Metamorphosis et historia naturalis insectorum. Pars secunda
(1667)–J. Goedaert–
Auteursrechtvrij
[Folio a1r]
| |
Metamorphosis Naturalis Pars Secunda, AUTORE Joanne Goedartio.  Medioburgi Apud Jacobum Fierens Bibliopolam. | |
[Folio a3r]
| |
DE wijsheyt en kennisse oock der natuyrelike dingen ende wercken Godts, is een gansch goddelike ende voordeftighe saek: om te weten (Sap. 7.17. & seq.) de ghestaltenisse der wereldt, ende de werckingen der Elementen. Het beginsel, ende | |
[Folio a3v]
| |
het eynde, ende het midden der tijden: de verwisselingen vande omkeeringen der Zonne, ende de veranderinge der tijden. Den ommeloop des jaers, ende de stellinghe der Sterren. De natuyre der Dieren, ende de grimmigheydt der wilde dieren, het geweldt der Winden, ende overlegginghen der Menschen, het menigerley onderscheydt der Planten, ende de kragten der Wortelen. De wijsheydt vermach alles, siet op alles, ende gaet | |
[Folio a4r]
| |
door alle verstandige, reyne, subtyle Geesten. Want de wijsheydt is bewegeliker dan alle beweginghe: ende vaert door, ende gaet door alle dingen van weghen haere reynigheydt. Want zy is een damp der kragt Godts, ende een suyvere uyt-vloeyinghe der heerlijkheydt des Almachtigen: Daerom en valt in haer niets dat besmet is. Want sy is een af-schijnsel des Eeuwigen Lichts, ende een onbevleckte Spiegel van Godts werckende kracht; ende een | |
[Folio a4v]
| |
beeldt syner goedigheydt. Sy is schoonder dan de Sonne, ende boven alle stellinge der stellen, by het licht vergeleken zijnde, wort sy treffeliker bevonden. Want na dat licht komt de nacht, maer de boosheydt en sal de wijsheydt niet overweldigen. Dese wijsheydt dan siet op alles, ende gaet door alle dingen; ende derhalven hout sich niet te vreden (gelijk vele onder den naem van Liefhebbers der wijsheydt gedaen hebben) met in 't gemeen vanden oir- | |
[Folio a5r]
| |
spronck, aerdt, eygenschappen, oirsaeken, verschillen, ende werckingen der natuirelijcke dingen te ondersoecken ende te handelen; maer gaet verder, ende raeckt alles in 't bysonder aen, yder saeck in sijn eygen soorte beproevende ende neerstelijck door ervaerentheyt na-speurende. Tot dien eynde heeft Godt den mensch gegeven een lichaem dat alles dat op aerde, in de wateren ende onder-aerdighe plaetsen is door-gronden kan; ende sulcken geswinden, on- | |
[Folio a5v]
| |
bepaelden, veerdighen verstant; dat sich in een oogenblick, van de aerde tot de hoochste Hemelen; van de uytterste palen des Zuyden, tot het Noorden; van het Oosten tot het Westen, bewegen ende alles door-vliegen kan. Daerom heeft Salomon door sijne onghemeene wijsheyt vermaert, niet alleen in 't gemeen van de saecken des weereldts ghehandelt, maer oock in 't bysonder. 1 Reg. 4. vers: 33. Hy sprack oock van de Boomen; van den Ceder-boom | |
[Folio a6r]
| |
aen, die op den Libanon is, tot op den Ysop die aen den wandt uytwast: hy sprack oock van het Vee, ende van het Gevogelte, ende van de kruypende Dieren, ende van de Visschen. Dit heeft my Ed. Mog. Heeren gaende ghemaeckt, om het eerste Deel deses wercks, over eenige jaren in 't licht gegeven, ende U. Ed. Mogentheden ootmoedelijck op-gedragen; met dit tweede Deel te vervolghen om noch naerder, wijdtloopiger ende volkomender kennisse te be- | |
[Folio a6v]
| |
reycken, van de wonderlijcke veranderinghen, oirsprongen ende eygenschappen der bysondere dierkens, van welcke hier gehandelt wort. In welkers naeuw-keurich ondersoeck, het my niet verdroten heeft, een seer groot deel van mijn leven, ja nu ontrent de dertich jaren, besich te wesen: de gemelde dieren in alderley plaetsen na te speuren, te onder-houden, Winter ende Somer te besorgen, ende dagelijcks op alle voor-vallende veranderinghen ende toe-vallen acht te nemen. | |
[Folio a7r]
| |
Ja in allen desen hebbe ick waerachtich bevonden dat het ondersoeck der natuyrelijcke dingen niet alleen is een seer eerlijcke ende nutte saeck, maer insonderheydt seer vermaeckelijck, ende welcke een groot vernoegen het ghemoedt der menschen toe-brenght. Want sy is (seght Cicero 2. Quaest. Academ.) Gelijck als een natuyrelijk voedsel der gemoederen ende verstanden. Erigimur, elatiores fieri videmur, humana despicimus, cogitantes supera atque coe- | |
[Folio a7v]
| |
lestia: haec nostra ut exigua & minima contemnimus. Indagatio ipsa rerum tum maximarum, tum etiam occultissimarum habet oblectationem. Si vero aliquid occurrat, quod versimile videatur, humanissima completur animus voluptate. Dat is, wy worden verheven, ende schijnen boven ons selven verde verhoogt te worden, soo dat wy de menschelijcke dingen beginnen te verachten, de wijle wy bedencken de Hemelsche dingen en de welcke boven zijn; ja daer door veragten wy onse | |
[Folio a8r]
| |
saken als seer kleyn ende gheringh. Het onder-soeck selfs van die groote ende verborgen dingen geeft een wonderlijck vermaeck. Indien daer yets voor-komt, dat waerschijnelijck ons dunckt, daedelijck wort het gemoet met een treffelijcke wellust vervult. Want (seght hy wederom 2. Tuscul. Quaest.) Wat isser soeter ende aengenamer dan die neerstigheyt, door welcke wy de oneyndicheyt der saecken ende der Natuyre onder-soecken, ende in dese Weereldt, den | |
[Folio a8v]
| |
Hemel, Landen, Zeen, &c. bekennen? Dit heeft veele onder de Oude bewogen, alles by na te verlaten, ende sich met groote perijckelen, kosten ende ongemacken, tot verde afgeleghene Landen, ende na de Egyptenaeren, Chaldeen, Indische Brachmannen ende andere te begeven; om aldaer ende allesins vermeerderinge van wijsheydt ende wetenschappen te bekomen. Anaxagoras lange om dese oirsaeck ghereyst hebbende, ende | |
[Folio b1r]
| |
t'huys gekomen zijnde, sach vele van sijne landen ende besittingen bedorven ende verlaten: waer op hy syne vrienden te gemoet voerde, dat hy niet en soude behouden gheweest zijn, indien hy de selfde hadde moeten waer-nemen. Onder dese is mede Democritus geweest, de welke als syn Vader Damasippus overleden was, (welcke soo rijck was, dat hy op sijn eyghen kosten, het onvergelijckelick groot Leger van Xerxes met een treffelijcke maeltijt kon- | |
[Folio b1v]
| |
de vereeren:) alle syns Vaders Rijckdommen syn Broeder over-gaf, alleenelijck voor sich nemende 't gene tot syne Reysen noodich was, waer mede hy om wijsheyt te leeren nae de Indische, Chaldeesche ende andere vermaerde wijse vertrocken is. Ende het en moet niemandt vremt dencken, dat de menschen sulken behaegen scheppen in het aenmercken ende onder-soecken der wercken Godts; want de selfde zijn soo voordeftelijck te saemen ghestelt, dat | |
[Folio b2r]
| |
Godt selfs sich gheseght wort te verheugen in syne wercken. Psal. 104.13. de Heere verblijde sich in syne wercken. En Moses verhaelt ons, dat Godt alles voortgebragt ende in syn ordre ghestelt hebbende, alles oversagh wat hy ghemaeckt hadde, ende het selfde seer goedt bevondt, zulx dat hy daer een welgevallen in nam. Genes. 1.31. Waer op oock Salomon siet, als hy segt, dat de wijsheydt (welcke sich in de weereldt allesints vertoont) by Godt als een voesterlinck | |
[Folio b2v]
| |
was, ja dagelijks syne vermakingen; t'aller tijdt voor syne aengesicht spelende. Spelende inde weereldt synes Aerdt-rijx, &c. Prov. 8 v. 30.31. Selfs die Philosophie (segt een onder de Oude) welcke over onse doodt ende ondergank gaet, ende de wetenschap der saaken welke ende hoedanich die zijn, is een Beeldt Godts, waer door de menschen (soo verde mogelik is) Godt gelijk worden; 't is een vriendschap der Goddelike wijsheydt, een Konst | |
[Folio b3r]
| |
der Konsten, een kennis der kennissen, de hooghste aengenaemheydt ende Medicine der Zielen. Indien gy (schrijft Plutarchus) uw devoir tot de Philosophie aenwendt, soo zult ghy noit ongenuchlijk leven, maer leeren in alderley staet ende voorvallen des levens verblijt te wesen. Ende dit is een teycken dat ghy inde Philosophie ende wijsheydt begint toe te nemen, indien het u een moeyelikheydt geeft als ghy door eenige andere tusschen-vallende saeken, vande | |
[Folio b3v]
| |
selfde eenichsints wort afgetrocken: want ghy alreede meerder inde selfde gevordert hebt, hoe het u verdrietiger valt de selfde te verlaeten. Het menschelik leven vande Philosophie te ontblooten, is al ofmen het lichaem vande Ziel, ende den dagh vande Zonne beroofde. Hier uyt willen wy verthoonen, dat U. Ed. Mog. niet en zal mis-haegen den opdraght onses wercks, gemerckt het ondersoeken der Natuyrlike saaken in sich selven so eerliken, nut- | |
[Folio b4r]
| |
ten en vermakelik werk is; sulx daer in de treffelixste Regenten en vermaerste Mannen des weerelts, ten allen tijden een bysonder wel-behagen in genomen hebben. Te meer, also de dingen welke wy in dit boek schrijven niet en zijn van outs bekent, ofte uit eenige andere boeken genomen en te samen gestelt; maer nieuwe en voor desen niet bekende saaken, van my in eigen persoon bedagt, uytgevonden en door ervarentheydt nagespeurt. Ten anderen, wy en beschrijven | |
[Folio b4v]
| |
hier geen onsekere vertellingen, of twijfelachtige bedenckingen, welke wederzijds, met schijn van reden konnen wederlegt ofte bevestigt worden; maer geen andere saeken dan welke ontwijfelijk waer zijn, en wy door eigen bevindinge, getast en gesien hebben, gelijk wy ook noch dagelijx daer in besich zijn. Voorts Godt Almachtigh biddende, dat hy U. Ed. Mog. Persoonen ende Regeringhe lange ende overvloedelijk gelieve te zegenen. U. Ed. Mog. ootmoedigen en goetwilligen Dienaer JOHANNES GOEDAERT. |
|