De literatuur in Zuid-Nederland sedert 1830

[p. 5]

Voor
MAURICE ROELANTS, dit laattijdige vredesverdrag tusschen Ruimte en 't Fonteintje, in vriendschap.
M.G.

[p. 7]

Inleiding

De afzonderlijke behandeling van de Vlaamsche literatuur vergt een verantwoording voor den Hollandschen evenzeer als voor den Vlaamschen lezer. Meer dan in welk ander deel van het cultureel leven, is de Vlaming zich op litterair gebied bewust van een saamhoorigheid en van een wezens-identiteit met Nederland die een dergelijke scheiding logisch en terwille van het gevoel doen verwerpen. De affiniteit van het Nederlandsche litterair gevoel met het Vlaamsche is een dogma bij elk gecultiveerd Vlaming. Maar de zeer speciale atmosfeer waarin de Vlaamsche intellectueele en artistieke bedrijvigheid zich ontwikkelde sedert het begin der 19^e eeuw, heeft er schuld aan dat de volkomen identiteit tusschen beide leden van den Nederlandschen stam veeleer behoorde tot het domein van de Vlaamsche idealen dan wel tot de werkelijkheid.

Er bestond ongetwijfeld tusschen de uitingen van den Nederlandschen geest en die van den Vlaamschen geest een afstand welke niet in enkele jaren te overbruggen was. Hij kwam voort uit een eeuwenlange scheiding. Een kortstondige hereeniging tusschen 1815 en 1830 kon hare gevolgen niet van de baan ruimen. Sociaal en intellectueel waren beide groepen merkelijk uiteengegroeid; het

[p. 8]

contrast tusschen het zelfzeker, bezittende en degelijk, in normale omstandigheden ontwikkelde Holland en het geestelijk onvolgroeide, strijdvaardige en romantische Vlaamsche intellect, moest den objectieven beschouwer doen inzien dat de fusie tusschen twee zoozeer verschillende deelen wel mogelijk was, maar dat deze verwezenlijking niet imminent kon heeten. Dat bleek o.m. uit de koele houding welke door de Noordnederlanders werd aangenomen tegenover de Vlamingen in zake literatuur, ondanks de zeer doortastende actie van J.A. Alberdingk Thijm, die, in een lange en vruchtbare loopbaan, de ideëele en zakelijke noodwendigheid van een wederzijdsche toenadering actief bepleitte. Sedertdien werd een heel eind weegs afgelegd en kan men, ondanks enkele nuances, gewagen van een Nederlandsche literatuur waarin het Vlaamsche land niet moet worden beschouwd als een soort grensprovincie waar men intellectueel goedkoop aan den kost komt. Wat blijft gelden, is het onderscheid in de intensiteit waarmede beide volksgroepen op leven en natuur reageeren. De religieuze en sociale factoren bepalen ongetwijfeld ten deele het meer emotieve Zuidnederlandsche temperament.

Zeer verschillend in gehalte rond 1830, hebben de Nederlandsche en de Vlaamsche literaturen geëvolueerd elk op eigen manier. Een nieuw feit in onze litteraire geschiedenis, was dat, voor het eerst sedert de 16^e eeuw, de Hollandsche letterkunde weer herhaaldelijk den diepgaanden invloed van de Vlaamsche geschriften onderging. Anderzijds heeft het voorbeeld uit Holland weldadig ingewerkt

[p. 9]

op enkele Vlaamsche schrijvers. Het heeft stellig bijgedragen tot het ontstaan van een atmosfeer die bevorderend werkte voor de ontwikkeling der Vlaamsche literatuur.

Zoo innig echter is de wording der Vlaamsche letterkunde sedert 1830 vergroeid met de zeer speciale intellectueele en sociale omstandigheden die uiteraard verschillend waren van de Noordnederlandsche, dat een aparte behandeling dezer periode, ook voor den Vlaamschen lezer gerechtvaardigd kan worden. Onze literatuurgeschiedenis loopt parallel met het politiek en intellectueel ontvoogdingsproces van het Vlaamsche volk: een Dietsche gebeurtenis die door Noord-Nederland slechts passief werd gevolgd en die toch over leven en dood van de Vlaamsche taalgemeenschap besliste. Hoogstwaarschijnlijk zal een aparte behandeling der Noord- en Zuidnederlandsche moderne literatuur in de toekomst aandoen als iets artificieels en dor systematisch. Voor de in dit boek behandelde periode, vloeit zij echter grootendeels voort uit den aard van het onderwerp zelf.

_**_*

Naar wetenschappelijke volledigheid is in dit overzicht niet gestreefd. Ik heb schoon schip trachten te maken van een aantal schrijvers en werken die slechts historisch te waardeeren zijn, vooral in de 19^e eeuw. Wat den historicus in deze uiteenzetting schematisch kan schijnen, is bedoeld als een overwogen gericht over litteraire figuren en pro-

[p. 10]

ducten die zich tot op heden meer opdrongen door onze piëteit te hunnen opzichte dan wel door hun aesthetische beteekenis.