Handboek der Nederlandsche taal. Deel II. De sociologische structuur onzer taal II

[p. 144]

Derde hoofdstuk. De handelstaal.

De koopman is geen dichter, geen muzikant, geen schilder. Daar is hij te nuchter voor. Waartoe dienen die verzen? Muziek nou ja, om eens bij te zitten uitrusten! Schilderijen, om de groote muren van zijn salon wat te breken; maar verder .... welnee! Záken, érnstige záken, heeft hij aan z'n hoofd, dat is héél wat anders! Uit loutere liefhebberij worden de meesten dan ook geen koopman, al kàn de moderne omzet op de wereldmarkt met zijn speculatie en trucs, den ervaren handelsman evenzeer boeien, evenveel groot-menschelijk geluk bereiden, als welke lectuur of welke uitspanning ook, zijn meer droomerigen broeder; hij wordt tot den handel gedreven door winzucht, door het verlangen om geld te verdienen. Dat behoeven we nu niet aanstonds met zoo'n leelijk woord als eigenbaat te brandmerken. Dikwijls toch steunt die winzucht op mooie en hoog-menschelijke motieven, als daar zijn de zorg voor zijn huisgezin, de liefde voor zijn kinderen. Maar de praktijk zelf heeft niets ideaals, is nuchter en praktisch. Hij wil goede waar leveren, zeker, maar óm er mee te verdienen; de dichter onder de kooplui, die zijn eer stelt in puike qualiteiten, maar niet berekent, hoeveel ze hem zelf kosten, gaat ten gronde. Hij komt concurrenten tegen, dat zijn gevaarlijke lui. Hij bespiedt dan ook hun gangen als een listige vos. Maar ook op zijn koopers moet hij een psychologischen aktueelen kijk hebben; weten wat ze noodig hebben, raden wat ze het meest verlangen, berekenen wat hun nuttig zou zijn, en dit voor allen; maar verder nog voor ieder in het bijzonder z'n eigen handelwijze nagaan, weten waarmee hij hèm winnen, maar een ander juist misschien stooten zou, kennen de oogenblikken dat A. geld in kas en B. groote rekeningen te betalen heeft, uitkiezen de geschikte wijze van reclame voor elk artikel, naar den stand en de gewoonten der koopers. Een veelzijdige belangstelling in menschen dus, hunne koopkracht en hunne kooplust. Een plooibaarheid om zich naar alle menschen, soms grillen te schikken, in de vreemdst mogelijke behoeften te voorzien. Een vèrziendheid, die niet slechts rekening houdt met vandaag of morgen, maar nu reeds uitrekent hoe dit artikel het volgend jaar zal gaan, of de aanvraag vermeerdert of vermindert, of er misschien exportatie mogelijk is, hoe duur dat artikel is in andere landen; of er misschien van deze of gene grondstof niet nog heel wat anders zou te fabriceeren zijn; of wat tot nu toe vast in den handel kwam, misschien niet in poeder of vloeibaar meer opgang zou maken, of reeds niet met een handiger verpakking veel gewonnen zou zijn. Om zulke problemen op te lossen, heeft men geen hoogere wiskunde, maar een praktischen, realistischen aanleg noodig; een klaar oordeel en een goed gezond verstand; maar bovendien een ontzaglijke ambitie en arbeidslust, om den eenen dag na den

[p. 145]

anderen, al die kleine componentjes van het groote vraagstuk, één voor één zorgvuldig af te wegen en na te gaan; ja soms groote reizen te ondernemen, of dure wetenschappelijke consulten aan te vragen, tot uitmaking van een minimale moeilijkheid, waarop straks toch het heele mooie plan onvermijdelijk zou schipbreuk lijden; een energie die voor geen zuren arbeid terugschrikt, maar na al die harde moeilijkheden eindelijk weet uit te rusten in een blijden moed om te wagen, in het vaste besef, dat hij álles heeft nagegaan, en z'n plan gelukken moèt, en àl z'n concurrenten er verstèld van zullen staan, en hij er zeker zóóveel mille aan verdienen zal. Iedereen die zich nog herinnert hoe wij het karakter der Israëlieten geanalyseerd hebben, ziet aanstonds welk een schat van eigenschappen, de Jood voor den handel meebrengt. Zijn invloed op onzen handel mag dan ook evenmin onderschat worden als de invloed van zijn Hebreeuwsch en Jodenduitsch op onze handelstaal.

Wij behandelen nu achtereenvolgens eerst den woordenschat, die natuurlijk zoowel in de gesprekken op kantoor en beurs, als in brieven en op allerlei handelspapieren voorkomt, en daarna eenige taaleigenaardigheden van den modernen handelsbrief en de reclame. Tot goed inzicht in beide bleek het hier onvermijdelijk iets uitvoeriger dan in onze andere hoofdstukken op de geschiedenis van vroegere eeuwen in te gaan. Overal zullen wij den nuchteren, maar praktischen koopmansgeest zien doorstralen en ons kunnen overtuigen van het groote belang der totnutoe onopgemerkte psychologische gegevens, die in de handelstradities bezonken liggen. Misschien meer dan eenige andere groeptaal staat de handelstaal onder vreemden invloed. Elke handelsman van onzen tijd, wiens zaken een beetje uitgebreid zijn, heeft toch voortdurend te doen met Engelschen, Duitschers en Franschen. Hij spreekt die talen en correspondeert erin met min of meer gemak. Hij behoort dus niet slechts tot de Nederlandsche maar ook tot de Fransche, Duitsche en Engelsche handelaarsgroep, zijn taal hoort behalve tot de Nederlandsche, ook tot de Fransche, Duitsche en Engelsche handelstaal. In deze drie laatste behoort hij echter niet tot de actieve centrale groep, maar tot de passieve peripherie. Daar nu de drie genoemde vreemde handelaarsgroepen, veel grooter en gewichtiger zijn dan de Hollandsche, zal de Hollandsche handelsman dus ook voortdurend allerlei nieuwe woorden van die buitenlandsche groeptalen moeten overnemen, of hij wil of niet. Alleen wanneer hij zich isoleert, en dus zijn zaken tot het binnenland wil beperken, kan hij zich aan dezen invloed onttrekken. Maar de taalzuiveraar, die met een phrase over nationaliteit, dàt van onzen handel zou vergen, verdient tot straf een plaatsje in de klas voor vaderlandsche geschiedenis. Want zoo was het van den beginne af. Ik volg voor de ontwikkelingsgeschiedenis van onzen handel het degelijk werk van H. Diferee: De Geschiedenis van den Nederlandschen Handel,

[p. 146]

A'dam 1908. Bij de oudste Germanen was de handel louter passief. De algemeen Germaansche woorden voor koopen en handelaar: (Mnl. mengere) markt, kosten, tol, cijns en misschien ook pand komen dan ook van het Latijn: caupo, mango, mercatus, co(n)stare, teloneum, census en pannus. Ook allerlei oude geld-, gewichts-, emballage- en warennamen als munt, pond, ons, kist, wijn, azijn, peper, peer, koper, beker, bekken, spiegel, spijs enz. hebben onze voorouders uit het Handelslatijn ontleend. Daartegenover hebben wij echter toch reeds vroeg de echt-Germaansche woorden: veil, kramer, wisselen, gelden, geld, woeker (de ongunstige beteekenis van dit woord kwam pas op in den lateren kerkelijken rente-strijd), schat, schelling, penning, enz. Men meene niet, dat de handel in de 9^de eeuw b.v. hier te lande zóó onbeduidend was. Maar de bronnen ontbreken ons, om de handelstaal dier dagen te doorvorschen. De Noren maakten echter aan dezen eersten bloei van Neerlands handel een einde. Het tweede tijdperk van onzen handel reikt van 950 tot 1300. Tiel en Dordrecht betwistten elkaar den tol. Utrecht herstelt zich spoedig van de Noorsche invallen, en handhaaft zich als oud vereenigingspunt der verkeerswegen, voor den transitohandel naar het Noorden. Dorestad kwijnt weg. Deventer en Stavoren zijn opkomende steden. Maar alles te zamen is het aanvankelijk toch niet grandioos met onzen vaderlandschen handel gesteld. Langzamerhand zetten zich evenwel de nieuwe vrije lieden als coop-lieden rond burchten, kasteelen en kerken neer. De graven, bisschoppen en abten bevorderden de opkomst dier kramersgehuchten, die onderling de ‘gildae mercatoriae’ stichten. Deze gehuchten worden tot steden, vooral aan drukbevaren rivieren, zoo Amsterdam, Rotterdam, Vlaardingen, Vere, Zierikzee. Oude steden leven op, zoo Nijmegen, Maastricht en Deventer. In dezen tijd was alle handelscorrespondentie nog in het Latijn. Aan de kanselarijen werden niet slechts groote staatsverdragen, maar ook allerlei kleine financieele en handelsmededeelingen opgesteld. Van de kanselarijen leerde nu ook de private handelsman te correspondeeren. Van de Nederlandsche mondelinge handelstaal dier dagen, die er zeker bestaan heeft, zou men uit onze oudste Mnl. geschriften zeker wel iets op kunnen maken, maar bij gebrek aan Vorarbeit kan ik hier toch niet op ingaan. Ik wijs slechts op eenige Oostersche warennamen, hier door de reizende kooplieden ingevoerd, vooral uit het Perzisch-Arabisch, als: ammer (amber), borax; langs Frankrijk: saffraan, asuur en lazuur, siroop, zuker; uit het Indisch langs Italië en Frankrijk canfora, gengebare (gember), katoen.

Het 3^de tijdperk gaat van 1300-1507. De gilden of hanzen sluiten zich tot een grootsch handelslichaam ‘de Hanze’ aaneen. De kantoren der Hanze bezorgden zoowel politiek als handel, 't waren kanselarijen in grooten of kleinen stijl. Uit dezen oertijd der West-Europeesche handelscorrespondentie hebben dan ook alle nieuwere talen, hun gemeenschappelijk bezit van Laat-Latijnsche

[p. 147]

woorden ontleend, zooals: quitte, quitteeren (kwijten), rente ¹⁾, datum, poorte (portus), register, per, pro, facit, dedit, Somma, nota, minus, copie, privilegie, resten, item, termijn. Ook de kerkelijke invloed op de gilden en markten mag hierbij niet uit het oog worden verloren. ‘By staende cruce’ werd de handel gedreven en moest de koopschuld worden betaald. Sinds de helft der 14^de eeuw komt nu de moedertaal in handelsbrieven meer op den voorgrond. Het spreekt echter vanzelf dat deze Nederlandsche en Nederduitsche brieven, al de juistgenoemde Latijnsche woorden bevatten, daar men die vroeger op de kantoren, ook aanhoudend al mondeling tusschen de moedertaalwoorden in gebezigd had. Voor vele van deze handelswoorden is het niet uit te maken, of zij uit Laat-Latijn, dan wel uit het Fransch of het Italiaansch ontleend zijn; maar als détailgegevens ontbreken, is het eerste op sociaal-historischen grond altijd het waarschijnlijkst. Zeer dikwijls ook hebben hier weer twee of drie ontleeningen samengewerkt. Eenige voorname Fransche handelstermen uit het Middelnederlandsch zijn echter ²⁾, volgens Salverda de Grave: leveren, leverantie, delivrance, garant, grossier, monster, restant, failleeren, kwijten (?) prijs, rabat, som, balans, sommeeren, dozijn, koppel (?) masse, pint, partij, affaire, klant, mars, mersenier, merser, rente (?) disponeeren(?) finantiën(?) interest (?) pejement, dukaat, florijn, frank, saluut (?) fooi, allooi, convooi, octrooi, citroen, meloen, millioen, vermiljoen. Sommige dezer leenwoorden zijn in den tijd der Hanze over ons land naar Duitschland gegaan, ze komen namelijk in Middelnederlandsche bronnen veel eer dan in Neder- of Hoogduitsche voor. Zoo b.v. arrest, arresteeren, accijns, hanteeren, leveren, profijt, profijtelijk, kantoor, compagnie, en tevens de oorspronkelijk Arabische woorden als magazijn, bazaar, enz. En hoe sterk de Hanzetaal ook in de echt Germaansche woorden onder Nederlandschen invloed staat, zien wij uit het volgende lijstje van algemeen Duitsche Hanzewoorden:

afbreken

afkôpen

afrekenen

afslân

betalen

betalinge

bodemerie

gesichte (Vista)

godspenninc

hôvetgôd

hôvetstôl (Kapitaal)

inkôpen

kôpschat

makeler

matschoppie

merke

nederlage

overmaken

pack(en)

rekenen

rekenschap

rekeninge

schult

schultbôk

stapel

têken

wessel

wesselbrêf

ware

wrak

wraken

wînkôp enz.

1) Ten bewijze dat het woord rente aanvankelijk niet uit het Fransch maar uit het Laat-Latijn is ontleend, wijs ik op de talrijke natuurlijk Latijnsche pauselijke decreten en conciliebesluiten hierover handelend. Dat later het Fransche volkswoord ook onzen term van klank deed veranderen, is een feit hiernaast en hierna, niet hiertegen.

2) Een vraagteeken achter het woord bedoelt twijfel te opperen of het woord niet aanvankelijk aan het Laat-Latijn kan ontleend zijn.

[p. 148]

Omgekeerd werden ten onzent slechts zeer weinig Duitsche handelswoorden overgenomen; ik ken alleen tsollen (!), cieraet en hars. Van lieverlede toch begonnen de Nederlandsche koopsteden, de algemeene (Neder)duitsche Hanze te overvleugelen, tot ze ten slotte door de onderlinge concurrentie, en het altijd ten onzent weer opwoekerend particularistisch provincialisme geheel is uiteengespat. In dezen tijd der handelsprocedures of gastdingen, komt nu ook in de moedertaal, de oude band tusschen rechtstaal en handelstaal weer sterk op den voorgrond. En in het vervolg zullen wij nog zien, hoe deze beide groeptalen, elkaar-in-een-groot-segment-snijdende cirkels zijn gebleven, tot op den huidigen dag. Verder vormen, juist als in de litteraire taal, ook in de handelstaal van deze periode de Zuid-Nederlandsche dialecten, vooral Brabant en Vlaanderen de centrale actieve en het Hollandsch slechts een periphere massieve groep. Brugge, Antwerpen en Mechelen gaven den toon aan. De ‘Vonnissen van Damme’ (de geboorteplaats van Jacob van Maerlant), vooral het ‘sciprecht’, waren in de 14^de eeuw over heel Europa bekend. Voor de Noord-Nederlandsche handelstaal dier dagen leze men de ‘Amsterdamsche ordinancie’, afgedrukt door Ter Gouw in zijn Geschiedenis van Amsterdam, Deel II. Het krediet begon in West-Vlaanderen vooral zijn nuttige werking te doen gevoelen, terwijl zich ook de geld- en wisselhandel reeds krachtig ontwikkelde; al in het begin der 14^de eeuw ontmoeten wij er een assurantie-maatschappij. De commissiehandel ontwikkelde zich uit het vrije Brugsche entrepôt, en hier sprak men toen reeds van de beurs, waar kooplieden uit alle landen van Europa samenkwamen. Van lieverlede ging echter de bloei van Brugge naar Antwerpen en Amsterdam. Door den ‘Magnus Intercursus’ van Philips den Schoone met Hendrik VII van Engeland in 1496 gesloten, kregen deze beide steden een grooten voorsprong op Engeland. Onze vrachtvaart op Engeland was verzekerd, het initiatief aangewakkerd, en zoo zouden wij binnenkort de rijkste economische staat van West-Europa worden. Wel dreigde de ‘Malus Intercursus’ van 1506 dit alles met ondergang, maar de Nederlanden weigerden dit afgedwongen stuk te erkennen. Daardoor werd in 1507 het tractaat van 1496 weer van kracht. En hiermee opent zich een nieuw tijdvak van 1507-1596. In de 16^de eeuw beleeft het Latijn met de Renaissance weer een nieuwen bloei, ook in de handelswereld. Uit dien tijd schijnen te stammen: accepteeren, auctie, beneficie, dateeren, defect, expedieeren, folio, formulier, disponeeren, hypotheek, inventaris, junior en senior achter eigennamen, cautie, collationneeren, confiskeeren, consul, memoriaal, monopool, negotie, obligatie, offereeren, plus, portie, qualiteit, quantiteit, quantum, quoten, rata, salaris, salarieeren, en andere. In dezen tijd begint nu ook de handel op de Italiaansche steden tot bloei te komen. Reeds in de middeleeuwen was onder invloed van den Italiaanschen

[p. 149]

geldhandel over Frankrijk: ‘Lombaert, lommerd’ geïmporteerd. Met Venetië had toch Brugge, reeds in de 14^de en Antwerpen in de 15^de eeuw een uitgebreiden handel. En wie zich van den Antwerpschen handel op Italië tijdens de 16^de eeuw een denkbeeld wil vormen, hij sla Guicciardini na, dat spot eenvoudig met alle beschrijving. Nu komen dan ook de Italiaansche termen in massa binnengevallen zooals a, accoord, advies, adviseeren, bank, bankier, bruto, collo, connossement, contrabande, kapitaal, kassa, kassier, netto, post, procent, risico, saldo, soort, sorteeren, transito-handel, enz. Iets later vertoonen zich agio, blanco, a costi, disconto, firma, franco, frankeeren, giro, endosseeren, porto, rabat, sortiment, transport. Sommige Arabische woorden ontvangen wij eveneens uit de Italiaansche handelstaal, zoo: bazar, tarief, tarra, karavaan, misschien ook aval, averij en trafiek. En al deze Italiaansche woorden gaan uit onze Nederlandsche handelstaal van lieverlede in de Duitsche taal over, anders zou het immers onbegrijpelijk zijn, dat ze daar pas optreden als de Duitsche handel op Italië bijna geheel ten onder is gegaan. Want naast onzen Antwerpschen handel op Italië noemt Guicciardini dien met Duitschland. Maar van een overneming van veel Duitsche woorden bij ons is geensprake. Alleen ‘erts, kwarts en louter’ stammen waarschijnlijk uit dezen tijd. De Duitsche handel raakt aan het kwijnen, en wij zijn de centrale actieve partij. Meer invloed op onze handelsmarkt heeft echter altijd nog het Fransch, eensdeels omdat onze betrekkingen met Rouaan, Parijs, Tours, Lyon en Montpellier nog altijd zeer druk waren, anderdeels om de ook toen reeds verdrukkende inwerking, die het Fransch van Walen, Henegouwen en Picardiërs op de Vlaamsche dialecten uitoefende. Bij Salverda worden dan ook de woorden uit de Fransche handelstaal in de 16^de eeuw ten onzent allanger hoe talrijker: artikel, consorte, contract, correspondentie, protest, provisie, triëeren, specificeeren(?) baal, balie, fust, pakket, assurantie, assureeren, bankroet, bankroetier, insolvent(?) debiet, krediet, rembourseeren, surplus, surséance; agent, expedieeren, consigneeren, transport, effectueeren, manufacture, accepteeren, fourneeren, prolongatie(?) prolongeeren(?) enz. Uit Spanje ontving Antwerpen de kalebas, de schorseneren, de vanille, cacao en chocolade, marmelade, noga, salade, tabak, sigaren, kurk, indigo, ansjovis, cochenille, platina, met hunne Spaansche namen, sindsdien bijna alle in het algemeen beschaafd Nederlandsch overgegaan. Van de Spanjaarden leerden de Antwerpenaars ook de cargadoors kennen. Ondertusschen had evenwel voor den Antwerpschen handel reeds de doodsklok geluid. De inneming door Parma in 1585 is een keerpunt in heel onze taalgeschiedenis. De Noordelijke Nederlanden namen bijna al de Protestantsche en Joodsche kooplieden op (het waren er: circa negentien duizend) en werden van nu af, praktisch reeds zelfstandig en onafhankelijk. Amsterdam nam de Antwerpsche ‘coustumen’ over. Oldenbarnevelds breede blik zag uit naar de Oostersche

[p. 150]

landen van verre, en na het voordeelige handelstractaat van 1596 tusschen Hendrik van Navarre, Elizabeth van Engeland en de Staten-Generaal, konden wij Spanje en Portugal trotseeren. Juist in hetzelfde jaar kwamen de vier eerste Hollandsche schepen na een reis van 15 maanden op de reede van Bantam aan. In dienzelfden tijd komen ook de rijke Portugeesche Joden naar Amsterdam, en brengen er hun uitgebreide handelsrelaties mee op de Italiaansche steden, den Levant en Perzië. En hiermee vangt een nieuwe periode onzer handelsgeschiedenis aan: de Gouden Eeuw van 1596-1704. In dezen tijd komt te Amsterdam het Italiaansche boekhouden in zwang, en zoo nestelen zich voor goed een heele reeks Italiaansche termen, die vroeger slechts bij uitzondering voorkwamen. Ook het Latijn bleef bij onze renaissance-menschen z'n invloed doen gevoelen. Ontzaglijk groot was de aanvoer van weelde- en huishoudelijke artikelen uit Frankrijk. En de Spaansche en Portugeesche invloed begon voor de Joden opnieuw. Uit al die samenwerkende oorzaken komen weer een heele reeks Romaansche handelstermen onze Hollandsche steden binnen. Allerlei Latijnsch-Fransche, Fransch-Italiaansche en Fransch-Spaansche contaminaties, toonen duidelijk den dooreenwoelenden invloed, dier verschillende nationale handelskringen op Amsterdam. Ook gebeurt het dikwijls dat het een of ander woord aanvankelijk in Italiaanschen klankvorm optreedt, om naderhand voor het Fransche equivalent te wijken. Dit alles na te gaan, ware echter eene studie voor zich. Wij geven slechts een lijstje: Activa, Passiva, actie, Actionist, later Actionnair, dividende, later dividenten, rafactie, Loterij, Prijscourant, adres, adresseeren, agent, artikel, assorteeren, assortiment, billet, courtage, effecten, effectueeren, emballeeren, emballage, fabriek, fabriceeren, faveur, fonds, fourneeren, galanterieën, garantie, garandeeren, hazardeeren, interesseeren, kapitalist, cargo, cargaison, commanditair, kommies, commissionair, comptant(fra.) en kontant(it.), korrespondent, manufacturen, provenu, prompt, rembours, rembourseeren, retour, retourneeren, risqueeren, negotium, negocie, negociant, commercium, commercieel, error, alterumtantum, monopolium, immobilia en mobilia, conform, consumeeren, contingent, liquideeren, praesenteeren, prolongeeren, regres, order, abandonneeren, arbitrage, associé, en bloc, chartepartij, en gros, en détail, entrepôt, entreprise, etiquet, exporteeren, exportatie, importeeren, colporteeren, producten, reëel, refuseeren, solied, surplus, enz. Uit Skandinavië haalden wij het grenen- en vurenhout, en brachten er de namen van mee naar huis. Aan de Russen verkochten wij kabeljauw (letterl. stokvisch) en leerden van hen het juchtleer kennen, beide zijn dan ook Russische leenwoorden. Onze koloniën moesten wij bijna alle op de Portugeezen veroveren, vandaar dat dan ook zoovele Portugeesche woorden onzer handelstaal aan koloniale zaken of toestanden herinneren: neger, creool, mesties, mulat, fetisj, kaste, kwispedoor, muskiet, mandarijn, bajadere, ananas, bamboes, banaan, enz.

[p. 151]

Voor de talrijke woorden, die onze koloniale handelskringen aan 't Maleisch, Arabisch en andere Oostersche talen ontleenden, zie men: R. Dozy: Oosterlingen, den Haag 1867. P. Veth: Uit Oost en West, Arnhem 1889. F. Prick van Wely: Viertalig aanvullend Woordenboek voor Groot-Nederland³, Weltevreden 1910. In dezen tijd vooral is de zeemanstaal eigenlijk niet meer van de handelstaal te onderscheiden. En hoe verregaand onze invloed in die dagen op geheel Europa was, zal later uit onze woordenlijst der zeemanstaal dan ook duidelijk blijken. Al onze handel was zeehandel. De twee taalkringen vallen bijna heelemaal samen. Toch behoudt elk natuurlijk zijn eigen centrum. Het centrum der handelstaal vormden de reeders en makelaars aan den wal. De toonaangevende kringen voor de zeemanstaal waren de kapiteins en de matrozen, zoowel op de oorlogs- als op de handelsvloot. Al de vreemde namen die voor vaartuigen, koloniale verhoudingen en waren, tijdens de 17^de eeuw deze handelstaal binnendrongen, op te noemen en te behandelen, zou een boek vorderen voor zich alleen. Maar ook de echte Nederlandsche woorden, die moesten voorzien in zooveel nieuwe behoeften, vertoonden allerlei nieuwe beteekenissen, afleidingen en samenstellingen, die de toekomstige geschiedschrijver onzer handelstaal in groote getallen zal hebben te boeken. Na dit bloeitijdperk van onzen kolonialen handel, spreekt men gewoonlijk van verval. En dit is ongetwijfeld juist, als wij alleen onze blikken op den warenhandel en de koloniën vestigen. De 18^de eeuw echter is niet alléén verval, maar het is de eeuw dat wij de groote geldmarkt van Europa zijn. Hier worden bijna alle groote staatsleeningen, ook van buitenlandsche mogendheden het gemakkelijkst en spoedigst geplaatst, het is de tijd van opkomst voor den Europeeschen fondsenhandel. En de Nederlandsche, deels Joodsche kapitalen, spelen daarbij een groote rol. In deze eeuw ontwikkelt zich dan ook in Nederland en Engeland, de nieuwe fondsen- en beursterminologie: stijgen, dalen, inschrijven, concurrentie, koers, perte, circuleeren, speculeeren, speculant, windhandel, deficit, dechargeeren, emitteeren, coulant, converteeren, realiseeren, baisse, hausse, baissier, haussier, coupon, reclame, contramine, enz. Veel hiervan is weer Fransch, in overeenstemming met den ontzaglijken invloed dien de Fransche cultuur in de 18^de eeuw op onze letterkunde en heel onze beschaving en denkgewoonten uitoefent. Verreweg de meeste Fransche woorden in de lijst hierachter, zijn dan ook reeds overgenomen in de tweede helft der 17^de en de eerste helft der 18^de eeuw. Nu pas beginnen ook de Engelsche (deels oorspronkelijk Latijnsche) leenwoorden in onze handelstaal op te komen: banknoot, stock, charter, standaard, patent, Lloyd, chèque (in Franschen vorm), code, limit, ex, via, affidavit, haussier. Pas in de 19^de eeuw komt deze Engelsche invloed tot z'n volle ontwikkeling: good, first rate, superior, fine, average, regular, middling, low, single, mixed, supply, store, steamer, cash,

[p. 152]

fashion, novelty, run, manager, safe, limited. Uit Amerika komen, corner: Ring, Trust, humbug, Selfmademan, telegramm, grangers, greenbacks, staddle, enz. enz., gelijk men hierachter in de lijsten kan naslaan. De Engelsch-Amerikaansche handel immers overbluft thans ons heele continent. De Duitsche handelswoorden zijn dan ook ten onzent zeer gering. Ik laat nu de lijsten der leenwoorden volgen, die onze huidige handelstaal kenmerken, d.w.z. met uitsluiting van de leenwoorden die reeds uit onze handelstaal in het algemeen beschaafd Nederlandsch zijn overgegaan. Deze vindt men in ons laatste hoofdstuk. Mijne lijsten berusten op J. Weeveringh: Woordenboek voor den Effecten-, Wissel-en Speciehandel, het Assurantie wezen en het Boekhouden, A'dam 1888. D. Smit: Verklarend Handelswoordenboek, A'dam z.j. en de gewone handboeken voor de Nederlandsche handelscorrespondentie. Voor taalkundig doel bleek absoluut waardeloos, wegens verregaande incompleetheid: Het Nederlandsch Handelsmagazijn of algemeen zamenvattend woordenboek voor handel en nijverheid, 2 folios, Amsterdam 1843.

Nederlandsche handelswoorden uit het Latijn.

A dato: (op wissels) van den dag der ... af.

Ad depositum: in ambtelijke of gerechtelijke bewaring geven.

Ad interim: voorloopig.

Ad libitum: naar believen.

Ad ultimum: ten laatste.

Adulteeren: vervalschen van munten.

Ad valorem: naar de wettelijke waarde.

Affidavit (overgenomen uit de Engelsche rechtspraak): een beëedigde gerechtelijke verklaring.

Agenda: aanteekenboek, letterlijk 't geen nog gedaan moet worden.

Alter ego: een ander ik, plaatsvervanger.

Alterum tantum: nog eens zooveel, het dubbele.

Anni currentis: van het loopende jaar.

Anni futuri: van het komende jaar.

Anni praesentis: van het loopende jaar.

Anno praeterito: verleden jaar.

Anno: in het jaar ...

A posteriori: van achteren, uit de ervaring,

A priori: te voren, vooruit, bij voorbaat bewezen.

Arbiter: scheidsrechter.

Arbitrium: uitspraak van scheidsrechter, eindoordeel.

Areaal, afgeleid van area: oppervlakte.

Assurantie in quovis: b.v. assurantie in qua nave vis: verzekering op welk schip men wil, ook genoemd: assurantie op schip of schepen.

Bilateraal: tweezijdig. Een - contract: dat wederzijdsch bindend is.

Bona fide: te goeder trouw.

Bonis cedeeren, Bonorum cessio: afstand doen van al zijn bezittingen ter voorkoming van failissement.

Boniteit: bonitas, goedheid, waarde.

Brevi manu: kortweg, zonder meer.

Caduceus: de staf van Mercurius.

Casu quo, afgekort c.q.: in dit geval, in geval van...

Catalogus: lijst, opsomming.

Cautie: cautio, borgtocht.

Cavillatie: cavillatio, spitsvondigheid.

Circa: ongeveer.

Circumjacentiën: circumjacentia, omliggende plaatsen.

Citissime: zoo spoedig mogelijk.

Cito: spoedig, snel.

Complementaris: beheerende vennoot bij een commanditaire vennootschap.

Concessionaris: die de concessie verkregen heeft.

Conditio sine qua non: onvermijdelijke voorwaarde.

[p. 153]

Consignatie: consignatio, (in den export-handel) het in bewaring geven van gelden of goederen. De afzender spreekt van consignatie, de ontvanger van commissie. In den boekhandel bestaat alleen commissie.

Consortium: vereeniging van bankiers, die op zich nemen een leening van den Staat, een maatschappij enz. te plaatsen.

Contract: contractus, verdrag.

Credit: het te goed; credit: hij heeft te goed ...

Data: opgaven, gegevens, hoofddenkbeelden.

Dato: op heden; a dato: van heden af; na dato, op dato.

Datum: tijdstip, dagteekening.

Debet: het verschuldigde; debet: hij is verschuldigd.

Defect: defectus, gebrek; kas-defect: het geld dat bij 't opmaken der kas daarin minder aanwezig is dan de boeken aangeven.

Defect: defectus, beschadigd, onvolkomen.

Deficit: het te kort; deficit: er ontbreekt.

Devalvatie: devalvatio, ontmunting waardevermindering van munten.

Deviatie: deviatio, afwijking.

Diffessie: diffessio, acte, waarbij men een wissel voor onecht verklaart.

Dividend: dividenda, wat verdeeld moet worden, winstaandeel. Voor 't eerst in de O.-I. Compagnie gebruikt. Extra-divident: boven 't eenmaal vastgestelde; interim-divident: voorloopig divident.

In dorso: op de keerzijde, op de rugzijde.

In duplo: dubbel, in tweevoudig afschrift. Afkomstig van 't kanselarij-Latijn.

Eiusdem: van denzelfden dag, dezelfde maand, 't zelfde jaar, naar gelang er onder verstaan wordt: diei, mensis of anni.

Elevator: hijschtoestel.

Error: dwaling, fout. Salvo errore et omissione (S.E. & O.): behoudens fout en vergissing. Error calculi of error in calculo: rekenfout.

Ex: zonder, na aftrek van; ex-coupon: zonder coupon; ex-divident: zonder dividend.

Extra: buitengewoon, bijzonder.

Extract: extractum, uittreksel.

Faciliteit: facilitas, gemakkelijkheid.

Fac simile: letterlijk doe gelijkelijk: nauwkeurige nabootsing van een oorspronkelijk handschrift.

Factoor: factor, lasthebber, gemachtigde.

Factor: omstandigheid, welke invloed op iets uitoefent.

Factorij: (mlat. ital.) factoria, huis van een factoor, handelsnederzetting.

Fiat: het zij zoo, toegestaan, goed; volgbriefje voorzien van 't fiat van dengene, die de goederen afleveren moet.

Fidei-commis: erflating onder voorwaarde, dat de erfgenaam ze aan een derde zal overdragen. 't Woord is half-Latijnsch, half-Fransch.

Fiscus: schatkist, belastingwezen.

Fluctuatie: fluctuatio, gedurige rijzing en daling.

Fluctueeren: fluctuare, dobberen, op en neer gaan.

Folio van folium: blad. Boekformaat, waarbij het vel papier slechts ééns is toegeslagen en dus bladzijden heeft. In 't boekhouden: de 2 tegenover elkander staande gelijkgenummerde bladzijden van een opengeslagen boek. Folieeren van folio: de bladzijden van een boek van doorloopende nummers voorzien, waarbij dan de tegenover elkaar staande bladzijden hetzelfde volgnummer krijgen.

Functie: functio, ambt, bediening, post.

Gratis: zonder betaling, voor niet.

Honorarium: vergoeding, salaris.

Imitatie: imitatio, navolging.

In calculo: in de berekening.

In dorso: aan de keerzijde, op den rug.

Injunctie: injunctio, rechterlijk bevel (b.v. tot verkoop).

In loco: ter plaatse.

In margine: op den rand b.v. van een boek, brief.

In mora: achterstallig, in gebreke.

In natura: in natuurlijken toestand.

In originali: in 't oorspronkelijke, in handschrift.

Interest: eig. er is belang bij: winst, voordeel.

[p. 154]

Interim: intusschen.

Inventaris van inventarium: lijst van aanwezig zijnde goederen, bezittingen, schulden enz.

Jurisdictie: jurisdictio, rechtspraak, rechtsgebied.

Jurisprudentie: jurisprudentia, leer, gehuldigd door rechterlijke uitspraak.

Leges: administratiekosten.

Licentie: licentia, verlof, vergunning.

Liquidatie: liquidatio, vereffening van zaken.

Liquidator: persoon, die met de liquidatie belast is.

Loco: ter plaatse, in plaats van.

Loco-goed: reeds uit 't schip geloste goederen (in tegenstelling met b.v. zeilende, stoomende goederen).

Mala fides: kwade trouw.

Mandaat: mandatum, opdracht, volmacht, aanwijzing tot betaling.

Mandataris: lasthebber, gevolmachtigde,

Manifest van manifestus: klaar, openbaar: door den schipper of den bevrachter opgemaakte lijst van de scheepsgoederen.

Manuscript: manuscriptum, handschrift.

Massa: menigte, groot aantal.

Maximum: het grootste, hoogste.

Memorandum: korte medeeling.

Memorie: memoria, geheugen, gedenkschrift.

Mercurius: beschermer van den handel.

Mora: vertraging, verzuim.

Moratorium: het in tijden van crisis door de rechterlijke macht toegestane uitstel.

Negotiatie: negotiatio, geldleening.

Negotie: negotium, bezigheid, handel.

Norm: norma, grondslag, regel.

Nota: kleine rekening.

Notulen: notulae, korte aanteekeningen.

Nova: nieuwigheden.

Officium: dienst, ambt.

Pagina: bladzijde.

Passief, Passiva, Passief-handel: invoer-handel (door kooplieden aan een vreemd land bezorgd). Debita-passiva: schulden, passiefschulden.

Pecunia: geld, goed.

Per: door, wegens.

Plus: bovendien, overschot.

a Posteriori: van achteren beschouwd.

Postscriptum: naschrift.

Pro copia: voor afschrift.

Pro Deo: om Godswil, kosteloos.

Pro forma: voor, in den vorm.

Pro-forma-factuur: gefingeerde rekening.

Pro libito: naar believen.

Pro loco: voor de plaats van inwoning.

Promotor: bevorderaar; iemand, die zich belast met de plaatsing van aandeelen in de vennootschap.

Pro novitate: als nieuwigheid.

Pro rato: naar evenredigheid.

Prospectus: voorloopig plan van uitgave b.v. van een boek.

Quantum, Quantiteit: quantitas, hoeveelheid.

Quota, quotum: evenredig aandeel.

Rafactie, Refactie: vergoeding of aftrek voor beschadigde waar.

Rata: evenredig aandeel.

Recepis, Recepisse: voorloopig bewijs van storting op aandeelen in geldleeningen.

Register: bladwijzer, inhoudsopgave.

Remedie: remedium, door de wet toegestane geringe afwijking van 't officieel vastgestelde gewicht en gehalte bij 't slaan van munten.

Rente: renda, renta, (rendita), winst, jaarlijksche opbrengst van een kapitaal.

Repertorium: register.

Salaris: salarium, bezoldiging, loon.

Salva remissione: met voorbehoud van terugzending.

Salvo errore et omissione: behoudens fouten en misstellingen.

Som: summa, bedrag, dat betaald moet worden.

Specimen: proef, staal.

Stellionaat (rechtsterm): 't verkoopen of met hypotheek bezwaren van goederen, waarvan ik weet dat ze mij niet toebehooren.

Supra: boven; ut supra: als boven.

Ut retro: als op de keerzijde.

Ut supra: als boven.

Via: langs, over.

Vice versa: over en weer, heen en terug.

[p. 155]

Nederlandsche handelswoorden, uit het Italiaansch.

A conto: op rekening.

A conto nuovo: op nieuwe rekening.

A conto vecchio: op oude rekening.

A costi: te uwer plaatse; costi: daar.

A drittura: direct; fra.: à droiture.

Agio: opgeld; (aggio: gemakkelijkheid) sinds 1650 ongeveer steeds lagio (met het lidwoord); daarna sedert 1725 alleen agio.

Agio conto: rekening, waarop die geldsoorten geboekt worden, die een veranderlijke waarde hebben,

Al corso: tot den koers van den dag.

Al marco: bij het stuk of bij het gewicht.

Al pari: gelijk aan de waarde (op 't geldswaardig papier uitgedrukt).

Al peso: bij het gewicht.

Al pezzo: bij het stuk.

A meta: b.v. konto (à) meta: rekening voor de helft, voor halve rekening.

Animo: kooplust, navraag.

Anno passato: van vorig jaar.

Appunto: zie appoint.

A uso: naar gewoonte, naar gebruik.

A vista: op zicht, na zicht.

Banco: veritaliaanschte vorm van ons Nederlandsche woord bank. Ook banko. - Marc banco: oude Hamburgsche rekenmunt.

Blanco: wit, oningevuld.

Blanco aandeelen: aandeelen, die geen bepaald persoon aanwijzen en zonder formaliteit in 't bezit van anderen kunnen overgaan.

Blanco crediet: bevoegdheid om over een onbepaald bedrag te kunnen beschikken.

Blanco endossement: endossement, waarbij alleen de naamteekening van den endossant op den wisselbrief is gesteld.

Blanco rekening: rekening, waarbij de invulling van de som aan den debiteur is overgelaten.

Blanco verkoopen: verkoopen zonder te bezitten. Dit woord blanco is een kruising van het it. bianco en het fra. blanc.

Breve vista: kort zicht.

Bruto: ruw d.w.z. goederen met verpakking samen.

Cambio: wissel.

Cassa: 1. geldkast 2. aanwezige geldvoorraad.

Collo mrvd. Colli: baal, kist, vat, pakket koopwaren.

Connossement: cognoscement. Zie fra. lijst.

Conto: rekening; a conto: op rekening.

Conto à meta: gezamenlijke rekening; voor halve rekening.

Conto corrent: loopende rekening.

Conto finto: gefingeerde rekening.

Conto loro: hun rekening.

Conto mio: mijn rekening.

Conto nostro: onze rekening.

Conto nuovo: nieuwe rekening.

Conto suo: zijn rekening.

Conto vostro: uw rekening.

Corso: koers; al corso: tot den koers van, naar den loopenden prijs van....

Costi: daar; a costi: te uwer plaatse.

Decalo: gewichtsafname door indrogen, lekken enz.

Del credere: borgstelling, loon dat de commissionnair vraagt voor borgstelling.

Deposito: gelden, welke tijdelijk aan een bank in bewaring (à deposito) worden gegeven.

Disagio: het bedrag, dat een effect minder waard is dan de waarde erop uitgedrukt.

Disconto: korting voor contante betaling; de interest waarmede het bedrag van een wissel wordt verminderd, wanneer hij vóór den vervaldag wordt verkocht of in betaling gegeven. In disconto nemen, geven.

Dito, Ditto, Detto: als voren; hetzelfde; desgelijks. Werd oorspronkelijk gebruikt alleen ter herhaling van een maandnaam.

En dorso: op den rug.

Factuur: fra. facture, ital. fattura, rekening; nota over koopwaren.

Fiasco: (flesch) mislukking.

Fiasco maken: zijn doel missen.

Firma: handelsnaam, waaronder een zaak wordt gedreven.

Francatuur: francatura, 't bedrag, dat vooruit betaald moet worden voor 't vervoer van pakjes, brieven.

[p. 156]

Franco: vrij, portvrij, vrachtvrij.

Frankeeren van franco: 't vooruitbetalen van verschuldigde vracht of porto.

Gireeren van giro: een wissel schriftelijk overdragen op een ander.

Giro: overdracht van een wissel.

Impegno: borgstelling, verantwoordelijkheid.

Incasso: geld innen; kassiersloon voor 't innen.

Manco: het tekort; het ontbrekende.

Medio: op de helft, in 't midden der maand.

Meta zie Conto à meta.

Mio conto: mijne rekening.

Netto: zuiver; zonder verpakking.

Netto tarra: werkelijk gewicht der verpakking.

Obligo: verbintenis; verplichting.

Pari: van gelijke waarde. Ook al pari.

Passato, Anno passato: verleden jaar.

Per: door, wegens. Per cassa, per contant, per saldo.

Port, Porto: vrachtloon, briefport.

Porto franco: vrijhaven.

Prima: eerste, beste, fijnste. Origineele, eerste wissel.

Primo: eerste van de maand.

Prima vista: (op een wissel) op zicht betalen.

Quarto: formaat van een papier of van een boek; nl. een vel in vieren gevouwen, zoodat het acht bladzijden telt.

Recto: op de rechter bladzijde.

Rescontre: afrekening, verrekening.

Restorno: gedeelte van de premie, dat de assuradeur teruggeeft, ingeval een gesloten verzekering geheel of ten deele vervalt.

Risico: verantwoording; gevaar van schade.

Saldo: overschot, restant.

Sconto: disconto.

Secunda: tweede wissel, eensluidend met de eerste.

Sola: wissel, waarvan slechts één exemplaar is uitgegeven.

Storno: restorno.

Supercarga: iemand, die 't toezicht heeft op de lading,

Tarra: verpakking. Verschil tusschen bruto en netto-gewicht. Netto-tarra, uso-tarra, gereduceerde tarra, gemiddelde tarra. Gereguleerde tarra: wanneer een vaststaand percentage voor tarra wordt vergoed.

Tertia: derde exemplaar van eenzelfde wissel.

Transito: doorvoer van goederen uit een vreemd land, naar een ander land, zonder te worden opgeslagen of verkocht.

Triplo: drievoudig.

Ultimo: de laatste dag der maand.

Uso: gebruik, gewoonte, betalings-termijn.

Valuta: waarde, wisselkoers, betaalmiddel.

Verso: de linker bladzijde van een boek.

Vista, a vista: op zicht, na zicht.

Nederl. handelswoorden uit het Spaansch en Portugeesch.

Bajadere ptg.: Indische danseres en tooneel-speelster.

Carga, Cargo spa.: scheepslading; opzichter over de lading.

Cargadoor, Cargador spa.: scheepsmakelaar, bevrachter.

Casco spa.: romp van een schip (bij zeeverzekeringen).

Cochenille spa.: scharlakenverf.

Creool ptg.: In Amerika en W.-Indië een kind van Europeesche ouders.

Damno ptg.: aftrek, verlies.

Embargo spa.: proclamatie, waarbij aan alle schepen in een haven verboden wordt uit te varen.

Fetisj ptg.: klein voorwerp van afgodische vereering; tooverding, talisman.

Kalebas spa.: een komkommervrucht.

Mesties ptg.: kleurling, kind van een blanke en een Indiaansche.

Mulat ptg.: zoon van een blanken vader en een Amerikaansche negerin.

Supercarga, Supercargo: iemand die het toezicht heeft over de lading.

[p. 157]

Nederlandsche handelswoorden, uit het Fransch.

À: tegen (betaling van).

Accommodatie: faciliteiten tot verkrijging van geld op crediet.

À condition: op voorwaarde.

Acquit: voldaan. Ook: per, pour acquit.

Actions de jouissance: actiën, die in de plaats treden van uitgelote of afbetaalde fondsen; zij behouden hun rechten en deelen in 't overschot van den jaarlijkschen dienst.

À découvert: ongedekt. Crediet à découvert: blanco crediet.

À fonds perdu: wordt gezegd van uitgeleend geld, dat men nooit meer terugziet.

À forfait: in eens, bij den hoop, bij de roes.

Agiotage: actiën-windhandel. Kunstgrepen in den effectenhandel, om den koers van een of ander effect te doen rijzen of dalen.

Agioteur: beursspeculant.

À jour: 1) tot den huidigen dag. 2) doorzichtig, met kleine openingen.

Ajourneeren: ajourner, verdagen.

À la baisse speculeeren: speculeeren terwijl men op daling der koersen rekent.

À la hausse speculeeren: speculeeren, terwijl men op stijging der koersen rekent.

Aleatoire: wisselvallig, onzeker; aleatoir-contract, afgel. van 't Latijnsche woord alea: dobbelsteen.

Allonge: verlengstuk, aanhangsel van een wissel.

Annuiteit: fra. annuité, jaarlijksche of half-jaarlijksche rente om een kapitaal af te lossen.

Apostille: kantteekening.

Appoint: 1) saldo, dat op een rekening te kort komt, 2) pasmunt, 3) een wissel, die als een gedeelte van een grootere moet beschouwd worden.

À présentation: (bij wissels) op vertoon, op zicht.

Arbitrage: de nauwkeurige berekening van den prijs, tegelijkertijd op verschillende plaatsen, van dezelfde soort van goederen, effecten, wissels enz.

Arbitrageant, Arbitrageur: iemand, die zich met arbitrage bezighoudt.

Arendeeren: arrenter, pachten. Afgeleid van arendateur: pachter.

Arroseeren: arroser, bij termijnen betalen of met kleine sommen op afbetaling paaien.

Assortiment: sorteering; de voorraad goederen in een winkel.

À tout prix: tot elken prijs.

Au besoin: in geval van nood (noodadres op wissels).

Au courant: au courant zijn: op de hoogte zijn.

Au fait: ervaren, deskundig.

Au porteur: aan toonder.

Aval: borgtocht, schriftelijke verbintenis.

Avance: voordeel, winst; zelden: voorschot.

Averij-grósse (accent op het tweede lid): kosten gemaakt tot behoud van schip en lading, die door al de belanghebbenden gezamenlijk worden gedragen.

Averij-particulier: de schade aan ingeladen goederen.

Avers: de zijde van den beeldenaar van een munt.

Avis (à en 't ofra. vis: visum: wat gezien is): meening, bericht, tijding.

Baisse^4: daling der prijzen.

Baissier: speculant à la baisse.

Baratterie: elke oneerlijke handeling van den schipper ten nadeele van den reeder.

Barrique: okshoofd.

Biljoen: munt van te gering gehalte.

Bloc: hoop; stapel. En bloc: bij de hoop.

Bordelaise: te Bordeaux benaming voor okshoofd van 228 L.

Bordereau, Borderel: lijst van waarden, inschrijving.

Cabotage: vaart langs de kust. (Cabo is 't Spaansche woord voor kaap).

Campagne: tijd benoodigd voor 't verwerken van bepaalde grondstoffen.

Canon: jaarlijksche pacht.

Carte blanche: onbeperkte volmacht.

Chicane: rechtsverdraaing.

[p. 158]

Chicaneeren: chicaner, zich schuldig maken aan rechtsverdraaingen.

Cognossement^4: zeevrachtbrief; bewijs van inlading, door den gezagvoerder geteekend.

Commanditair vennoot: vennoot, die niet verder aansprakelijk is dan voor 't bedrag van zijn deelname.

Conservatoir: beschermend, vrijwarend.

Conservatoir beslag: beslag op goederen van den schuldenaar, vóórdat er vonnis is verkregen.

Consulaire factuur: factuur, die door den consul van het land van bestemming is gewaarmerkt.

Contre(a)mine: speculatie op daling.

Contre(a)mineur: speculant op daling.

Convooi: gewapend geleide op koopvaardijschepen.

Corbeille: ronde open plaats op de Parijsche beurs, bestemd voor de officiëele effectenmakelaars.

Corge: pak van 20 stuks.

Coulage: lekkage; verlies van vloeistoffen gedurende het vervoer tengevolge van lekkage.

Coulant: tegemoetkomend, gedienstig.

Coulisse: niet-officiëele fondsen-markt te Parijs.

Coupon: 1) afgeknipt strookje, rentebewijs van effecten. 2) restant stof van een groot stuk overgebleven.

Coupure: insnijding; gedeelte; geldswaardig stuk.

Courtage^4: loon van den makelaar.

Couvert: briefomslag; per couvert: door tusschenkomst van...; onder couvert: onder geheimhouding.

Crediet: crédit, vertrouwen; uitstel van betaling.

Debiet: débit, afzet, verkoop van goederen.

Débouché^4: gelegenheid tot afzet van producten.

Décharge: kwijting ontheffing.

Déchargeeren: décharger, ontheffen, ontslaan.

Décompte: korting, vermindering, aftrek.

Déconfiture: tegenspoed, ondergang, staking van betaling.

Découvert: ongedekt; verkoopen à découvert: verkoopen zonder te bezitten.

Défrayement: vergoeding voor kosten.

Dépêche: handelsbrief. Nu vooral: telegram.

Déport: 't verschil tusschen den koers voor contant en levering op tijd.

Dépôt: 1) hetgeen gedeponeerd wordt, 2) bewaarplaats.

Déroute: plotselinge, onregelmatige koersdaling.

Détail: het kleine; en détail: in 't klein.

Dispache: berekening en verdeeling der averij-grosse,

Dispacheur: beëedigd deskundige, belast met de dispache.

Dont: van wien; premie, welke bij 't verstrijken van den bepaalden termijn, betaald wordt.

écart: het verschil tusschen den overeengekomen koers en den genoteerden op den dag, waarop de levering der stukken zou moeten plaats hebben.

échange: ruil, uitwisseling.

échantillon: staal, monster, proef.

échéance: vervaldag, betalingstermijn.

échellier: effectenspeculant, die van elke schommeling in den koers partij tracht te trekken.

Endossant^4: hij die een wissel of een ander aan toonder gesteld papier, aan iemand anders overgeeft.

Endosseeren^4: endosser, overdragen, overschrijven van een wissel.

Endossement^4: de overdracht van wissels of ander aan toonder gesteld papier.

Endossement in blanco: wanneer alleen de naam van den endossant vermeld is.

En échelons: trapsgewijze. Renteberekening volgens de staffelmethode.

En espèces: in klinkende munt.

En gros: in 't groot, in groote hoeveelheden.

Enquête: onderzoek.

Entrée: toegang; toegangsprijs.

Entrepôt: bergplaats van koopmansgoederen, die aan inkomende rechten onderhevig zijn en zoolang van de betaling zijn vrijgesteld, als ze daar zijn opgeslagen.

[p. 159]

équipage: bemanning van een schip; paard en rijtuig.

équipement: bemanning; uitrusting.

Erreur: dwaling, fout.

Essai: proef, onderzoek.

Essayeeren: essayer, onderzoeken, toetsen.

Essayeur: beambte die edele metalen onderzoekt.

étalon: standaard, ijkmaat.

étalon boiteux: hinkende standaard.

Evaluatie: evaluation, schatting, taxatie.

Exposé: uiteenzetting, verslag.

Failliet, Faillissement: bankroet; beide woorden zijn onfransch ofschoon afkomstig van den franschen stam faillir.

Faiseur: speculant, geldschieter tegen hooge rente.

Fait accompli: voldongen feit; gedane zaak.

Faveur: gunst, voordeel.

Jours de faveur: respijt-dagen.

Filiaal: filiale, eigenlijk dochterkerk. Nu: bijzaak, bijinrichting.

Filière: (in den koffiehandel) het aantal partijen, waaruit een levering mag bestaan. Te Parijs: 't ingevulde aanzeggings-formulier, waarbij in termijnzaken de datum van levering wordt bepaald.

Fineeren van fin: louteren van zilver en goud.

Fixe: vast, bepaald. Prix fixe: vaste prijs.

Force majeur: grootere kracht; overmacht, nooddwang.

Fonds: 1) geld, vermogen, effecten, staatspapieren. 2) kas waaruit de deelnemers ingeval van ziekte enz. eene uitkeering krijgen. 3) som welke iemand moet schuldig zijn of in handen hebben alvorens een wissel op hem mag getrokken worden. 4) van een uitgever: de verzamelde uitgaven door hem in 't licht gegeven.

Fourneeren: fournir, 1) storten van gelden op aandeelen. 2) bijbetalen op een loterij-briefje. Doorgefourneerd: geldig voor alle klassen der loterij. Volgefourneerd: volgestort; afbetaald.

Franchise: vrijdom, vrijstelling. In de transport- en zeeverzekering het percentage tot welke de verzekeraar vrij van vergoeding voor eventueele schade blijven zal.

Fraude: bedrog, smokkelarij.

Frauduleus: Frauduleux, bedriegelijk.

Gage: loon, jaarwedde.

Garant: 1) borg, 2) degene, die in premiezaken in koffie de premie ontvangt.

Garantie: borgstelling, vrijwaring.

Genre: soort.

Gérant: bestuurder, beheerder, aansprakelijke vennoot.

Guichet: loket; deurtje in een groote deur.

Hausse^4: stijging der koers van beurswaarden.

Haussier^4: speculant à la hausse.

Haute finance: de geldmannen, bankiers.

Imaginair: denkbeeldig. Imaginaire winst: het in percenten uitgedrukte bedrag, dat men bij verzekering van te verzenden goederen, als waarschijnlijke winst op den inkoopsprijs legt.

Incompétent: onbevoegd, ongerechtigd.

Inférieur: minder, kleiner; ondergeschikte.

Irregulier: onregelmatig. Irregulier endossement: wanneer de dagteekening of de erkenning van genoten waarde ontbreekt.

Jouissance: genot.

Légal: wettig, regelmatig.

Legaliseeren: légaliser, wettigen, bekrachtigen.

Legitiem: légitime, rechtmatig.

Liquidatie: liquidation, regeling, vereffening van zaken.

Liquidateur: persoon, die met de liquidatie belast is.

Liquideeren: liquider, afwikkelen, in orde brengen.

Malaise: slapte, gedruktheid in zaken.

Manifest: gewaarmerkte vrachtlijst.

Manoeuvre: kunstgreep, knoeierij.

Marge: 1) rand, 2) speelruimte tusschen 2 koersen.

Mélange: mengsel.

Mercantiel: Mercantile, handeldrijvend; op den handel betrekking hebbende.

Messagerie: dienst tot vervoer van personen goederen, Messageries maritimes: grootste Fransche transatlantische stoombootmaatschappij.

[p. 160]

Minutieus: minutieux, tot in kleinigheden nauwkeurig.

Missive: brief, ambtsbrief.

Montant: bedrag, beloop eener rekening.

Non-valeur: kwade post, van onwaarde.

Niveau: hoogte, rang.

Nouveauté: nieuwigheid.

Optie: option, vrije keus, voorkeur, premie-affaire.

Paniek: panique, plotselinge koersdaling, krach.

Parquet: gedeelte der beurs te Parijs, voor officiëele makelaars bestemd.

Part: aandeel; gedeelte.

Partageeren: partager, verdeelen; ieder zijn aandeel toewijzen.

Pécuniair: geldelijk, in geld bestaande.

Permanent: voortdurend.

Perpetueel: perpétuel, onafgebroken.

Perte: verlies.

Plein pouvoir: algeheele volmacht.

Pointeeren: pointer, 1) aanteekenen 2) vaststellen (van den betaaldag). 3) Bij de vergelijking van koopmansboeken de overeenstemmende posten aanstippen.

Positie: 't belang uitgedrukt in 't aantal aandeelen, dat men ge- of verkocht heeft (per rescontre).

Poste restante: op brieven; wordt van het postkantoor afgehaald.

Précair: onzeker, zorgelijk.

Préjudice: nadeel, schade.

Pretensie: prétention, aanmatiging; recht; schuldvordering.

Prime: premie.

Primage: premiegeld van den kapitein in de vracht.

Prolongatie: overeenkomst, waarbij iemand aan een ander voor een maand geld leent op effecten als onderpand, wier waarde minstens 10% hooger is dan het verschuldigde.

Promesse: orderbriefje, orderbiljet.

Prompt^4: snel. In den handel vrouwelijk. substantief: ontvangtijd d.w.z. de tijd, die den kooper wordt toegestaan voor de ontvangst der goederen.

Provenu^4: opbrengst.

Quarantaine: veertigtal; ligtijd voor schepen, die uit een besmette haven komen.

Realisatie: réalisation, verwezenlijking: het omzetten in klinkende munt.

Realiseeren^4: réaliser, verwezenlijken; het omzetten in klinkende munt.

Réassurantie: réassurance, herverzekering.

Recapitulatie: récapitulation, korte herhaling.

Recapituleeren: récapituler, kort herhalen.

Reçu: bewijs van ontvangst.

Régie: het beheer van handels-bedrijven.

Rembours: terugbetaling, vergoeding.

Remise: overmaking van geld; naam voor een wissel ten opzichte van den endossant en den geëndosseerde.

Remisier: handelaar, die tegen commissieloon den officieelen commissionair in effecten beursorders verschaft.

Report: prolongatie-premie.

Reporteeren: reporter, overbrengen op een andere maand.

Représaille: weerwraak.

Request: verzoekschrift.

Respijt: uitstel van betaling.

Resumé: overzicht, kort begrip.

Retour: terug.

Retourneeren^4: het afstaan van een gedeelte van de commissie of provisie, die de schrijver zelf bij 't tot stand komen der zaak geniet.

Revenu: inkomen, opbrengst.

Revers: zijde van een munt, waarop 't wapen enz. staat.

Semester: semestre, halfjaar.

Serie: reeks van opeenvolgende nummers.

Serieus: sérieux, ernstig.

Solidair: hoofdelijk; één voor allen en allen voor één.

Solide: degelijk.

Solvabel: solvable, in staat om te betalen.

Sommeeren: sommer, aanmanen, opeischen.

Sortiment: goederenvoorraad van dezelfde soort.

Souche: stok van een register; dat gedeelte der bladen, dat blijft zitten, nadat er de coupons zijn uitgeknipt.

Stationnair: stilstaand, bestendig.

[p. 161]

Stenographie: engschrift.

Subsidiair: in de plaats tredend van.

Succursale: hulpbank, bijkantoor.

Supplétoire: aanvullend.

Surplus^3: overschot.

Surséance^3: uitstel, opschorting van betaling.

Surtaxe: te hooge aanslag (in de belasting).

Talon: strook papier onder aan de coupon-bladen van effecten, die ingeleverd moet worden om een nieuw blad coupons te krijgen.

Tantième^4: 't zooveelste. Aandeel in de winst.

Testamentair: den uitersten wil betreffend.

Textiel: textile, dat gesponnen of geweven kan worden. Textiel-industrie: spin- en weefindustrie.

Traite: naam van een wissel ten opzichte van den trekker en den betrokkene.

Usance: gebruik, gewoonte. Handelsgebruik, dat wettelijke kracht heeft verkregen.

Usurier^4: woekeraar.

Valeur: waarde.

Vendu: openbare verkoop van onroerende goederen.

Viseeren: viser, nazien, voor gezien teekenen.

Volontair: volontaire, vrijwilliger, iemand die op een kantoor werkt zonder salaris, alleen om op de hoogte te komen.

Nederlandsche handelswoorden, uit het Duitsch.

Abrechnungsstellen: Deze instellingen hebben ten doel bij termijnzaken in goederen den oorspronkelijken verkooper direct tegenover den laatsten kooper te stellen, waardoor 't onnoodig van hand tot hand gaan van aanzeggingen geheel wordt voorkomen.

Fest und offen: tijd-affaire, waarbij de kooper bedingt, dat hij naast het gekochte bedrag aan fondsen, nog datzelfde aantal stukken tegen denzelfden koers zal mogen opvragen.

Krach: groote bankbreuk (1873).

Noch-geschäft: benaming (te Berlijn en Weenen) voor die tijdaffaires, waarbij de kooper bedingt, dat hij het recht heeft naast het gekochte bedrag aan fondsen, nog datzelfde aantal stukken tegen denzelfden koers te koopen.

Schwänze: corner, pool.

Warenhaus: groote bazaar.

Nederlandsche handelswoorden, uit het Engelsch.

Account (the): de liquidatie, welke te Londen tweemaal per maand plaats vindt en welke vier dagen loopt.

Accountancy: de wetenschap der rekeningen.

Accountant: betrouwbaar rekenkundige.

Account-day: de betaaldag der liquidatie.

Adjuster: bemiddelaar, regelaar.

Allotment: toewijzing van fonds bij inschrijving.

Allottee: persoon aan wien het fonds bij inschrijving wordt toegewezen.

Assessment: bijbetaling op aandeelen.

Average: middelbare berekening; schade; averij. Good average: goede middelsoort.

Averaging: een operatie, welke ten doel heeft om bij een speculatieven aan- of verkoop tot een gemiddeld lageren of hoogeren aan- of verkoopsprijs te geraken.

Avoirdupoi(d)s: Engelsch en Amerik. handelsgewicht, verdeeld in 16 ounces à 16 drams: 7000 troy-grains: 453.592 gram.

Backwardation; koersvermindering door gebrek aan stukken.

Barrel: Engelsche inhoudsmaat of gewicht. Eigenlijk: vat.

Bear: iemand, die op de daling der koersen speculeert.

Bland-dollar: zilveren dollar, genoemd naar Bland, die in 1878 deze munt als standpenning deed invoeren.

Board: directie, commissie van bestuur.

Board of Trade: commissie van toezicht op handel en nijverheid.

[p. 162]

Bonus: premie, extra-dividend. Een verdraaide Latijnsche beursuitdrukking.

Boom: tijdperk van groote activiteit, groote rijzing.

Broker: makelaar; koopman uit de tweede hand.

Brokerage: makelaarsloon.

Bucket shops: instellingen, die het publiek met hun attenties en reclames overstelpen om de speculatiezucht aan te wakkeren en zichzelf daardoor te verrijken.

Bukskin: zacht geel leer.

Bulk: inhoud van het ruim van een schip.

Bull: een haussier, die op de rijzing der koersen speculeert.

Bushel: maat voor graan. 1 bushel: 36.344 L.

Business: zaak, bedrijf, handel.

Cable transfer: kabel-wissel; wissel over-geseind langs de onderzeesche telegraafkabel.

Calico: soort geweven katoenen stof.

Call: oproeping tot voldoening eener storting.

Call money: vraag naar geld.

Cash: contant geld. Ook reken- en pasmunt in Indië en China.

Charter: oorkonde; voorrecht; inhoud of laadruimte van een schip; huur van een schip.

Charteren: to charter, een schip huren, bevrachten.

Chertepartij, charter-party: overeenkomst tusschen bevrachter en vervrachter.

Cif: c.i.f., cost, insurance, freight: met inbegrip van onkosten, assurantie en vracht.

Claim: aanspraak, eisch. Recht van voorkeur bij nieuw uit te geven leeningen.

Claim-note: debet-nota.

Clearinghouse: afrekeningshuis. Inrichting, waar de vorderingen, die bankiers en kooplieden in wissels en chèques op elkander hebben, worden bijeengebracht en vereffend.

Code: woordenboek van overeengekomen telegrafische woorden en teekens.

Coin: fra. coin, lat. cuneus, geslagen geld, muntstuk.

Common: gewoon; common share: gewoon aandeel; common stock: gewoon aandeelenkapitaal.

Consols: benaming voor bewijzen van geconsolideerde staatsschuld in Engeland.

Contango: de rente, welke bij prolongatie in rekening gebracht wordt, wanneer de stukken op den contangs-dag niet worden in ontvangst genomen.

Contango-dag: dag, waarop het fonds, waarover het gaat, moet aanvaard of geleverd worden.

Corner: hoek; toestand waarin baisse-speculanten kunnen geraken, wanneer het den haussiers gelukt hen in 't nauw te drijven, zoodat zij tegen sterk-opgedreven koers moeten inkoopen.

Corner: tijdelijke samenvoeging van speculanten, die voorraden opkoopen, van de markt terughouden en slechts bij kleine hoeveelheden verkoopen, om aldus schijnbare schaarschte te verwekken en groote prijs-stijging te verkrijgen.

Council of foreign bondholders: raad van buitenlandsche fondsenhouders.

Crossed cheque: chèque met twee evenwijdige lijnen op de voorzijde, waartusschen de naam van den bankier staat.

Crown: kroon. Engelsche zilveren munt van vijf shillings: drie gulden.

Curb-market: een vrije effecten-markt te New-York.

Currency: wettig betaalmiddel, zoowel specie als papier.

Cyclostyle: toestel om van geschreven stukken afdrukken te maken.

Deal: een corner door één persoon gedreven.

Dealer: handelaar, koopman.

Debenture: hypotheek; schuldbekentenis, waarvan rente en aflossing zijn gewaarborgd door bepaald daarvoor aangewezen onderpand.

Deferred: uitgesteld.

Delivery: handelen ‘for delivery’ geschiedt aan de Londensche beurs meestal ten behoeve van verkoopers van fonds, die niet in de gewone liquidatie kunnen afleveren. Men verkoopt dan ‘for delivery’: op een bepaalden datum.

Differences; verschillen tusschen aan- en verkoopen van fonds te Londen.

Drawback: teruggaaf van in- en uitvoerrechten.

Dull: flauw, slap.

[p. 163]

Eagle: Amerik. gouden munt van 10 dollars.

Exchange: omruilen, wisselen; als zelfstandig naamwoord: beurs.

Exchequer bills: schatkistbiljetten in Engeland, welke door tusschen komst van de Eng. bank worden uitgegeven.

Fair: billijk, oprecht.

Fair trade: wederkeerige bescherming.

Fancy-artikelen: weelde-artikelen.

Fashion: mode.

Fee: loon, salaris.

Fob: f.o.b.: free on board: vrij aan boord; zonder onkosten op 't schip leveren.

Free trade: vrijhandel.

Freight: vracht.

In full: zonder verdere onkosten of verhooging voor inladen enz.

Gallon: 4.54 Liter.

Gonje: gunny, zakken goed.

Grangers: Amerikaansche sporen, welke voornamelijk graan vervoeren.

Greenbacks: papieren geld in Amerika, zoo genoemd naar de kleur aan den achterkant.

Guinje: guinea.

Hammered: gehamerd. Wanneer een lid van de Londensche effectenbeurs zijn betalingen staakt, wordt daarvan kennis gegeven door twee beursbedienden, die met een houten hamer drie maal op hun zitplaats kloppen om de attentie te trekken.

Hogshead: Eng. maat voor vloeistoffen.

Hundredweight: Cwt: 50.8 K.G.

Imperial standard: in Engeland de wettelijke normaal-standard.

Inch: lengtemaat van 2.54 cM.

Indent: order voor goederen van een agent in 't buitenland met volledige opgave van bijzonderheden en conditiën betreffende prijs enz.

Index-numbers: methode om de gemiddelde prijsbeweging van het geld te meten.

Insider: ingewijde, iemand die op de hoogte is.

Instalment: storting, betalings-termijn.

Jobber: beursspeculant.

Keel: Engelsche kolenmaat: 21.54 ton.

Legal tender: wettig betaalmiddel.

Liability: verplichting, welke op niet-volgestorte aandeelen rust; schuld.

Limited: begrensd, bepaald. Toevoeging bij den naam van die Engelsche vennootschappen, waarbij de aansprakelijkheid op 't aandeelenkapitaal beperkt is.

Lloyd: maatschappij voor zeeverzekering.

Load: last, lading. Inhoudsmaat: 40 Eng. kub. voet.

Loan: leening.

Lock-out: uitsluiting; 't collectief gedaan geven aan werklieden.

Lombard street: naam van de Londensche effectenbeurs.

Long: Amerikaansche uitdrukking voor een haussier.

Mail: postverzending naar en van overzeesche gewesten.

Manager: directeur.

Margin: storting voor ontstaan prijs-verschil.

Maturity: vervaldag.

Mortgage: hypotheek.

Mortgage-bonds: pandbrieven.

On call: op aanvraag.

Order: bestelling van waren (vroeger uit het Fransch ontleend in den wisselhandel).

Patent: octrooi.

Pence: meervoud van penny.

Pool: (in Amerika) zie corner^2.

Proxy: volmacht, procuratie.

Put: baisse-optie.

Receipt: ontvangst, bewijs, kwitantie.

Receiver: ontvanger, beheerder.

Receiver certificaten: schuldbrieven door den beheerder eener maatschappij uitgegeven om met de opbrengst daarvan de hoogst noodige uitgaven te kunnen bestrijden.

Ring: corner. Zie aldaar.

Royalty: aandeel in den verkoopsprijs.

Safe: veilig, zeker, buiten brandgevaar.

Safe-deposit: ijzeren of steenen brandvrije kluis.

Sale: verkoop.

Scrips: tijdelijke certificaten.

Self-balancing ledgers: sub-grootboeken, waaruit men door een sluitrekening op zichzelf een proefbalans kan opmaken.

[p. 164]

Settlement: vereffening, liquidatie.

Settlement days: liquidatie-dagen op de Londensche beurs.

Share: aandeel.

Short: Amerik. uitdrukking voor baissier.

Slump: plotselinge daling in koersen.

Stag: naam op de Londensche beurs voor personen, die bij de uitgifte op een nieuw fonds inschrijven, om het zoo spoedig mogelijk na toewijzing te verkoopen.

Stock: stam; voorraad, kapitaal, effecten.

Stock Exchange: effectenbeurs.

Stockbroker: makelaar in effecten.

Stockjobber: effectenhandelaar.

Stoploss orders: limites tot sluiting eener openstaande positie met beperkt verlies.

Stop-order: verkooplegorder, om tot een bepaalden prijs te verkoopen, ten einde grooter verlies te voorkomen.

Straddle (New-York): premie-affaire, waarbij de speculant die de premie betaalt, de voorwaarde stelt, dat hij de fondsen tegen den koers van den dag, waarop 't contract gesloten wordt, ontvangen of leveren mag.

Sysee-silver: Chineesch zuiver zilver.

Tank: waterbak; ijzeren petroleum-reservoir.

Tape: electrische machine, waarop men alle prijzen kan lezen gedurende den tijd, dat de beurs open is.

Ticket-day: dag waarop de tickets of briefjes tusschen koopers en verkoopers gewisseld worden.

Trade: handel, bedrijf, ambacht.

Trade-mark: handelsmerk.

Trader: koopman; koopvaardijschip.

Trade-union: vakvereeniging.

Truck: ruiling.

Truck-systeem: systeem waarbij de arbeiders in waren, in plaats van in geld worden uitbetaald.

Trust: ondernemers-vereeniging.

Trustee: beheerder van goederen of vermogen.

Type: vorm, model.

Typen: verkorting van typewrite: met de schrijfmachine schrijven.

Typewriter: schrijfmachine.

Typist: de persoon die met de schrijfmachine schrijft.

Unit: eenheid.

Warrant: pakhuisbewijs, pandbewijs. Document, waardoor men zich tegen schade vrijwaart.

Yard: Eng. lengtemaat: 0,914 M.

Merkwaardige echt Nederlandsche handelswoorden

Aam: vrachtmaat van 4 ankers.

Aanhalen: in beslag nemen.

Aanlappen: verkoopen.

Aanleggen: 't noodige verrichten om een schip te bevrachten naar een bepaalde haven.

Aanpraten: iemand door mooi praten iets zoo aannemelijk maken, dat hij het koopt.

Aansmeren: te duur verkoopen.

Aanzeggen: 't berichten aan den kooper, dat de door dezen op termijn gekochte goederen in ontvangst moeten worden genomen.

Afbrengen: weer vlot maken; in diep water brengen.

Afbrokkelen: (van koersen) gaandeweg lager worden.

Afmijnen: kooper worden door ‘mijn’ te roepen bij een verkoop.

Afpingelen: kleingeestig afdingen.

Afstappersgeld: schadeloosstelling aan de reizigers bij staking der reis.

Averij: alle schade, die het verzekerde schip overkomt in den tijd, die tusschen 't begin en het einde van het zeegevaar verloopt.

Aversie-koop: koop op den roes, en bloc.

Bediening: werk van den cargadoor bij 't laden of ontladen van schepen, waarvoor hij iets rekent.

Bekocht zijn: door den verkooper bedrogen zijn.

Belasten: op iemands rekening brengen.

Benaderen: beslag leggen op goederen, waarvan bij invoer geen of te weinig belasting betaald is.

Beschikken: in ontvangst nemen.

[p. 165]

Bijlbrief: schuldbrief, waarin wordt aangeteekend, hoeveel jaarlijks aan kapitaal en interest wordt afgedaan.

Bijlegger: schip, dat naar elders bestemd is, maar dat uit nood gedwongen is een haven binnen te loopen.

Bodemerij: overeenkomst, waarbij geld wordt gegeven op onderpand van 't schip of andere aan zeegevaar blootgestelde belangen, onder voorwaarde, dat bij aankomst van 't schip de schuldeischer zijn vordering op de verbonden voorwerpen zal kunnen verhalen. Gaan deze verloren op de reis, dan verliest de schuldeischer zijn recht of althans hij kan het tot geen hooger bedrag dan de waarde der goederen uitoefenen.

Boordvrij: de kooper verschaft scheeps-ruimte ter plaatse waar het goed ligt, de verkooper betaalt weegloon en overboord-werken. Boordvrij: gezond.

Dading: overeenkomst, vergelijk.

Dekken: zekerheid geven voor betaling.

Dekking: zekerheid, onderpand.

Dobberen: niet vast zijn (van koersen).

Doode hand (rechtstaal): goederen in de doode hand: welke toebehooren aan instellingen, zoodat zij niet door erfrecht kunnen overgaan op anderen en daardoor ontkomen aan successierecht.

Eensgevend geld: de som, die voor een bepaald stuk wordt genoteerd.

Fust: zak; overfust: overzak.

Gedegen: zuiver, onvermengd.

Gestort: los.

Gewijsde (rechtstaal): een vonnis, dat in kracht van gewijsde is ingegaan, is een vonnis waarvoor door 't verstrijken van den bepaalden termijn geen hooger beroep meer open staat.

Goedgewicht: korting, die groothandelaren toestaan als tegemoetkoming van den doorslag, die men in den kleinhandel geven moet.

Handlichting (rechtstaal): door handlichting kan een minderjarige meerderjarig worden verklaard.

Harpen: de tarwe, rogge over een harp (zeef) laten loopen om ze te zuiveren van onreinheden.

Inklaren: aangifte doen van de door een schip aangevoerde lading om de inkomende rechten te betalen.

Jan: (Amsterdam) benaming voor 't publiek op de beurs.

Kadraaien: 't af- en aanvaren van en naar op stroom liggende schepen om met de bemanning handel te drijven.

Kantje: vaatje. Een kantje haring.

Kaplaken: extra-premie, welke de scheeps-gezagvoerder ontvangt boven de bedongen vracht.

Kasceelen: ceelen, die voldoen aan de door de Amsterdamsche liquidatie-cassa gestelde eischen voor levering tegen termijn-contract.

Kaveling: bij een verkoop, de goederen die één koop vormen.

Kort papier: handelpapier, dat binnen weinige dagen na de acceptatie vervalt.

Kortzicht: koers voor wissels, die op korten termijn vervallen.

Zonder kosten: zonder proces. In geval van non-betaling mogen geen kosten voor protest gemaakt worden.

Kras: voorman, leider van een afdeeling werklieden.

Kreupele standaard: wanneer in een land, dat den dubbelen standaard heeft, de aanmunting van standpenningen voor rekening van particulieren is verboden.

Lading breken: beginnen te lossen.

Langpapier: tegenovergestelde van kort-papier. Zie aldaar.

Langzicht: koers voor wissels die op langen termijn vervallen.

Legger: 1) lijst, register, 2) inhoudsmaat.

Legorder: order geldig tot herroeping toe.

Levendig: de beurs is levendig; de zaken gaan vlug van de hand.

Lichter: vaartuig, bestemd tot berging en vervoer van goederen op korte afstanden.

Liefhebber: haussier. In de liefhebberij zijn: speculeeren à la hausse.

Lippen: 't door een makelaar handeldrijven in die artikelen.

Logboek: scheepsjournaal.

Looden: met een dieplood meten.

Lusteloos: de markt is lusteloos: wanneer er geen vraag genoeg is.

[p. 166]

Mis: jaarmarkt.

Monster: men onderscheidt:

Typemonster: hetwelk het algemeen karakter van een partij weergeeft en verstrekt wordt indien het

Koopmonster nog niet kan worden gezonden. Dit is het monster waarop gekocht wordt.

Uitvalmonster: het bevestigings-monster, hetwelk gezonden wordt, zoodra een koop tot stand is gekomen.

Onderwicht: 't te geringe gewicht van koopwaar.

Ongedekt: zonder zekerheid van betaling.

Ongelden: onkosten.

Openen: b.v. Lijnzaad opende vast of op termijn opende vast, doch later op den dag is een daling ingetreden.

Openbare koopvrouw: die onafhankelijk van haar man handel drijft.

Opzolderen: op zolder leggen.

Overslaan: ontvangen, nawegen en weer opslaan ten behoeve van den nieuwen eigenaar.

Paraaf: verkorte handteekening.

Piksel: minderwaardige boonen, door de koffiepiksters in de koffie-verlezerijen uit de partijen, zooals die uit Indië komen, uitgeschoten.

Plok: opgeld, dat bij openbare verkoopingen aan hem wordt betaald, die 't hoogst inschrijft of biedt.

Pluk: 1) oogst; 2) plok.

Prijshoudend: b.v. Partijen prijshoudend.

Redderen: de schade afnemen en de goederen in nieuwe zakken overstorten.

Roode getallen: interestgetallen, voorkomende in een rekening-courant betrekking hebbende op die posten, welke vervallen na den dag, waarop zij is afgesloten. (Die getallen worden met rooden inkt geschreven).

Rouwkoop: geld, dat men geeft, om een gesloten koop te vernietigen.

Schommelen: op en neergaan van prijzen, koersen.

Slap: de markt is slap: er is weinig vertier.

Sluiten: de markt sloot flauw of het slot was flauw.

Snaai: voordeel, winst.

Snaaien: heimelijk iets tot zich nemen, meer in rekening brengen dan werkelijk gekocht is.

Snees: twintigtal.

Spillage: datgene wat, gedurende de verzending, verloren gaat.

Stam-actie: oorspronkelijk aandeel.

Stijf: de markt is stijf; wanneer de goederen tegen den gevraagden prijs of hooger worden verkocht.

Stille uitslag: bijzondere korting bij zekere koopwaren. (Men hing stilletjes een gewichtje aan den arm der balans.)

De stoomende hoeveelheid: op stoomschip onderweg.

Storten en tarren ledigen en wegen van vaten enz. om de netto tarra te bepalen.

Storten en wegen ””

Strijkgeld, (Trekgeld): bedrag, dat men (op sommige plaatsen) bij een verkooping van huizen enz. als premie voor inzet of hooging betaald krijgt.

Strooman: iemand, die zijn naam leent voor een zaak, maar er niet financiëel bij betrokken is.

Stuwage: plaatsing van de goederen in een schip.

Stuwen: dicht opeenpakken.

Tarren: de tarra bepalen.

Toebeurs: gesloten beurs; betalen zonder geld.

Traag: met weinig kooplust; de markt is traag.

Trekken: een wissel op iemand afgeven.

Trekker: hij, die een wissel op iemand afgeeft.

Uitgestelde schuld: staatsschuld, die voorloopig geen rente afwerpt.

Per uitgifte: op levering na uitgifte.

Uitklaren: aangifte doen bij den fiscus van naar 't buitenland vertrekkende schepen en van de goederen erin.

Uitschieten: schiften; de mindere soort eruit halen.

Uitschot: 1) voorschotgeld, 2) minderwaardige soort.

Vast verloop: de markt heeft een vast verloop, is niet slap.

[p. 167]

Verhaal: schadevergoeding.

Verkavelen: in perceelen verkoopen.

Verlegen: door liggen bedorven.

Verschot: verscheidenheid van keuze.

Versnijden: vermengen, vervalschen (van vloeistoffen).

Vervrachten: een schip verhuren om goederen te verzenden.

Volgbriefje: machtiging tot afgifte van daarin genoemde goederen.

Voorzien: het herstellen van schade aan emballage, zoodat de goederen in goeden toestand kunnen worden verzonden.

Vraag: kooplust.

Vrij langs boord: alle kosten zijn voor rekening van den verkooper tot langszijde van de stoomboot.

Vrije hand: iemand de vrije hand laten: vrijheid van handelen geven.

Waarloos: alles wat ingescheept wordt om onbruikbaar geworden voorwerpen te vervangen (touwen, zeilen enz.).

Walkapitein: iemand, die aan wal toezicht houdt over de reederij.

Wan(adjectief): niet geheel gevuld; wanneer klaarblijkelijk aan den inhoud van de balen wat ontbreekt, spreekt men van wanne, en is 't verschil gering, van slappe balen.

Water: benaming voor die obligatiën, welke worden uitgegeven zonder eenig onderpand.

Wik: hoeveelheid, die in een stadswaag in één keer op de schaal gewogen wordt.

(de) Zeilende hoeveelheid of voorraad: op zeilschip onderweg.

Dat er in deze lijst verschillende vertalingen uit vreemde handelstalen ingeslopen zijn, kan ik wel vermoeden, maar niet afdoende bewijzen. Gaan wij nu van boven naar onder nog eens de verschillende handelskringen na. Eerst zullen we iets zeggen over de groote beursmannen en de taal der beurs-berichten. Daarna bespreken wij den handelsbrief en de advertenties, aan bijna alle klassen gemeen, om ten slotte even stil te staan bij de marktwelsprekendheid en de straatroepen, de reclame van den proletarischen koopman. Behalve de verregaande afhankelijkheid onzer handelstermen, toont onze handelstaal ook in haar woordvorming, zinbouw, woordenkeus en stijl nog zoo overtuigend duidelijk, dat de grootere handelskringen van den nieuweren tijd geheel en al internationaal zijn. Zoo komen, behalve in de jongenstaal, de studententaal en de rechtstaal vooral in onze handelstaal, allerlei afkortingen voor in verbijsterende mate. Men zie b.v.slechts blz. 15-23 in het Woordenboekje van D. Smit, en deze lijst is nog verre van compleet. Ik noem hier alleen 1^o. de zoogenaamde initiaalverkortingen. Juist als in Italië, Duitschland en Engeland noemt men allerlei samengestelde uitdrukkingen met hunne als woordklanken aaneengeregen initialen: cif (sif): cost, insurance, freight; fob (fəp): free on board; Agfa: Aktiengesellschaft für Anilinfabrikation; Hakatisten (Hansemann, Kennemann, von Tiedemann); Wotanlampen, gloeilampen met draden van een legeering van Wolfram en Tantal; Osram-lampen uit Osmium en Wolfram. Dit verschijnsel komt waarschijnlijk uit de Jodentaal. In de oudste Jodenduitsche geschriften komt dit reeds voortdurend voor. 2^o. Hierbij zijn wij echter al overgegaan naar de willekeurige vorming van nieuwe namen. Die schieten tegenwoordig als paddestoelen uit den grond. Sommige herinneren nog min of meer aan bestaande woorden, andere schijnen

[p. 168]

er juist een eer in te stellen op niets ter wereld te gelijken. Ze zijn dan ook absoluut internationaal. De ‘Ulk’ gaf er laatst een vermakelijk lijstje van, dat wij bij de behandeling der reclame hierachter afdrukken. 3^o. Nog vermakelijker voor den buitenstaander zijn de stoute brachylogieën der beursberichten. Zulk een personificeering hadden wij hier niet verwacht.

Suiker kalm. Raapolie vliegend ƒ33. Tin bleef deze week zeer vast gestemd en sluit willig. Biet opende laag, herstelt zich later, sluit vast. IJzer was loom, lood gemakkelijker. Lijnzaad zeer vast en opgewonden. Appelen en pruimen met meer attentie. Hars was sterk fluctueerend. Koolzaad verkeert voortdurend in vaste stemming. Nationale Staatsfondsen iets luier. Het aanbod bestond uit cross-breds waarop Engeland in 't bijzonder reflecteerde. De fraaie Victoria-wol ging tegen volle prijzen in Continentale handen over. Wol van goede stijl blijft levendig gezocht. Het Continent toonde meer belangstelling in merinos. België gaf goeden steun aan de scoureds. Suikermarkt flauw. Geraffineerd kalm. Warm weder. Bewolkte lucht. Palmolie met meer vraag. Indigo zonder afdoeningen. Raapolie is vast doch stil. Oude oogst flauw. Lijnolie was deze week kalm gestemd. Thee Ceylon vast met algemeene attentie. Ook rogge kon verbeteren. Supermeel in de tolstad prompt ƒ27.50. Partijen Indische gezocht.

Men vindt er ook nog berichten over koffiestemming, locostemming, termijnstemming, enz., en al die stemmingen zijn dan beurtelings levendig of lusteloos, slap of vast, kalm of stijf, vlug of lui, stil of traag, loom of opgewonden. De koersen dobberen, schommelen, gaan op en neer, zijn gedrukt, tendeeren omlaag, stijgen plotseling, worden neergeworpen, houden zich of verstijven zelfs, klimmen en vliegen of brokkelen af. Sic. 4^o. Sommige constructies klinken zeer ouderwetsch naar de rechtstaal heen: Noorsche vetharing bedingt KKK 48 à 49. Vette varkens gelden ƒ0.54 per K.G. De inversie na en vertoont zich ook hier: de stemming der markt was flauw, en ging er zoo goed als niets om. Suiker op grootere schaal aangeboden en werden hiervan zelfs posten afgegeven van 3,36 cents. Zelfs het juweeltje dezelve blinkt hier nog in ongerepten glans: de spiritusmarkt bleef onveranderd evenals de prijzen, dezelve zijn:.... Al deze voorbeeldjes noteerde ik uit de Beurs- en Handelsberichten van slechts 4 of 5 dagen in een onzer groote bladen.

Het allervoornaamste genre van koopmansstijl wil ik hier nog iets nader beschouwen: den koopmansbrief of de handelscorrespondentie. Het woord brief is een Latijnsch leenwoord uit breve ontstaan, en dat is waarlijk geen toeval. Breve is een verkorting van breve scriptum. d.w.z. kort geschrift. Welnu. Deze breven waren aanvankelijk alleen oorkonden van de kanselarijen, zoowel kerkelijke als wereldlijke. Voor pauselijke brieven is deze Latijnsche naam nog heden bij alle Christelijke volken in zwang. Gelijk wij boven zagen hebben zich nu uit deze Latijnsche oorkonden vooral, dank zij de Hanze, in de 13^de eeuw eerst de Latijnsche, en later in de 14^de eeuw de Nederduitsche en Nederlandsche koopmansbrief ontwikkeld. Nog in de 15^de

[p. 169]

eeuw is de omlijsting van den Nederlandschen brief heel en al Latijn. 1^o. het adres: honorabili viro; 2^o. de datum: datum of scriptum; 3^o. het jaartal: anno Domini; 4^o. het onderschrift: vester totus, vester humilis, paratum in omnibus obsequium enz. enz. En nog thans herinneren allerlei eigenaardigheden onzer correspondentie aan den Latijnschen kanselarijstijl: ook wij spreken nog van datum, van geachte en zeer geachte heer, ook wij teekenen nog totus tuus of dienstwillige dienaar, enz. In de 16^de en 17^de eeuw kwam met het verval van den adel, en de opkomst der burgers, een heele titulatuur-verschuiving in de briefwisseling. Vooral de vleiende Joodsche handelaars hebben hier invloed. Een groot handelsman werd: hoogwelgeboren of hoogedelgeboren of eerentfest; weledel is bij ons thans zoowat het allerminste wat men op iemands adres van hem zeggen kan. Maar niet alleen in de titels, ook in de keuze der zinswendingen voor de gewone aanloopjes en sluitzinnen, betrachtte de koopman nog eeuwenlang tot op den dag van heden, een traditioneele breedsprakigheid, die des te opvallender uitkomt, daar hij overigens in de eigenlijke bestelling of factuurmededeelingen een verregaande beknoptheid in acht neemt, en zich allerlei uitlatingen veroorlooft, ja soms een telegramstijl nastreeft, en deze tweeslachtigheid in den handelsstijl zal voorloopig ook wel niet veranderen. Daarvoor liggen de psychologische gronden van beide verschijnselen, te diep en te breed in het wezen van zijn koopmanschap geworteld. Van den eenen kant toch is een koopman altijd karig op zijn tijd en heeft dus alleen aandacht voor het voornaamste, zoodat bij hem, maar om heel andere redenen, ook een soort Creoliseeringsproces merkbaar is. Maar van den anderen kant moet hij zijne klanten naar de oogen zien, hij mag hen niet afstooten door ongewone afwijkingen, hij moet beleefd zijn, ook al kost dat eenige plichtplegingen en kostbaren tijd. Maar juist die practijk om zoo beleefd en toch zoo kort en tevens zoo duidelijk mogelijk z'n handelsberichten in te kleeden, heeft den koopman tot een taalpsychologische ontdekking geleid, die tot op den dag van heden in alle grammatica's gemist wordt: ik bedoel het onderscheid tusschen het psychologisch onderwerp en het psychologisch gezegde. Om zijn brief namelijk gemakkelijker lees- en verstaanbaar te maken, schrijft de handelsman niet alles zoo maar achter elkander, maar maakt allerverstandigst van de ruimteverdeeling op z'n briefvlak gebruik, om den lezer altijd op dezelfde plaats dezelfde onderdeelen van z'n bericht te laten terugvinden. Zoo is het met het hoofd van den brief, den datum, de cijfers, de bestellingen, enz., maar zoo gaat het bovenal met het psychologisch onderwerp en gezegde. In afwachting van ons vijfde deel, dat hierover in den breede zal onderrichten, verwijs ik den lezer naar De Nieuwe Taalgids Deel V, 1911 blz. 273 vlgd. en Deel VI, 1912 blz. 132 vlgd. Drukken wij daartoe eerst eenige brieven af uit Bergman-Eymael: Nederlandsche Handelscorrespondentie.

[p. 170]

28. Kooper doet verzendingsopgaaf aan verkooper.

Amsterdam, 14 September 1903.

Den Heer K.M. van Beveren,

Hoorn.

Mijnheer,

Van onzen inkoop, dato 25 Augustus l.l., hebben wij nog van U te ontvangen:	... Psych. subject
50 balen prima 1903 bruin mosterdzaad.	... Psych. praedicaat
Wij verzoeken U hierdoor beleefd deze te willen merken met	... Psych. subject
1/50	...Psych. praedicaat

en vrij langs boord te doen bezorgen aan de Hamburger boot, welke Woensdag a.s. van hier vertrekken moet.
Bericht van afzending zien wij gaarne tegemoet. Wij zullen zelf zorgen voor het uitschrijven der connossementen naar Hamburg en der verder voor de inlading benoodigde papieren.

Hoogachtend,

Korteweg & Co.

35. Bank zendt verkooper remise voor rekening van kooper.

Weenen, 28 Juli 1903.

Den Heeren Kinsbergen & Co.,

Nijmegen.

Mijne Heeren,

In opdracht en voor rekening van den Heer Stanislas Zdansky, te dezer stede, zenden wij U hierbij;	... Psych. hoofdsubject
ƒ1500.30 in een chèque op Amsterdam,	... Psych. hoofdpraed.
tot vereffening van een bedrag van	... Psych. bijsubject
Kr. 2974.34	... Psych. bijpraedicaat

Gelieve genoemden Heer voor dit bedrag te crediteeren en ons de goede ontvangst dezer remise te melden.

Hoogachtend,

Wiener Bank.

Chèque

D. Deutschmann. C. Kalb.

[p. 171]

43. Importeur doet aanbieding van Amerikaansche artikelen.

Amsterdam, 18 September 1903.

Den Heeren W. Nederhorst & Zoon,

Amsterdam.

Wij hebben de eer, U te berichten, dat wij in de gelegenheid zijn, U aanbiedingen te doen in artikelen van Amerikaansch fabrikaat. Mocht U een van de volgende kunnen gebruiken, dan zal het ons aangenaam zijn, U prijsopgave te mogen zenden van:

... Psych. subject

Schrijfmachines,	Machinerieën,	... Psych. praedicaat
Naaimachines,	Gereedschappen,	"
Rijwielen,	Phonografen,	"
Rijwielonderdeelen,	Phonograafbenoodigdheden.	"

Tegenwoordig verkoopen wij zeer veel phonografen en kunnen U daarin de volgende bijzondere aanbieding doen:

... Psych. subject

1 deugdelijke phonograaf,	compleet voor ƒ12.- min 10% commissie.	... Psych. praedicaat
12 goed gesorteerde rollen.	"	"

Gaarne ontvangen wij Uwe aanvragen en zullen zonder twijfel in staat zijn, ze met voordeelige aanbiedingen te beantwoorden.

In afwachting Uwer geëerde orders,

Hoogachtend,

C.B. Westerling & Co.

77. Exporteur antwoordt handelsagent omtrent fabrikanten- en artikelenlijst.

Amsterdam, 8 Juli 1903.

Den Heer P. de Wal,

Alhier.

Van de door U gezonden fabrikanten- en artikelenlijst is 't volgende voor ons van belang:

... Psych. subject

Rijstlepels, Joh. Müller, Schalke.	... Psych. praedicaat
Kant, Weinmann & Cie., Elberfeld.	"
Messen (speciaal goedkoope), Max Fürbringer, Solingen.	"
Stormlantaarns, Gebr. Koch, Oberleiterbach.	"

De monsters hiervan gelieve U ons omgaand te doen toekomen. Het ons gestuurde monster van flanel ontvangt U bijgaand terug; het genre is voor onze vrienden niet geschikt.

Hoogachtend,

F. Kleinen en Zoon.

[p. 172]

95. Buitenlandsch huis verzoekt aan Hollandschen exporteur om offertes van boter in blikken.

Frankfurt a/M. 18 December 1903.

Den Heer Bernh. Bolleman,

Meppel.

Wij vernemen, dat Uwe merken natuurboter in de Nederlandsche koloniën zeer gewild zijn, en zouden daarom gaarne Uwe uiterste prijsopgaven ontvangen voor Export-boter in:

... Psych. subject

dubbele vaatjes van 5 Kilo	... Psych. praedicaat
blikken van 1 Pond	"
blikken van 2 Pond	"
blikken van 3 ½ Pond	"
en blikken van 10 Pond	"

Prijzen te stellen fob. van eene Hollandsche haven, netto Cassa, betaling tegen overgaaf der documenten per chèque op eene Bank te Amsterdam of Rotterdam.

Gelieve ons 2 blikken van 1 pond als monster te doen toekomen.

Hoogachtend,

Blach & Werdersheim.

162. Agent gaat accoord met gezonden provisie-rekening.

Rheijdt, 18 Juli 1903.

Den Heeren F. Claessens & Co,

Maastricht.

Boekhouding. Wij kwamen in het bezit van Uwe letteren van eergisteren met Provisie-nota over het eerste halfjaar en hebben deze nagezien en accoord bevonden.

Dientengevolge hebben wij Uwe rekening belast met:	... Psych. subject
ƒ322.45 per 31 Juli.	... Psych. praedicaat

Hoogachtend,

Hirschfeld & Co.

Men ziet het duidelijk in de aangehaalde brieven; de bewuste synthese in het koopmanshoofd geldt hier niet ik of wij en de heele rest van den zin; maar de eerste zinhelft, gewoon doorgeschreven, en de tweede zinhelft, op een nieuwen regel, midden in den brief gezet. Het eerste stukje geeft altijd aan, waar het over gaat, het tweede wàt er nu eigenlijk van ìs. Wij zien hier ook al aanstonds dat soms nevenschikkend twee zulke synthesen achter elkaar volgen, maar dat in andere gevallen, een der beide synthesen over de andere domineert, zoodat we naast een hoofdsynthese met hoofdsubject en hoofdpraedicaat, een bijsynthese met bijsubject en bijpraedicaat aantreffen. In de bovenstaande brieven stond altijd het psychologisch subject voorop. In andere gevallen staat het erachter. Veelal echter staat het psychologisch praedicaat tusschen het begin en het einde van het psychologisch subject ingeklampt.

[p. 173]

33. Verkooper verzoekt kooper het hem toekomend bedrag bij eene bankinstelling te storten.

Amsterdam, 20 Juli 1903.

Den Heer Arend de Jong,

Zwolle.

Mijnheer,

Wij hebben het genoegen, U hierbij factuur te doen toekomen over 20 balen koffie, welke heden per boot, zonder assurantie, aan Uw adres werden verscheept, en verzoeken U het bedrag daarvan:	... Psych. subj. 1^ste helft.
ƒ854.35	... Psych. praedicaat
te willen storten in het credit onzer rekening bij de Overijselsche Bank, a costi.	.. Psych. subj. 2^de helft.

Onder aanbeveling voor Uwe verdere orders,

Hoogachtend,

Gebrs. Siedenburg.

Factuur.

34. Verkooper verzoekt kooper, het hem toekomend bedrag ter beschikking te houden van eene bankinstelling.

Amsterdam, 25 Juli 1903.

Den Heeren Nieuwerkerk & De Ruyter,

Alhier.

Mijne Heeren,

Hierbij zend ik U mijne rekening over 320 St. buffelhuiden en verzoek U het bedrag daarvan:	... Psych. subj. 1^ste helft.
ƒ4023.65	... Psych. praedicaat
ter beschikking te willen houden van de Twentsche Bank Vereeniging, welke daarover per quitantie zal disponeeren.	... Psych. subj. 2^de helft.

Hoogachtend,

D. Meulevelt.

Rekening.

32. Expediteur verzoekt verkooper levering van goederen ter verzending aan kooper.

Amsterdam, 3 Juli 1903.

Den Heeren Hemsing & Co,

Amsterdam.

Mijne Heeren,

Volgens bericht van de Heeren Talsperr & Schmüll te Dresden, heb ik van U te ontvangen:	... 1^ste Psych. subject
36 balen Koffie	...1^ste Psych. praed. en tevens 2^de psych. subj.
welke ik U beleefd verzoek te willen bezorgen, goederenloods Staatsspoor, Kadijk, in samenlading, te adresseeren met B.S. II. ^1)^2) aan de heeren Talsperr & Schmüll te Dresden.	... 2^de Psych. praedicaat

Hoogachtend,

B. Leeuwenstein.

1) Het verrichten van de noodige douane-formaliteiten, om goederen, welke van het buitenland worden ingevoerd of in entrepôt opgeslagen liggen, in ontvangst te kunnen nemen.

2) B.S. II = Begleitschein zwei.

[p. 174]

Eéne conclusie houden wij hier voor onze latere ontleding vast: de grammatisch-logische zinsontleding, stemt volstrekt niet altijd met de werkelijke synthese, van het natuurlijk psychologisch denken overeen. De eerste kan haar nut hebben, om aan kinderen den bouw onzer taal duidelijk te maken, de tweede alleen is belangrijk om den werkelijk bedoelden inhoud te verstaan. Dat toont ons de praktische Nederlandsche koopman, in het systeem van zijn brìefindeelingen beter, dan alle oude Nederlandsche grammatica's te zamen. Laten wij er echter oogenblikkelijk bijvoegen, dat dit geen eigenaardigheid is van de Nederlandsche koopmanstaal alleen, maar evengoed in Fransche, Duitsche, Engelsche, Spaansche en Italiaansche handelsbrieven voorkomt. Mijn vermoedens over het ontstaan dezer zeer praktische methode gaan daarheen, dat de Joden, die in het Hebreeuwsch een ontleding kenden veel rationeeler dan de onze, en die later bij de Arabische grammatici tot de theorie van de begin-notie en eind-notie uitgroeide, hier gelijk in zooveel andere eigenaardigheden der handelstaal, weer wel de Urhebers zullen geweest zijn. Men zou mij ten slotte kunnen tegenwerpen, dat er toch wel handelsbrieven te vinden zijn, waarin het zoo in het midden geschreven stukje niet het psychologisch praedicaat is. Ik geef dat gaarne toe: overal komen analogische verschuivingen en complicaties voor (zie het laatste voorbeeld), en het is duidelijk dat hier de functie van psychologisch praedicaat, dat als inhoud gewoonlijk de opgaaf der waar of der geldsom bevat, wel eens uit het oog verloren wordt, en onbewust de neiging ontstaat om alle waren- en geldopgaven, zoo op een nieuwen regel in het midden te schrijven; maar toch zal de juistheid mijner constateering beaamd worden door allen, die met eenig verstand van zaken een betrekkelijk groote verzameling echte koopmansbrieven op dit punt onderzoeken, en zie ik zonder eenige ongerustheid hunne controle tegemoet. Trouwens, dit idee is niet het eerst bij mij opgekomen, maar reeds te vinden bij L. Wendelstein: Die Sprache des Kaufmanns und seìner Korrespondenz Leipzig-Berlin 1912. Menig détail van dit hoofdstuk ontleende ik verder nog aan A. Schirmer: Wörterbuch der deutschen Kaufmannssprache, Strassburg 1911. Natuurlijk zijn deze weinige bladzijden over den handelsbrief slechts een voorloopige schets. Wie de ontwikkeling onzer Nederlandsche handelscorrespondentie uitvoerig wil nagaan, zal behalve vele oorspronkelijke brieven ook zeker de brievenboeken niet mogen voorbijzien. Daarvan zijn er ons uit de vorige eeuwen nog verschillende bekend, zoo de vermeerderde Nederduitsche Secretaris van Mostaert, de Volmaakte Secretaris, de Ghemeene Send-Brieven met Contracten, Obligatiën, Quitantiën, enz. Amsterdam 1662, en de Zendbrieven van de la Serre, 't Nieuwe geopende kabinet van Hoogen Nederduitsche Koopmans en andere brieven, Amsterdam 1750.

Ik meen, dat ik hiermee ook in de taal heb aangetoond, wat ik in het begin van dit hoofdstuk over den handelsman in het algemeen opmerkte: dat hij uitmunt

[p. 175]

door een actueele, praktische, realistische, psychologische scherpzinnigheid. Wat de grammatici met al hun ontleden van duizenden en nog eens duizenden irreëele en onmogelijke zinnetjes niet konden vinden, dat ontdekten de generaties van kooplieden te midden hunner drukke zorgen, in hun zucht om praktisch kort en duidelijk te zijn voor hunne leveranciers of klanten.

Ook bij een tweede blijk van die psychologische scherpzinnigheid wil ik nog even stilstaan: ik bedoel den geest van reclame. Ik ga op de uiterlijkheden nu niet in, en laat de kameelen met hun sigaretten stilletjes voorbijgaan, ik spreek zelfs niet van het aandacht-trekken door den vetten of omgekeerden druk in advertenties, maar ik bepaal me tot het aanprijzen der waar in gewone taal. Allerlei fijn verzonnen psychologische middelen neemt hierbij de moderne handelsman te baat. Hij versmaadt het vaak niet, het argelooze publiek te imponeeren met een bluf van nul komma zes, of met een fiere uiting van zelfbewuste superioriteit; de verschillende firma's steken elkander met glorie of slimheid den loef af, en speculeeren op de klein-menschelijke neigingen hunner afnemers: de angstige, de lekkerbekken, de ijdeltuiten enz. Nu eens nemen ze de lezers beet met den aanloop van een verhaal, of een interessant quasiwetenschappelijk praatje, om dan met een salto mortale onder te duiken: in de overplassende voortreffelijkheid hunner eigen koopwaar; dan weer worden ze door een vlaag van menschlievendheid schijnbaar zoo week, dat ze hun koopers op den schouder kloppen, en heel in vertrouwen hun goeden raad geven, dàt ze zich toch wachten voor de misleidende praktijken hunner concurrenten. Een nog fijner kunstmiddel zijn de gemakkelijke of verbluffende redenaties, waarmee zij, al raken ze soms kant noch wal, vele domme menschen tot diep (!) nadenken brengen: over de voortreffelijkheid van hun product. Ook de suggestie van tot litanieën uitgedijde repetities en als tooverspreuk fascineerende neologismen hebben dikwijls evenveel succes als de humoristische, poëtische of oratorische bevliegingen, die men er bijwijlen aantreft.

Voorop een enkele opmerking over den grammaticalen vorm van sommige onzer advertenties. Het opvallendste kenmerk is, dat er bijna geen verbindingswoordjes of hulpwerkwoorden worden gebruikt. Een | beteekent: dat òf door verschil van letter of nieuwen regel een soort scheiding wordt aangegeven.

I. GRAMMATISCHE VORMLOOSHEID. 1. Gezonde kost | Echte Deventer Koek van... - 2. Longines | Meest betrouwbare Chronometer. - 3. Waltham | De ware tijd. - 4. Amer Picon | Aangenaam en verfrisschend versterkingsmiddel. - 5. Rijwielen | Goedkoopste Adres... - 6. Hercules | Smakelijk als geen andere cacao. Monsters op aanvraag verkrijgbaar. - 7. Thee E. Brandsma. - 8. Gevraagd | een net Dagmeisje. - 9. Winkel-juffrouw gevraagd. - 10. Te Koop | een ezelkar. - 11. Te huur | een benedenhuis... - 12. Prijs per flacon ƒ1.20. - 13. Parapluies van af ƒ2 en hooger. - 14. E. Baters, Grondsteeg. Te beginnen met a.s. Maandag | Groote Winteropruiming. Belangrijke prijsverlaging in alle afdeelingen. - 15. Prins Frederik Biljards | De beste | Oudste Adres. - 16.

[p. 176]

N.V. Electrische Boekbinderij, Speciaal ingericht voor kantoorboeken. - 17. Kantoor en Magazijn | Pepergas 9-11, Hoofddepôt | Rokin 5. - 18. Verschenen bij J. Pietersen: Het land der Droomen door J. Vermeer. - 19. Ruime keuze in de Nieuwste Modellen. | Uitsluitend Prima kwaliteiten. | Billijke Prijzen. | Gemakkelijke Pasvorm. | Maat- en Reparatie-Inrichting aan huis. - 20. Victor Sapers koffie. | Heerlijke Aroma. | Bijzonder voordeelig in 't gebruik. - 21. Prima consumptie | Billijke prijzen | Gezellige zalen | Riant tuinterras | Prachtpanorama over het landgoed... - 22. Manoeuvre-Chocolaad | Het beste merk | Fabriek te Breda. - 23. De huid als een hoop vuur. | Ontzettende Marteling! Ondragelijke pijn. | Dagen dat het geheele lichaam één klomp vuur gelijkt | lange nachten en rustelooze kwellingen | daarna oogenblikkelijke verlichting! | De huid verkwikt en verfrischt | alle branding en jeuk verdwenen! | Duizenden getuigen dit. - 24. Reusachtig voordeelige prijzen | Enorme keuze | Prima goederen. - 25. Hermans in de ... Keizerstraat | Byouterieën, lederwaren. - 26. Berijdt Bakkers banden. | Zijn duurzaam | snel | vertrouwd. - 27. Plancius' Karnemelkspap. - 28. van Rijn's Mosterd | Utrecht | de beste. - 29. Wierook | Blommesteyn | Apotheker | Nijmegen | Essences. - 30. Solo Margarine | in de fijne keuken. - 31. Torpedo-vrijwielremnaaf | de beste. - 32. Monsters en prijs op aanvraag. - 33. Succes verzekerd. - 34. In 't begin welkom, op den duur onafscheidelijk.

II. BLUF. 1. Elk rechtgeaard H.B.S. 'er gebruikt Kwatta's Manoeuvre-Chocolaad.- 2. De tand des tijds heeft geen invloed op hout, steen, metaal enz. als deze met Velvine beschilderd zijn. - 3. Reusachtige prijzen voor export-varkens besteedt K. Derksen. - 4. Favoriet tablet | tien verschillende smaken. - 5. Een schat voor Dames en Dochters. | De Praktische Knipkunst, | Volledige Handleiding om zonder vakkennis de geheele Garderobe voor Dames, Meisjes en Jongens, ook Linnengoed, naar elke Mode, voor ieders smaak, op de eenvoudigste wijze volgens practicale Amerikaansche manier en tot nu toe onbereikt stelsel te leeren knippen en garneeren. | Geen Kostuumschool meer, geen mondeling Onderwijs meer noodig. Elke Dame, elke Dochter dadelijk volmaakte Coupeuse; met behulp van deze handleiding onmiddellijk Tailles, Blouses, Ochtend-, Gezelschap- en Reformjaponnen, Rokken van verschillenden aard, Mantels, Capes, Meisjes-, Kinder- en Jongensgarderobe, benevens Linnengoed.-6. Reuzenvoorraad boeken vindt men steeds bij...-7. Attentie! | Kenners roemen om strijd...'s worst en fijne vleeschwaren | delicatesse-spek | echte harde boerenmetworst. - 8. Onvergelijkelijk schoon | Deze uitvinding brengt een geheele omwenteling in de spreekmachines. | Gelijk een spiegel, die getrouw het beeld weerkaatst geeft dit instrument de gevoelens der artiesten en de muziek in al haar schoonheid weer. | Geen naaldverwisseling meer. | Speelt met onverslijtbaren saffier! Brengt alle toehoorders in verrukking en is het toppunt van volmaaktheid. | Alle andere spreekmachines verkwijnen. - 9. De zolders kraken. | De muren scheuren. | Kolossale enorme opruiming. | Alles fonkelnieuw. | Boeken die handen met goud gekost hebben, nu voor centen. Alles tegen balans-taxatie.

III. ZELFBEWUSTE SUPERIORITEIT. 1. Zonder knetteren, walmen of flikkeren brandt Verkade's Waxine-nachtlicht het aangegeven aantal uren. Het is een nachtlicht waarop ge kunt vertrouwen. - 2. Stelio | steeds kampioen. | Daar kan de concurrentie niets aan doen. - 3. Het groote geheim der Stelio-sigaretten is de zuivere melange. - 4. Het wereldmeesterschap in de horloge-industrie eindelijk veroverd. - 5. Populair en spreekwoordelijk gezegde van de ontelbare Fongers-berijders: het zijn de beste fietsen. - 6, Het is bekend, dat er voor goud, zilver en diamanten geen beter adres is dan... - 7. De Gioconda | Van Houten's cacao | beide wereldberoemd. - 8. Boldoot's Dubbel Blank | het geheim van een

[p. 177]

heldere keuken. - 9. Hoe critischer de kooper onze kleedingstukken bekijkt, hoe liever het ons is. | Wij zullen het van concurrentie-artikelen altijd winnen. - 10. Een verstandige huismoeder zorgt steeds dit huismiddel bij de hand te hebben.- 11. Wij hebben bij u een goeden naam en zullen wel oppassen dien te verliezen.- 12. Gebruikt U Cacao? Ja? Dan betaalt U te veel voor de kwaliteit die U ontvangt. | De kwaliteit is onze reclame. - 13. Olanda Cacao heeft een aroma en fijne smaak, die u bij andere merken nooit zult vinden. - 14. Penkala vulpenhouder met 14 kar. gouden pen en Iridium-punt is een juweel. - 15. Het geschenk van alle tijden. | Boldoot Eau de Cologne | Het beste en eêlste dat ik Uedele kan offreeren | Zooals dezelve van herwaart over door Uedeles Famille geëmployeerd wierdt. - 16. De naam Vredestein op uw rijwielband waarborgt duurzaamheid en elasticiteit. - 17. Een rijwiel met veerende voorvork is in de rijwielindustrie het neusje van den zalm. - 18. Utrechtsche Levensverzekering-Maatschappij. | Maliehuis. | Verzekerd Bedrag ruim ƒ34.000.000.

IV. ELKANDER DEN LOEF AFSTEKEN. 1. Alle boeken geannonceerd door Bollen, Cohen en anderen zijn tegen denzelfden prijs verkrijgbaar bij... - 2. Ringlagers deugen niet behalve die van...- 3. Onze lamp geeft bij gelijk stroomverbruik 50% meer nuttig licht dan iedere andere metaaldraadlamp. - 4. Er zijn meer soorten banden voor den prijs van ƒ5.50 te koop, doch er zijn weinig banden, die aan een groot uithoudingsvermogen tevens een groote snelheid paren zooals Swifture. - 5. Veel wordt als rij-wiel aangeboden dat eigenlijk verkoop-wiel moest heeten. Een rij-wiel in den echten zin des woords is alleen ons... - 6. De Jong's Daalders Gloria Cacao. - 7. Driessen's Daalders Cacao de beste. - 8. Kwatta is de fijnste Daalders Cacao. - 9. Er is maar één Daalders Cacao beter dan alle andere: Flick's Cacao de allerbeste. - 10. Blooker's Daalders Cacao, de Cacao van het heden en de toekomst. - 11. Ik lach omdat ieder beweert, dat zijn systeem van vulpenhouder de beste is. Probeer u Klio eens. - 12. Hoesters zuivert Uw keel, verwijdert de vastzittende slijm, vernietig de ontsteking veroorzakende ziektekiemen, genees de ontstoken slijmvliezen en weldra zal Uw hoest genezen zijn. Misschien zijn er middelen, welke Uw keel reinigen, misschien zijn er middelen, welke de ziektekiemen dooden, misschien zijn er middelen, welke de ontstoken slijmvliezen genezen, doch stellig bestaat er slechts één geneesmiddel, dat al deze eigenschappen in zich vereenigt, in enkele dagen Uw hoest grondig en blijvend zal genezen en U voor verdere gevolgen zal vrijwaren. Dat onschatbare middel is de Abdijsiroop. - 13. Het is onverantwoordelijk een automobiel-lastwagen te koopen zonder den Büsing gezien te hebben.

V. SPECULEEREN OP KLEIN-MENSCHELIJKE NEIGINGEN 1. ANGST. 1. Deze watten zijn het zekerst werkend middel tegen alle pijnen en ongemakken door gevatte koude ontstaan bijzonder voor de zoozeer gevreesde plaag rhumatiek, kiespijn, tandpijn, schouderpijn, spierenpijnen in nek, armen of beenen enz. enz. Bij het heerschende weer kan men spoedig van die booze pijnen verlost zijn door het gebruik mijner sinds 50 jaren veelberoemde watten. - 2. Lijdt gij aan rugpijn, hoofdpijn, duizeligheid, prikkelbaarheid, slapeloosheid, vermoeidheid reeds 's morgens bij het opstaan? Dit wijst er op, dat de nieren niet meer geregeld de schadelijke onzuiverheden uit het bloed afscheiden. De gevolgen hiervan zijn verschillend naar gelang van het gestel van den lijder, want de onzuiverheden tasten eerst het zwakste punt van het gestel aan. Bij eenigen tasten zij de spieren en weefsels aan en veroorzaken zij pijn in den rug, de zijden, de schouders, de armen of beenen, en zwellen de gewrichten op (rheumatiek, jicht, ischias, zenuwpijnen). Bij anderen kristalliseeren de onzuiverheden zich in de nieren of blaas en vormen zij graveel, aangeduid door troebele of beslagen urine, bezinksel in het water, hetwelk de urinewegen aantast en leidt tot pijn in den onderbuik, voortdurende aandrang tot loozing, branderige pijn,

[p. 178]

verstopping der urinewegen en later tot niersteen. Ook kan het zich voordoen, dat het water niet wordt afgevoerd, waardoor blazen onder de oogen, opzwellingen der voeten, enkels, polsen, beenen enz. gevormd worden (waterzucht), terwijl het ook kan voorkomen, dat het levendgevend eiwit ongestoord het lichaam kan verlaten (albuminerie.). Die eenvoudige, verwaarloosde rugpijn kan dus ernstige gevolgen met zich brengen en onmiddellijke verzorging is derhalve noodzakelijk bij het optreden der eerste verschijnselen. Foster's Rugpijn Nieren Pillen genezen de nieren en stellen haar in staat om voortaan volkomen alle schadelijke stoffen uit het bloed te filtreeren, waardoor zij het kwaad in zijn wortels aantasten en uitroeien. - 3. De Tering en haar Prooi. Zooals de tijger zijn prooi besluipt, om op een onbewaakt oogenblik zich daarop te werpen, zoo beloert de tering de beklagenswaardige lijders aan hardnekkige verkoudheid, borst- of longaandoening, asthma, bronchitis, influenza, pleuris, en bespringt hen onverwachts. Bedenkt, dat de tering de vreeselijkste en gevaarlijkste vijand van het volk is, welke jaarlijks meer slachtoffers ten grave sleept, dan de moorddadigste oorlogen ooit deden. Wanhoopt niet, gij kunt genezen, gij kunt de tering voorkomen, en zelfs deze in den beginne genezen, als gij naar goeden raad luistert, als gij niet eigenwijs zijt, als gij onmiddellijk de Abdijsiroop, Klooster Sancta Paulo, gebruikt, hetwelke alle borst-, keel- en longaandoeningen, influenza, asthma, brochitis, pleuris, slijm- en kinkhoest, de verwaarloosde verkoudheid en den hardnekkigsten hoest geneest. - 4. Men valt U aan. Verdedigt U. | Gij wordt aangevallen door dien grooten deugniet, die men ‘Verkoudheid’ noemt. Acht dien vijand niet te licht, gij hoest, en voor dat gij het beseft, zijt gij aangetast door de influenza en staat gij bloot Asthmalijder of Teringlijder te worden. Voorkomen is beter dan genezen. Neem bij het minste kuchje, den geringsten hoest, als gij niest, rilt, fluimt, zoodra gij een verkoudheid hebt, Uw toevlucht tot de beroemde Abdijsiroop. - 5. Zwaarmoedigheid | Herstel | Bloedarmoede | Bleeke kleuren | Bleekzucht enz. op onfeilbare wijze genezen door... - 6. Jeuk! Jeuk! Jeuk! Krabben en wrijven - wrijven en krabben - totdat gij u gevoelt alsof ge bijna die brandende huid van uw lichaam zoudt kunnen halen - totdat het u voorkomt dat gij deze eindelooze dagen van ontzettenden jeuk niet langer verduren kunt - die verschrikkelijke nachten van slapelooze kwellingen. Dan - enkele droppels D.D.D., het beroemde speciale middel tegen Eczema en O! welk eene verkwikking! De jeuk is onmiddellijk verdwenen! Eindelijk verkwikking en rust! D.D.D. is een eenvoudig uitwendig waschmiddel, dat de vurige huid zuivert en geneest, zooals geen ander middel dit doen kan. Een erkend specifiek middel voor Eczema, psoriasis, of eenige andere soort huidziekte. Wonderbaarlijke genezingen door D.D.D. - 7. Spoorwegramp bij Beilen. | Verzekert u tegen Spoor-, Tram- en Bootongelukken.

2. VOOR DE LEKKERBEKKEN. 1. Lekker koken | telkens wat anders op tafel zetten | dat is kunst. | Die kunst leert men volkomen uit het nieuwe kookboek van ... - 2. Neemt proef met mijn heerlijke appelbollen | en oordeelt zelf. - 3. Ideaalerwten | voor erwtensoep. - 4. Kerstkransen | met natuurboter gebakken | Fondant-kerstkransjes | Chocolade-kerstkransjes gevuld met crême. | Onze alombekende bitterkoekjes | Weespermoppen | Wellingtons | Theebanket | Patiences | 't Is een waar genot. - 5. Het allernieuwste | Het allerfijnste | is 'n chocoladebakje met slagroom. - 6. Even fijn als van den brandewijn dien wij fabriceeren is de kwaliteit van onze jenever. | Deze is zacht en vol smaak, geurig en kristalhelder en geeft onze afnemers groote voldoening.

3. VROUWELIJKE IJDELHEID. 1. Artikelen der Parijsche ‘Académie de Beauté’ | diverse soorten Crêmes, Poudres, Brillantines, Tandpasta's enz. enz. | Het Crême Idéale is onmisbaar voor een goede teint en de verzorging der huid. - 2. Onze Dames weten dat een lieflijke glimlach een toovermacht uitoefent, waaraan zich niemand onttrekken kan,

[p. 179]

natuurlijk alleen wanneer de tanden tusschen de zich openende zachte rozenlippen blank en welverzorgd uitblinken. Daarom hechten alle verstandige vrouwen het hoogste gewicht aan de zorgvuldige verpleging van hare tanden bij middel van Odol. - 3. Wie van minder fraaie corpulentie gaarne bevrijd wenscht te zijn, dus magerder wil worden | drinke in plaats van koffie of andere theesoorten bij den maaltijd | English Breakfasttea | merk: ‘Slank als een den.’

4. GEMAKZUCHT. 1. Het kostelijke gevoel | van volmaakte rust | bij gebruik van een goede rieten ligstoel, is wel de moeite waard, nauwkeurig het juiste adres voor het volmaakste model op te sporen. - 2. Gemak en Besparing. | Mokka. C.P. | Direct is een kop heerlijke koffie gereed met dit prima koffie-extract.

5. VROOLIJKHEID EN PLEIZIER. 1. Bal is 't in den Walvischbuik | Alles danst naar oudgebruik | Zóó vol gratie, kunst en zwier | Walsen Prik en Nelle hier | Dat men wis op 't wereldrond | Zelden huns gelijken vond | Er bestaat geen tweede Boek, zoo onschuldig, aardig, jolig, geestig, prettig en grappig als Goeverneur's Prikkebeen. Men kan het niet achter elkander uitlezen, slechts bij gedeelten, anders loopt men gevaar zich een ongeluk te lachen.

6. UP TO DATE. 1. 1. Eénige practische radio-telegraaf-vakschool, annex vormschool | erkende recruteeringsbron van radio-telegrafisten | Rotterdam, Wireless Training College. 2. De jongste circulaire van Z.E. den Minister van Waterstaat roept feitelijk een crisis in de bekleeding der Ijzerconstructies te weeg. De lijnolieverven van ijzer en staal zijn eigenlijk bij gebrek aan beter overgenomen uit den tijd der houtconstructies, waar zij wel op hun plaats waren. Tusschen de vezels toch van het hout vond de lijnolie de noodige zuurstof om tot linoxyn te verharden, bij ijzer en staal moesten zuurstofafgevende stoffen toegevoegd worden; zou bij niet volkomen deugdelijke menging niet nu en dan, indien overmaat aanwezig was, zuurstof aan reeds even aangetast ijzer zijn afgegeven? Verder vond de lijnolie tusschen de houtvezels gelegenheid zich vast te zetten; in de fijne nerfkrasjes van ijzer en staal is dat voor de dikke olie niet mogelijk. Wat roesten door galvanische werking betreft, hout kan geen pool vormen in een galvanisch element; maar ijzer aan den eenen kant, het loodoxyd uit de verf aan den anderen kant vormt, indien de lijnolie met vochtig weder opgebracht is of toevalligerwijze vocht opgenomen wordt, een volkomen galvanisch element. Maar toch moet men aan het loodwit nageven dat de uiterst fijne, zachte, ronde balletjes een ideale verdeelings- en beschermingsstof was voor de chemisch zwakke lijnolie. Nu echter is het oogenblik gekomen om over te gaan tot de typische ijzerverven, de Tenax Bitum. Solutions, die onmiddellijk op het ijzer komen, bitumen neerslaand uit de verdampende oplossing, die met het dunne oplossingsmiddel in de fijnste nerfkrasjes indringen en bestand zijn tegen chemische en electrische inwerking.

VI. BEETNEMERIJ. 1. Indianen | en Boschjesmannen mogen in staat zijn staande te slapen | menschen van zaken, zenuwachtige menschen en zieken kunnen alleen den slaap genieten op een origineele... matras. - 2. De groote repetitie | behoeft niet uitgesteld te worden Mijne Heeren wanneer ge steeds gewend zijt ... tabletten bij u te dragen en daarvan eenige gebruikt, indien ge vreest verkouden te zullen worden. - 3. De droom van een bakkersjongen | vermakelijk familiespel | geven wij cadeau aan de afnemers van de broodfabriek... - 4. Gedagvaard | Een ieder die gedagvaard is kan zijn verdediging opdragen aan... - 5. De wijze | koning Salomo is niet meer. Leefde hij echter nog, ongetwijfeld had hij zich reeds een origineele ... matras aangeschaft. - 6. Een eigenaardige vakterm komt onder de veehandelaren voor. Men spreekt daar van ‘eerlijke dieren’ en bedoelt daarmee, dat deze geen heimelijke gebreken hebben, die zich eerst later openbaren,

[p. 180]

doch werkelijk beantwoorden aan wat men er, op grond van hun uiterlijk en van des verkoopers beweren, van mag verwachten. | Ook op Rijwielgebied zou men die uitdrukking kunnen gebruiken, want ook daar kan vaak een welgelakt en sierlijk gelijnd uiterlijk inwendige gebreken verbergen. Onze rijwielen zijn ‘eerlijke rijwielen’, daarvoor staat de naam U borg. Koopt dus geen rijwielen onder allerlei onmogelijke en ongekende namen. - 7. De schijnbare armen. Men maakt sedert eenigen tijd melding, dat in verschillende landen zieken, die bemiddeld zijn, zich voor behoeftig laten doorgaan, teneinde in de hospitalen geneeskundige hulp en geneesmiddelen te verkrijgen, welke zij noodig hebben. Men kan dergelijke gewoonten niet genoeg laken, daar zij de werkelijk ongelukkigen de hulp doen ontzeggen, waarop zij recht hebben, en zulks te meer, daar alle maagziekten, ingewandsen leverziekten, en de ongemakken die daaruit voortvloeien (hetgeen wel het ¾ der menschelijke kwalen vertegenwoordigt) genezen kunnen worden met weinig onkosten en zonder hulp van den geneesheer, en zulks door het gebruik der plantaardige pillen Cauvin. - 8. Indische nachten. Slapeloosheid is een der plagen, waardoor den Europeaan in Indië het leven verbitterd wordt. De kwaal is bovendien zoo moeilijk te genezen, dat de bekende dr. van der Burg in zijn boek over tropenhygiëne geen beteren raad wist te geven, dan zoo spoedig mogelijk verlof naar Europa aan te vragen. Slapeloosheid in Indië is een gevolg van den uitputtenden invloed van het klimaat en men kan haar slechts overwinnen door lichaam en zenuwen te versterken. Het is derhalve totaal verkeerd zijn toevlucht te nemen tot slaapmiddelen, omdat deze nog meer vermoeien. Sanatogen, het beproefde versterkingsmiddel, dat de eigenschap heeft kalmeerend op de zenuwen te werken, spijsvertering en bloedsomloop te verbeteren, zal, indien een tijdlang geregeld gebruikt, den lijder zijn rustigen en ongestoorden slaap hergeven. Zoo schrijft o.a. de heer S. Grigorieff te Palembang: ‘Hierbij deel ik u mede, dat ik sedert geruimen tijd aan slapeloosheid leed en den raad kreeg om Sanatogen te gebruiken. Na drie flesschen gebruikt te hebben was ik van de slapeloosheid genezen’. Men neme dus terstond de proef.

VII. VERTROUWELIJKE, GOEDE RAAD, uit verregaande zorg en menschlievendheid voor de koopers, met diepe verachting voor alle onedele praktijken. 1. Huismoeders | indien ge uw voordeel zoekt en goede waar op prijs stelt, gebruik dan uitsluitend | ons welbekend merk ‘Oud Vrouwtje’. - 2. Dames | wilt ge niet elken dag staan voor de vraag | wat zullen we eten? Schaft u dan het nieuwe kookboek aan van... - 3. Moeders geeft uw kinderen dagelijks Rona Cacao te drinken, dat is gezonder voor hen en voor hunne zenuwen dan welke andere drank ook; maar let er op dat ge van deze krachtige pittige cacao niet veel noodig hebt voor de bereiding, dan zult ge ondervinden dat ge hun voor uiterst weinig geld het gezondste te drinken geeft dat maar te bedenken is. - 4. Ga niet op jacht | zonder het echte Champion geweer met of zonder ejector. - 5. J. Knap | Bijleveld | Biljartfabrikant | je soliedste adres ook voor reparatie en alle benoodigdheden. - 6. Wie zijn voordeel zoekt | koopt in de Wilhelmina-bazar | waar de grootste sorteering en de billijkste prijzen zijn van speelgoed enz. - 7. Half zoo schadelijk | half zoo duur | wordt de koffie wanneer U echte Kathreiner als toevoeging gebruikt. | Daar zit de knoop. - 8. Alvorens U bedden of matrassen bestelt, vraagt dan eerst even prijs bij P. Vriend. - 9. Gaat niet naar Indië zonder practische soliede uitrusting van de firma... - 10. Liefhebbers | van lekkere Geldersche worst, denkt er om, dat de naam ... duidelijk leesbaar is aan het loodje, dat zich aan de worst bevindt. Eischt dus dit merk en wij garandeeren U voor fijne kwaliteit en smaak. 11. - Weigert | elken namaak van thermogène | zooals gij een valsch geldstuk zoudt weigeren. - 12. Mevrouw | Hebt u al eens kennis gemaakt met Anton Huninck's lever-

[p. 181]

pastei? - 13. Café-houders | Verkoopt in uw eigen belang P. van Water's bieren. - 14. Advertentieblad De Pers | laat mij u even zeggen, dat opvallende reclame met een goed slagwoord meer waarde heeft dan kolommen tekst. - 15. Geen machine-werk | geen breede naad of uitschot | geen bedriegelijke uitverkoop | geen gefingeerde likwidatiën | geen prijsverminderingen van minderwaardig goedje | geen zoogenaamde opruiming van reuzenpartijen of afkeuringswaardige soortgelijke door aankondigingen en plakkaten misleidende praktijken | het publiek zij dus gewaarschuwd en vliege er niet in. - 16. Het ‘wegens vergevorderd seizoen’ te koop aanbieden van rijwielen is thans weder aan de orde. Van de 100 advertentiën van dien aard is er misschien één serieus. De kans om een ‘Koopje’ te behalen staat dus tegen 99 kansen om bedrogen uit te komen. Wacht U dus voor teleurstelling en koopt slechts bij een gevestigd rijwielhandelaar die een reputatie heeft te verliezen. - 17. Bespeelt ge als Nederlander wel een Nederlandsch instrument? | Wat helpt het U dat ge goed muzikant zelfs artist zijt als ge geen instrument hebt, dat uw wil volgt, dat uw gevoelens weergeeft, daarbij zuiver van stemming, klankrijk en prachtig van toon is, en waarop ge de zachtste pianissimo's en de sterkste forto's kunt spelen? Neem een instrument der Kessel's Koninklijk Nederlandsche fabriek en ge hebt wat ge moet hebben. - 18. Waarom zoudt ge 's morgens duurdere thee drinken dan onze China-thee à 70 cent per pond. - 19. Hoe denkt u over gember of comquats voor kerstmis of oudejaar? Ik kan ze U nog bezorgen. - 20. Wie een naaimachine noodig heeft en geen Singer koopt, benadeelt zichzelf. - 21. Twee raadgevingen | 1^o. Als ge nog geen rijwiel hebt, koopt er dan een. | Het vermeerdert uw levensgenot | 2^o. Als ge een rijwiel koopt, neemt dan een... | Het vermindert uw uitgave want het is goed. - 22. Vergeet niet dat een bus Orion-carbit anderhalf hectogram meer bevat dan goedkoopere bussen. - 23. In onzen winkel worden geen cadeaux gegeven; ook worden geen kortingen van vijf of meer procenten toegestaan. De tijd waarin zulke dwaasheden tot koopen konden verlokken ligt gelukkig ver achter ons! U begrijpt toch mevrouw dat cadeaux of kortingen uit lengte of breedte moeten komen. Daarom geven wij geen cadeaux. -

VIII. GEMAKKELIJKE OF VERBLUFFENDE REDENEERINGEN. 1. Elken dag | eet ge brood. | Daarom juist dient ge het beste brood te eten | gebakken door... - 2. Aangezien ik op geen drukken stand woon en daardoor niet veel huur behoef te betalen, zoo ben ik in staat u te leveren tegen zwaar concurreerenden prijs. - 3. Sedert meer dan 40 jaren | sedert 43 jaar | wordt onze balkenbrei met groot succes verkocht. - 4. De kwaliteit van een Amstel-rijwiel zit niet in den naam. | De naam Amstel waarborgt U echter kwaliteit. - 5. Iedereen klaagt over den duren tijd | De verkoop van Quaker Oats is nog nooit zoo groot geweest als thans. | Een bewijs hoe voordeelig het is in het gebruik. -6. Voor den leek is het bijzonder moeilijk uit het groote getal der hem aangeboden monden tandreinigingsmiddelen een goede keuze te doen. Het beste bewijs en de grootste zekerheid voor de uitstekende kwaliteit van een tandpasta is wel de ervaring van H.H. Artsen en Tandartsen, die sedert lange jaren Pebeco aanbevelen. - 7. De sport vordert kalme zenuwen en een gezond hart. Uit de caffeïnvrije koffie is de voor hart en zenuwen schadelijke caffeïne (welk vergif ook in thee aanwezig is) verwijderd, en derhalve is zij de geliefkoosde drank van alle sportbeoefenaars. - 8. Koffie en Corpulentie | Oorzaak en Werking | De Caffeïne benadeelt de stofwisseling; de gezetheid is een gevolg van onvolledige stofwisseling. Derhalve beveelt de dokter aan corpulenten de caffeïnvrije koffie aan. - 9. Een geurige smakelijke sigaar is een genot. | Dit genot wordt tenzeerste verhoogd, als u eene werkelijk geurige sigaar voor uw geld krijgt | Het Sigarenmagazijn... kan uwe wenschen bevredigen. - 10. Waarom kijken vandaag 125.000 oogen in dit blad??

[p. 182]

Omdat het komt in 12.500 gezinnen, elk gemiddeld bestaande uit 5 personen, die ieder 2 oogen hebben | 12.500 × 5 × 2 = 125.000. - 11. Alle zieken!! die lijdende zijn, en nergens hulp voor hun kwaal konden vinden garandeer ik volkomen genezing door een oud recept van kruiden en planten saamgesteld. Vele dankbetuigingen ter inzage. Voor alle ziekten zijn kruiden gewassen!! Indien men ze maar weet. - 12. Men hoort dikwijls zeggen door hen die lijden: ‘Ik moet wel met mijne pijnen leven, de geneesmiddelen helpen mij niet.’ Dat is een slechte redeneering. Men moet niet uit een bijzonder geval een algemeene gevolgtrekking afleiden en zeggen dat men ongeneeslijk is omdat een, twee of drie middelen niet bij machte zijn geweest u te genezen. De Pink Pillen hebben heel dikwijls lieden genezen die zich als ongeneeslijk beschouwden. Verliest den moed niet indien gij vruchtelooze pogingen hebt gedaan.

IX. SUGGESTIEF WERKENDE HERHALINGEN. 1. Oud's de fijnste kinawijn. | Oud's is zuivere natuurwijn getrokken op geurige kruiden en de beste kinabast. | Oud's is een glas wijn, voor den morgen als voor den avond. | Oud's is juist iets voor hen die geen bitters, cognac of jenever willen gebruiken. | Oud's is succes voor elk restaurant en café. | Oud's wordt in keurige verpakking in den handel gebracht door de eenige fabrikanten. Wed. G. Oud Pz. & Co. Purmerend. - 2. Van Beek & Schellekens Levertraan geeft sterke kinderen. | Van Beek & Schellekens Levertraan geeft een gezonde kleur. | Van Beek & Schellekens Levertraan geeft flinken eetlust. | Van Beek & Schellekens Levertraan is uitstekend voor klierachtige menschen. | Van Beek & Schellekens Levertraan is gegarandeerd zuiver. | Van Beek & Schellekens Levertraan kost slechts 35 cent per flacon. | Van Beek & Schellekens Levertraan is overal verkrijgbaar. - 3. De toerist rookt Stelio. | De kunstenaar rookt Stelio. | De rentenier rookt Stelio. | De student rookt Stelio. | De geldman rookt Stelio. | Doe uw voordeel en neem uw proef. - 4. Bioglobin vormt bloed. | Bioglobin wekt den eetlust op. | Bioglobin versterkt U. - 5. Gij hebt haar noodig. | Wanneer ge behept zijt met een hardnekkigen hoest, kietelen in de keel, of een hoest, die jaarlijks geregeld terugkomt, dan hebt gij de Abdijsiroop noodig, want de Abdijsiroop zal U genezen. Wanneer Uw slaap verstoord wordt door dien drogen onafgebroken hoest, of wanneer ge U 's morgens onlekker gevoelt, door die geregelde aanvallen van hardnekkigen hoest, welke van een ingewortelde longkwaal getuigen, dan hebt gij de Abdijsiroop noodig, om Uw borst en longen met de rijke en genezing aanbrengende geuren der Abdijsiroop te vullen. De Abdijsiroop, Klooster Sancta Paulo, maakt den hardnekkigsten hoest losser, gemakkelijk en pijnloos, en brengt in weinige dagen genezing. Wanneer gij een koude gevat hebt, of zwaar in het hoofd zijt, wanneer Uw neus en oogen loopen, dan hebt gij de Abdijsiroop noodig, om de microben der verkoudheid te kunnen vernietigen, en om de besmetting te kunnen verbannen. Wanneer ge met asthma behept zijt, dan hebt gij de Abdijsiroop noodig. Smijt Uw stramonium, asthmasigaretten, Uw morphine of codeïne weg. Deze vergiften verlichten weliswaar Uw kwaal, maar geven geen blijvende genezing, terwijl zij Uw lichaam vergiftigen. Alleen de Abdijsiroop kan en moet U genezen. De Abdijsiroop, Klooster Sancta Paulo, doet de longen beter werken en doet de slijm, die op Uw borst vastzit, smelten als sneeuw voor de zon. Wanneer Uw kinderen zwak van borst zijn en blootgesteld aan kink- of slijmhoest, groep of hijgingen, dan hebben zij de Abdijsiroop noodig, en de Abdijsiroop zal hun longenzwakte genezen. De Abdijsiroop wordt door de kinderen gaarne ingenomen, omdat zij aangenaam smaakt. De Abdijsiroop, Klooster Sancta Paulo, vervangt met goed gevolg de levertraan en schaadt nimmer. - 6. De Sport | is het best geredigeerde Sportblad in Nederland | is het best uitgevoerde Sportblad in Nederland is het best geillustreerde Sportblad in Nederland | is het meest gelezen Sportblad in Nederland | heeft

[p. 183]

als medewerkers de autoriteiten op sportgebied | heeft uitstekende fotografen aan zich verbonden | heeft de beste teekenaars op sportgebied | heeft een eigen fotografie | bevat het meest wetenswaardige op sportgebied zoo van binnenland als van buitenland. -

X. NEOLOGISMEN. 1. Autopianino | de koning der instrumenten | is onovertroffen, omdat alleen dit instrument is voorzien van: Kastonome, die op voortreffelijke wijze melodie in het muziekstuk doet uitkomen, Etronome, om de op de rol voorkomende maataanwijzingen precies te kunnen volgen. Soloist, waardoor men in staat is, de uitdrukkingen als Forto, Pianissimo, enz., wat ook gewenscht wordt, volkomen weer te geven. Correctoguide, die verhindert dat het papier der muziekrol tijdens het spelen maar eenigszins verschuift, waardoor een valsch geluid zou ontstaan. Flexible fingers, een samenstelling van de Pianomechaniek, waardoor een buitengewoon mooien elastischen speelaard verkregen wordt, die ook de slijtage tot een minimum beperkt. Reliance motor, ongevoelig voor klimaat- of temperatuurs-verandering, doch zeer gevoelig voor tempo-verwisseling. - 2. Hiëmta | ter verzorging der huid. - 3. Wie krachtig wil worden, gebruike dagelijks het wereldberoemde Cerebos-zout. - 4. Fosco | de heerlijkste cacaodrank. - 5. Kephadol | het nieuwe natuurlijke geneesmiddel | tegen zenuwontsteking | zenuwpijnen | hoofdpijn. - 6. Elk glas Wincarnis schept frissche Kracht, Sterkte en Levensvatbaarheid. Dit is de reden: - ‘Wincarnis’ (de wijn des levens) is een versterkend middel dat gezond bloed geeft en de zenuwen voedt. Daarom maakt elk glas ‘Wincarnis’ U sterker en gezonder, dan U voorheen waart. Indien U lijdt aan Bloedarmoede, Slapeloosheid, Hoofdpijn, Zwakte en Zenuwstoringen, raden wij U sterk aan vandaag nog ‘Wincarnis’ te nemen. Vergeet niet, dat Wincarnis geen mededinger heeft en eene dertigjarige reputatie geniet. Het wordt aanbevolen door meer dan 10.000 Doctoren en duizenden personen hebben ondervonden, dat het kracht geeft aan de Zwakken en Gezondheid aan iedereen. - 7. Philips Ducanola | Onze veelzijdige piano. - 8. Drinkt Melkco | de beste Cacaodrank. - 9. Houdt hem vast | de naam Erdal | want Erdal behoudt millioenen schoenen en geeft een prachtigen spiegelglans | Erdal! | zwart | geel | bruin. - 10. Rhena | De kolenbespaarder Rhena | verkrijgbaar bij... - 11. Atol. | Het meest verspreide tandpasta der wereld. - 12. Glanziol. | Het beste metaalpoets. - 13. De Esco Automatische potloodslijper is 't beste instrument in zijn soort. - 14. Planta. | De fijnste Plantenboter. | Overal verkrijgbaar. - 15. Cocoline | 85 cent per kilo.

Hoe die neologistische namen voor koopwaren steeds grooter in aantal worden toont ons het reeds aangestipte versje, verschenen in ‘Ulk’ en afgedrukt in het ‘Zeitschrift des Allgemeinen Deutschen Sprachvereins 1910, N^o. 5

Dalli, Solo, Wuk, Usona,

Cobu, Sahna, Tet, Urbin,

Automors, Palmin, Palmona,

Kaladont, Kaol, Kosmin,

Kios, Barbolin, Sanella,

Rizinol, Laxin, Odol,

Puro, Agfa, Ray, Kombella,

Hag, Hapag, Mal-Kah, Javol.

Minimax, Manoli, Milka,

Rino, Protex, Pixavon,

Glättolin, Vitello, Gilka.

Kaloderma, Syt, Birkon,

Bedag, Dermophil, Chasalla,

Byrolin, Benzol, Bovril,

Pli, Pneumatador, Penkala,

Oxo, Koh-i-noor, Persil,

Si-Si, Ni-o-ne, Aurora,

Velotrap, Purgen, Dextrin,

Mondamin, Sinalco, Mohra,

Lüttitin und - Meschuggin.

Ook bij ons nemen die neologismen toe. Van de verschillende namen, waaronder alleen reeds de margarine in ons land verkocht wordt, zou men een exotisch minnedicht kunnen maken. Wil u het niet gelooven? Ziehier:

[p. 184]

Albada, Ida, Dalo,

Natura, Lidca, Ekko;

Reforma, Iris, Persil,

Minerva, Bon-bon, Vetto!

Astor, Ada, Amîmo,

Grimo, Truto, Coco;

Plantos, Lotos, Bakkerol

Purol, Vero, Toko!

Garbo, Eertia, Pak-mee,

Ballan, Planta, Extra;

Palmin, Pionier, Piek-fijn,

Mentor, Labor, Ultra!

Medo, Mercur, Oma,

Minos, Monopole,

Favorite, Almond,

Fix, Brokaat, Santosa!

Osso, Volto, Hadasah,

Auto, Solo, Cocesa.

XI. HUMORISTISCH EN ORATORISCH. 1. Wie uitkijkt naar een nieuw rijwiel en afkijkt wat de kenners kiezen, niet opkijkt tegen een behoorlijken prijs, kieze een Simplex, het rijwiel waarbij men nooit omkijken heeft. - 2. Mag ik bij U komen? Ik ben een origineel personaadje. Kent U mij nog niet? Mijn wettig gedeponeerde naam is R.K., mijn beroep sigarenaansteker 1e Klasse, Mijn lichaam is van het edelste staal, mijn huid van nikkel en mijn bloed benzine. Een ieder die kennis met mij maakt roemt mijne betrouwbaarheid en soliditeit. Ik tel vele vrienden, in iederen stand, door geheel het land en ver daar buiten. Ik ben een goedkoope dienaar, eten doe ik niet en drinken slechts eens in de acht dagen en dan alleen nog maar eenige druppels benzine, andere dranken zooals olie, spiritus of terpentijn kan mijn lichaam niet verdragen, zij maken mij voor den tijd oud en verhaasten mijn einde. Mijn salaris is in verhouding tot mijne capaciteiten zeer gering en verlang ik slechts voor eenmaal eene vergoeding van ƒ1,50 doch hiervoor sta ik dan ook dag en nacht klaar en mochten soms mijne collega's staken of het werk neerleggen, ik sta pal en ben U mijn leven lang van dienst. Daar er zeer velen zijn, die zich voor mij uitgeven en zich niet schamen zelfs mijn naam te gebruiken, voer ik steeds een rood garantiezegel met mij, terwijl buitendien mijn borst nog versierd is met het onderscheidingsteeken (R.K. Premier), hetwelk U waarborgt de echte R.K. de probaatste sigarenaansteker in Uw bezit te krijgen. In de meeste Sigarenmagazijnen ben ik steeds aanwezig en op eerste aanvrage direct bereid bij U in dienst te treden. Mag ik komen? - 3. Vrouwenkiesrecht. | Zelfs de grootste tegenstanders van vrouwenkiesrecht geven toe, dat iedere vrouw recht heeft zich eene soliede en vertrouwde waschmachine te kiezen. | Daarom zal steeds de keuze op een sneeuwwit wasschende en goedloopende waschmachine vallen uit de van ouds bekende magazijnen van... - 4. District Sittard. | De juiste candidaat in Mentor of Premie. | Kiest daarom voor uw gebruik een dezer candidaten, dan begrijpt ge uw belang. | De Mentor of Premie brengt welvaart in uw gezin. - 5. Ondertrouwd: Helena Zuinig en William Goedkoop, die U bij dezen dank zeggen voor uwe attentie en er U op wijzen vooral zuinig te zijn door geconserveerde groenten. - 6. Ik zeg het je | voor bals en partijen, voor Sint Nicolaas en Kerstfeest is een paar handschoenen van de oudste Tyroler firma ... een welkom cadeau. Gaat maar eens kijken naar de etalage, de billijke prijzen, de altijd even vriendelijke en beleefde bediening van patroon en personeel: zorgen ervoor dat uw geld over en weer goed besteed is. Zegt het voort! De firma levert ook de beroemde Eau de Cologne ‘van Keulen’ zegt Pieterman de knecht vlug erbij voor 3 gulden een kistje van 6 flesschen. - 7. Heb je me ooit zoo wat beleefd ende gezien? Een zware concurrent van Hulskamp's oude Klare! Verbandkistjes van Het Roode Kruis! Bosjes hout! Zelfs beurstorens zonder scheur zijn geestige zaken verkrijgbaar in de sigarenmagazijnen van ... Meer mag ik er niet van verklikken. Gaat | kijkt | ziet | koopt en oordeelt | voor ƒ1,25, voor ƒ1,50, voor ƒ3 is men klaar. Voor ruimere beurzen prachtige assortimentskisten en niet duur! Alles wordt op Nicolaasavond prompt bezorgd, want accuratesse is het devies der firma. - 8. Wie overlegt, legt over. Koopt daarom bij.... - 9. Gelijk de sterren staan.... waren schitterend boven alles. -

[p. 185]

XII. RECLAME-RIJMPJES

1. Waar Hollands mooiste koeien grazen
Daar maakt men de puike Unie-kazen.

2. Het gebruik van Unie-waren
Doet u ongemerkt sparen.

3. Unie-boter, kaas, koffie en thee
Daar dweept de heele wereld mee.

4. In dure tijden moet men op alles wat sparen:
Denk aan de tien percent op alle Uniewaren.

5. Voor iedere tien gulden er één weerom
Geeft heel wat voordeel, denk daarom.

6. Unie-plantenboter wordt gewonnen uit het vet der kokospalmen,
Wilt met het nemen van een proef niet langer talmen.

7. Unie-melange van vijftig en vijf
Overtreft alles! Dat is buiten kijf.

8. Unie-koffie is lekker, pittig en geurig,
Maakt bedroefden en zwakken weer vroolijk en fleurig.

9. Zoodra U tien gulden hebt aan cassa-bons
Krijgt U er één weer terug van ons,

10. De Unie-maatschappij geeft tien percent
Daar is een ieder mee content.

11. 't Huwelijksgeluk wordt verhoogd door smakelijk eten:
Dus bij bereiding geen Unie-artikelen vergeten.

12. Als je zorgen wilt verdrijven,
Als je 'n langen brief moet schrijven,
Als je 'n verren loop moet maken,
Als je volk het werk gaat staken,
Steek een Kaay's sigaar dan op!
Als je 'n erfenis gaat deelen,
Als je 'n kaartje wilt gaan spelen,
Als je met de vrouw gaat wand'len,
Als je zaken af moet hand'len.
Steek een Kaay's sigaar dan op!
'ij Morgens, 's avonds, thuis, op straat
Kaay'tjes kunnen nimmer kwaad!

13. In spoor:
Een conducteur:

‘Niet rooken, mijneheeren,

In deze coupé

Stap uit maar, toe vlug wat

Ga verder wat mee.’

Een medereiziger:

‘Och, laat ze maar zitten

Ze rooken geen bocht

Ze hebben sigaren

Bij Kaay gekocht.’

Al deze middelen samen vindt men vaak vereenigd in de aanplakbiljetten van onze variëteiten-theaters. Ook de programma's van goochelaars en feest-arrangeurs vertoonen hierin soms de buitensporigste exuberantie. Als staaltje volgt hier een model van het soort. Wij laten de verschillende kleuren, lettertypen, nieuwe regels, kaders en dwarsdruk grootendeels vervallen maar geven den tekst letterlijk weer.

Sensational! GROOTE Fantastische Ooit zóó iets gezien?

éLITE-KUNST-VOORSTELLING te geven door den Emperor of all Impressario Professor HENRICO BRAVARIO de BRUXELLIS, gemedailleerd en gebreveteerd Universal-Artist met zijn Internationaal Eerste-Rang Pracht-Variété-Ensemble ‘ENORM’ Véritable succès garanti! Riesen Erfolg!

Refined! PROGRAMMA. Beschaafd en Modern!

1. Eerste optreden van den Directeur Prof. HENRICO BRAVARIO de BRUXELLIS met zijn Feest-Arrangeur MAC-NIC, - diens beide sprakeloos-mechanieke rechterhanden AKIMOTO en YO-SAN, -alsmede den extreem-Muziek-kalen Klavier-Virtuoos Professor SONNENHERZ. PLAN DE CAMPAGNE door MAC-NIC onderwijl: Sensationeele GEDAANTE-VERWISSELING van den Universal-Artist. Onbegrijpelijke transformatorische behendigheids-scène! onmiddellijk gevolgd door de REUZENSPRONG uit de hoogste Sfeer der Symboliek in het Rijk der Werke-

[p. 186]

lijkheid onder assistentie van: Giovanni Steenhouwer en Pietro Metselaar. Het hypnotisch luchtraadsel!! BRAVARIO neemt geen aanloop! BRAVARIO verheft zich niet! BRAVARIO vliegt niet! BRAVARIO valt niet!!! BRAVARIO springt niet! BRAVARIO doet een reuzen-sprong! Goed opgelet!!! anders zie je 'm niet!!!!!!

2. Optreden der VIJF GEBROEDERS SYMLA, contemporain humoristisch Quintet, met hun superieure laatste créatie: DE HUISHOUDELIJKE CRISIS. HULDE!! HULDE!! HULDE!! - Speciaal voor deze gelegenheid gearrangeerd. - Nie da gewesen! PAUZE. Sans Rival!

3. THE GREAT ‘RI? KI? RI?’ of ‘ZIJN DROOMEN ALTIJD BEDROG?’ EXCENTRIC-COMEDIAN-ACT. Uberhaupt nicht was man macht sondern Wie man es macht darauf kommt es an! Das Repertoir macht den Künstler! Deze hoogst-eigenaardige théatrale nouveauté met zijn fantastische, aan het ongelooflijke grenzende mise-en-scène, die de toeschouwers in het land der droomen en wonderen overbrengt, en hen in een onverklaarbaren ban gevangen houdt, verdient reeds alleen daardoor bijzondere opmerking, omdat deze soort van kunst een geheel nieuwe en overweldigende is, en bovendien ten zeerste uitblinkt door splendide voornaamheid zoowel in verbluffende requisiten als in rijkdom van uitvoering.! Leef ik nog?? - Bevind ik mij in het land ? der vóór-historische DWERGEN?? - ? Ofbij de REUZEN uit het IJs-tijdperk? Let op de ontmaskering van het GEHEIM! WIE HAD DAT GEDACHT?

4. Optreden van de ZES GEBROEDERS ‘CRESCENDO’. Onovertroffen Humoristen-Ensemble met hun allernieuwste revue: Pracht- V.... = S....! Schitterend - Vertooning! Brillant gemonteerd! - Tafreel!

5. Prof. Sir GLADY-MILTON en Maëstro Signor FLORALIO met hun laatste grandiose uitvinding: Ensemble-Bioskoop-Phonograaf. (Geen Phonograaf! - Geen Bioskoop! - Geen Platen! - Geen Pinnetjes! - Geen Lantaarn! - Geen Instrument! Nec plus ultra! Porté jusqu'aux Cimes du Triomphe! Der Tadel ist leicht, und die Kunst ist schwer.

In allem die Mittelstrasse

NUR NICHT IN DER KUNST

Eigen electrische verlichting! - Eigen tooneel en décor! LUMIÈRE! MEER LICHT! LUMIÈRE! Alles enkel en alleen door de ASTRALE KRACHTEN DER INVENTEURS!!! ?Is zóó iets mogelijk? ASRA! Het vlammende raadsel! HASSIVéDU! a. Inleidende verklaring. b. Films: 1.???, - 2. Fin de Siècle (lach-succes), - 3. Toffe Kerel (sympathiek), - 4. High Art! - 5. High Life of In hooger Sfeeren! - 6. Proza ... of In het tranendal, - 7. Levensdrama in één dóórloopend bedrijf (treurig), - 8. Kalter Aufschnitt, - 9. Het vlammende Kruithuis, - 10. Mannentrots! - 11.???

ATTENTIE! Let s.v.p. op de natuurgetrouwheid onzer astrale projecties, - de psychologische (zielkundige) juistheid der warme en koele kleuren, - de differentiale preciseering der verschillende rompstanden! - Een wonder der moderne techniek en wetenschap!

6. Optreden van den populairen, impressionistischen Componist-Dichter-Liedjeszanger: ENRICO CARUSO met zijn superbe schepping: ‘HET’ LIED. Wereld-Succes! - Unique! - Fait le tour du Monde! BRAVARIO beveelt zich aan voor élite-voorstellingen met uitgebreid programma. Levert pruiken, costumes en Artisten, Buiksprekers, Bioscoopmuziek, Gedachtenlezers, muzikale Clowns, Levende Handschaduw-beelden, Karakter-Komieken. - Gastspiele in perfect französischer, deutscher, englischer, italiänischer und holländischer Sprache. - Let op het geâcheveerde mijner daarstellingen en bedienden! Hoogstamusante causeriën! Alles ‘cachet’

N.B. Ik verzoek speciaal uw geëerde aandacht voor het ABSOLUUT HYGIENISCHE mijner hoogst-artistieke humoristisch-geraffineerde kunst-prestaties: gegarandeerd volstrekt ANTISEPTISCHE behandeling tegen DOOD-LACHEN.

[p. 187]

Alles tegen concurreerende prijzen! - Fijnste referentiën! - Vereerende Certificaten! - Agrée les plus illustres personnages, admis dans les salons de la plus haute noblesse. EIGEN CENTRALE VERWARMING! - Meer dan 5000 kilo (netto) Theatrale toestellen en personeel.

Deze geestesdispositie heeft zelfs aanleiding gegeven, tot een eigenaardig genre van volkskunst, ik bedoel de marktwelsprekendheid. Onder de redenaars van dit slag staat tegenwoordig vooraan de bekende Kokadorus, M. Linnewiel. De beste zijner toespraken tot het publiek op straat, zijn kort geleden in druk verschenen: Op het Amstelveld door Prof. Kokadorus, Amsterdam. De marktredenaar is geen minder handig handelaar als de beursheer of winkelier, maar zeker, zij 't ook van nature en in den beginne onbewust, veel dieper volkspsycholoog. Je krijgt weer een heel anderen kijk op je medemenschen, zegt Feith, als je een specialiteit als Kokadorus daarover hoort. Die kent z'n volkje, die weet precies hoe hij z'n luidjes moet aanpakken. Onuitputtelijk stroomen uit zijn echte volkshumor de grappen, kwinkslagen, woordverdraaiingen en toespelingen, vooral op actueele toestanden en voorvallen in de politiek. Daardoor lokt hij telkens het publiek in breede kringen rond zijn stellaadje. Dit is de reclame voor zijn koopwaar. Zoo blijven de koopers staan. Eerst z'n moppen verkoopen, dan z'n artikels. Hier volgen eenige staaltjes van zijn welsprekendheid.

... Ladies and gentlemen... Ja, ja, je kunt hooren dat 'k de Engelsche ziekte gehad heb... Mijn naam is Cocadorus... Hoe kom je aan zoo'n naam, zul je vragen... Och, heel eenvoudig. Mijn moeder heette Ka, mijn ouwe heer Co en nu hebben ze 'r maar Dorus achtergeflantst en dat is mijn naam... - Ladies and gentlemen... Dat ben ik... Burgers van Den Bosch, burgers van Nederland, burgers van Europa, burgers van de geheele wereld en omliggende plaatsen... Heeft u den tijd? Ja? Och, blijf dan eventjes staan. Zooals ik u zei heet ik Cocadorus oftewel Coci... Toen ik een jaar of twaalf was zei mijn vader tegen me: ‘Jongen, wat moet je worden?’ Mijn moeder zei daarop: ‘Zeg, Co, laat hem Duitsche Keizer worden dan is-ie alles tegelijk; dan is-ie beeldhouwer, schilder, dichter, Boerengeneraal en nog 'n heele hoop meer.’ Nou, keizer ben ik nooit geworden, beeldhouwer wel. Ik heb namelijk van een beeld gehouën, dat werd later mijn vrouw... Ik had ze in dien tijd wel willen opeten en nu ... nu heb ik er spijt van dat ik het niet heb gedaan... Schilder! O jé, dat ben ik ook al... Ik ben nog veel beroer ... o, neen, nog veel beroemder dan Rembrandt. Rembrandt was alleen schilder en ik ben er nog glazenmaker bij... Ja! ja, Boerengeneraal ben ik ook. Ik sta al jaren (ik ben 37 jaar, eigenlijk 42; echter 5 jaar ziek geweest en die tellen dus niet mee) op de markten en commandeer over een heele zoo boerenkinkels, die zoo stom zijn om van mij koopen... O ja, ik moet nog vertellen dat 'k een schoonmoeder heb gehad... Een schoonmoederrrrrrr!! Brrrr!!! Weet je hoe ze die in China noemen? Niet? Daar noemen ze zoo'n schepsel ‘Kreng-kreng’, en in Japan ‘Tang-Tang.’ - Ossenibelchène! 't Is een mirakel! - Kijk, daar loopt 'n vent van 't Zwen... O, pardon, van 't Vendel wil ik zeggen. Als de Bossche feesten zijn afgeloopen worren ze naar 't Rijksmuseum in Groot Mokum gezonden om opgezet te worden... - Dames en heeren! Ik ben doctor... Kijk, dat wist u niet, hé... Ik ben doctor Cocadorus Causa... Dat moe'je niet uitvlakken... Ik ben ook doctor in de welsprekendheid en in de geneeskunde... Laatst kwam er een man bij me, die me zei: ‘Zeg, Cocadorus, ik heb zoo'n raar gevoel in mijn kop.’ Ik zeg: ‘Zoo, laa me 'ns kijke.’ Ik lichtte zijn hersenpan op en raadt

[p. 188]

eens wat er in zat?... Niks, totaal niks! Ik vroeg weer aan den man: ‘Zeg, meneer, wat doet u van uw ambacht.’ Hij zei: ‘Ik ben gemeenteraadslid’... - Dames en heeren, u zult wel denken: ‘Wat heb je te koop!’ - ‘O, pardon, ik sta hier niet op mijn stoel om geld te verdienen... Ik sta hier slechts voor de gezondheid... Ik heb hier bij mij een watch, een horloge... Het horloge is gemaakt van 't zelfde goud, dat ze bij Veenhuizen hebben gevonden; er zit namelijk ook een luchie an!,.. Wat kost zoo'n horloge?... Bij mijn collega Perry en Co. - Overal waar Co achterstaat zit kapitaal van mij in of 't deugt niet - koopt men ze voor six florins... Dan krijg je het remontoir in een leeren etui met Souvenir de Paris er op... U weet, alles wat uit Parijs komt is fijn spul... In Parijs zeggen de kinderen tegen hun vader ‘père’, of ‘pape’... Hier in Holland zeggen ze tegen 'r ouwe heeren: nathouden... Enfin, pappen en nathouden is ongeveer 't zelfde... - Zoo'n horloge, geacht publiek, loopt geen vier en twintig uur... Neen, dan zou 'k u moeten bedriegen... 't Loopt ook geen twaalf uur... 't Loopt zes uur... 'n Prachtstuk, niet waar... Je draait op: One, two, three, four, five, six, seven, eight, nine, ten, eleven, twelve... En 't ding loopt zes uur... Koopman wat kost zoo'n ding: Zes gulden? Nog geen vijf, nog geen vier, geen drie, geen twee... rrrrhup!... nog geen daaaalder! - Nog geen gulden, nog geen twee kwartjes ... 't Ding kost één kwartje, een maffie, vingt-cinq cents! Koopman, geef mij er een... O, pardon! Wie zoo'n watch koopt, krijgt er een rijksdaalder bij... Niet in geld natuurlijk, dan zouën de menschen elkaar de beenen kapot schoppen... U krijgt er namelijk den ketting bij... Als 't niet goed loopt, of niet naar je zin is, dan kom je maar bij me thuis. Ik woon Rue des Bataviers, numéro deux cents, zesde étage. Je roept maar aan de trap: ‘Flippie...’ En je hebt kans, da'je van alle trappen wordt gesmeten...’ - Dames en heeren, wie moet 'r nou zoo'n horloge... Als je 'm naar den berg der barmhartigheid, oftewel de lommerd brengt, heb je alle kans dat ze je een blauw oog slaan... - Toe, nou! Wie moet zoo'n ding... Denk 'r aan, ze hebben me zelf een kwartje per stuk gekost ... wel te verstaan de twaalf... Mooi zoo, 't gaat goed ... ik heb er nog maar 'n paar over... Nu, niemand niet meer... Ik dank het hooggeachte publiek, dat zoo welwillend was om me aan te hooren... Over 'n half uur zal ik 'n groote politieke séance houden... Hoe eerder je nu weg bent, hoe liever ik het heb... Bonjour!’

Attentie! - Bong... bong... bong...ng ... b...b...o...n...g......ng ...ng ...ng ...ng ...... - Al deze artikelen, die je hier voor je ziet liggen, zullen we vandaag eens gaan weggeven. - Elken Maandag, weet je, heb ik nieuwe voorraad. Vandaag heb ik te koop een hoop ouwe bloempotten van Juffrouw Naatje. Ze had niks geen succes met haar blommen. Want de kwade reuk, die van het Damrak kwam, uit hotel ‘Die Nieuwe Beurs’, was er nooit meer weg te krijgen. Die reuk was nooit uit de nieuwe beurs te voorschijn gekomen, maar d'r zijn nu spleten in en die laten alles door. Zelfs heel dikke bankiers kunnen ook door die spleten heen. Geen wonder, ze zijn ten eerste gespleten, voordat ze er door heengaan en dan, ze zijn van te voren ‘uitgekleed’. - Alles wat ze aan die spleten doen geeft niks. Binnen vallen telkens steenen naar beneden. Menig beursbezoeker ‘krijgt zoo een steen op zijn hoofd’. - Ik snap niks van die gok-manie. Iedereen wil gokken. Daar heb je b.v. Cheffie, die heeft vroeger een prachtigen haardos gehad. Nou is hij die kwijt. Waardoor? Dat zal ik je vertellen. De kerel was altijd doodarm, dat kwam, zie je, doordat-ie dag en nacht aan ‘spiritusme’ deed. Op een goeie dag komt hij bij me: ‘Baos, ik bin zoo arm als een rot - ik bin geen cent meer rijk - ik heb mijn vrouw ook al naar de lommerd gebracht en ik wil d'r graag weer uit hebben’. - ‘Och, kerel, Chef’, zei ik, ‘waarom? Potdosie, jongen, laat haar verjaren in de lommerd, dan ben je haar kwijt - jij, Cheffie, je kunt altijd nog wel een vrouw met centen krijgen, want met je gezicht alleen

[p. 189]

kun je al negotie doen’. - ‘Nee, baos,’ ‘mijn vrouw is de ergste nog niet, maar ik heb mijn bank ook al moeten verpanden.’ - ‘O, dat 's niks’, - zei ik ‘die pandbriefjes in je bank, die verkoop je maar - op pandbrieven van banken wordt tegenwoordig zoo nauw niet meer gekeken’. - ‘Nau baos, maok nou geen gekheid, help me aan een oud duppie. Zie-u-daar is nu een loterij gekomme, waar geen enkele niet in is, en ieder lot kost een dubbeltje centen. Misschien ben ik gelukkig, met uw centen’. - ‘Ik weet wat beters, Cheffie,’ zei ik. ‘Je hebt zoo'n prachtigen haardos - verkoop 'm, je hebt er nou toch maar last van met die inkwartiering - iedere barbier zal je graag een dubbeltje ervoor geven.’ - Daar had Cheffie ooren naar. - Hij verkocht zijn haar voor een dubbeltje, omdat-ie gokken wou - hij kocht een lot, en wat denken jullie, dat die won? ... een haarkam! - Goeie hemel, wat was die gooser woedend. Ik heb 'm nog nooit zoo zien kammen, toen-ie 't wel noodig had, als nu, dat-ie 't niet meer noodig heeft. - Afijn - zie jullie, dat kon ik niet goed aanzien. 'k Kreeg medelijden met 'm, gaf 'm nog een duppie voor een nieuw lootje en toen heeft ie een pruik gewonnen. Nu kan-ie tenminste die kam probeeren op 't ‘blijvend gedeelte’ van zijn pruik. 's Morgens heeft-ie wel een uur noodig, om een mooie scheiding te maken. Jongen, jongen wat kan Cheffie mooie scheidingen met die kam maken. Hij heeft er al een scheiding van tafel en bed mee gemaakt tusschen zich en zijn vrouw, omdat ie dat goeie mensch met die kam zoo afkamde, dat de politie er bij kwam. - Toen ik de uitwerking van die kam zag, heb ik hem van Cheffie voor een beissie, - dat beteekent in 't Jiddische wat 'n duppie in 't Christelijke beteekent - overgenomen en aan de Fransche kamer verkocht en die heeft er een scheiding van kerk en staat mee gemaakt. - Vervolgens heb ik een hoop schutterij-rommel te koop. We hebben nou geen schutters meer. In plaats daarvan is de landweer gekomen. Dat zijn mannen, die op hun schouders L.W. hebben staan; dat beteekent: ‘Lui-wammes’. Als je die lui ziet exerceeren, krijg je een flauw idee, waarom of eigenlijk de tachtigjarige oorlog zoo lang geduurd heeft. - Ik voor mij heb den minister van Oorlog aangeraden, liever een leger van dienstmeiden te vormen, want die marcheeren veel vlugger tegenwoordig en kunnen makkelijker overwinningen behalen, tenminste als 't knappe dienstmeisjes zijn.. - Cheffie is vroeger ook in dienst geweest. Ze konden hem niet langer houen, omdat hij te duur in de menage was. Potdorie, wat kon die kerel eten. Toen hebben ze hem in de marine gestopt - daar bracht-ie 't tot vieze-admiraal. Vervolgens, uit dienst ontslagen zijnde, kwam hij aan het ministerie van Waterstaat; en nou heb ik hem genomen als chef voor de afdeeling zeep en kammen. Hij heeft kans gezien de klanten zoo erg op te kammen, dat ik hem tot compagnon heb gemaakt, zonder aandeel in de winst. - Dan heb ik nog iets geheel nieuw te koop, brillen voor blinde en bijziende darmen. Een partij ontslagen gemeenteambtenaren, afgekeurde kelderwoningen, aandeelen in de vretersconferentie, tweehonderd valsche kwartjes, een inktwerper. - Voorts een partij ongeregelde Belgische kroonjuweelen, afval van de Cullinan, een paar Papendrechtsche veldwachters, kostelooze aandeelen in het centraal-krankzinnigengesticht, een oud-beursterrein voor den minst biedende te koop, het geraamte van den Parkschouwburg, een hoop lommerdbriefjes van wijlen Rembrandt, een nieuwe vichmarkt, een partij mond- en klauwzeer, een paar tobbes met droge Zuiderzee, een gebarsten verdrag van Berlijn, een incourante Algeciras-acte, een paar inbrekers, merk ‘Trio’, diverse inbraakapparaten, merk ‘Grand Bazar de la Bourse’, vierhonderd geleegde muntgasmeters en twee millioen afgebrande halve stuivers, een paar niet meer rollende auto's, merk ‘Trompenburg’, twee schepen met geboycotte Oostenrijksche pepermunt, een partij gebruikte en ongebruikte Spaansche luiers, een partij onbruikbare atlassen van de Balkanstaten, een pak oude Amsterdamsche politie-verordeningen, achthonderd afgekeurde Damplannen, een serie uitgefloten Olympische Hollanders,

[p. 190]

een paar in beslag genomen Surinaamsche roeischuitjes, twee gros Venezolaansche nota's, een bundel onverkoopbare ideeën van den Duitschen keizer, 60 regeeringsjaren van Frans Jozef, die waarschijnlijk door niemand zullen gekocht worden, 20 oplagen van ‘De Tribune’ en een partij incourante vliegenvangers (merk S.D.A.P.), 30 afgekeurde fopspeentjes van den nieuwen Oranspruit, verder nog een standbeeld van Paul Kruger, waarop keizer Wilhelm het eerste bod heeft, en last not least, de mooiste koop: het Europeesche geweten. - Al deze artikelen zullen door mij verkocht worden, en ik hoop en vertrouw, dat jullie met blauwe oogen en dito neuzen, stukgetrapte eksteroogen, straks van hier zult gaan met de overtuiging, dat jullie geld goed besteed is. - Denk niet, dat je een weldaad doet, om van Kokadorus te koopen. Och, ik heb het immers niet noodig. Ik wou allang niet meer op het Amstelveld blijven, maar dat satansche ‘blijvend gedeelte’ heeft ook op mij gewacht, en dan - ik sta hier natuurlijk voor mijn gezondheid. Zoolang ik immers hiersta, ga ik niet dood. - Als die politieagent daar nu maar niet eens gaat staan huílen bij 't idee aan mijn overlijden, ... of staat hij te gapen? - Ik zal in elk geval maar even wachten tot meneer klaar is ..................... Dong, Dong, b.b... b... o... bo.bo. bo...ng. bo...n...ng. - Hallo! - Smeerpoezen mot ik hebben, smeerpoezen met zwarte gezichten, die zich in geen eeuw gewasschen hebben. Kom hier, Cheffie! jij bent mijn reclame-smeerpoes, laat je gezicht eens aan de menschen zien en je handen ook. - Mijnheer, ruik ès, Chef, laat de menschen ruiken. - Zie-zoo, hebben jullie nou goed geroken - teruggeven, asjeblieft, hier mijn zeep - nee, koloniaal, jij mag 't stukkie houden, kérel, wat zie je d'r uit - nou, neem je mijn zeep maar mee en als 't nou op is, dan ga je maar in Indië om zeep - goed verstaan? - Goeie zeep, hè? Nauwelijks heb je ze in je handen of d'r is schuim an en eventjes als je 't in 't water hebt gestopt, krijg je een reuzenzeep-sof. Met die zeep heeft mijn Cheffie zich eens onkenbaar gemaakt. - Ze hadden 'm namelijk zoo-of-zoo eens te pakken; toen kwam de politie bij me: - ‘Kokadorus, we motten je Cheffie hebben.’ - Toen heb ik tegen Cheffie gezegd: ‘Daar, pak aan, neem 'n stuk zeep, wasch je d'r mee. Dan kennen ze je niet meer an je ongewasschen ponem.’.- Deze zeep, vuilakken, is bekroond op verschillende tentoonstellingen en door zeer vele hooggeplaatste personen. - Ik heb daardoor zulk reuzen-debiet in dat artikel gekregen, dat de staat besloten heeft, een zeepbelasting in te voeren.- Wie geen belasting meer betaalt, mag zich niet meer wasschen. Hoewel 't met al die belastingen nog eens zoover zal komen, dat je voor de lucht ook mot betalen; als je dan geen belasting betaalt, krijg je geen lucht meer. Nou, je hebt anders in onze stad menschen genoeg, die geen lucht kunnen-krijgen, juist, omdat ze te veel belasting betalen. Het wordt eenvoudig verschrikkelijk tegenwoordig. - Burgers, binnenkort zal je ook lezen een reuzen-advertentie van mijn zeep. - Door die zeep van mij is de oorlog in Indië finaal uit. - De Atjehers worden niet meer doodgeschoten, want voordat ze naar den oorlog gaan, wasschen ze zich met mijn zeep en dan schieten onze soldaten niet meer. - Je hoort tegenwoordig ook niet meer spreken over de ‘Zwarte Zee’. Dat is mijn werk. - Het varkentje van Eulenburg is door mij gewasschen en daardoor is de zwarte Adelaar van Duitschland aanmerkelijk witter geworden. - Ik heb nou een paar honderd kisten met zeep aan de ‘Zwarte honderd’ in Rusland gezonden, niet om de zeep te gebruiken, maar de kisten. En ook wat monsters aan de ‘Zwarte Hand’ in Amerika; dan kan de eene hand de andere schoonwasschen. - Jullie hebt zeker wel ereis gehoord van het ‘Witte huis’ in Wasschington, daarin heeft Columbus mijn zeep uitgevonden. - Heb je wel ereis van die Columbus iets gehoord? - Die man wou met alle mogelijke geweld Amerika ontdekken. - Nauwelijks in Europa aangekomen, of de eerste loop van Columbus was naar 't Amstelveld. - Hij wou na zijn vorige succes nu ‘Koki’ ontdekken. - Het was n.l. bekend, dat

[p. 191]

Koki de menschen van stroppen afhielp, en uit Washington had Columbus een kolossale partij zeep meegebracht, die ze daar toch niet gebruikten, omdat ze zich in Amerika alleen met zeepsop en met ‘soap’ waschten. - Nu dan, ik heb zijn zeep gekocht, merk ‘vuilpoets’. Deze zeep is langs chemischen weg bereid en bestaat uit 12% paardenvitriool, 2% stankgas, 8% kattenwaterstofgas en 80% weet-ik-veel-atomen. - Het staat u vrij, deze zeep komisch te laten onderzoeken aan het laboratorium ‘de Belt’. Ik heb attesten bij me van de grootste smeerpoetsen der wereld, die de grootste ‘afnemers’ zijn. - Je krijgt er natuurlijk een gebruiksaanwijzing bij. D'r wordt tegenwoordig veel zeep verkocht. Maar voordat u die zeep gebruikt, moet men eerst een vat groene zeep in huis nemen, en dan nog borstels en puimsteen. - Heeft men deze behandeling laten voorafgaan, dan is men genoodzaakt, een stuk van deze zeep uit het papier te pakken en direct weer in te pakken, en zich met eau de cologne en carbol te besproeien. - Geen wonder, dat die lui d'r bij schrijven, dat hun zeep zuinig in 't gebruik is. Ja, ik zou gevallen kunnen noemen, dat zulke zeep van vader op zoon is overgegaan. - Neen, mijn zeep, is heel iets anders. Je raakt er zoo aan verslaafd, dat je ze bij een gros tegelijk komt koopen. - Ik geef bij ieder stuk cadeau: Een boender, een dweil, twee schoonmaaksters, een stadsreiniging, een sproeiwagen en een bureau van publieke werken. - Ik verkoop ze bij drie stuks tegelijk, en bij mij krijg je natuurlijk ook geen doos. - Die andere lui verkoopen ze in mooie doozen. Deze drie stuks zeep kosten vijf gulden - wie mot ze hebben? - Niemand? vijf gulden, wel allemachtig, 't is voor niks, weet je 't wel, niemand? U, mijnheer? asjeblieft - ik dacht ook al. Neen, mijnheer, u behoeft mij geen vijf gulden te betalen, ik zal er een paar centen van af doen. - Drie stuks zeep voor vijftien cent. Wie mot ze hebben? - Ja hè, nou wouen jullie wel allemaal bij Koki om zeep gaan. Kijk die kerel zich eens doordringen voor een stukkie zeep. Nee, nou geef ik ze nog goedkooper, drie stuks zeep met gebruiksaanwijzing en garantie voor één duppie. Asjeblieft! huup - u ook - u ook drie, meheer? U hebt wel dertig stukken noodig - u zes? Gaat u een winkeltje opzetten of houdt u commensaals? Hier drie, daar zes, daar drie, anpakken, boenders! Cheffie, ga de centen halen! - Betalen - wie mot nog betalen? - Drie stuks zeep voor een duppie - ze kosten mij ook een dubbeltje (de 2 kisten!) - U, van een kwartje terug? Een oogenblik, u wacht wel, u loopt toch niet weg. Ja, je hebt van die stommerds. Verleden week moest iemand van een rijksdaalder terug hebben, die voor een dubbeltje gekocht had. - Dat heeft dien mijnheer te lang geduurd, toen is-ie maar weggegaan. - Wie mot nog zeep? Hè, dat treft - 't gaat regenen. Nou kun je met boenen beginnen. - Nou, is d'r geen smeerpoes meer hier, niemand zeep meer? - Als je lang wacht, geef ik ze gratis voor een stuiver, inplaats van een dubbeltje. Zoo, nog voor 10 personen. Wie nog, daar, daar anpakke, huup, huup, onder het gooien komt d'r al zeepsop van. Denk er om, ik mot nog wat overhouden voor 't Rijksmuseum. Sommige schilderijen moeten afgenomen worden, omdat daar dingen op geschilderd zijn, die erg smerig en vies zijn. - Daar heb je b.v. een schilderij met een Adam en Eva d'r op, die zien er niet toonbaar uit, geen wonder, ze hebben zich in geen vijfduizend jaar gewasschen. Het is toch schande! - Wie mot nog zeep, nog voor twee personen, u nog drie, u ook nog? Zie zoo, nou heb ik nog voor twaalf personen, en dan is 't uit. - Wat vraagt uwes? - Of ik twee-persoonsstukken zeep heb? Moeten ze bij u thuis met z'n tweeën tegelijk geboend worden? O, ik snap 't al. U hebt tweelingen, die als een druppel water op elkaar lijken, ja-ja-ja, en als je één met mijn zeep gewasschen hebt, weet je niet meer wie 't is, want hij is nog net zoo smerig gebleven, ja-ja, nou dan is 't maar 't beste, dat u heelemaal geen zeep bij me neemt. Geef ze maar aan den bleeker mee! - Wie nog zeep? U mijnheer? Ik dacht het al, waar blijft u? Ik heb u den heelen tijd al angekeken, u hebt 't noodig hoor! Asjeblieft, hoeveel? 24 stuks. Ja, die zeep is goed.

[p. 192]

Ruikt u aan de zeep, meneer? Ja, ja, ruik maar. Wat? ruikt die zeep niet goed? Och, meneer, u kunt per-se niet ruiken. U ruikt links. - Niemand meer voor zeep, niemand? - Allo, Cheffie, mijn tweede artikel. - Maar blijven jullie asjeblieft staan. Ik heb dezelfde menschen noodig, die zeep bij me gekocht hebben. - Kammen, Cheffie! Kammen!!! -

Dus zullen we dan maar tot den verkoop van een ander artikel overgaan, omdat met m'n loup Bram Kuiper toch niet te ontdekken is. - Migraine-stiften - het artikel, waarmede ik mijn naam als dokter voorgoed heb gevestigd, waardoor ik hofarts ben geworden aan de meeste hoven van Europa en Nova Zembla - lijfarts van den sultan in Turkije en aanverwante zieken. - Migraine-stiften dienen tegen hoofdpijn - nou weten jullie, dat hoofdpijn een verdraaid beroerde geschiedenis is. - Als de hoofdpijn te erg wordt, heb je de kans, dat je over den kop gaat. - Het eenige middel hiertegen, dat dan ook in laatste instantie wordt toegepast, is gewoonlijk een overzeesche rustkuur - in de badplaats Amerika. - Maar je begrijpt, dat kan natuurlijk iedereen niet doen, dat kost te veel geld. Om nu iedereen op goedkoope manier van zijn kopzorg af te helpen - ben ik hier met mijn migraine-stiften. - Je hebt, als je zoo voor je heen ziet, een heele boel dokters op het Amstelveld - maar dat zijn kwakzalvers. Daar ginds b.v. staat iemand met een middeltje tegen doofheid. ‘Ik moet allemaal dooven om me heen hebben!’ roept-ie altijd. - Wat een stommert, nou praat-ie iederen Maandag voor dooven! - Hij heeft kunst-ooren te koop - maar niemand, die zich zoo een paar ooren laat aannaaien. Die maakt-ie zelf van dooie ezels. Wie is nou zoo stom, om langs de straat te gaan loopen met een paar ezelsooren aan zijn hoofd? - Zien jullie daar, naast dien kerel staat iemand met een middeltje tegen schele oogen. Nou, je weet, dat het oog van den mensch het meest teere lid aan zijn lichaam is. Het oog heeft dan ook het meest te lijden. Op school, als kind, wordt je al ingeprent, dat je goed in 't oog moet houden ieder, die met je omgaat; neem me niet kwalijk - daar lijdt het oog wat onder! - Als je wat ouder bent, heb je een meisje op je oog, met wie je trouwen wil. (Als je eenmaal getrouwd bent, ben je dan ook vaak maar al te blij, dat je haar uit het oog verliest, omdat je 't al heel gauw als je getrouwd bent, op je oogen krijgt, in de vorm van stoffers en boenders). - Waar je gaat en staat, moet je een oogie in 't zeil houden. Dat doet ook zeer. - Loop je bij den weg, dan heb je kans, dat je huisbaas je pardoes in je oogen loopt, en dan moet 't ereis zoo een dikke wezen, zooals mijn huisbaas is. - Maar als-ie mij in 't oog krijgt, is-ie ook bon af. Ik ben hem een doorn in zijn oog. Ik laat 'm iederen Maandag zijn oogen uit z'n hoofd kijken, als-ie voor een dichte deur komt. - Dan laat-ie zijn oogen naar alle kanten gaan, dan slaat-ie zijn oogen naar één-hoog, of hij slaat ze naar beneden, hij rolt er mee, hij spert ze wagenwijd open. Ze schieten vuur, ze gaan bliksemen, af en toe knipt hij ze en eindelijk gaat-ie weg, als-ie zich blind gekeken heeft. - Ik gelóof, dat de goeie man blij is als-ie ereis een oogie komt dicht te doen. En ik ook. Als je met kwade buren woont, hebben je oogen ook kolossaal veel te lijden. Want dan werp je dikwijls een oog in zijn kamer, je ontmoet vaak met je oog zijn blik, wat leelijk kan aankomen, en als je dan geen herrie wil hebben, moet je maar in 's hemelsnaam je oogen in je zak stoppen. - Met niets is de mensch zoo gul als met zijn oogen. Overal, waar hij loopt, geeft hij oogies. - Er zijn ook menschen, wier oogen grooter zijn dan hun maag, omdat ze alles met hun oogen verslinden en je wel met hun oogen kunnen opeten. - Er is ook oneindig veel noodig om je oogen goed den kost te geven. Vaak heb je ook menschen, die er op uit zijn, om in andermans oogen splinters te zoeken, en ze hebben geen erg, dat van al die splinters bij mekaar in hun oog een heele balk komt. - Je hebt ook menschen, die alleen met hun oogen hun brood kunnen verdienen; die menschen noemt men oogendienaren. Die soort menschen worden vooral in de voorname standen gebruikt, omdat die nooit zoo gauw hun dienst opzeggen - want hoe langer ze in dienst

[p. 193]

blijven, hoe meer de patroon een goed oogie op ze krijgt. - Daarom is 't dan ook maar 't beste, dat je altijd één en al oog bent. - Met het oog op mijn artikel kan ik geen oogenblik meer verder praten hierover en alleen zeg ik als dokter bij de gratie van het Amstelveld, dat er niks is, wat goed voor de oogen is dan alleen wat ik jullie zeg: wil je zorgen, dat je op ieder een goed oog hebt, kijk dan altijd door de vingers. - Maar erger nog dan oogpijn, is die ellendige hoofdpijn. Dat is ook heelemaal niet te verwonderen in een tijd, dat ieder zich het hoofd breekt met politiek en jeukonomie.

Met Kokadorus zijn wij echter in de proletarische handelskringen verzeild, waar de straatroep de plaats der advertentie inneemt. Ook daarover dus een enkel woord. De straatkreten zijn reeds zeer oud. Volgens J.W. Muller: Brokstukken van middeleeuwsche meerstemmige liederen, Tijdschrift voor Ned. Taal- en Letterkunde Dl. 25 dateeren de eerst opgeschrevene uit de 16^de eeuw, waar in oudere liederen en vooral in kluchten dikwijls al venters met koopwaren optreden. Verder naar tijdsorde moet genoemd worden een refrein voor 't eerst uitgegeven door E. Soens in de Leuvensche Bijdragen, dan een halve eeuw later een ‘Kluchtigh en belachelijck Verhael-Dicht van allen het gene men roept, singht ende schreeuwt soo op Merkten als straten van de Princelijcke stadt Brussel (uit 1604 afgedrukt in Volkskunde Deel 23, blz. 86 enz.) en een uitvoerig lied, in ‘De Nieuwe Haagsche Nachtegaal ... t'Amsterdam, gedruckt bij Broer Jansz. Bouman 1661’ genaamd Rommelzoo van de Amsterdamze Razebols. Daarbij sluiten zeer goed aan Het Lof-gedigt en Vreugde-lied met Amsterdamsche straatroepen uit 1729 en Een ander Ruiters-minnelied in Volkskunde Dl. 20, blz. 94 vlgd. Ook vinden wij nog een lied door Snellaert als laatste zijner Oude en Nieuwe Liedjes², Gent 1864 afgedrukt onder den titel van ‘De Roep van de Strate’ en gedagteekend ‘Gent 1752’. Daarmee is onder andere te vergelijken ‘De Mechelsche Roep’, opnieuw gedrukt in Volkskunde Dl. 8, blz. 191 vlgd. Iets jonger een Amsterdamsch stukje, beginnende ‘De wereld is in rep en roer’, door Le Jeune medegedeeld in zijn ‘Letterkundig Overzicht en proeven van de Nederlandsche volkszangen sedert de 15^de eeuw,’ blz. 275-278. Ten slotte en dat drukken we hier af, een lied verschenen in een vliegend blaadje waarschijnlijk te Amsterdam bij J. Wendel en Zoon, ongeveer tusschen 1820-1830.

Een nieuw lied of de Amsterdamsche negotianten.

Toen ik laatst in Amsterdam ging uit wandelen,
Wat zag ik daar raare Kooplieden handelen,

Met allerlei waar, gebakken en gaar;

Men riep varse Radys, in de vroege morgen,
De Bakker ging warme bollen bezorgen,

Men liep met de Krant,

Vol met goed nieuws voor Nederland.

Knapkoek om een oortje was me't eerst dat ik hoorde
De meid schreeuwde dat het myn hersen doorboorden

Koop Muilen koop, 'k heb myn mand opgehoopt;

Wie koopt er een zooi levendige Spiering,
Men kan ze wel ruiken al zat men op een vliering,

[p. 194]

 

Eet nieuwe Rammenas,

 

Die komt by een borreltje goed te pas.

 

 

 

Mietje moet je melk, deed een dikke boer roepen

 

Een Jood met een bak vol koekjes om te snoepen,

 

Voor de lekkere bek, maar niet uit gebrek,

 

Met allerlei waren zoo liepen de Joden,

 

De een slecht gekleed; den andere na de moden,

 

Zy schreeuwden in het rond,

 

Bruine Karsen tien centen het pond.

 

 

 

'K heb Suikermispelen een half kop om een stuiver

 

Myn Lampe-glazen zyn helder en zuiver,

 

Wer kaaft een wolle Vyl ¹⁾, myn hoofd wierd myn eyl ²⁾

 

'K heb Zeldrie hoofden dat zynen bommen,

 

Mooije Tafel-borden en Koffy-kommen,

 

Wie koopt er een bosje sprot,

 

Hy schreeuwde byna zyn keel kapot.

 

 

 

'K heb vier om een dubbeltje Nootemuskaten,

 

Foely en Pypkaneel boven maten,

 

'K maak laarsen schoon voor een klein loon,

 

Ook roode en zwarte hillegommer bessen.

 

Eijeren en Augurkjes by volle vlesschen,

 

Wie ook Matten van doen,

 

Sinaas Appelen en Mooije Lamoen.

 

 

 

Op Marken zag ik lekkere koekjes bakken,

 

Daar de Jonge hongerleiders graag na snakken,

 

Ja een gezonde maag, die lust alles graag,

 

Gebakken Brazems, Bokking en ook Voorn.

 

De vrouw had een stapel, zoo hoog als een Toorn,

 

 

 

En een meid als een mop,

 

Riep haase boontjes een cent het kop.

 

 

 

Haase Eerdippeltjes riep er een uit een kelder;

 

Ze zagen zoo smaaklyk en waren zoo helder;

 

Doch myn apeteit; heeft dankje gezeid,

 

Van Marken kwam ik op Vlooijenburg loopen,

 

Daar kon men ook alles in menigte koopen,

 

't Was alles daar klaar,

 

Heete Aardakers proef ze maar.

 

 

 

Het is niet alleen in de buurt van de Joden,

 

Daar u alles zoo goed koop, werd aangebooden,

 

Neen ook door de Stad, die loopen ze plat;

 

Met alle negotie van kanten en doeken,

 

Of wat men begeert men hoeft niet te zoeken,

 

Men vìndt het terstond,

 

Hier is smaak voor een elk zyn mond.

 

 

 

Jonge Seldrie Savooije kool en Sala met Bieten,

 

Wie laat er ook Tinne Lepels vergieten,

 

Een stooter het pond Kaas, roept mottige Klaas;

 

'K heb Boenders en Vuilnis-blikken voor zes en een halve

 

Daar dreef er een, brommende nugteren Kalven,

 

Vier en een half een pond Worst,

 

Proef ze maar er is niet mee gemorst.

 

 

 

Ook riep een vent wie heeft wat te kuipen,

 

De Jongens die riepen gy moet zo niet zuipen,

 

Zeeuwse Mosselen vars, maar wat keek die vrouw bars

 

Als armen lang Ses Komkommers om een stuiver,

 

Kammen en Brillen de glazen zyn zuiver;

 

Maar dat vond ik raar,

 

Een vrouw krooi dat stonk, en riep varse waar.

 

 

 

Vier centen de vyf kop Zeeuwsche uijen,

 

De Jood die bezweek haast onder het kruijen,

 

Vier stuivers een pond Spek maar't smaakt zomtyds gek

 

Ook jonge Doppers en wyker Peulen,

 

Een cent een Molen daar de kinderen mee speulen,

 

'K heb Texelsche Kaas,

 

'T houd nimmer op met dat geraas.

1) jdd. Wie koopt wollen feilen of hgd. wohlfeil(?)

2) eyl: ijl.

[p. 195]

 

Daar roept weer een vrouwtje Garneelen als beerse ¹⁾

 

Maar wee die zoo'n vrouw heeft zy wil altoos heerschen

 

Ook Pan-eel en Breed-eel ²⁾, Met een forse keel,

 

En Schol en Schelvisch en varse wyker tongen,

 

Messen en Scharen slypen, schreeuwde een jongen,

 

Daar riep een vrouw,

 

Drie centen een Boender koop jufvrouw.

 

 

 

Koop koop Paraplu, riep een man na de mode,

 

Wie het er ook Seemleeren lappen van nooden,

 

Nieuwe Zoutevisch die lekker is;

 

Drie centen een el alderbeste Nysen.

 

Nieuwe Mirik waarvan men geen kragt hoeft te pryzen

 

Nieuwe Almanak,

 

Balynen voor Pypen tot elks gemak.

 

 

 

Ook hoorde ik een Rymer met Zwavelstokken,

 

Bot, Bot, Bot, Bot, en de honden die trokken,

 

De wagen vast voort, die de Koopman hoort,

 

Koop tien om een dubbeltje vyne ³⁾ kastranden,

 

Poeijers voor zinkens voor hoofdpyn en voor tanden,

 

Oliekoeken hiet, met warme melk zoo als gy ziet.

 

 

 

Ook Pypendoppen voor heeren en boeren,

 

Hals kettingen voor Horlogies en Kralen Snoeren,

 

Scharren dik en vet, riep een meisje zeer net,

 

Korsette veters en Engelsche spelden,

 

Hoornse Wortelen die 't Joodje slegt telde,

 

Want drie ging voor vyf.

 

Elk is een dief in zyn bedryf.

 

 

 

Persieken, Abrikosen en haagsche Kanteloepen,

 

Dat is een kostje die de ryke lui snoepen,

 

Best blinkende smeer, en wat wil je meer,

 

Daar kwam een wagen met schoone Belle-fleuren,

 

De Jood schreeuwde dat zyn broek begon te scheure,

 

 

 

Vier groote om een cent,

 

Borstklontjes en sterke Peperement.

 

 

 

'K heb Engelsche Bokkings zy zyn vet en lekker

 

Daar liep een mof met Koekkoek en wekker,

 

'K heb reepe ⁴⁾ als hoofden ze zyn goed gestoofd,

 

Ook nieuwe Neuten gy kunt ze vry kraken,

 

Ingeleegen Zuurkool die lekker moet smaaken,

 

Wie ook Bloemkool,

 

'K vind overal kooplui waar ik ook dool.

 

 

 

Wie koopt nog een Tiende maandag zal hy trekken

 

De Lotery die is voor wyzen en voor gekken,

 

Hiete peeren hiet, roept scheele Angeniet,

 

Vier stuivers een pond Aarbeijen of Bramboozen,

 

Mooije Tulpen, Nageltakken of Maandroosen,

 

Oude kleeren koop, leeft op een goede hoop.

 

 

 

'K heb Maagies daar kan je de wyn uit drinken,

 

Ook balletjes om Koper en Tin te doen blinken,

 

Koop Mandtjes koop ik heber zoo'n hoop;

 

Jufvrouw moet je ook Potten of Pannen,

 

Koop Strooije Hoeden voor vrouwen of mannen,

 

Vyf centen een Schaar,

 

Laat ze niet vallen ze breeken maar.

 

 

 

Wie wil er Zaandammer mostert koopen,

 

Een dubbeltje een boek by heele hoopen,

 

Een cent een maatje Ryp, by oude Lyp;

 

Koop Beeldtjes koop, ik zal ze u toonen,

 

Een stuiver een hondert brieje boonen,

 

Een dubbeltje een Spons,

 

Wie die niet gebruikt dat noem ik een slons.

1) Noord-Hollandsch voor baarzen.

2) Noord-Hollandsch voor pan-aal en braad-aal.

3) vijn voor fijn.

4) Noord-Hollandsch voor rapen.

[p. 196]

 

Ze leven nog tien Panheeringen om een stuiver

 

De lydsche Kroppen zynen helder en zuiver,

 

Wie draait oblie, roept oude mie:

 

Myn dunkt ik heb al veel hooren roepen,

 

Men zou wel belust raken om te snoepen,

 

Maar koopt eerst van mijn,

 

Dan hebt gy de Kooplui groot en klein.

Volgens den heelen opzet van dit boek, moest ik echter om den grondslag te leggen voor een contemporaine taalgeschiedenis, vooral materiaal verzamelen uit den tegenwoordigen tijd. Dank zij de hulp van vele goede vrienden, kan ik nu hier den lezer een heele collectie aanbieden. Aanvankelijk was mijn plan, ze in te deelen naar de dialecten. Maar bij nadere beschouwing bleek, dat wij hier maar al te dikwijls met rondreizende straatventers te doen hebben; daartusschen hoort men echter ook weer echt lokale uitroepen, en deze zijn natuurlijk volop in dialect. Daar dit echter, den nu langzamerhand spoorwijzen lezer, van zelf aanstonds duidelijk is, meende ik, om een geheel onvervalschten indruk te geven, deze eenvoudig door elkander te moeten opnemen, juist gelijk ze op straat, soms in volle verwarring doorelkander schateren, en alleen de plaatsen waar ze thans gehoord worden, tot indeelings-princiep te moeten kiezen. Om dezelfde reden zag ik af van eene psychologische groepeering naar den inhoud. Deze komt toch vrijwel met dien der advertenties overeen, en alle laten zich gemakkelijk tot een der daar genoemde categorieën herleiden. Alleen is de psychologie hier, overeenkomstig de lagere beschaving en de mindere eloquentiegaven der straatverkoopers, niet zoo fijn geschakeerd. In het belang der muziek-beoefenaars, en ter makkelijker vergelijking met de kinderliedjes en de latere muzikale notaties van de zinsmelodie zet ik hier de straatroepen, waarvan mij een muzikale noteering ten dienste staat, te zamen voorop. J.W. Enschedé schreef in 1906: De straatroepen hebben niet slechts waarde voor de volkskunde, maar eveneens voor de historie en de praktijk der muziekwetenschap, omdat tonale begrippen bijwijlen nog blijken onder het volk hardnekkig voort te leven. Zoo kon men op den 9 Juli 1905 op den Blauwburgwal te Amsterdam hooren roepen - de woorden waren onverstaanbaar:

met niet-verhoogden zevenden toon (c voor cis). Een paar dagen later klonk in dezelfde buurt

moo - ie bes - se as k(r)ie - kē.

[p. 197]

Hier volgen nu eenige muzikale straatcomposities uit de laatste jaren.

Wie heeft er nog lee - ge fles-schen en lee - ge krui - ken te koop.
Keul - sche pot - ten - om in te leg - gen. 'n Cent e moot.
Wie koo-oopt Keul - sche pot - ten om ien te leg - gen.

Een cent - je wat je d'r uit - haalt, Een

cent - je wat je d'r uit-haalt. cent - je wat je d'r uit-haalt.
Bò - bò - bòt. Goud - vis - sche. Zee - aal, zee - aal.
Stoe - lì - ì - te mat - tù. Vod - de, vod - de (enz.) Vod - dò

[p. 198]

Een stoo -ter maar een pond, ze bin - ne bruin en mooi. (of) ze bin - ne
bruin en mooi een stooter maar een pond, bruin en mooi een stooter maar een pond.
De laas - te mooi - e Mei - ker - sen twa - lef cen - ten een pond, kom nou!
Kost drie cent bos ra - - dijs.
Kost drie cent var-sche ra - dijs.
Kost drie cent bos ra - dijs.
'n Bos drie cent, ver-sche ra-dijs. Drie om een cent neem weg, vier!
Al - le - maal voor Klaa - sie, Al - le - maal voor Klaa - sie.
Leest bur-gers de Am - ster-dam-sche lan - ta - re. Nou kù - je le - ze - (etc.)
De laat - ste van het jaar mooi - e gur - re - kie (= augurken).

[p. 199]

Gra - ni - um - de - ro- ze. Wie koopt 't laat - ste paar voor een koo - pie.
Vier om - me dub - bel - tje uit - te ton, Hol - land - sche nieu - we.
Ver - sche nieu - we, vijf um - me dob - beth - je.
Een bak groo - te gar - na - len, drie cen - ten maar.
Voor drie cent hei je nen bos - sie ge - rook - te sprot!
Voor drie cent heb je een pak - je ge - rook - te sprot.
War-me lek - k're pée - re hiet. Wat het dat jood - je n'en rom -mel!
'n Bak gàr - na - len 'n stui - ver maar, le - ven - de gàr - na - len.

[p. 200]

Gla - ze - spon - sen, een dub - bel - tje 'n spons. Dub - bel - tje
de buun - der, 'n dub - bel - tje 'n gla - ze - spons. Vijf mooi - e
kom - kom - mers voor 'n dub - bel - tje, 't bin - nen de laat - ste.
Al - le - maal Zeeuwsche mos - se - lô, hier hei je de Zeeuwsche mos -sel.
Twee voor twaalf, voor twaalf centen heb je d'r twee; juf-frouw neem voor 'n
dub - bel - tje en twee cent - jes mee. 't Bin - nen de laat - ste van
't jaar, lek - k're au-gur-kies. 't Bin - nen de laat - ste van 't jaar,
lek - k're au - gur -kies. Mooi - e maa -gies, sap - per - de maa -gies.

[p. 201]

Scha - re - sliep, 'n drrrie-sen. Hou - ning - soe - te proeu - mê.
Snij - boo - ne en sper - sie - boo - ne, veer-tien cen - te de vijf kop.
Zes cen - te 'n mans - kop en scho - tel,
Twa - lef en een hal - le - ve cent voor de vrouw.
Koopt en leest het ca - nal - je - lied, een ma - ni - fest voor het
Ne - der - land - sche volk naar aan - lei - ding van de aan - staan - de
na - ti - o - na - le hul - de - blijk be - de - la - rij.
Pan - nie - koop. Groo - té groo - té op - rech - te

[p. 202]

zeeuw-sche mos - se - len. Groo- te, groo- te, op - rech - te zeeuw-sche
mos - se - len. Zee - land-sche mos - se - len, Groo - te
bom-men, Groo - - te. Bot bot. Mooi - e
bloe - mé - e. Op - rech - te En - gel - sche sprot, drie cent.
Wie heeft er oud ij - zer lor - ren en bee - nen te koop?
Nieuws - blǎd! Ha - ring. Nieu - we ha - ring.
Schel -le - visch. Koopt en leest de A - vond - ster.
Ker - sen as prui - me voor tien sen - tù ... mooi - e ker - sen juf - frouw

[p. 203]

Iedereen ziet aanstonds dat het Nijmeegsche valletje, in Deel I blz. 351 vlgd. voor de kinderliedjes geconstateerd, hier weer aanstonds aan den dag komt. De volgende, uit muzikaal oogpunt vaak zeer merkwaardige thema's, kunnen misschien tot een oorzakelijke verklaring bijdragen.

Mos - se - lù, zeeuw - sche mos - se - lù. Ha - ring.
Sprot sprot sprot, der - tien voor drie cent. Nieuwen hao-ao-ring.
Bot bot levendige bot. Sprot, sprot, zee-zalm as sprot, der - tien voor dríe cent.

Sprot, sprot, Eng - el - sche sprot, der - tien voor dríe cent.

Sprot, sprot, lek - ke - re sprot, der - tien voor dríe cent.

Aol aol dik - - ken aol vet - - ten aol di - i - ik - ken aol.
Ze le - ven nog, acht om 'n dub - bel - tje. (versche bokking).
E - hû ¹⁾ mos - se - mos - se - le. Ker - sen as prui - me voor

1) Verbastering voor Zeeuwsche.

[p. 204]

tien cen - te, e dub - bel - tjen e pond, tien cen - ten e pond, mooi - e
Mei-ker-sen voor tien cente. Kîs kîs lek-kre kîs vet - te kîs. (kaas).
Haal uit die mooi - e lan - ge losse turven, veertien om een dubbeltje
zeven om een stui - hui - ver die mooi - e lan - ge los - se.
Scha - re sliep Nieu - we weg - wij - zers.
Mooi - e a - re - bei - en zes cen - ten een glas vol.
Si - nus - ap - pe - le mooi - e waar zes om een dub -belt - sjie maar.
Schel - levisch schel - levisch bot bo - ot. Ker - se-man-ne rijp en rond

[p. 205]

tien cen - te ut pond. Zee-land-sche mos-se - le fij - ne mos-se - le.
Stap op en laat je we - ge 't is maar een aar - dig-heid, kost maar een cent.
Ha - ring gar - na - lù. Twee lam - pe - glaa - sies voor vijf cent.
Voor tien cent een pak - je ge - rook - te schol! schol!
Fi - lip - pien - sche mos - se - lù! Gjer - nout! (of) Gjer - nout!
Twee cen - ten twee cen - ten twee cen - ten zoek maar uit
al - le - maal fij - ne buit. Sprot al - le - wie moet
sprot der - tien voor drie cent. Nieu - we ha - ring.

[p. 206]

Nieu - we ha - ring. Koop aard - ap - pel koop Aard- ap - pel.
Nieu - we ha - ring zou - te - visch nieu - we ha - ring
zou - te - visch nieu - we ha - ring. Ha - ring nieu - we ha - ring
zou - te - visch. Nieu - we ha - ring. Schè - è - re - sliep.

loopt alle tusschentonen door.

Koop knol -ra - dijs koop knol - ra - dijs groo - te bos en klei - ne prijs.
Sprot sprot der-tien veur drie cent. Spro-o-ot sprot sprot sprot sprot spro-o-ot.
Nieuw'n a - ring. Nieuw'n a - ring levedege zee - pa - ling.
Ap - pelsjijne twee cen - te maar. Mooi ap - pe - le - sjij-ne.

[p. 207]

Lor - re - ne been - de - re. Lor - re - ne been-de - re.
Kleer - koôp oue kleer - koôp Oue kleer - koôp Schaor-sliep.
Sprot sprot zee - zalm als sprot, der - tien voor drie cent.
Hol - land - sche waar, zoe - te waar, koop ze maar en
bak ze maar; al - le - maal zoe - te tien voor 'n dub - bel - tje.
Hollandsche bukkingen koop ze maar, koop ze maar, koop ze maar!
Aard - - pe - len en groen - - ten. Zand - - koop.
Appele en peere gooie-koop. Vie cent 'n kwaart kilo keer - se.

[p. 208]

Vie cent un ons vie - ge, bij vluu bet kins te ze krie - ge,
Ze smel - te dich in dunne mond wie doe ve stront.
Hier is Jaapje van alle jaar en ik heb er nog maar een paar, Maar ze-ven
cent een pond, ze zijn zoo rijp zoo rond, ze smel - ten in je mond.

Ten slotte voeg ik hier nog enkele Brusselsche noteeringen aan toe van A. de Cock, overgenomen uit Volkskunde, Deel 19 Blz. 185-188.

‘Eenige straatroepen, door mij in de Schaarbeeksche volkswijken zoo getrouw mogelijk opgeteekend en genoteerd, wil ik hier thans meedeelen. Het talrijke gild der voddenkoopers komt het eerst aan de beurt; den eigenaardigsten roep hoorde ik uit den mond eener bejaarde vrouw:

Vod -den en bee - - nen?

Bij een aantal andere klonk het eenvoudiger:

Hed - de geen vod - den of bien?

of

Hee geen vod - den of been?

ook wel

Hee vod - den of bien?

of

Geen vod - den lig - gen?

[p. 209]

of nog anders

Hee geen ij - zer vod - den of bee - ne?

Te Jette, in de Statiestraat, hoorde ik evenwel door een voddenvrouw den zonderlingsten straatroep - door de vreemdheid zijner klankenreeks - uitschreeuwen, die ooit mijn oor getroffen heeft; onmogelijk echter dien te noteeren; het wijf begon het op een onbereikbare hoogte uit te gillen - zoo vreemd dat alle menschen stilhielden en de kinderen luidkeels lachten - om dan met een soort chromatische gamme te dalen en een octaaflager kort af te breken. De mooiste roep klonk uit den mond van een jonge met een goede stem bedeelde mosselverkoopster uit de Schietschijfstraat van St. Joos-ten-Oode:

Mos - se - len al - der -schoon -ste mos - se - len.

Bij andere leurders of leursters van dat gild luidde het eenvoudiger:

Mos - se - len.

of

Mos - se - - len.

of allereenvoudigst:

Mos - se - len.

Niet onaardig is de straatdeun van den garnaalverkooper uit de Olivierstraat:

Geer - naat ker - re ko - len ker - re ker - re ker - re ko - len.

Een andere, op den Leuvenschen steenweg, kwam daar nagenoeg mede overeen:

Geer - naat en ker - re ko - len ker - re ko - len.

Te Berchem-Antwerpen hoorde ik:

Krab - - ben geer - - naat.

[p. 210]

De sprotventer van Schaarbeek schijnt den garnaalman afgeluisterd te hebben, want hij zingt dezelfde melodie:

Sprot sprot sprot sprot

Ook de haring- en palingverkoopers zingen elkanders muziek; de eerste roept:

Hol - land-sche ha - ring; ha-ring.

en de tweede:

Ver -sche pa-ling.

zoodat beiden de laatste lettergreep verkeerd beklemtonen. In de Beenhouwerstraat te Brussel zong een leurster:

Der - tien ver - sche no - ten veu vijf cens.

en een groentevrouw uit de Clayslaan gilde, in den aspersietijd, met schrille stem:

As - perg' cin-quant'-cinq la bott'.

Doch, dezelfde leurster sloeg niet zelden een anderen toon aan:

Les point' d'as - perg' cin - quant' à soi - xant' cen - tim' le ki - lo.

De straatroepen der Brusselsche gazetventers bieden geen belang aan; ik noteerde enkel op Treurenberg:

Le Soir Le

en aan 't Noord-station:

Le Soir pour de - main.

Minder interessant nog is de straatroep der stoelvlechters, die hun woorden steeds op

denzelfden toon opdreunen: ‘Stoelen te biezen!’ of: ‘Herbiezen!’ ook wel: ‘In stru!’ (= stroo), en te Antwerpen (Draakplaats) hoorde ik: ‘Stoele binnin!’

[p. 211]

Amsterdam: 1. Schellevisch! - 2. Kabliauw! - 3. Plumoos! - 4. Bot, bot, bot! - 5. Bossies hout! - 6. Schellevisch, kabeljouw, tonge! - 7. Auskleer, kleerkoop, auskoop! - 8. Trappé, trappo! - 9. Oeh! Pannekoo! - 10. Levende paling! Dikke paling! - 11. Rammenas, mooi rammenas! - 12. Haal Zeeuwsche moss'le, ze benn' zoo fijn! - 13. Twaalf cente d'el! - Oblie! Keb dribbel-drabbel ook! - 14. Deksels voor dekschale! - 15. Vijf cent te kop! - 16. Nou ken je stove! - 17. Stoele te matte! - 18. Kom nou juffrou, kom nou! - 19. Goudvissche, veertien cente een paar! - 20. Waschborde te make! - 21. Leege flessche, leege kruike! - 22. Keulsche potten om in te legge! - 23. Een bak groote garnalen voor een stuiver maar! O wat 'n brokke! - 24. Jacobi-panne! Allemaal Jacobi! Vuurvaste Jacobi! - 25. Vuurvaste potten en panne! - 26. 't Zijn de laaste van et jaar! De Jood het augurkie! - 27. Heete karstenge! Ze brande nog! - 28. Zeeuwsche mossele! Een bak met Zeeuwsche mossele voor drie cente maar! - 29. Mooie meikerse! Een stooter maar een pond! Ze binne bruin en mooi! - 30. Vier om een dubbeltje uit de ton! Hollandsche nieuwe! - 31. Al wie koopt en kraakt me nieuwe lekkere neut! - 32. Briketskole! Vijfentwintig voor elf cente! - 33. Hoededoze! Ik heb ze voor zestien cente! Zestien cente! Zestien cente! - 34. Acht cente de twee kop! Mooie uien! - 35. El breedel (aal! braadaal!)! - 36. Wie koopt mooie potte met graniums en roze! - 37. Schelvisch, opensnijen maar! - 38. Trek brieven uit de kroon! Een oortje en een trekbrief! Een cent een kroon! - 39. Drie cente een bossie gerookte sprot! - 40. Bos drie cent varsche radijs! - 41. 't Kost drie cent bos radijs! - 42. Engelsche bokking! drie om een dubbeltje! Harde! Vier voor twaalf! - 43. Vodde! vodde en bienò! Kleerkoop! - 44. Schelvischlevertjes! Spiering! - 45. Wortels en koolrapen! Nog een paar mooie bloemkool! - 46. Leg eris an! Leg eris an! Heete melk en kouwe koek! - 47. Scharesliep! - 48. Nakijk! De Honderdduizend! Nakijk! - 49. Een kwartje een perreplu! - 50. Dertig cent een kanteloep! Twee dubbeltjes een kanteloep! Allemaal rijp! - 52. Varenplantjes! zeven centen! Uitzoeken maar! - 53. Een dubbeltje 'n glazenspons! - 54. O wat 'n groote bak garnalen! 'n Stuiver maar! O wat 'n groote! - 55. Voor drie cent hij je een pakkie gerookte sprot! - 56. Mooie magies! Sapperde magies! - 57. Een kwartje de vijf kop dirrekies-peeroh! - 58. Vijf kop dirrekies-peere 'n kwartje maar! - 59. Lange, lange, lange, langē! Zeven lange turven voor een dubbeltjē! - 60. Zes cente een manskop en schotel! Twaalf en halve cent voor de vrouw! - 61. Zoetemelksche kaos! Acht centjes een half pond! - 62. Mooie Haagsche bessen voor acht cente! - 63. Dubbeltje de buunder! Dubbeltje 'n glazenspons! - 64. Mooi aarbei! Zes cente een volle mand! Kom nou! - 65. Spiering! Spiering als bokking zoo groot! - 66. 'n Cent een harde, 'n cent een harde! - 67. Nou ken je pruime, pruime, vier om een cent! - 68. Mooie pruime, vier om een cent, neem er maar weg vijf. - 69. Koop nou magie, saperde magie! - 70. Snijboonen en spersieboonen, veertien cente de vijf kop. Mooie andijvie! - 71. Hier hebt u een arme metselaar, die zijn ruggegraat gebroken heeft! Nu moet ie leven van God en de goeie menschen. O welk een hard gelag! Altijd gewerkt van z'n elfde tot zijn tweeëndertigste jaar! - 72. 'n Loopend uurwerk voor een dubbeltje! - 73. 'n Sjent e prik! Harde eieren! Warme en kouwe biet! - 74. Menschen, wil je me marmotje es sien, 't is soo'n aordig beesie! Doe ik 't niet, dan slaot ie me dood, dan slaot ie me met z'n linkerpoot! - 75. Drie voor twee cent, lekkere dirk! Mooi vijgepeer! - 76. Frambozen! frambozen! Tien cente een pot frambozen! - 77. Hoki-poki! - 78. Alles kost een dubbeltje! - 79. Een stooter maar een pond! Ze zijn gezond! Eet je buikie maar rond! - 80. Twaalf om 'n dubbeltje! de fijne wijnpruim! - 81. Nieuwe haar (haring)! Nieuwe haar. - 82. Karoetje! owaai! owaai! karoetje! - 83. Twee cente een schellevisch-levertje! Wat binne ze blank en mooi! - 84. E sjent e bjok kokosneut! - 85. Heete melk en kouwe koek en een bevroren vaatdoek! - 86. Mooie potten met aardbei! Aalsmeerder potten met aardbei! - 87. Wie het

[p. 212]

er nog leege bloempotte? - 88. Mooie sinasappele! twee cent, ses umme dub! - 89. Wat 'n mooie droaven! Sestien cente 'n pond droaven! - 90. Drie cente 'n pond proamen! - 91. IJskoud bier heeft de koopman voor vijf centjes! - 92. Zestien cente mooie druiven! Kijk de kwaliteit aan! - 93. Amerikaansche veters! vier om 'n dup! - 94. Oranje nationaal! - 95. Nou kà-je je kamertje versieren! Twee centen 'n ruiker! - 96. Lekkere warreme peeriet (peren hiet, heet)! - 97. Dirkiespeeren! Lekker binne de dirrekie! - 98. Honingzoete pruimen! De heele dag kun je pruimen! - 99. Drie om een cent pruim! Drie om een cent pruim! Neem maar weg drie om een cent pruim! - 100. Mello (melk)! - 101. Alle pette voor e kwartje! - 102. Mooie kasdruiven! Kijk die kwaliteit maar! - 103. Droog en mooi binnen die Haagsche bessen!

Sneek: 1. Hiete melk! Hiete melk! Hiete melk! Suikerslakken! Suikerslakken! Fijne kekiensjes (suikerballetje), heeren! - 2. Vodden en bonken (beenen)! - 3. Puike nieuwe haring! Haring a Zalm! Echte mooie nieuwe! Puike nieuwe haring! Haring a Zalm!

Groningen: 1. Aan het Hooge Droa ligt een scheepie met levendige bakschol! bakschol! - 2. Handel, handel! - 3. Drie lampeglasies veur vijf cent! - 4. Eerdappels en groente! knollen en bieten! Rooie en witte kool bij Kees van School! - 5. Meheer! 'n mooi besie zien! Meheer 'n mooi besie, 't is toch zoo'n aardig besie meheer! - 6. Mossels. Levendige mossels! - 7. Bakschol! levendige bakschol! - 8. Hajoe!... Schellevijoe (schelvisch)!

Zwolle: 1. Koop! Koop! vieftien cent 't pond echte blauwe proemen en fiene veine klodders (witte pruimen)! Ze smelten in oe mond! - 2. Touwe tien cent een elle, goeje waor! - 3. Nouw menschen! Kum en koop mien appelsiene! Pas eplukt! Vief om een duppe! Allo! Allo! 't leste van de markt! Ze leien hier toch maor te gaopen! - 4. Schaoresliep! Ik blief hier staon. Nou vief cent 'n mes en 'n kleintie twie cent goedkeuper! 't Is geen geld! - 5. Paoling! Echte fiene Kamper-paoling! Pas ereukt!

Groenloo: 1. Wil je is lekker eten, je moet bij Gerrit wezen! Haring! haring, dat is zoo'n lekker ding! Haring! dat is zoo'n lekker ding! Drie voor een dubbeltje! Drie voor een dubbeltje maar! Haring als zalm! Zeebanket! Zeebanket! Haring als zalm! - 2. Hoepla! Amerika! Kansvermaken! Liefhebberij! Gooien maar! Smijten maar! Driemaal voor een stuiver!

Zutphen: 1. De koopman die koopt van alles! - 2. Kokosnooten, 'n cent de brok! - 3. Wie heeft er nog wat op te ruimen? - 4. Vollenhoofsche bokkem! Voor veertig centen heb je er twaalf! - 5. Amerikaansche ballen! - 6. Twee centen een ons dalen (dadels)! - 7. Harde! Harde! - 8. Haring en zalm! Hollandsche nieuwe! - 9. Panharing! Ze leven nog, ze springen nog! - 10. Stap op en laat je wegen! - 11. O wat verkoopt die Janus vandaag een dikke ijswafels!

Utrecht: 1. Nou kà-je-nen slaatje maken. Van die mooie heipalè! Mooie komkommers zes om een dubbeltje! - 2. Vodde-nen biene! - 3. Schoare-sliep! - 4. Bukkem als sallum! -

Katwijk: 1. Vol bōk! (volle bokking!) -

Den Haag: 1. Alle hout is geen timmermanshout! Alle dalen (dadels) binnen geen dalen! Dit zijn pas dalen! - 2. 'k Heb mooie appelesiene, vier om 'n dubbeltje! Fêne māāgeperen, 'n cent 't stuk! Ze smelten in je mond! - 3. Aaaaliekrieké! - 4. Kleerkoop! - 5. Nieuwe hāērieng! Schelleviesch! - 6. Aaaarebaye!

Rotterdam: 1. 'n Sjent een bom! 'n Sjent een prikkie! 'n Sjent een nieuwe! - 2. Lorre en biene! - 3. Oprechte Engelsche sprot, drie cent! - 4. Haring as zalm! - 5. Wie heeft er oud ijzer, lorren en beenen te koop? - 6. Overmaasch brood, krentebrood! Dertien cente de el! Versche eieren, drie cente de dertien! - 7. Garnālē, eet garnaal! - 8. Radies! Vorsche radies! - 9. Zeelandsche moessele, groote, kom nou, groote! - 10. Hout, glas, kristal! Fijn porcelein. Een kost zes cent, de twee kosten een dubbeltje! - 11.

[p. 213]

Bezems, borstels, schuiers, stofdoeken, poesdoeken, vullisbakken en vullisblikken te koop! - 12. Hier bij Jan van Amsterdam, beste bevroren zalm! - 13. Altemaal Brusselsche kant! Een dubbeltje per el! - 14, Zeelandsche moeselen! Vijftien cent de emmer! 't Zijn groote! - 15. Polkebrokke! Vier voor één cent! Hier mot je wezen! - 16. Aelmenàk! Aelmenàk! Voorspelt je niets als goeds! Aelmenàk! - 17. Een cent! een cent! Een cent! Een cent een duikelaar! Komt menschen, houdt je cente klaar! En koopt 'n papieren duikelaar! Een cent, een cent, een cent een duikelaar! - 18. Noga! noga! Hier mot je wezen! Franschen, Duitschen, Spaanschen, kom hier! Hier vin je alle kleuren vanje vlag! Noga! - 19. Zeven stuivers! Zeven stuivers! Bekroond met goud op de Brusselsche tentoonstelling! Mannetje loopt uit hemzelf! Zeven stuivers! Zeven stuivers maar! In de winkel kosten ze een daalder en hier zeven stuivers maar! - 20. Arbeiders! koopt en leest het Socialistisch dagblad het Vollek! orgaan van de Sociaal Democratische Arbeiderspartij onder redactie van H. Spiekman! Prijs één cent! Koopt en leest! - 21. Koopt en leest! Het lied op de ijsbaan! Om te brullen van het lachen! menschen! komt, koopt en leest! - 22. Leest! De vrouw moet vrouw blijven! - 23. Knoopies! knoopies! twee voor een stuiver! Koop ze! koop ze! Twee voor een stuiver! - 24. Eau de Cologne voor de zakdoek! Odeur voor je haar! Aangekocht voor het faljiete maison de ... te Parijs! Nu tegen spotprijs! Ruik ze maar! En dat alles voor één kwartje de flesch! - 25. Koopt en leest! De dood der Zandstraat! Prijs één cent! - 26. Komt! Komt! Groot en klein! Heden-middag matinée! Prachtprogramma! Kinderen beneden zestien jaar maggen niet binnen!

Schiedam: 1. Oud iezerrr lorrre en bienòh! - 2. Groene, groene haaai salloooo! (haring als zalm). - 3. Spro-o-ot, sprot, sprot, sprot, sprot, spro-o-ot! - 4. Zachte peren! Ze bennen boterzacht! Zes centen maar een pond! - 5. Meikersen, twaalf centen een pond! Als suiker in je mond! - 6. Reuzenbananen! Vijf cent per stuk! Reuzenbananen! - 7. Hoededoozen voor een beetje! Hoededoozen in soorten! - 8. Eén centje, één centje een duikelaar! Komt menschen hou je centen klaar! Voor een papieren duikelaar! Eén centje, één centje een duikelaar. - 9. Alles kost één kwartje! Behalve de Jood zijn hartje! Alles kost maar zeven cent! Behalve de Jood zijn overhemd! -

Vlaardingen: 1. Eēgāōrno! (garnalen!) - 2. Mooie bokkum! Nou kè-je bakken! Nou kè-je bakken! Nou kè-je braaien! Vier om een dubbeltje! - 3. Versche garnale! - 4. Panharing twintig om 'n dubbeltje! - 5. Een baol op! Een baol op! - 6. Een kègel! Een kègel! - 7. Mooie bloemkool! - 8. Arebeie tien cent 't pond! - 9. Versche schol aan de bank! Half acht afslag!

Terneuzen: 1. Drie, vier vijf sinaasappele voor een dubbeltje! - 2. Gernaat! juffrouw! - 3. Gernalen! juffrouw! - 4. Zouterik! Lamsooren of zeekraal! Vijftien cent den emmer. - 5. Haring als zalm!

Gastel: 1. Daar gaat ie alweer! Daar draait ie alweer! Daar staat ie alwaar! Jongens, jóngens wat een bonkerd van een koek!

Breda: 1. Nieuwe haring! Nieuwe haring! Zeebanket! Zeebanket! Hollandsche nieuwe! - 2. Drie voor een dubbeltje! Sinaasappelen! Mooie rooie! Drie voor een dubbeltje! - 3. Versche bokkum! Bokkum als zalm!

Tilburg: 1. Mooie druiven! zoete druiven! blauwe druiven! Een kwartje een pond! - 2. Kreukels! Kreukels! Versche kreukels! - 3. Rijp en rond! Ze smelten in je mond! - 4. Gernale! Mossele en kneukeltjes! Bij Janus mot je zijn! - 5. Hier pak weg! 't Kan niet op vandaag! Vijf citroene voor een dubbeltje! Waar blijve de keukepiete? Is me waar verleden week niet bevalle? Vooruit, moedertje, neem mee! Je krijgt nooit zoo'n kansje terug! - 6. Koop knolradijs! koop knolradijs! groote bos en kleine prijs! - 7. Hardaaiers (harde eiers)! Hardaaiers! - 8. Garrinoal! - 9. Èredap! èredap! - 10. Krabbe! Krabbe! - 11.

[p. 214]

Mos-mos-mos-mos-mosselēn! - 12. Sprot, sprot, Salmioet-sprot! Zes cente sprot! Engelsche sprot! - Eindhoven: 1. Een kwartje de kop! Met een torentje er op! - 2. Twaalf centen per pond! Ze smelten in je mond! - Gestel: 1. Krabben en kreukelen! - 2. Garnalé! Nieuwe haring! - 3. Pruimé! - 4. Appelesmé! - 5. Nah! nah! Fijne lampekousjes beste! Lampekousjes, twee voor een kwartje! - 6. Eieren! - 7. Kaes! kaes! beste kaes! boter! - 8. Appelen en peeré, pruime en pirketonzé (perziken)! - 9. Zalm! Wie moet sprot? Dertien voor drie cents! - 10. Kierzé! Rijp en rond! Tien centen een pond!

VORSCH KARNEMELK KOMT GOED VAN PAS!
IK WOU DAT HET ALTIJD VASTENDAG WAS!
EN HIER KOM IK WEER AAN!
MET VORSCH KARNEMELK AL OVER DE BAAN!
VORSCH KARNEMELK! (dan heel zachtjes:) EN WATER!

Den Bosch: 1. Ik heb de fijnste slokkers! Een cent maar! Een cent maar! 't Is wezenlijk fljne waar! - 2. Ze kosse maar acht cente, acht cente kosse ze maar! Van die goeie rijpe waar! Acht cente zijn ze maar! Ze zijn zoo rijp en zoo gezond! Ze zijn als suiker in den mond! Acht cente kosse ze maar! - 3. Vijf lekkere peren voor één cent en een korporaal present! - 4. En ik mot mee gaan venten! Want de boer komt om zijn centen! Eet je buikkie dik en rond! Twalef cente maar het pond!

Kerkdriel: 1. Volle haarng! - 2. Nieuwe haarng, Hollandsche nieuwe! - 3. Ruileeeee! - 4. Appelesiene! - 5. Allever, allever! - 6. Nu kun je bakke en braaije!

Nijmegen: 11. Bo, bot! Levende bot! - 2. Spiering, twee buskes veur tien cente! - 3. Mooie Zeeuwsche mossele! Drie cente maar de schop! - 4. Twee suikerperen voor één cent! - 5. Leege flesschen! likpotten! Alles is van mijn gading! - 6. Mooie lange losse turven! - 7. Rooie witte en savooie! - 8. Mooie goudviskes! O wat 'n mooie! - 9. Alles mot weg! Hier mot je zijn! Hier mot je wezen! Uitzoeken maar! Twee luizekammen voor vijf centjes! O wat 'n negotie! O wat 'n benauwdheid! - 10. Mooie groote uitjes! O wat een mooie zooi! Tien cent het pondje! - 11. Elf is geen twaalf en twaalf is geen elf! - 12. Echte noga! vijf cente de blok! - 13. Koop bij Naton Herz! patente lucifers! Een cent een doos! - 14. Vooruit maar! vooruit maar! Potte en panne zoek uit maar! - 15. Ik heb mooie lange losse! Zeven voor 'n stuiver! Veertien voor een dubbeltje! - 16. Bruinkolen-briketten! - 17. Hier mot je weze! Hier mot je zijn! vijf om een dubbeltje! Ze zijn toch zoo fijn! - 18. Mooie fijne gerookte paling! - 19. Mooie lekkere gerookte paling! - 20. Uitzoeken maar! Uitzoeken maar! Je bent hier in de vijfcents bazaar! - 21. Ik heb mooie blanke stokvisch! - 22. Parijsche wafelen van Oome Jan! Versch gebakken in zijn koekepan! - 23. Zeg menschen, blijf is even staan! Steek je sigaar is aan! Een cent een doos! - 24. Ik heb mooie koolen, witte en rooie! - 25. 'k Heb mooie schelvisch! - 26. Mooie sprutedoppen! - 27. Aal, aal, dikken aal! vetten aal! aal, aal, aal, aal! - 28. Eén dubbeltje die mooie rooie! één dubbeltje die mooie savooie! - 29. Zij zijn zoo rijp, zoo fijn en zoo gezond! Als klare suker in miene mond! - 30. Oprechte Engelsche sprot! Dertien voor drie cent! - 31. Ik heb mooie uien! tien centen het pond! - 32. Hout, glas, kristal, fijn porcelein! Eén kost zes cent, twee kost tien cent! - 33. Honingzoete druiven, kwartje het pond! - 34. Mooie Lentsche meloene! Mooie meloene voor een kwartje! Een kwartje die meloene! - 35. Mooie citroene! Vier om een dubbeltje! - 36. Ik heb mooie aardappele voor achttien cente! Mooie rooie en witte! - 37. Twee lekkere zoete suikerpere! twee voor één cent! - 38. Hollanze nieuwe! Drie en vier om 'n dubbeltje! - 39. Ao-ao-aol, nieuwen aol! nieuwen aol! nieuwen ao-ao-aol! - 40. Haring as salm! Hollanze nieuwe! - 41. Mosselen zoet! - 42. Lompelinge! - 43. Sliep! sliep!

[p. 215]

scharesliep! - 44. Mooie bloemkool! - 45. Karnemelluk! Drie cente de kan! Taptemelluk vier cente de kan! - 46. Roomijswafel met vanielje! cent e pakje cent e glaas! - 47. Mooie appelesiene! vier om 'n dubbeltje! - 48. Twee faine sukerpere voor nen cent! - 49. Ik heb alle soorten kool! Rooie kool, savooie kool, blomkool!

Venloo: 1. Bot, bot, bo-o-ot, bot, bot, bot! - 2. Zeeuwsche mossele! - 3. Schoe-e-ne, dieke appelesiene, dree veur vief cent! - 4. Alles kost een dubbeltje en alles kost een dubbeltje! - 5. Hollandsche nieuwe, Hollandsche zoete! - 6. Looompe! - 7. Garna-a-a-a-le! - 8. Stoele te matten! - 9. Schare-sliep!

Maastricht: 1. Mossele wie spek! - 2. Knienevel (konijnenvel)! - 3. Sprot! Sprot! Goeie Engelsche sprot! Dertien voor drie cent! - 4. Veur zes cent e viedel (26) proemen! Allo veur zes cent e viedel proemen gooie koop! - 5. Gooiekoop (goede koop) è bussel poor(prei) veur twie centen! - 6. Haringè, twie veur een dubbeltje! - 7. Hiering es sallem! - 8. Knijnsfel! Haozevèl! Waild! - 9. Knijns ... haozevel! - 10. Schoen proemen en priesters! - 11. Lomele aid iezer en aw sjön! - 12. Appeleseene aon drei cent! - 13. Appele en pere gooie koop! - 14. Lekkere priesters (pruimen) tien cent e viedel! - 15. Sajet, sajet! in alle kleuren! Sajet! Sajet in alle kleuren! - 16. Hollandsche nieuwe! - 17. Nieuwe haring! - 18. Gerookte paling! 't Is fijne waar! Vijf centen kost 't bosje maar!

Hiermee is, meen ik, bewezen dat de advertenties slechts een nieuwere, ietwat deftiger zijlinie vormen van den stam der straatroepen, die zelf ook nog overal welig blijken voort te leven. Een ander zijlinietje vormen de opschriften, die evenwel thans alleen meer op het platte land, hun eigenaardig karakter bewaard hebben, en dan ook bij de boerentaal zullen worden besproken. Voor vroeger dagen zie men J. van Lennep en J. ter Gouw: Het Boek der Opschriften, Amsterdam 1869. Onze moderne reclame-opschriften zijn voor hun taal volkomen met de advertenties samengesmolten. Alleen dreigt hier, met het oog op het internationale reizigerspubliek, de illustratie den tekst te verdringen. Juist gelijk nu de advertenties zich in ietwat beschaafder richting van de straatroepen hebben afgescheiden, zoo heeft zich naast en uit de marktwelsprekendheid, de nieuwe overredingskunst van den handelsreiziger ontwikkeld. Gaarne had ik ook dit tegenwoordig rijk opbloeiend genre van handelstaal, in geur en kleuren voor mijn lezers te pronk gezet, maar ik ben er niet in geslaagd geschikt materiaal bijeen te krijgen. In vele punten echter komt de taal van den Nederlandschen handelsreiziger met die van zijn Duitschen collega overeen. En daarvoor verwijs ik naar Moritz Loeb, Seine Majestät der Reisende, Stuttgart z.j. en Felix Schloemp, Der tolle Koffer, München 1910. Ik hoop echter dat deze gedwongen leemte in mijn boek, spoedig door een reeks interessante studiën zal worden aangevuld. Want bijna geen enkele taalgroep is voor het verzamelen van materiaal in zoo gunstige conditie als die der handelsreizigers. Hunne kunst is immers meestal zeer bewust. En ze vertellen zoo graag van hun triomfen. Maar bovendien is deze taal van onberekenbaar grooten invloed op de hedendaagsche ontwikkelingsgeschiedenis onzer algemeen beschaafde taal. Dagelijks bereizen duizenden handelsreizigers stad en land. Zij spreken elkaar voort-

[p. 216]

durend in den trein. Zeker, ieder hebben zij een heele reeks technische vaktermen. Maar hoeveel gemeenzaams hebben zij ook in hun trucs, in hun zetten, in hun slagvaardigheid en hun kwistigen rijkdom van ripostes, die heel de gamma van de zoetst kweelende beleefdheid, door de schetterendste bluffanfares, tot de brutaalste pauken-arrogantie doorloopen. Een degelijk en welbespraakt handelsreiziger is dan ook in mijn oogen een der machtigste schavers aan de ruwe bast onzer volkstaal, een propagandist van de gladde Algemeen-Beschaafde Nederlandsche taal. Dit ziet men, maar met omgekeerd gevolg, in Vlaanderen zoo duidelijk. Hier spreken helaas de meeste handelsreizigers Fransch. En wat gebeurt nu? Hèt groote argument, dat de burgermenschen voortdurend uitspelen tegen de Flaminganten, die hun kinderen eerst goed Vlaamsch en dàn pas Fransch willen leeren, is: Laat ze toch gauw met Fransch beginnen, dat ze later de handelsreizigers goed te woord kunnen staan! 't Is of de handelsreiziger voor die menschen een afgod is. En daarom dan ook zijn de Fransch-sprekende handelsreizigers in Vlaanderen de propagandisten van het Franskiljonisme, die met vreemd vernis verlakken de natuurlijke korreligheid van het Vlaamsche volk. Maar ook in het algemeen is de handelstaal een groeptaal van meer dan gewone beteekenis. Juist omdat de groep zelf zoo verspreid is, dat ze alle kringen dooradert, kan het natuurlijk geen vaste groep zijn met een sterk centraal gezag en een scherp karakter. Daarom ook zal de studie ervan altijd zeer moeilijk en complex blijven. Maar omdat van den anderen kant toch zoo'n groot percentage van ons volk zich van den vroegen morgen tot den laten avond met hand en hoofd aan den handel overgeeft, en juist de handel krachtens zijn wezen zelf, ook in onderling verkeer bestaat, ondergaat elke handelsman zóó voortdurend den invloed van al zijn leveranciers en afnemers, dat er misschien geen enkele groeptaal bestaat, die zoo van alle kanten al de groeptalen aangrijpt, afvijlt en polijst naar al de wisselende beelden van haar eigen uiterlijk levenslot, als juist de taal van den handel. Maar vraag haar niet, dat zij de volksziel en de volkstaal kneden en boetseeren zal, naar haar zielseigen innige leven. De handel heeft geen ziel, en de handelstaal dus ook geen innigheid. Want gelijk het altijd met de economische belangen gaat, zoolang zij niet tot nooden worden, zijn ze wel veelzijdig, maar gaan niet diep in het hart. En prangt de nood, dan spreekt niemand handelstaal, maar dialect. En als eenmaal de taalwetenschap een nauwkeurige balans zal kunnen opmaken: van de breedte en de diepte der verschillende sociologische taalfactoren, dan voorzie ik, en wie niet met mij? dat de handelstaal in haar breede oppervlakkigheid te schand zal staan, naast de diepte van vele andere, maar vooral van de godsdienstige groepen - zie slechts bij de Jodentaal, wat heeft den meesten invloed gehad: de bijbeltaal of die van den handel? - en dat dus ook hier de geest weer zal blijken te zegevieren over de stof.