Logo DBNL
Vlaemsche dichtoefeningen (1858)

Vlaemsche dichtoefeningen

(1858)–Guido Gezelle–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Woordenlyst en Verantwoordinge.

‘Intusschen heeft de Poëzie der middeleeuwen beelden en zangen geschapen, die tot heden onovertroffen zyn...... Aldus de zeer gel. en zeer christelyke Heer Ridder J.A. Alberdingk-Thijm, van Amsterdam, een van die ware letterkundigen, en verdienstige geleerden, die, met onzen David, Bormans en anderen, zoo weinig van zynen kostelyken arbeid en tyd spaert, om te bewyzen dat onze letterkunde hooger opklimt dan 1830, en dat vlaemsche lettergeleerdheid in iets anders bestaet, dan een deel Romantische woorden en redens wys te zyn.

De zulken moeten wy dank wyten, dat onze oude dichters en prozaschryvers al langs om meer toegankelyk worden voor iedereen, en dat de gewillige leerling voortaen by oude en goede meesters kan om raed en lesse gaen.

Sommige hedendaegsche schryvers hebben alreê beproefd, middeleeuwsche lettergewrochten na te maken, even als men oud sny- of dryfwerk pleegt te doen: zoo heeft de H.r Alberdingk-Thijm o.a. zyne ‘Karolingische verhalen’ uitgegeven waervan hier een stael:

‘Op zekeren avond lag Carel in zynen eersten slaap tot Ingelheim op den Rijn. De landen daar kwamen hem, den Keizer en Koning, alle in eigendom toe.

Gij zult hier wonderen hooren en waerheid er bij. 't Volk, daar te Inglem, weet er nog wel van te spreken, wat den Koning overkwam. Hij lag en sliep dan, en was voornemens, tot staving van zijn glorie, des anderen daags met gekroonden hoofde hof te houden: maar in zijn slaap kwam een heilige Engel tot hem en riep zijnen naam; zoo dat de Koning ontwaakte, op de lieflijke stemme.’ enz.

Ook de Heer Dautzenberg, uit Elsene - Brussel, zingt ons nu en dan zulk een allerliefelykst oud-nieuw sprookske toe, b.v. dit van

Sedigheit ende ledigheit.
 
Daer quamp eens deur dat velt ghegaen
 
Een oude vrolicke dromer,
 
Hi sach dat graen al gulden staen,
 
Het was wel in den somer.
 
 
 
Veel airen boghen loch ende swaer
 
Ter aerden metten stenghel,
 
Anderen schoten hoogh ende claer
 
Boven dat airenghemenghel.
 
 
 
De droomer was voorwaer niet dom,
 
Hi woogh dat logghe coren,
 
Ende twi dat andere hoogher clom,
 
Dat wist hi op te sporen,
 
‘Alt leeghe groeit in ydelheit,
 
Wat ydel is, is ledigh,
 
Die conde, deughet ende beleit
 
Sijn nederigh ende sedigh.
 
 
 
Dat ghesonde verstand, dat sware graen,
 
Die en houden niet van pralen,
 
Terwile die leegheit ende de waen
 
In allen landen stralen.(1)

Zelfs een vreemdeling, M.r Hoffmann v. Fallersleben, bragt over tyd zyn geleerde vlaemsche vrienden twee - drie liedekes meê, van hem gemaekt, en die er toch zoo vlaemsch en zoo oud uit zien, dat er geleerden zelf aen bedrogen waren; hier volgt een van die aerdige ‘Loverkens’ zoo heeten ze:

 
Hoe stont het wide wilde wout
 
In loverkens so groen en stout!
 
Hoe loeghen al de bloemekijn
 
So minlic bi het sonneschijn
 
En ene nacht, het is ghedaen:
 
Een rym, en alles is verghaen.
 
 
 
Toch comt de lieve Meientijd
 
Die alles wederom verblijt,
 
De Voghelkens met soet geschal
 
Die singhen over berch en dal
 
En al de bloemkens waken op
 
En strecken wt, haer arm en kop.
 
Ic was so jonc, een bloeijend rijs,
 
Nu ben ic out, mijn hooft is grijs.
 
Gheen lentelust in't herte mijn...
 
Voor my salt altoos winter sijn..
 
Den Mei maect jonc en velt en wout,
 
En ic moet altoos bliven out.(1)

Nu, daer is geen Vlaming, die dat leest, en niet zegt: zoo spreekt men 't onzent! in der daed, wy, die hier naest aen de zee liggen, hebben onze oude tale bewaerd: ‘....Nogthans, zegt Dr Snellaert: bestaet eene gewestelyke spraek welke men niet verwaerloozen kan, als die den sleutel geeft tot vele, anders moeijelyk op te lossene verschynselen, in onze middeleeuwsche letterkunde, en van eene thans nog geëerbiedigde onderscheiding tusschen uitspraek en schryfwyze - ik bedoel het Westvlaemsch. Zeker is het dat, zoo de litteratuer van na de groote tael-omwenteling in de XIIe eeuw niet al in Westvlaenderen eerst gebloeid hebbe, de tongval van dit gewest althans grootendeels voor regel in het schryven diende. Door de nabyheid aen de zee bloeiden Brugge, Sluis en Damme zeer vroeg, en de tael moest met de betere beschaving aldaer gelyken voet houden. Ook is het buiten kyf dat het Westvlaemsch zachter is dan het Oostvlaemsch, het Hollandsch en het Brabansch.’(2)

Van Maerlant is voor ons geen oud boek, noch Kiliaens Etymologicon ook niet, vele woorden die daer als Vetus flandricum, di: oud vl. geboekt staen, hooren wy dagelyks, en 't valt ons aerdig op, als wy,

by door-end-door geleerde uitleggers van oude gedichten, lange en verkeerde noten vinden, op een woord, daer wy, van kindsbeen af, mêe gespeeld hebben.

Indien nu de oude letterkundige voortbrengsels uitgegeven en, ja, nagemaekt worden om iets, 't is toch wel om den hedendaegschen styl er aen te toetsen en te verbeteren, dien styl, die zoo danig naer 't Fransch en naer 't Hoogduitsch smaekt, zoo weinig naer 't voor-ouderlyke Vlaemsch; en, by aldien nu in Vlaenderen, en wel meest in Westvlaenderen, de tael dier oude gewrochten met de zuivere volkstael eene en de zelve is, behoort men dan niet twee mael na te denken, eer men eigen-vlaemsch voor Archaïsm, of Provincialism afroept? Natuerlyk zal een Vlaming geen ruw en ongezuiverd Vlaemsch gaen schryven, zoo als hy 't op straet hoort; even zoo min zou hy met ongemeulend kooren durven naer de mart gaen; zoo schryft hy niet: ‘ten è chee wae:’ maer: ‘'t en is geen waer;’ niet ‘mettak weg was kwaempi,’ maer: ‘met dat ik weg was kwam hy’ ‘nimendolle’ niet, maer ‘niet med-allen.’ Waerom zou nu een schryver of dichter moeten zeggen: ‘vaek’ voor ‘dikwyls,’ ‘ettelyke’ voor ‘sommige,’ ‘regtvaerdig’ voor ‘regtveerdig?’ als: ‘ik heb van doen’ beter van de lippen wil, waerom uitkomen met ‘het schort my aen,’ ‘of ik ontbere?’ waerom is: ‘de van honger en gebrek stervende gryzaerd,’ beter als: ‘de stok oude man, die van honger en gebrek om sterven ligt?’ Zoo willen 't nogtans sommige, en zoo worden onze jongens geleerd dat hun eigen Vlaemsch geen Vl. is, en ze moeten in der daed, in plaets van ééne, twee vreemde talen leeren, te weten: Fransch en Vlaemsch.

Wel hoe! een woord of een zegwyze is Grieksch,

Latyn, Hoogduitsch, Engelsch, Yslandsch, Deensch, Zweedsch, Fransch zelve (z. woordenlyst, preusch, enz.) en 't en zou geen Vlaemsch mogen zyn, enkel om dat het in zulk of zulken woordenboek niet meer staet! Is een schildery dan Hemmelinck's of Rubens' niet meer, om dat ze Mr A. of Mr B. in zyn kataloge vergeten heeft?

Op dien grond hebbe ik dan gesteund, in myne Dicht-oefeningen: - dat de volkstael, die, by ons toch, zoo naby de oude tael gebleven is, in eeniger mate, mag en moet gebruikt worden. Daerin hebbe ik anderen met my, b.v. Dr Snellaert: ‘het behoorde voor ons, Nederlanders, eene wet te zyn, zegt hy, dat elk gewest, elke gemeente van ons land, het zyne bybragt tot beschaving en verryking der moedertael. Alle vryheid heeft hare perken; doch waer die perken moeten staen weet men niet, en 't gezond verstand alleen kan daeromtrent beslissen. Het ware eene doodende dwingelandy indien aen enkele gewesten het regt wierde toegekend, alleen datgene wat hun eigen is voor bruikbaer in geschrift, of in deftige kringen te doen aennemen.’(1)

Dat gaet vast, in zonderheid als het op dichten aenkomt, en hier in kan ik my beroepen op den dichter Bilderdyk. Hy aenziet het voor eene schoonheid, dat eene tael dialect-formen hebbe; zoo had er de Grieksche, zoo heeft er de Italiaensche, zoo heeft er de tael van Bilderdyk, onze tael, en daer komt hy met raed en daed voor uit. Dus vindt men in zyne werken: kleen en klein, ik kost en ik kon, leugen en logen, bloem en blom, oest en oogst, in 't gemoet komen, en te gemoet komen, enz. zelf waer het op geen rymen aenkomt.

In hoedaniger mate nu die vryheid eenen schryver,

in hoedaniger zy een dichter kan toegestaen worden, heeft nog niemand op zich genomen te bepalen, en zal met tyd van jaren, door oefening en gebruik moeten klaer komen en te weten zyn.

Ondertusschen diene de volgende uittrek en deel van een breedvoeriger ‘Westvlaemsch taelkundig woordenboek’ tot nadere verklaring en verantwoording.

 

N.B. Al de volgende woorden, uitgeweerd als 't anders zins aengeteekend is, zyn in W. Vlaenderen in levend en bloeijend gebruik.

Aendoen. - Kleeden, b.v. ze waren al gelyk aengedaen - gelyk gekleed.
Aftellen, (eenen weg) - Met gelyke gepaste stappen afleggen, z. Hom. Il. XXIII, 122. Zoo heeten zekere peerden telgangers l. tolutarii.
Als. - Dan, b.v. grooter als ik, hd. als, b.v. grösser als ich; zoo vindt men overal in de oudh. en zoo zegt het volk. Hier en daer heb ik als voor dan gezet, wanneer 't zoetluidender scheen.
Ande, Aende, (de) - Eendvogel, v. 't gr. naô - zwemmen, sx. anthe, sp. anade, l. anat(is.)
Asem, (den) - Adem. Kil. aessem, gr. aasmos, athmos.
Averulle. (de) - Meikever, nog: averonker, eekeronker, meulenaer of rulle geheeten.
Bachten. - Retró, post. Van af, aft, acht, v.w. acht-er en b-acht-en. Vrgl. b-uit-en, b-ov-en, b-inn-en, z. Kil.
Bake. (de) - In Vlaendren vindt men langs wegen en straten kleene houten staken, van een vuist hooge, met een getal der op, waeraen de schapers verkennen
waer, of waer ze niet dryven mogen; zulke teekens heet men baken. Vierbake - Viertorre, fr. phare, z. Kil.
Bakelen. - 1o Branden, van de zonne gezeid, b.v. de z. bakelt in 't zand. 2o Zich in de zonne warmen. Apricari. z. Kil.
Baken. - Bakenen, afbakenen - met baken afteekenen.
Bakenen. - Z. baken.
Bal. Adj. - bediedt het uitwerksel van een schielyk gerucht op de ooren. v.d. baloorde - obtusus auribus. (v.d. balourd, balourdise, It. sbalordo?)
Baloorde. - Z. bal.
Beeten. - Ievers stand op vatten, van gevogelte sprekende. v.d. beete (de), het uitstekend berdeke vóór een duiveslag; z. Kil. Diende 't niet beedten geschr. als v. byden, beed, gebeden - manere, komende?
't Is niet van te vliegen
't Is 't al van te beeten. - Vl. sprkw.
Bem. - Ben, oud hd. bim, pim, samskrit buhm-i
Bespegelen. - Z. spegelen.
Beurelen. - Brullen, z. gers.
Blak. Adj. - Bloot, van land gezeid. Blak en bloot, tautol. z. Kil.
Blydzaem. Adj. - blyde, eng. blithesome.
Bokken. - Sterk aenslaen, b.v. hy bokt op de deure, hy viel dat hy bokte, eng. to box.
Bot. Adj. - obtusus, b.v. een mes bot snyden, een byle bot kappen. 2o Onbeleefd. 3o Traeg van begryp, van booten - slaen. z. Kil.
Branke. (de) - Tak, z. Kil. v.d. fr. branche.
Buischen. - Slaen met geruchte, It. bussare, wall. buqui, b.v. op de deure buischen, z. Kil.
Byder. Comparat. van by - nader, zoo zeggen wy nog: byst, b.v. om ter byst naer de schreve.
Dapper. Adj. adv. - Snel, b.v. 't regent dapper, de regen verdappert.
Daveren. - Dreunen, z. Kil.
Dei. - Verleden tyd van doen. Wy hebben tweederlei vorm voor den verl. tyd van doen: 1o deed, enz. 2o Ik deeg, gy deegt, hy deeg, wy deegen, enz. Eg verwisselt in ei, b.v. regenen reinen, zegenen zeinen, zegel zeil, pegel peil, dwegel dweil, van daer ook, ik deeg, ik dei, gy deit, wy deijen enz. Gelyk de verl. tyd van doen, by den wortel van een werkw. gevoegd, den verleden tyd uitmaekt van dat werkw., b.v. hooren, hoor - dede - hoordede - hoorde, blazen blaes - dede - blaesdede - blaesde, al dien kant hebben wy ook tweederlei verleden tyd. aen veel gelykvl. wrkw., b.v. ik hoordege, blaesdege, ik vraegdege, ik meendege, - hoordede of hoorde, enz.
Der. - Er, der voor er vindt men in de oudheid, zelfs in boeken van 50-60 jaer herwaerd, staet meest altyd een (') voor er, dus: 'er, beteekenende de weglating der oude d. Wy gebruiken altyd der voor er, wanneer der anders zins wanluidentheid uit ontstaen zou, of ongemak van uitsprake, b.v. der was een keer... zoo der ooit... 'k en zie der geen doen aen... Eng. there zw. d. der.
Deunen. - Resonare, gr. theinô, l. ton-are, eng. din, zw. daon; v.d. dun-deren, z. Kil. donen.
Deure. - Is een van die weinige subst. die by ons voor adv. dienen. B.v. hy is deure, ga deure, het gr. adv. thura-dze en 't l. foràs is in 't zelve geval;
vrgl. weg - subst. en adv. streke - 1o regio, 2o Adv. gedaen, gereed; b.v. in twee minuten, 'k ben streke; 't zal lange duren eer ik streke ben met... enz.
Dikkens. - Dykwyls, Kil. geeft dik, dikkent - saepe, wy zeggen: diks, dikkens en dikkels, 't geen overeenkomt in zin, met l. densè en It. spessó.
Donkelen. - Duikelen, v.d. donkel-ande - duikel-ande. - Donkel (den) - duiker, waterduivel, duikenekker. Vrgl. kluit - klont, struikelen - stronkelen, truikelen - tronkelen, muide - mond, b.v. Dixmuide - dyks-mond, enz., z. Kil.
Doomen. - Stoomen, dat van doomen gemaekt is, met steunletter s; dus dreelen - sdreelen, streelen; broos - sbroos, sproos, sprooi; kreeuwen - skreuwen, schreeuwen; zoo wordt muil s-moel, modder w.vl. s-modder, druive w.vl. s-truive - racemus; vl. plasch, eng. s-plash, vl. s-trot, eng. throat; z-weep, eng. whip; z-wing, eng. wing; niezen, eng. to s-neeze; lekken, zw. slekka, gr. karabos, l. s-carabeus, gr. neur-on, vl. s-noer, s-naer, gr. meld-ô, vl. s-melt-en, gr. niph-as, vl. s-neeuw, Brug. s-neef, enz., enz. z. Kil.
Driest. Adj. - die durfachtig is van 't oude derren, gr. tharrheô, eng. dare, v.d. driestig of druistig, driestigheid, z. Kil.
Dumster. - Donker, of beter halfdonker - subobscurus, eng. dim, z. Kil. deemster.
Eekhoorn. - Door misverstand gemaekt van 't oude eekkwern, kwern is by ons en in 't zweedsch een molen, dus eekkweern, eekel-molen, eekel-vretter, vrgl. angl.sx. ac-cwearn, oud.hd. eih-quirn.
Eendelyk. - Eenig, in den zin van schrikkelyk, wordt
uitgespr. indelyk, b.v. 't is een indelyk dingen, indelyk groot; zoo zeggen wy nog insgelyks voor eens gelyks, ins voor eens, twintig v. twee-n-tig, klintje v. kleentje, enz., z. vereend. z. Kil. eenlick.
End, Ende. - En, nog dagelyksch gebr., b.v. heere ende meester, over end weêr, een end zestig, een end zeventig, uit ende in, om end om, elk ende een, eerst ende vooral, enkel ende een, deur end deur.
Eentwat. Uitspr. entwat of ètwat - aliquid; dus hebben wy nog: een-t-waer - alicubi, een-t-wie - aliquis, een-t-hoe - aliquomodo, een-t-wanneer - aliquando, een-t-hoeveel - aliquot. Zoo heeft het hd. etwas, etwa, en 't eng. some-what, some-how. De aenwezigheid van de t tusschen een en wat dient om de uitsprake te vergemakkelyken, vrgl. eigen-t-lyk, uwen-t-wegen, uwen-t-halve, genegen-t-heid, grym-t-hauwe, enz.
Gabberen. - 'T geraes van een kalkoen, eng. to gobble, v.d. fr. gaber, It. gabare.
Gedoen. - 1o Suf-ficere, b.v. twee of drie zullen gedoen, 't zal gedoen, eng. it will do. 2o Zich te vreden houden met; b.v. als gy er vyf hebt, ge moet daermeê gedoen.
Gedragen. - Dragen. In de oudh. ziet men, achter kunnen, mogen, ontkennender of ondervragender wyze gebruikt, meest altyd het verbonden werkw. met ge beginnen. B.v. 'k en kan 't niet gedoen, gezien, geweten, - doen, zien, enz., wy zeggen nog, 'k en kan 't niet gelien - lyden, gebeteren - beteren, 'k en kan u niet geluchten - luchten - zien; gr. leussô.
Geduren. - Duren, z. Kil. v.d. geduer (het) constantia.
Geluchte. (het) - Atmosphere.
Geluw. Adj. - geel, l. gilvus, eng. yellow, Kil. gheluwe.
Genaken. - Z. naken.
Geren. - Beminnen, z. Kil. gheeren, b.v.
Die e kleen nie en geert
En is 't groote nie weerd. - Vl. sprkw.
V.d. geer - smaek, begeerte, b.v. Elk zynen geer.
Gers. - Gras vrgl. l. gra-men, ger-men, z. Kil. ghers.
Getween. - Met tweên, vrgl. gedriên, gevieren, enz.
Gevriend, Gevrienden. - Vrienden met malkâer, z. Kil. vrgl. geterdten - twee pedalen te samen; gemaets - twee maets te samen.
Geweerte. (het) - Onweder, of enkel ook weder, hd. gewitter.
Gewerden. - Worden, z. Kil.
Gezevenen. - Z. getweên.
Grimsel. (het) - Fuligo, z. Kil.
Hairel (den) - Een vlasstengel, z. vissel, (ai lyk de ai in fr. faire.)
Hellemen. - Resonare, z. Kil.
Herden. - Uitstaen, van hard, vrgl. l. durus en durare, gr. karteros en kartereô, z. Kil.
Bil. (den) - Heuvel, zandheuvel, eng. hill, l. collis, zw. kulle, z. Kil.
Holde. - Z. stoppelde.
Hoope, te hoope, t'hoope. - Te samen, plat-d. zu hop, zw. ihopp.
Horken. - Luisteren, hd. horchen, eng. to hark, harken, z. Kil.
Huppen. - Huppelen, z. Kil.
Kabotseke. - Schedelkappeke, fr. calotte.
Ketteren. - Weêrhelmen van scherp geruchte, b.v. een zweepslag kettert door de bosschen; roepen dat 't kettert.
Kezen. - Kiekens, hoenders kezen: - rapen aes op van den grond.
Kikken. - Zeker keelgerucht maken, b.v. hy sloeg hem dat hy kikte; hy gaf noch kik, noch mik meer, v.d. kikvorsch?
Kinderfooije. - Feeste om de geboorte van een kind. Kil. geeft voye, foye, - vrgl. oestfooije, vlasfooije, z. oest.
Klappen. - Kouten, z. Kil.
Klaveren. - Klauteren, z. Kil.
Kleene. - Klein, z. Kil. en Bilderdyk passim.
Kleunen. - Met gerucht slaen, z. Kil. klonen, kleune (de) - alapa, kloppen en kleunen, Tautol.
Kloeg. - Van klagen, z. woei.
Kneeuwelen. - Ruminare.
Kobbe. (de) - Aranea, eng. cob, kobbejager, fr. Houssoir.
Krulhairde. Adj. - Met gekruld hair, z. stoppelde.
Kuilen. - Zegt men van den rook die kronkelt, b.v. 't brandt dat het kuilt.
Kwietelen. - Kwelen.
Leeuwerk. (den, de) - Leeuwrik, sc. laverk, z. Kil.
Leken. Active, - distillare.
Leuren. - 'T afgaen van den dag, z. Kil. loren, leuren.
Leuringe. (de) - Crepusculum.
Linken. - Loeren, eng. to b-link, zw. b-linka.
Luiken. Look, geloken, - toe doen, nog dagelyks gebruikt, b.v. 'k heb van heel den nacht geen ooge geloken; malkaer betalen met geloken beurzen.
Lys, Lyze, Lyzig. Adj. adv. - zacht, zoetjes, gr. leios, it. liscio, hd. leise, zw. lisa - gemak, z. Kil.
Mak, Makke. (de) - Herderschippe, fr. houlette.
Maken. - Nest bouwen, van de vogels gezeid.
Med. - Verkort van mede, men hoort by ons de d, als er een klank opvolgt, b.v. med-ons, med-een. Zelfs op sommige plaetsen gebruiken ze medden, b.v. medden ons, medden hem, Brug. Bilderd. zegt medgenoot.
Mezie. (de) - Mugge, Kil. Meusie, mosie.
Miek. - Van maken, miek, gemaekt.
Mikken. - Pinkoogen, b.v. hy gaf noch kik noch mik - noch tael noch teeken; v.d. vermikken, b.v. hy keek zoo aendachtig, dat hy niet en vermikte, l. mic-are.
Moerland. - Eng. Moorland, fr. Moëres.
Monkelen. - Grimlachen, monkelplooijen - idem; van mond, mondke, mondkelen, van daer ook mondpe, mompe - buccella, en mompelen, z. Kil.
Mulzig. Adj. - Los, ligt, van aerde sprekende.
Naken. - Aenraken, b.v. en naekt my niet, v.d. genaken - id. en nake - osculum, z. Kil. naecken.
Navond. - Z. negge.
Negge. By Kil. egghe, eng, edge, zw. egg.l. ac-ies. - 1o Scherpe boord. 2o Het scherpe van een snytuig. Voor het byvoegen van steunletter n, vrgl. uchtend - nuchtend, avond - navond, affel - navel, even - neven, enz.
Neunen. - Het traegzaem steenen van een koe.
Noesch. Adj. - Obliquus, z. Kil.
Nygen, neeg, genegen, - 't hoofd buigen, z. Kil. nygen en buigen, Tautol.
Oest. - Oegst, Bilderd. v.d. oestfooije.
Of. - Indien, z. Kil. eng. if, hd. ob.
Pinten. - Versieren, d. pynta, b.v. smagfuldt pyntet - smaekvol gepint, zw. pynta.
Poging. - Zoo zeggen wy met één o; daerin is even zoo veel vryheid als in 't schryven van paerd of peerd, gemein of gemeen, klein of kleen, vooren of voren, vuer of vier, bestuer of bestier, wonen of woonen, enz., en waer vryheid is, verkieze ik onze uitspr.
Polken. - Met der hand de aerde omroeren, om 't kruid uit te halen. Wall. cru-auder.
Preusch. Adj. - Trotsch, eng. proud, en pride subst., v.d. fr. preux en prouesse.
Pylde. - Regt en dunne, z. stoppelde.
Rad. Adv. - Rap, snel, schielyk, eng. rath.
Reke. (de) - 1o Ordo. 2o Linea. It. riga, d. roeka. b.v. i to roekker - in twee reken, z. Kil.
Reuzelen. - 1o 'T gerucht van ryp en droog zaed in de vrucht. 2o Het uitvallen van dat zaed.
Rot. (het) - Het gerucht dat men over zee hoort hangen en waernaer de kustbewoonders het weder voorzeggen. Ch. rut, v.d. rotel, reutel, reutelen, ruttel, ruttelen, z. Kil.
Rullen. - Ronken, ratelen.
Rusch. (den) - Zode, schadde, cespes, eng. rush, hd. rasen, ch. rish, te Leuven rus, v.d. russel (den) - gleba, een kluit aerde, z. Kil.
Ruze. (de) - 1o Moeite, last. 2o Krakkeel, eng, row.
Samenhorten. - Horten, z. Kil. v.d. fr. heurter, eng. to hurt, it. urtare, oud w.
Schale. (de) - Schelp van een ei, eng. schell, zw. skal, z. Kil.
Schof. (het) - Het schuiven van de wolken, b.v. 't schof gaet naer den noorden. Men ziet aen 't schof waer de wind zit.
Schreemen. - Schreeuwen, weenen, eng. to scream.
Schreeven. - Verl. tyd meerv. van schryven, wkw. zoo als schryven, lyden, bieden, gieten. verbuigen by ons in den verled. tyd met de scherplange ee en oo; aldus: schryven, wy schreeven, lyden, wy leeden, gieten, wy gooten, bieden, wy booden; zoo houden wy verschil tusschen: schreeven - scripserunt en schreven - lineae; gooten - fuderunt, en goten - canales; booden - obtulerunt, en boden - nuntii; boogen - curvaverunt, bogen - arcus; enz., vrgl. L. ten Kate. Aenleiding. I. p. 552. aenmerk. (1)
Schene (de) - De schenen, de rails, van den yzerweg. Van de schenen loopen, fr. vl. Dérailléren! zw. Skena, z. Kil.
Schryverke (het) - Elders Schoe-makerke, duikel-andeke, water-andeke geheeten.
Schingelen. - Schokken en schingelen, Tautol.
Sichten - Sedert, z. Kil. Sicht.
Slieren. - Gletsen, eng. to slurr.
Slyten. - Uitrukken, eng. to slit, b.v. vlas slyten, kemp slyten, enz., z. Kil.
Smakken. - Het slaen van den visch, die uit het water springt, heeten wy dus, z. Kil.
Smerten. Wrkw. - Zeer of wee doen; b.v. myn oksel smert, zw. smoerta, eng. to smart, z. Kil.
Smoddrig. - Modderig, z. doom.
Smooren. - B.v. het smoort - daer hangt mist in de lucht, v.d. smoor - mist, sc. smur.
Snabberen. - Snabbelen - snateren.
Speerzen of Spaerzen. - L. Spargere, gr. Speirô, z. Kil.
Spegel. - L. speculum, zw. spegel.
Spegelen, Spekelen, Spikkelen. - Variegare, v.d. bespegelen en spegelde - variegatus.
Sperel. (den) - 1o Tak, 2o tap, pinne om te sluiten, b.v. den sperel op een deure steken, - sluiten, hd. versperen, z. Kil. sperelinck.
Sperken. - 1o 'T gerucht van ryp kooren onder de bakelende zonne, als het kaf open berst. - 2o Als een oven uit is, de asschen weêr oproeren en, met een sperke, weêr in brand doen schieten, v.d. sperke, sparke of sprikke (de) - sprankel, eng. spark en sperkelen, sprankels uitwerpen eng. to sparkle.
Spotten. - Plekken b.v. gespotte zyde, eng. to spot, spotted, z. Kil.
Spraeijen. - Sterk blinken, schitteren.
Sprietelen. - Spruiten, stralen, z. Kil.
Sprooi. - Broos, z. doom.
Stael. Adj. - B.v. stael kyken - ster-oogen - stael (de), - stam, staf van leeg gewas; b.v. een aerdappel-stael, salae-stael, eng. stalk, zw. stjelk, z. Kil.
Stoppelde. Adj. - Wy hebben een oneindig getal adj. die uitgaen op de; als het grondw. met t, p, k, d eindigt, dan verandert de noodzakelyk in te, b.v. stoppelde- bestoppeld; krulhairde; rugde, dat met een rug of hoogte ligt; bloemde - bebloemd; holde, waer een hol in is; barbeende, beugelbeende, kegelde - conicus; pylde - lang; spilde - rank, tenger. Met te, b.v. grepte - gegrept; naedte, met naden er in; wolkte - bewolkt; gatte, fr. troué; pokte,
met pokken; putte, met putten voorzien; dus nog: bakte, buikte, schilde, blaerde, volvoette, baloorde, grysde, muishairde, enz. - het eng. maekt adj. op de zelve wyze met de omgekeerd, dus: langoorde, eng. long-eared; gryshairde, eng. gray-haired; driehoofde, eng. three-headed. enz., enz.
Strekel. (den) - Van stryken, streek, gestreken - strykstok of steen om de ziksem te wetten, z. Kil.
Streuvelen. - Te berge ryzen of staen, van hair sprekende of pluimen; v.d. streuvelhair, streuvelkop, opgestreuveld hair, z. Kil. struvelen.
Stuiken. Stook, gestoken - 1o stooten; 2o stuiken, stuikte, gestuikt - schooven kooren tegen malkaer zetten, z. Kil.
Swanselen. - Heen en weêr bewegen van 't water, hd. schwänslen.
T, et. - Hd, es, by ons alle dagen gebruikt voor er, b.v. 't is er die zeggen - hd. es sind leute die sagen, 't was een keer een man - es war mal ein man, hoe veel menschen zyn der? 't is er twintig, es sind zwanzig. Als men Germanismen wil, waerom die niet, die ter zelver tyde Vl. zyn?
Tale. (de) - Stemme, b.v. een mensch met een groeve tale, fyne tale, lyze tale, enz. (fr. Basse taille, bas-tale?)
Tas. (den) - Hoop, schelf, z. Kil.
Terden. - Tord, getorden, of terten, tort, getorten, by verzetting van r, gemaekt van treden. - Wy veranderen somtyds d in t op 't einde van de w. dus: hart, harter, voor hard, harder; korte wagen voor korde of beter krode wagen; v.d. de wankelbaerheid tusschen terden en terten. v. terden hebben wy:
den terd - planta pedis; geterd, geterden - pedalia, sc. treddle, z. Gers. z. Kil.
Toog (den). - Disch, toogberd, waer de ware op te koope geleid wordt, b.v. men koopt hier niet ten zy met geld op toog. v. toogen - toonen. hd. zeigen, z. Kil.
Toogen. - Z. toog.
Torre (den). - Toren, It. torre, l. turris, z. Kil.
Tribbelen. - 1o Beven. 2o Met drie klokken beijaerden, v.d. tribbel (den) - drieklokkespel.
Troppelen. - In troppen by een komen, v.d. trop (den) en troppel (den), hoop, menigte, z. Kil.
Tryfeling (de). - Beuzeling, tryfel (den), - id. eng. trifle, trifling.
Tuiten. - 1o Toeten, den hoorn blazen. 2o Ruischen van de ooren.
Tuk (den). - 1o Pooze slapens. 2o Aenraking, slag, z. Kil.
Tyèlyk. - Verkort van tydelyk, dat spreken wy uit als of er tielyk stonde, zoo zeggen wy: snien vr. snyden, rien ryden, blien blyden - bly maken.
Tweenegde. - Adj., tweesnedig, z. stoppelde, z. negge.
Varen. - Fr. avoir une aventure; 'k voer alzoo - j'eus cette aventure; v.d. gevaerte - aventure.
Veedte. - Zoo schryft Ten Kate, als komende van vyden, veed, geveden, z. beeten.
Vei. Adj. - Malsch, l. veg-es, z. dei.
Verschuwen. - Schuw maken of worden.
Verterden. - Z. terden.
Verwezend. - Verslegen, van wezen veranderd.
Vissel (den). - Diminutiv. van visch, dus hebben wy
wegel van weg, tikkel van tik, berdel van berd; dus nog: briefelke, flasselke, bosselke, troppelke, enz.
Vierbake. - Z. bake.
Vlere (de) en Vlerik (den), - Vlerk, z. Kil.
Vlenders. - Flarden, eng. flinders.
Voorste. - Verste, z. Kil.
Vorderen. - Voordeelig zyn, de voorbyganger groet in Vl. den landman op zyn werk met: ‘God vordere u!’ de landman, antw. ‘God beware u!’
Vreend. Adj. - Vr. vereend, van een - desolatus, eenig - schrikverwekkend; v.d. vereenig adj., horribilis, z. eendelyk en Kil. vereenlick.
Wabberen. - Wapperen, vrgl. snabberen.
Wagen. - Bewegen, in roere zyn, z. Kil.
Wedewael (den). - Vogel - auriolus, goudvogel, hd. wittwol, fr. compère loriot, z. Kil.
Weer. - Utrùm, hd. weder, eng whether.
Wegel. (den) - Z. vissel.
Werfhout. - Soort van kruipwilge, z. Kil. wervenhout.
Winde. (de) - Een kruipend en welriekend bloemgewas, dat geern in 't zand groeit, l. convolvulus arvensis, z. Dodoens kruidb.
Winkelen. - Krinkelen.
Wippen. - Huppen, Huppelen.
Wistelen. - Schuifelen, eng. to whistle; wistelen staet in Hoffmans Hor. Belg., en is een oud vl. woord.
Woei. - Waeide; zoo zeggen wy droei vr. draeide.
Zandhil. - Z. Hil.
Zandten. - Koorenaren uit het zand rapen, fr. glaner, v.d. zandte - glanure, zandter - glaneur-euse.
Zeerot. - Z. rot.
Zender, Zinder. (den) - Scoria, eng. cinder.
Zerk. (den) - 1o Grafsteen. 2o Een vierkantte stuk land heeten wy een zerk land.
Zeup. (den) - Van zuipen, zoop, gezopen; teug - haustus; b.v. met kleene zeupkes drinken, eng. sip, zw. sup, z. Kil.
Zoeven. - Nabootsend, wkw. 't gerucht van een ding dat men snel door de lucht beweegt.
Zwakken. - Zakken, zinken. enz. enz. enz.

 

Alle bydragen of bemerkingen, dienstig om den W. Vl. woordenboek te vergrooten en te verbeteren, zullen dankbaer aenveerd worden.


Vorige Volgende