Reisontmoetingen van Joachim Polsbroekerwoud en zijne vrienden (onder pseudoniem Vlerk)

[p. 25]

Hoofdstuk III.

Een rustige avond en een onrustige nacht te Nijmegen.

De omstreken van Nijmegen hebben dit boven de stad zelve vooruit, dat zij bijzonder mooi zijn. Indien gij daar dus arriveert, en gij hebt een paar dagen den tijd, en een vriend, die het wel met u meent, dan zal hij niet verzuimen eene calêche te doen inspannen en met u naar Berg en Daal te rijden; is hij daarenboven gul en vrolijk, dan zal hij u in kennis brengen met den Steinberger kabinetwijn en den opgewonden kastelein aldaar; en wanneer gij over Ubbergen en Beek zult zijn teruggekeerd, en veel gesproken en gelagchen hebt, zult gij aangename souvenirs van uw Nijmeegsch tourtje verzameld hebben. Maar indien gij geen goede vrienden bezit en geen tijd hebt om een ordentelijk uitstapje te maken, dan benijd ik uw lot niet, zoo gij langer dan twee uren in Nijmegen moet vertoeven. Dit laatste was nu het geval met polsbroekerwoud en zijne vrienden. Zij hadden besloten, zich goed te amuseren, en moesten zich tot eene wandeling naar Belvédère bepalen; en daar zij nog tijd over hadden, maakten zij het plan, om daarna een uurtje door het beroemde, maar hun onbekende Kalverbosch te kruisen. Dit laatste werd evenwel niet ten volle geëffectueerd, daar zij spoedig bemerkten, dat men dit bosch in minder dan vijf minuten door en door kan leeren kennen, en men, om langer tijd daarmeê door te brengen, óf steeds denzelfden weg moet gaan, óf den bedaarden tred der slakken aannemen, die zich in gemeld bosch in overvloed bewegen. Zij kwamen dus spoedig in hun logement terug, en hadden daar goede gelegenheid en ruim tijd om uit te rusten, eer het souper werd aangerigt. De zakboekjes werden uitgehaald en het reisjournaal begonnen; maar men stond verbaasd, dat men zoo weinig had op te teekenen, en polsbroekerwoud was genoodzaakt punctum te zetten op de vijfde bladzijde van zijn journaal in folio, hoewel hij eene beredeneerde opgave gedaan had van de waarde der spijzen en dranken, die men in den loop des dags, deels uit behoefte, deels uit weelde, deels uit verveling, had gebruikt. Uit welk oogpunt hij de vier flesschen Rijnwijn, die men nog vóór het souper ge-

[p. 26]

bruikte, beschouwd heeft, is mij niet uit zijne aanteekeningen gebleken. De wijn werkte bij deze gelegenheid meer op de oogleden dan op de tong, en het was nog geen half elf geslagen, toen zij de zaal verlieten en zonder verwijl hunne slaapkamers betrokken.

Pols bemerkte dadelijk toen hij in bed kwam, dat mijntje het niet voor hem had opgeschud. Hij deelde deze opmerking aan torteltak mede, die met hem op ééne kamer sliep. Maar deze sloeg hierop weinig acht; want hij bereidde zich voor, om van ambrosine te droomen, en, aan haar denkende, wakker te worden.

En ambrosine? - Wij hopen, dat zij goed zal gerust hebben. Zij was pas negentien jaren oud, en zal dus later nog gelegenheid genoeg gehad hebben, om slapelooze nachten door te brengen.

Omtrent middernacht scheen alles in een diepe rust verzonken te wezen. Zoo beschouwde het althans de knecht, die, zijne redenen hebbende om iedereen te doen ontwaken, zulk een geweld op de kamerdeuren begon te maken, dat de slaap bij alle reizigers oogenblik-kelijk zijne heerschappij aan den schrik en de verwarring overliet.

‘Zeg eens, vriendje! wat moet dat?’ zeî polsbroekerwoud, de deur van zijne kamer openende. ‘Het is duidelijk, dat gij u vergist; want wij hebben verzocht om niet voor zeven ure geroepen te worden.’

‘Wat vergissen!’ zei de knecht: ‘ziet ge dan niet, dat het huis hiernaast in lichtelaaije vlam staat?’

Pols keek op, en zag in den gang geen brandend huis, maar door de ramen een eenigzins suspecten gloed. ‘Dat is weergaês lastig,’ zeide hij; ‘dan zou dit logement ook wel eens gevaar kunnen loopen.’

‘Dacht ik het niet!’ riep de morder, zijne kamer uitstuivende: ‘nu zullen wij allen nog levend verbranden, 't Is ongepermitteerd. Wij kunnen zeker de trappen niet meer af.’

‘Ik zeg immers niet, dat dit huis in brand staat,’ riep de knecht, steeds op kamerdeuren bonzende. ‘Kleed u maar aan. Ik kan voor niets instaan.’

‘Dat is anders niets,’ zeide pols, ‘al is de trap afgebrand. Ik heb een veiligheidskoord bij mij, en wij kunnen het raam dan nog uit. Wij moesten daarvan in alle geval maar gebruik maken.’

‘Is er brand?’ riep torteltak. ‘Hemel, jan! en die dames, daar van Numero 5? - Zeg dan toch, jan! zijn die dames gered?’

‘Wees bedaard, mijn vriend!’ riep pols. ‘Hier heb ik het koord al.’ En waarlijk, daar kwam de man aan, met een vervaarlijk groot kabeltouw, van knoopen en een haak voorzien.

‘Loop naar den duivel met uwe koorden!’ vloekte de ander, ter-

[p. 27]

wijl hij zijne elegante chamberlouc omsloeg en in drift zijne lokken arrangeerde; ‘ik wil het lieve meisje redden.’

Pols vond dezen uitval van torteltak wel niet heel lief, maar vergaf het hem toch gaarne, omdat hij in deze oogenblikken geene lieve gezegden kon verwachten; hij liet dus den jongeling voortspoeden om dames te redden, en bereidde zichzelven om voor het goed te zorgen, waarvan de anderen geen werk schenen te maken. Hij liet ze dus aan hun lot over, maar verzocht hen vriendelijk, om toch bedaard te wezen en zich niet te veel te agiteren.

Daar heerschte evenwel noch onder de vrienden, noch onder de overige reizigers, de door pols zoo zeer begeerde kalmte. Ook in de kamer der familie korenaar scheen die te ontbreken. Daar evenwel was de mare niet zoo onverwacht gekomen. Mevrouw was wakker geworden, had eene ongewone drukte gehoord, en gemeend een brandlucht te bemerken. Ontsteld stond zij op, trok haren echtgenoot bij een arm het bed uit, en naderde met hem het venster. Daar zagen zij de vlammen, die het naaste huis verteerden. ‘Hemel, korenaar! wat zijn wij in gevaar!’ riep zij wanhopig: ‘dat komt ook van die Kleefsche reizen.’

‘Maar, bout! waart gij het dan niet, die zoo op dat reisje aangedrongen hebt?’

‘Maar ik heb niet aangedrongen, om in een logement te gaan naast huizen die 's nachts uitbranden.’

Dit argument was te forsch voor den ouden Heer. Hij trachtte zich te verontschuldigen; doch Mevrouw verbood het hem: ‘Kleed u, in 's Hemels naam, maar aan, en maak voort; of wilt gij nu ook nog dat uwe vrouw en uw arm kind verbranden? - Ambrosine, lieve kind! word toch wakker!’

‘Wat is er, wat is er?’ riep deze, haar lief kopje uit de gordijnen stekende. O! had torteltak haar zóó gezien, met dat lieve blosje op de wangen, en die oogjes nog dronken van slaap, hij zou waarlijk hebben moeten bekennen, dat het nachttoilet haar beter stond dan Mevrouw hare Mama, schoon deze eene echte kant en ambrosine maar een neigetje om de muts had.

‘Sta op, mijn kind! sta op! daar is brand. Schielijk! sla uwen mantel om. - Korenaar, wat talm je toch! haast u dan, in 's Hemels naam!’

Bons, bons! klonk het op de deur. ‘Mijnheer, sta spoedig op!’ riep de knecht.

‘Dames, dames! haast u, wat ik u bidden mag!’ riep weldra eene andere stem, die door ambrosine herkend werd.

‘Ja, wij komen!’ riep Mevrouw, en deed de deur open. Torteltak nam ambrosine bij de hand, en trok haar voort. Mama

[p. 28]

volgde, met pakjes beladen, nog roepende; ‘Korenaar, kom dan toch! maar vergeet je horologie niet.’

Zonder hulp van veiligheidskoorden - want de trap stond nog zoo pal, alsof er in het geheel geen brand in de buurt was - kwamen al de reizigers beneden, en snelden de voordeur uit, om te zien, op welke hoogte de zaken stonden. Polsbroekerwoud had in den gang een kruiwagen opgemerkt, en begon nu al de koffers en valiezen van zichzelven en zijne reiscompagnons naar beneden te slepen. Hij was geheel gekleed, behalve dat hij zijne slaapmuts voor de nachtlucht had opgehouden; het veiligheidskoord had hij om zijn middel gewonden, om het altijd bij de hand te hebben. Met ongewone vlugheid klom hij de trappen op, waarvan hij telkens beladen weêr neêrdaalde. Hij lette weinig op de menschen, die om hem heen woelden en draafden, als zij hem maar niet in den weg kwamen, en dan was het: ‘Wat ik u bidden mag, een weinigje plaats; maar wees toch bedaard! Op mijn woord, die agitatie is meer hinderlijk dan nuttig.’

Eindelijk had hij alles bijeen op den kruiwagen, en krood nu den zwaren last met moeite voort, zich eenen weg banende door de menigte, die toegesneld was, om den brand te helpen blusschen, of door hunne tegenwoordigheid de blusschers in den weg te staan. Een eind wegs kou hij voortgaan; maar weldra zag hij zich aangehouden door een serjant van de schutterij, die in functie was, hoewel hij een phantasie-kostuum scheen te dragen, en die, de zilveren strepen op zijne mouw, dat teeken van uitgebreide magt, zoo lang daar geen zilveren schouderbladen present zijn, aan pols vertoonende, met eene barsche stem vroeg: ‘Waarheen?’

‘Dat weet ik niet, vriend! Ik red mijn goed maar uit den brand!’

De serjant scheen het uiterlijke van de koffers meer gedistingueerd te vinden dan dat van pols; althans hij voegde hem toe: ‘Wat jou goed? Je ziet er mij wel naar uit, om met een dozijn zulke koffers te reizen. Laat jij dat goed maar staan, mannetje, en zoek een goed heenkomen.’

Dit zeggende, greep de serjant, ongewoon om magt uit te oefenen en nu verheugd een schitterend feit te kunnen verrigten, pols bij den arm, en wilde hem van zijn goed verwijderen. Gelukkig evenwel kwam gedurende die worsteling een welgekleed Heer naderbij, en vroeg: ‘Wat is hier te doen?’

De serjant keek den ondervrager eerst brutaal aan, maar veranderde weldra zijn gezigt, en nam zijne chacot zeer beleefd af, daar hij in dien heer iemand herkende, wiens kleederen hij poetste en wiens boodschappen hij verrigtte, wanneer er geen brand was, en hij dus geene schitterende uniform droeg.

[p. 29]

‘Eene schreeuwende onregtvaardigheid,’ riep pols. ‘Ik ben joachim polsbroekerwoud van Rotterdam. Ik ben hier voor mijn plaisir. Ik red mijn goed en dat van mijne vrienden, en deze soldaat hier wil mij hierin verhinderen. Maar ik zal naar den Burgemeester gaan. Ik wil dat mij regt geschiede.’

‘Blijf maar hier bij uw goed,’ zeî de Mijnheer, ‘of breng het naar uw logement terug. Zij zullen straks den brand wel meester worden. Stoffel! ik zou dien Heer maar laten gaan.’

‘Alderbest, Mijnheer!’ zeî de serjant, die in het dagelijksch leven stoffel scheen genaamd te worden.

Gedurende dit gesprek had een dienstvaardig Nijmegenaar, die geene klare denkbeelden van het jus possessionis scheen te hebben, den last voor polsbroekerwoud een weinig verligt, en een der valiezen naar zijne woning, die ver van den brand in een achterbuurtje was gesitueerd, in veiligheid gebragt. Pols bemerkte dit eerst den volgenden morgen, toen hij, bij het nazien van het goed, zijn valiesje met linnen gevuld miste. Hij moest zich dit verlies getroosten; want daar de edelmoedige achterbuurtbewoner niet eens een fooitje voor het dragen had gevraagd, kon hij moeijelijk zijn goed op het spoor komen, en hij droeg dit, om langdurig oponthoud voor te komen, ook maar niet aan de policie op.

Terwijl dit eenige huizen van het logement plaats had, was er niet minder beweging voor de woning, die in lichtelaaije vlam stond. In kleine steden heeft men zoo weinig gelegenheid om dergelijke geimproviseerde illuminatiën te zien, dat, als het dan ook eens plaats heeft, iedereen zich verpligt acht daaraan te adsisteren. In groote steden, vooral in de hoofdstad, waar men zulke dingen meer gewoon is, verschijnen bij zoodanige gelegenheden alleen de stilzwijgend genoodigden; als daar zijn: de geattacheerden aan de brandspuiten, de schutters die het piquet hebben, de zakkenrollers, - in één woord, de zoodanigen, die daar in functie moeten wezen. Onder de dilettanten ziet men gewoonlijk alleen de naaste geburen en heel enkele van de alleropgewondenste vuuraanbidders. Terwijl occupeert zich niemand van de overige inwoners met zulke zaken, die hen niet aangaan, behalve de torenwachters, die het alarmdeuntje wel slapende kunnen spelen, en de nachtwachts, wie het woordeke brand in de keel verroest is. Maar nu in Nijmegen! De gansche populatie was op de been. Niemand, dan die door gebrekkigen ouderdom of lamheid aan huis geconsigneerd was, bleef in zijne woning; dames en negligé, zoo als zij zich anders alleen aan hare kameniers vertoonden, - kameniers en demi toilette, zoo als zij gewoonlijk slechts door de lakeijen gezien werden, - mannen en vrouwen, in hetgeen zij maar het digtst

[p. 30]

bij de hand vonden, gehuld, - snelden naar het vroeger onopgemerkte, nu zoo belangwekkende huis. Zelfs de moeders meenden, dat zulk een schouwspel hare zuigelingen zou interesseren; althans zij drongen met zoodanige schepseltjes voorwaarts. ‘Het was op dien weg,’ om in dagbladenstijl te spreken, ‘eene voortgolvende massa, een digte phalanx; de straat was eivol.’ - Verscheidene particulieren wisten reeds zeker de oorzaak van den brand, schoon de bewoners van het huis zelve die nog niet gisten. Sommigen hadden den vorigen avond, ja's middags al, iets branderigs geroken, en zoo veel wisten weêr anderen van goederhand, dat het huis veel te hoog geassureerd was.

Intusachen waren eenige brandspuiten in werking geraakt, en overstroomde het water, dat voor de brandende woning gedestilleerd was, de straat; want eene kenmerkende eigenschap van de slangen eener brandspuit is, dat zij lek zijn. Een veel te groot aantal armen bewoog de pompen, en een veel te groot getal schutters, om orde te houden, was aanwezig. Het ontbrak ook geenszins aan commando's, die elkander lijnregt tegenspraken, en dus had ieder onderhoorige, eene schoone gelegenheid om te gelijk gehoorzaam en ongehoorzaam te wezen. Verscheidene stemmen trachtten elkander te overschreeuwen; in 't kort, het geweld en rumoer, dat een brandtooneel regt levendig maakt, ontbrak ook nu niet.

Onder de menigte toeschouwers, die eene zoogenaamde goede plaats hadden, bevonden zich ook onze reizigers. Mijnheer korenaar had zijnen bril opgezet, en sloeg met aandacht de vlammen gade, die zich om de balken kronkelden, totdat zij door de nederstortende zoldering voor een oogenblik werden uitgedoofd, om daarna met vernieuwde kracht weêr te voorschijn te komen. Ambrosine leunde op den arm van torteltak, en beefde van angst en ontzetting. Zij klemde zich nader aan den jongeling, als gevoelde zij bescherming te behoeven, en die liever bij hem te moeten zoeken dan bij Mama, die haar aan de andere zijde vasthield, en vele onnoodige jammerkreten uitte. De morder stemde met haar in, dat het toch waarachtig eene ijselijkheid is, om, wanneer men één nacht in eene stad logeert, dan zulke dingen te moeten treffen. Hij wond haar overigens op, door haar te verzekeren, dat men den brand nog in geen tweemaal vierentwintig uren zou meester worden, dat misschien de geheele stad wel eene prooi der vlammen zou wórden, en dat straks zeker de brandende balken op de hoofden der menigte zouden neêrstorten. Veervlug staarde het tooneel met verrukking aan, sprak van den vuurkoning, die thans alle elementen beheerschte, - van massa's water, die in vloeijende vuurstroomen werden opgelost, - en eindigde alle dergelijke uit-boezemingen met den uitroep: ‘Prachtig schouwspel! Verrukkelijk!

[p. t.o. 31]

De gestoorde nachtrust

[p. 31]

Heerlijk!’ - Een zeer hardhandig Nijmegenaar naast hem, geenszins in zijne verrukking deelende, en van zijne overige uitroepingen niets begrijpende, vond het gepast hem in deze uitroepingen te storen, door hem een klap voor den mond te geven, welke handgreep, veervlug eenigzins pijnlijk aandoende, tot vrij hevige onaangenaamheden aauleiding gaf. Gelukkig was het, dat de foule hen een weinig van elk - ander afdrong; anders weet ik niet wat de gevolgen zouden geweest zijn want pols, nog steeds met de koffers bezig, was niet tegenwoordig om te bevredigen. Holstaff stond, met één grooten traan in ieder oog, het akelig tooneel te aanschouwen. ‘Ach! ach! hoe ijselijk’ riep hij uit. ‘Die bloeden van kinderen, die nu in dit huis; zullen verbranden, en die hopelooze ouders, die hunne dierbaarste panden op zulk eene vreeselijke wijs verliezen, en ze niet kunnen redeen, - voor al het goud van de wereld niet kunnen redden! Die ongelukkige kinderen, geheel omringd door onmeêdoogende vlammen - den dood voor oogen - zonder hunne ouders - alleen – die arme, arme bloeden!’

‘Hou toch je mond van die arme bloeden van kinderen!’ gromde een burger hem toe. ‘Denk jij, dat wij hier de menschen laten ver - branden? Daar zijn geen kinderen in huis. Daar waren maar twee oude luidjes en eene meid, en die zitten al een uur in veiligheid.’

‘Geen kinderen!’ mompelde holstaff: ‘een raar huisgezin zon - der kinderen. Nu, ik kan het niet helpen. Dan verliezen die menschen alleen hun goed. Ik dacht dat zij veel ongelukkiger waren.’

Het huis was intusschen tot den grond toe afgebrand; doch daar het still weder was, en men de noodige voorzorgen voor de andere huizen nam, bepaalde zich het onheil tot die eene woning. Ten half vier ure was men den brand geheel meester, en zag men langzamerhand de menschen aftrekken. De reizigers keerden weêr in hun logement; velen bleven uit voorzigtigheid beneden, waar eenigen op sofa's en stoelen insluimerden, terwijl anderen, onder een calmerend kopje thee, over den brand van dien nacht, over de oorzaken en gevolgen redeneerden, en ieder hunner een of meer dergelijke scènes had bijgewoond, zeer geschikt om onder zulke omstandigheden te worden meêgedeeld en aangehoord, maar ook evenzeer geschikt om verder geheel te worden vergeten.