Reizen in Zuid-Afrika in de Hollandse tijd. Deel IV. Tochten in het Kafferland 1776-1805

[p. 210]

Memorandum voor de Goeverneur Janssens over het karakter van met name genoemde Boeren¹⁾

Het tijdstip in welk de Gouverneur in eigener perzoon de belangens der binnenste gedeeltens van dit land gaat onderzoeken, is zeekerlijk thans allergewichtigst, en vordert van het weldenkend gedeelte der Ingezeetenen - van hen die in den welvaard deezer Colonie wezentlijk belang stellen, en vooral van hem, die de Colonie een weinigje van nabij kent, mitsgd^s.²⁾ met hart en ziel genegen is den Gouverneur alle mogelijke renseignementen te geeven, om hem dus ook op dit tijdstip, op zulk eene gewichtige onderneeming niet onkundig te laten, van omstandigheden die den Gouverneur, als hier nog een volmaakt vreemdeling zijnde eenige wezentlijke inlichting te bezorgen.

De Gouverneur houde het / dus ten goede aan een Man die geen ander belang kent als het belang van ieder regtgeaart Ingezeten om eenen iegelijken recht te doen wedervaeren, en die, om veele redenen veel Personeel intrest heeft in de herstelling van rust en orde in de Colonie, dat hij dezen taak op zig neeme!

Eene middelmatige attentie van den Gouverneur en zijne bekende menschen kennis, zullen genoegzaam zijn, om hem in zijne te ondernemene reize het waare van het valsche te doen onderscheiden, en hem te stellen boven begoochelingen noch om vershalkt (sic) te worden door Hen, die er hun belang in vinden zullen de oogen van den Gouverneur op dit moment, ware het mogelijk te blind doeken.

De Gouverneur heeft tot zijnen Leidsman een Man die wij hopen, uit hoofde dat hij een redelijk goed Character heeft, Hem ter goeder trouw te zullen behandelen, dog / waar tegen den Gouverneur evenwel niet genoeg kan op Zijne Hoede zijn. - Deeze Man behoort tot eene der intriguantste familien van de Kaap - Eene famille die Iaaren herwaards er hunne studie uit heeft gemaakt het Gouvernement zo onder de hand, door allerhande listen en lagen, als zomtijds opentlijk te contracareeren.³⁾

Wanneer men het hier niet heeft kunnen gedaan krijgen, heeft men daar toe steeds gebruikt de favorabele ligging van het binnenland en de onnozelheid en absurditeit der Boeren - Men wist dat het Land zo uitgebreid was dat het bestuur, dat is het regelmatig bestuur daarvan onmogelijk was voor de regeering. En evenwel wist men dat de Regering natuurlijk nergens anders door meerder wierd geallarmeerd, als door tijdingen van nieuwe onlusten in de buiten Districten.

Deeze geheele famille drijft de slagtnering, heeft door hunne knegts eene

1) Manuscripta Germanica K. Bibliothek, Berlin foliant n^o 888.

2) Mitsgaders (= en eveneens).

3) Fr: contrecarrer (dwarsboomen).

[p. 211]

gedurige / onderhandeling met de Boeren en is dus bij Continuatie in staat om de Boeren alles, alles, zelfs de absurdste idees te kunnen doen wijsmaaken, waar door zij greetig tot bewegingen en onlusten te brengen zijn - welke omstandigheid zij zig steeds meesterlijk weeten ten nutte te maken.

Dit heeft men geduurig gedaan bij het vorig Hollandsch Gouvernement, en dit heeft men zig niet ontzien te doen bij het Engelsch. En daardoor heeft men nu het Land aan ruïne blootgesteld.

De Boeren, aangezet tot oproer, deeden dit onder het denkbeeld van de Principes van vrijheid en gelijkheid - men verwarde zijne denkbeelden over die vrijheid zodanig dat men zelfs vrije Menschen de Hottentotten tot slaven wilde maken -. In tegenwoordigheid van deezen egter sprak sprak (sic) men en zwetste over die vrijheid en over het regt dat men vermeende te hebben, om zig tegens zijne meerderen, tegens de ordre / der regeering met geweld te verzetten. - Dit voorbeeld was voldoende voor een zo lange onderdrukt volk als de Hottentotten, welke dus ook uit het natuurlijk instinct dat ieder Mensch van zijne vrijheid heeft, meenden zig ook de geleegendheid ten nutte te kunnen en te moeten maken, om het juk van overheersching deezer Boeren af te schudden.

De Boeren, zeg ik, wierden egter steeds door de gemelde slagtersche famille hier, bij Continuatie gebruikt als de Instrumenten om hunne bewegingen tegens de regeering uit te voeren. En het spreekt dus daarom vanzelve, dat het belang dezer intrigante Menschen is de Boeren te contenanceeren¹⁾ en hunne zaak steeds van de beste zijde te doen beschouwen.

De Gouverneur ondertusschen zal bij zijne komst in het Land wel ras gewaar worden dat het Ongeluk dezer Colonie enkel en alleen geleegen is in de al te groote uitgebreidheid van dezelve. - Over dit onderwerp heb ik reeds te meermalen mijne / gedagten aan het Gouvernement bij verschillende Memoriën opgegeeven, bij dewelke ik tevens heb gevoegd mijne bedenkingen over de middelen van redres.

Deeze Memoriën zijn onder het oog van den Gouverneur en ik mag mij, omdat het zoude zijn gegaan buiten het bestek van dit Papier, daar aan thans gedragen.²⁾

De groote questie in dit Land is de als nu tot die hoogte geklommen onlusten tusschen de Ingezeetenen de Hottentotten & Kaffers, dat ze geduurig tegen elkander in de wapenen zijn, en het Land dus continueelijk met haren totalen ondergang dreigen.

Commando's daar tegen te doen, en eenen destructieven oorlog te beginnen, is de opinie der geenen steeds, welke het naast bij de Kaffers en stroopende Hottentotten woonagtig zijn - dat is Commando's te doen ende Craalen met vrouwen en kinderen te vernielen is daar van het object - dan denkt men dat men rust zal / hebben en in veiligheid woonen.

De Gouverneur zal dit sentiment overal vinden geadopteerd, dog de ex-

1) Eng: to countenance (steunen, begunstigen).

2) Er naar verwijzen.

[p. 212]

aminatie van de ligging van het land en de bijzondere avantage welke deeze Wilden boven ons hebben, zal, behalven het beginsel van Menschelijkheid, welk vóór hun pleit, den Gouverneur wel ras overtuigen zelfs van de volstrekte onmogelijkheid om aan dit razend plan het oor te kunnen leenen.

Zagte middelen, en de Naturellen als Menschen te behandelen kunnen alléén in staat zijn om het Land tot rust te brengen. -

De Gouverneur zal de Boeren vinden indolent, lui en laf hartig - de rijken zo wel als de armen leeven op denzelven trant, en weeten zelfs niet van eenig onderscheid om zig hunner rijkdommen ten nutte te maken. Men zal Boeren bij hem brengen zonder koussen of schoenen aan, met gescheurde klederen om daar door hunne armoede aan te tonen, dog om van de waarheid of onwaarheid daar van te worden overtuigd / moet de Gouverneur de jongste opgaafrol der Drostdij doen opslaan, waar in hij de Conditie van ieder Landman authenticq kan gewaar worden.

Men zal ook aan hem opgeeven onnoemelijke quantiteiten vee, welke men pretendeeren zal bij strooperijen van Kaffers of Hottentotten te hebben ver loren, dog ook de waarheid, of waarschijnlijkheid van deeze geexagereerde opgaven, enkel altoos geschiedende, om op zo veel meerderen buit in tijd en wijlen aanspraak te kunnen maken, zal zig kunnen en moeten ontdekken bij een Confrontatie van gemelde burgerlijke opgaaf.

De Gouverneur zal gelieven verdagt te zijn om zijn onderzoek niet alléén te bepalen tot plaatsen werwaards hem zijnen Gits leiden zal.

Het disput is hier onder drie Natien - De Boer - de Hottentot & Kaffer.

Het onderzoek bepaalt zig dus natuurlijk tot de geenen welke onderdrukt worden.

Deeze onderdrukking bestaat in de onbepaalde heerschappij / welke den eenen zig over den anderen aanmatigt. Om zig hier van te overtuigen behoord de Gouverneur op alle plaatzen zonder onderscheid de Hottentotten te ondervragen naar de volgende omstandigheid

a.)	of zij zig vrijwillig hebben verhuurd?
b.)	hoe lange en waar voor?
c.)	of zij deeze huur ook hebben genoten en op welke wijze te weeten in Brandewijn, oude kleederen, Tabak & c -
d.)	de Gouverneur zal altoos vinden dat in dier voegen de rekening met den Hottentot quito is.
e.)	Het voedzel.
f.)	De Gouverneur zal vinden dat de Hottentotten door hetgeheele Land de Boeren beschermen.
g.)	hij zal ook ontwaren dat ze alle meest gewapend zijn en van die wapenen N B geen misbruik maaken.
h.)	Hij zal tevens zien, dat 'er geene industrie hoegenaamd is bij den Boer - dat ieder in luiheid leeft, ja dat zelfs de Boerenkinderen het vee hunner Ouderen niet beschermen.
i.)	te onderzoeken hoedanig de domestique fauten der Hottentotten ge-

[p. 213]

	woonlijk worden ge/corrigeerd. N.B. op dit poinct de zogenaamde agterosse sjambokke eens van nabij te examineeren.
h.)	het Ligchaam van ieder Hottentot of Hottentottin te bezigtigen is meede zeer noodig.

En uit dat alles zal het den Gouverneur niet zeer moeijelijk vallen het besluit op te maken, waar aan eigentlijk de onlusten in dit Land zijn te wijten en dat de middelen tot redres immers omtrend de Hottentotten nergens in kunnen bestaan als in dezelve beeter te doen behandelen, en beeter regt te doen wedervaeren.

De Kaffers, zal den Gouverneur bevinden te veel Communicatie te hebben met de Ingezeetenen en voorts in 't bijzonder

a.)	dat de Boeren altoos met hun vee willen gaan weiden in het Kafferland - wordende de Kaffers, wanneer ze aan deeze zijde komen, mishandeld.
b.)	Commando's te doen, onder of tegens de Kaffers, in 't geen daar men in de nabuurschap dezer Natie om schreeuwd. /
c.)	de rede hier van is dat Menschen te lui om te werken tragten te deelen in den buit die men bij dergelijke geleegenheeden altoos maakt.
d.)	bij dergelijke deeling moet men de vorderingen der Boeren voor geleedene verliezen, bij de opgaafrol der Drostdij vergelijken.
e.)	Iets 't geen vooral behoord te geschieden bij alle beklag over het wegneemen van vee.

Voorts zal de Gouverneur uit de locale gelegendheid best bemerken hoe noodzakelijk het altoos is geweest en nog is, dat ieder Mensch zijn Plaats betrekke en dezelve niet zo ligtvaerdig verlate: Dat de Boeren al te veel van wapenen zijn voorzien is almede eene zaak die den aandagt van den Gouverneur niet zal ontsnappen; waar door zij brutaal worden 'er misbruik van maken - het wilt voor de arme Naturellen tot voedzel verstrekkende destrueeren, zonder 'er zelve dikwerf veel nut van te trekken - en voorts zonder boven al zig zelve met alle die wapenen te kunnen beschermen: Noch derhalven / deeze Boeren - Noch Militairen zal den Gouverneur bevinden geschikt te zijn het Land te kunnen protegeeren of eenen oorlog te voeren, wanneer die nodig of onvermijdelijk zijn mogt - Maar bij nauwkeurige overweging van alles zal den Gouverneur zien dat men bij zulke treurige gelegendheeden niet anders den toevlugt zal kunnen neemen, dan tot het Corps Hottentotten; welk men met succes daar toe zal kunnen employeeren. Voorts zal den Gouverneur bevinden dat de Boeren zijn onbegrijpelijk absurde Menschen in hunne idees ligtgeloovig, vreesagtig, zig volstrekt alles latende wijs maaken, en in allen opzigten bezitten de het character van laf hartige Tirannen.

De Gouverneur zal vooral dienen te zorgen voor goede Tolken met de Kaffers & Hottentotten en ook dadelijk na Zijn aankomst op de Drostdij Graaff Reinet de gewone Jaarlijksche burgerlijke opgaat onder Eede / en de betaling der burgerlijke lasten moeten laten geschieden naar gewoonte als

[p. 214]

zijnde dit in het afgelopen Jaar om der omstandigheeden wille verzuimd, waar door de Colonies kas zig nu van Penningen ontbloot vind, en niet in staat is haare bediendens te betalen.

Beschrijving der volgende Characters in de opgemelde Colonie, 't geen men almeede tot speculatie van den Gouverneur nodig oordeelt hier te schetzen, als:

1.)	Coenraad de Buis, Is de beweegende oorzaak van alle onaangenaamheeden met de Kaffers - Congo een der voornaamste Capiteins heeft hij eens in de Ketting aan den Molen gesloten. Bij de resolutie boeken van Graaff Reinet is hij bekend als een zeer movais sujet - onder anderen heeft hij daar een Request ingeleverd, geteekend door 100 valsche handteekeningen, houdende verzoek om tegen de Kaffers te ageeren. Dit request berust in originali ter gem. Secretarije. Is berugt door zijne Continuele mishandelingen van Kaffers & Hottentotten waar van de retro-acta's van Graaff-Reinet vol zijn. - Hij imposeert egter zo als men zegt, door zijnen / invloed op de Moeder van Chijka op de Boeren.
2.)	Hendrik Jansen van Rensburgh, zig als Commandant hebbende opgeworpen, is thans aan het Hoofd van een Partij oproerige door hem misleide Boeren.
3.)	Andries Adriaan Smit, Heemraad, een zeer slegt subject - bij deeze vooral de Hottentotten te onderzoeken, en te vragen naar eene Meid Carpat, welk schepzel den Gouverneur verzogt wordt te willen examineeren.
4.)	Andries Petrus Burgers, ad idem een gemeene snaak.
5.)	Thomas Ferreira, een Tiran. } Zijn alle slegte Characters en mishandelen hunne Hottentotten in 't byzonder
6.)	Nicolaas Basson, een oud beest. } Zijn alle slegte Characters en mishandelen hunne Hottentotten in 't byzonder
7.)	Jacobus Smit Jaspertz. } Zijn alle slegte Characters en mishandelen hunne Hottentotten in 't byzonder
8.)	Petrus Pienaar Jansz. } Zijn alle slegte Characters en mishandelen hunne Hottentotten in 't byzonder
9.)	Christiaan Lessing } Zijn alle slegte Characters en mishandelen hunne Hottentotten in 't byzonder
10)	Gerrit Jacobus Koekemoer } Zijn alle slegte Characters en mishandelen hunne Hottentotten in 't byzonder
11.)	Gerrit Lambert Mijburgh } Zijn alle slegte Characters en mishandelen hunne Hottentotten in 't byzonder
12.)	Alle die de naam van Prinsen dragen, vooral Piet Prins, zeer slegt. /
13.)	De Domenie Reijns } slegte Characters
14.)	de Bode Wiese, } slegte Characters

[p. 215]

15.)	Carel Tregard. } zeer intriguante Characters.
16.)	Abraham Paulus van den Bergh. } zeer intriguante Characters.
17.)	Frans La Buscagne. } zeer intriguante Characters.
18.)	Barend Jacobus Burger } zeer intriguante Characters.
19.)	Jan Daniel Botma. } zeer intriguante Characters.
20.)	alle de Coetzers. } zeer intriguante Characters.
21.)	Hendrik Davel. } zeer intriguante Characters.
22.)	Johan Hendrik Keijzer. } zeer intriguante Characters.
23.)	Cornelis Olivier } slegte Characters.
24.)	Christiaan Jacob Lievenbergh. } slegte Characters.
25.)	Gerrit Scholtz, zwager van Coenraad Buis } slegte Characters.
26.)	Gerhardus Oosthuyzen. } slegte Characters.
27.)	Piet Grobbelaar Claasz. } slegte Characters.
28.)	Paul Marais } slegte Characters.
29.)	Zacharias Booyzen. } slegte Characters.
30.)	Barend Burger Barendsz. } slegte Characters.
31.)	Christiaan Ludolph Opperman. } slegte Characters.
32.)	Gerrit Booyzen. } slegte Characters.
33.)	Hendrik Bester. } slegte Characters.
34.)	Johannes Hendrik Bosch een zeer groote schurk.
35.)	Willem Hendrik Kruger even als Bosch.
36.)	Jacob Alewijn Kruger ad idem.
37.)	Christiaan Christoffel Greúning ad idem.
38.)	Christoffel Luiker meede slegt en heeft zig onder de oproerigen altoos gesignaleerd. /

De volgende hebben een tegen overgesteld Character, als

1.)	Jacobus Naudé.
2.)	Rudolph Johannes Bronkhorst.
3.)	Commandant Lombart, dog kan een weinig liegen.
4.)	Commandant Botha.
5.)	Jan Geel.
6.)	George Fredrik Enslin.
7.)	Philip Naúdé.
8.)	De Grijlings, als meede in't bijzonder.
9.)	Barend Grijling.
10.)	De Coetzee's agter de Rhenoster Bergh.
11.)	Marthinus Gouws.
12.)	Jacob Venter, wagtmeester van de Rhenoster Bergh, een zeer goed man Kaap de Goede Hoop den 2 April 1803. Q: V: C.^1)

1) Vermoedelijke afkorting: Quid verum curo (Vrij vertaald: Ik zoek de waarheid) Vgl. Quid verum atque decens curo et rogo et omnis in hoe sum. (Horatius: Epistolae I, I, II.