Nederlandsch Indië, of De bewoners dezer streken, geschetst in tafereelen uit hun dagelijksch leven, zeden en gebruiken

Brief van een soldaat op Java.

Samarang, Januari 18..

Lieve Pauline,

Uw lieven brief heb ik hier in de Oost ontvangen, ofschoon in een niet bijzonder pleizierigen tijd. Ik was niet meer in Soerabaya, maar mijn bataljon kreeg den 17 Januari van het vorige jaar weer marschorder, om met nog vijf andere bataljons van Batavia naar het eiland Celebes tot eene expeditie zich in te schepen. Wij gingen dus den 19 aan boord. Den 26 Februari kwamen wij met eene vloot van 32 schepen, nadat wij allen vereenigd waren, op de reede van Badjoea aan, en tegen tien uur 's morgens ging het op kleiner kanonneerbooten aan het ontschepen, omdat men op de groote schepen niet aan land kon komen. Het strand was overal dicht met Inlanders bezet. Zij schoten wel hunne stukken op ons af, maar konden ons toch weinig schade doen, want hunne wapens bestaan hier nog in pijlen, lansen, werpspiesen en zoogenaamde krissen. Wij kwamen onder aanhoudend kanonvuur evenwel toch aan den oever, waar toen 't vechten eerst recht begon.

Maar lieve Pauline, welk een onderscheid het is, tegen beschaafde menschen of zoo tegen wilden te kloppen, kan eerst iemand begrijpen, die al meermalen bij zulke aanvallen is te enwoordig geweest. Met een duivelsch moordgehuil, zooals ik van mijn leven nog niet gehoord had, kwamen honderden uit hunne dichte bosschen op ons instormen, zoodat de voorsten tot vlak voor onze bajonetten kwamen en zoodoende zelven hun dood zochten; want velen werden op die wijze doodgestoken of met kolven doodgeslagen, zonder dat wij veel kruit behoefden

[p. 120]

te verschieten. En gedurig kwamen weer nieuwe versterkingen opzetten; 't was of zij uit den grond opschoten. Maar de meesten hadden hetzelfde lot, een bewijs, hoe weinig dat volk en hunne radja's in deze streken met de geweren en bajonetten en met de kracht daarvan bekend zijn. En zoo duurde het gevecht voort tot tegen zes uur in den avond, toen de donkerheid er vooreerst een einde aan maakte. Toen moest de legerplaats nog worden opgeslagen, waarmeê wij evenwel nog al gauw klaar waren.

Van onze tweebeenige vijanden hadden wij geen bijzonder groot verlies, van de vierbeenigen ook niet, ofschoon ons eenigen kameraden 's nachts op de uiterste voorposten door de tijgers weggesleept werden. En dat is ook zoo'n wonder niet want als toevallig de maan niet schijnt, heb ik in Europa nooit nog zulke nachten beleefd, als hier te lande. Men kon vaak op vier of vijf passen niet eens een boom zien of ander groot voorwerp onderscheiden, veel minder zulke dieren, die 's nachts overal rondsluipen, waar wat valt weg te pakken, wat dan met zulk eene razende gauwigheid gebeurt, dat aan tegenweer niet te denken is.

Daarentegen hadden wij met andere vijanden meer te stellen, vooral met twee vernielende ziekten, persloop en eene zoogenaamde gele koorst. Daar vielen de manschappen van, als bij u de vliegen in den herfst. Daarbij kwam nog, dat overal, waar gevochten werd, eene menigte doode paarden en menschen in eene gloeiende zon liggen bleven, wat een lucht gaf, dat velen van ons er bijna flauw van vielen. Verder is ook het water, waar men nog een weinigje vindt, erg met salpeterstof vermengd. Dat is overigens de grootste klacht hier, weinig of menigmaal in het geheel geen water. En dan nog altijd gezouten eten, spek of vleesch met rijst, van de schepen geleverd. Daaruit bestaat onze voeding te velde, en dan driemaal op een dag een fiksch glas arak en ook driemaal goede sterke koffie met scheepsbeschuit. Verder sterven weer vele jonge menschen, die pas uit Europa komen, doorgaans nooit gediend hebben en dus zoo'n brigantenleven niet gewoon zijn; deze gaan dan natuurlijk meest allen vroegtijdig den hoek om.

In de maand November was de expeditie zoo goed als afgeloopen, en wij scheepten ons naar Macassar in - dat is: zoo velen van de bataljons nog in leven waren - om weer een weinigje op ons verhaal te komen, want de meesten van ons waren in den laatsten tijd in een miserabelen staat en liggen nu nog in al de hospitalen op het ziekbed.

Te Macassar kwam van den gouverneur-generaal order, dat het overschot van het veertiende bataljon - Europeërs en zwarten samen niet volle vierhonderd man - naar Kedong Kebo marcheeren moest, om het achste bataljon aan te vullen, dat ook op eene expeditie tegen Jambi op Sumatra's westkust bijna geheel te niet is gegaan; en zoo komt het, dat ik tegenwoordig hier ben.

Het klimaat is hier veel pleizieriger, dan in de meeste andere streken van

[p. 121]

Oostinje. Ik ben hier zoo gezond als een visch, en toch kunt gij er op aan, lieve Pauline, dat ik mijne behoorlijke portie heb doorgestaan. Gij schrijft mij, dat ik u spoedig weerom moet schrijven, en ja, zoo kunt gij licht praten, maar gij moet bedenken, dat ik hier niet in zoo'n geciviliseerd land ben, als Europa is. Dat is goed en wel, als wij in groote plaatsen zijn, maar als wij ons in onbewoonde streken onder de wilden ophouden en waar honderde uren in 't rond geen Europeër te bekennen is, dan ontbreekt het ons meestal aan nog wel noodiger dingen, dan schrijfgereedschap is, en waar zijn hier posten?

Soms zijn wij in kleine troepenafdeelingen op marsch, om zoogenaamde sluippatrouilles te maken, om het doel van de Indianen in de binnenlanden waar te nemen en de goede order te houden; soms worden wij op transport gekommandeerd, 't zij met gelden naar alle richtingen en meest op andere ver verwijderde eilanden - dan gaat het natuurlijk per stoom; of op transport met gevangen Idianen, doorgaans roovers en moordenaars, die aan de verschillende rechtbanken moeten worden afgeleverd, om hun vonnis te ontvangen. En dat gebeurt heel dikwijls, want er zijn geheele stammen hier, die enkel leven van roof, deels ter zee, deels te lande, en als zij dan door de patrouilles worden opgevangen, is hun vonnis òf de galg, òf naar omstandigheden levenslang in de steenkolenmijnen, naar de Moluksche Eilanden of naar Borneo.

Wij zijn hier alles, niet alleen militair, maar ook gensdarmerie. Op die manier ben ik dan naar mijn wensch altijd een beetje onderweg, deels te water, deels te land, deels te paard, deels te voet. Want als wij te land op transport zijn, heeft ieder Europeër een paard en een koeli (inlandsche lastdrager), die de bagage moeten dragen; maar zijn wij in grooter afdeelingen van tien of twaalf man, dan moeten wij natuurlijk te voet gaan, en zulke marschen bevallen mij doorgaans het best, als ik daarbij mijne pijp maar goed in brand kan houden en op zijn tijd mijne veldflesch vullen, al is het maar met helder rivierwater.

Voor het eten zorgt de goede natuur. Wij schieten b.v. allerlei wild en maken dat ons zelven klaar; dan houden wij 't geld, dat ons daarvoor betaald wordt, t.w. de menage, in den zak en hebben 't nog beter, dan als wij het eten betalen moeten. En betaald worden wij buitendien zeer goed, vooral als wij op transport zijn of we nog gevangenen maken.

Natuurlijk kon ik u nog veel schrijven, ik kon u wel een vol boek schrijven, voordat gij alles goed begrepen hadt, vooral over de zeldzaamheden dezer landen en van hunne bewoners, hunne zeden en gebruiken, b.v. bij buitengewone feesten, hunne religiegebruiken, hunne manier van oorlogvoeren en de dansen, die zij voor hunne goden opvoeren, voordat zij een slag beginnen, met andere gekheden meer, zonder daarbij van mijne eigene ontmoetingen met deze volken nog eens te spreken; maar een van de grootste bezwaren voor een Euro-

[p. 122]

peër zijn de vele verschillende talen. Ieder bijzondere volksstam heeft ook weer zijne eigene taal. Zoo hebt ge b.v. de Chineezen, die zich hier overal ingedrongen hebben, en de Arabieren, insgelijks bijna meer dan Inlanders; dan de verschillende Inlandsche rassen zelve, b.v. de Javanen van allerlei ras, Amboneezen van de Molukken, Boegineezen van het eiland Boni, Macassaren, Negers uit Afrika, vooral onder het militair. Verder heeft men op Sumatra de Bamboks en op Borneo de Dajakkers. Beiden zijn roofvolken en geven den militair veel te doen, als zij eens in het gebied der Europeërs invallen; vooral in de eigendom-doen, als zij eens in het gebied der Europeërs invallen; vooral in de eigendommen van plantagebezitters en andere rijke kooplieden moorden, rooven en plunderen zij op beestachtige manier. Alsdan komen natuurlijk weer klachten aan het gouvernement en moeten de eerste de beste bataljons, die in de buurt zijn, op de been komen. Of zoo er toevallig niet genoeg troepen in die streken liggen, dan moeten op andere groote plaatsen nog meer mobiel worden gemaakt, om zich met de anderen te vereenigen en dan met die honden om te bakeleien en hen weer op hun voorman te zetten.

Dit moet ik evenwel ook roemen, dat de Europeërs den militair hunne erkentelijkheid en dankbaarheid op alle bedenkelijke manier te kennen geven, b.v. door gedurige leveringen van versche levensmiddelen, of bij de terugkomst door 't liefderijk onthaal in hunne huizen van de gekwetsten en zieken, als de hospitalen vol zijn, of door aanzienlijke collecten voor de zieke manschappen; kortom zij doen alles, om den toestand van den soldaat zoo veel mogelijk te verbeteren. Er komen echter ongelukkig nog altijd gevallen genoeg voor, dat vele corpsen niet weer voltallig zijn te maken. De pijlen en andere wapens van dat canaillepak zijn meest allemaal vergiftigd, en dus moeten de daardoor getroffenen een pijnlijken dood sterven of, als daar nog tijd toe is, armen en beenen laten afzetten en dan zoo lang zij nog leven hinkepoot blijven. Nu in Gods naam, dat is eens zoo het lot van het soldaat, niet alleen hier, maar overaal in de wereld.

Gij vraagt mij ook om eenig bericht over de zendelingen, lieve Pauline, en daarvan zou ik nog gaarne een treurig geval vertellen, dat ook gedurende mijn hierzijn met hen gebeurd is, maar moet dat tot eene volgende gelegenheid uitstellen, daar mijn eenvoudige brief anders een heel pak worden zou.