In alle ernst

[p. 113]

II. In een koffijhuis geschreven
(Brussel)

Je ne connais rien de plus fou, et cependant de plus vulgaire, que de vouloir avoir raison.
(Paul Valéry)

[p. 115]

Inleiding

In het koffijhuis vind ik dikwerf de gemoedsrust welke mij elders ontbreekt. Wanneer ik de behoefte gevoel het verleden voor mijn geest terug te halen of een oordeel over menschen en verschijnselen zoo nauwkeurig en zuiver mogelijk onder woorden te brengen, zet ik mij moederzielzalig alleen aan een cafétafel, liefst met een marmeren blad en dan ben ik, ten bate van de goede zaak, bereid eenige koppen slechte koffie tot me te nemen. Goede koffie is schaarsch in België en zelfs de beste bemin ik niet. Maar ik houd nu eenmaal weinig van lieden die openbare gelegenheden om der wille van de consumptie bezoeken; dat zijn de ware

[p. 116]

kroegklanten niet, want die zijn boven alle stoffelijke en practische overwegingen verheven en genieten uitsluitend van de vriendschappelijke onverschilligheid, welke de atmosfeer van het goede koffijhuis bepaalt, een staat van roezemoezige wereldvreemdheid met geen andere te vergelijken en die een besef van veiligheid bijbrengt aan iederen bezoeker die zich in vertrouwen aan deze omgeving overlevert: dit gevoel van opgenomen te zijn, zonder dat zijn vrijheid werd aangetast, maakt hem opgewekt en moedig.

Het wezenlijke en onschatbare voordeel van het café zetelt in het wonderlijke feit dat men er niet thuis is, zelfs als men er zich geheel thuis voelt. En toch is het, volgens mijn ervaring, aan te bevelen deze laatste gesteldheid te vermijden door dikwijls van inrichting te wisselen. Ik voel mij nooit prinsheerlijker dan in een lokaal, dat niet aan de afschuwelijke gezelligheid offert door een keukenmeidensmaak in tafelkleedjes en lampekapjes bot te vieren, doch openlijk en brutaal vijandig durft te

[p. 117]

zijn. Ten gevolge daarvan toon ik al van oudsher genegenheid voor de gelagkamer van stoomtramstationnetjes in afgelegen plaatsen, waar de dienstregeling slechts enkele malen per dag tot stilhouden noopt; en die in een donkere winderige herfstschemering. Zij leveren een maximum van schrille verlatenheid op. Wanneer ik aandachtig en met innig plezier wil werken, moet ik verkeeren in wat ik noem de kleine-savoyaard-stemming, voortspruitende uit het tegelijkertijd beangstigende en bevrijdende gevoel hupeloos alleen op de wereld te zijn: ongebonden, dus oppermachtig, en niettemin diep beklagenswaardig. Waar ik afstap zoek ik onooglijke etablissementen op, welke er ietwat rustiek uitzien. Ik kan ervan opaan dat die bezocht worden door persoonlijkheden uit een wereld, welke met de mijne geen enkel punt van aanraking vertoont en ik vind het bovendien een aangename gedachte dat de landelijkheid schijn is. Want het is juist een voordeel van het café, dat het ons van de natuur afhoudt. Het is beter de belangstelling voor boo-

[p. 118]

men, veldgewassen en wilde dieren over te laten aan de vakgeleerden en de landbouwers. Ons brengt deze slechts op een dood spoor: het eenige waar we als rechtschapen aardlingen mede te maken hebben is onszelf en onze medemenschen voor zooverre we er onszelf in herkennen. Niet zonder reden plaatste ik dit boekje onder de bescherming van Vauvenargues' spreuk: ‘...car il ne faut pas s'y méprendre, nous ne jouissons que des hommes, le reste n'est rien...’

Een ernstig wantrouwen tegen de natuur is gepast, te meer daar de schoonheden daarvan, evenals de genoegens welke er uit voortspruiten, schromelijk overdreven zijn ten gunste van het vreemdelingenverkeer. Landschapsschoon is een fictie die geld oplevert en dus dubbeldierbaar aan het hart der burgerij. De losse en zinnelooze tezamenhang van toevalligheden, waar de toeristen op stoffen, is mij wat al te bot en te slordig. En acht men het met alle geweld noodig, dat ik eenige verbintenissen met het groen onderhoud,

[p. 119]

dan wend ik mij tot de schilders: hun taak is, ordescheppende, eenige redelijkheid in bosch en duin te brengen.

Wanneer promoveert een jong litteratuurhistoricus, gedreven door belangstelling voor de omstandigheden waaronder het kunstwerk ontstaat en welke het mede bepalen, op een proefschrift over het zielsverband tusschen gelagkamer en poëzie? Verlaine zou zonder het café nooit dat dramatische accent en zijn persoonlijkheid niet die bekoring en beteekenis gekregen hebben.

In deze afdeeling heb ik eenige korte beschouwingen samengebracht, welke ik, zwervend door de stad, in de meest uiteenloopende koffijhuizen opgesteld heb.