoering, goedkoop worden. Daarom veel geven, goede dingen geven (ook origineele grafiek: etsen, houtsneden, lithos, zoo mogelijk gesigneerd).

Het moet een verbeterde editie van Arts & Métiers worden, zonder de (ik geef toe soms zeer aantrekkelijke) reclamerommel. Want daarin verzuipt het boek.

Ik hoop dat je m'n enthousiasme deelt en me gauw schrijft.

Met hartelijke groeten

je

Sander