Metamorphosis naturalis

Ofte historische beschryvinghe vanden oirspronk, aerd, eygenschappen ende vreemde veranderinghen der wormen, rupsen, maeden, vliegen, witjens, byen, motten ende dierghelijcke dierkens meer

XI. Ondervindinge.

HOewel daer weinig Rupsen zijn die de koolen beminnen, soo eten

[p. 40]

nochtans dese seer geern de savoeyen ende blom-koolen, in welcke sy groote schade doen, de bladeren der selve tusschen de ribben op etende, maer de roode koolen en roeren sy niet aen. Syn meesten vyandt is den kouden reghen, door welcken hy geheel tot water verdwijnt, soo datter niets dan alleen het vel overigh en blijft.

Dese Rupsen hebben tweederley tijdt van veranderinghe; want als sy haer des Somers tot veranderinge setten, soo geschiet die in eenen korten tijdt, maer indien haer veranderinghe in het na-jaer begint, soo verblijven sy daer in den ganschen Winter over. Ick hebbe dese beyde veranderingen door eygen ervarentheydt bevonden. Want een van dese Rupsen heeft haer geset tot veranderinge, (welcke ick

[p. 41]

af-ghebeeldt hebbe aen de letter A) op den eersten Julius, ende op den twaelfden dagh vande selfde maendt is daer uyt voort-gekomen een witte Boter-kapelle, diemen in Hollandt Wittiens noemt. Doch een ander Rupse van dese selfde soorte, heeft haer tot veranderinghe begheven den 17 December, ende is daer in gebleven den gheheelen Winter door, tot den 15 Mey des volgenden jaers, ende doen quam insghelijx daer uyt voort een witte Boter-kapelle, de voorgaende in alles gelijck.

Doch hier staet wel aen te mercken, dat ick om verder den aerdt deser Rupsen uyt te vinden, in een ander jaer, op den 18 December een groote menighte van dese Rupsen genomen hebbe, ende van spijse ver-

[p. 42]

sorgt so langh alse eten wilden. Doen heb ick bevonden ende ghesien dat de Rupsen die minst met swart gheteyckent waeren, na datse op-hielden van eten, vier dagen bleven stil liggen, ende als doen quamen door de huydt aen weder-zijden van yder Rupse ⁱ veertich en oock 50 en 52 kleine Wormkens te voorschijn: welcke so haest sy uyt-gekomen waren yder een geel zijden huysken sponnen, beginnende van onder op-waerts, tot dat het boven haer hooft

i Dese Historie is gansch vreempt, niet alleen ten aensien vande wijse op welcke dese wormen voort-komen; maer insonderheydt om dat een ende selfde rupse op tweederley manieren voorteelt; namelick op dese vreemde, ende dan op de gewoonelicke wijse, door haer saedt. Ten anderen, om dat een ende selfde Rupse tweederley voort-brenght, namelick somtijts een wittien, ende somtijts een vliege. 't Welck noch meer te verwonderen is, indien-men de derde wijse van voorteelinge inde selfde rupsen aenmerckt, die hier noch by-gevoegt wert.

[p. 43]

toe ginck. Als sy dit alle so gesponnen hadden tot haer selfs bewaeringe teghen de koude vande lucht, doen quam de Moeder-rups uyt welckers lijf sy voort-ghekomen waeren, ende die spon de selfde alle aen malkanderen vast (als met een bandt der liefde) op dat sy uyt haer veranderinghe komende, malkanderen souden vinden, ende saedt na-laten. Dit ghedaen zijnde, stelde sich de Moeder-Rupse daer by, ende leefde noch met alle die wonden, (uyt welcke de veertich en meer, te voor ghemelde Wormen uyt-ghekomen waeren,) ende sonder eten, vanden 14 September tot den 28 dito. Ende den 9 October zijn uyt de veertigh ghemelde en meer Wormkens, even soo veel ^k kleine vlieghen gekomen, die maer

k Behalven dit, soo teelen de vlieghen voort door saedt ende vermenginge; waer uyt wormen, ende uyt de wormen vlieghen voort-komen. Voorts worden de vlieghen by Mouffetus ende andere in veelderley soorten verdeelt, so ten aensien van haere grootte, coleuren, ende ghedaente; als mede ten aensien van haeren oirspronck, want sy oock uyt verscheyden dinghen door verrottinge geboren worden. Daerom wortter geoordeelt, dat alser meer dan gewoonelick vliegen gevonden werden, de locht tot pest genegen is, gemerckt sy uyt een verrottinge voort komen.
De Vlieghen dienen tot spijse niet alleen voor de Spinnekoppen, Swaluwen ende andere dieren; maer oock voor den Chamaeleon, ghelijck Mouffetus ghetuyght ghesien te hebben. So dat sonder waerheydt vele geschreven hebben, dat dit dier by de locht alleen leeft. So yemandt begeerich is om te sien een nette ende seer aerdighe beschrijvinghe vanden aerdt ende uytnemende eyghenschappen ende voordeelen der vliegen, die lese Lucianus in muscae encomio.

[p. 44]

ses daeghen in het leven bleven.

Noch een ander Rupse doch vande selfde soorte, na datse sich tot veranderen ghevoeght hadde, ende veerthien dagen daer in vertoeft, so quamen vooren uyt het hooft der veranderinge twee Wormen te voorschijn. Ende dese twee Wormen zijn in

[p. 45]

mijn gesichte binnen den tijdt van ontrent een uyr ende een half verandert in twee Eyeren van coleur gloeyent-amberachtigh: ende inden tijdt van derthien daeghen quam uyt elck Ey een groot-achtighe Vlieghe voort. Over welcke vremde ende verscheyden manieren van veranderingen, ende dat in een ende selfde soorte van Rupse ick seer verwondert was, so dat mijn verstandt als verstelt ende stille stont. Ende dit is voor so veel ick tot noch van die soorte der Rupsen hebbe konnen met ervarentheydt uyt-vinden, want ick in allen desen niets en schrijve, dan alleenelick het gheen ick in eyghen persoon bevonden ende gesien hebbe.