Het Oost-Indisch avontuur. Duitsers in dienst van de VOC (1600-1800)

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar universiteitsbibliotheek Leiden, signatuur: 8608 C 9

 

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Het Oost-Indisch avontuur. Duitsers in dienst van de voc (1600-1800) van Roelof van Gelder uit 1997.

 

redactionele ingrepen

p. 2: de kop ‘Frontispice’ is tussen vierkante haken toegeveoegd.

p. 194: In het onderschrift wordt verwezen naar het deel van de afbeelding op ‘de rechterpagina’; hiermee wordt verwezen naar de afbeelding bovenaan pagina 195.

p. 281: Het onderschrift bij de afbeelding staat in de gedrukte bron op p. 280.

 

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (p. 288 en 336) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

 

[pagina 1]

Het Oost-Indisch avontuur

 

[pagina 3]

ROELOF VAN GELDER

 

Het Oost-Indisch avontuur

Duitsers in dienst van de voc (1600-1800)

 

SUN

 

[pagina 4]

Deze uitgave kwam mede tot stand door financiële steun van:

Stichting Dr Hendrik Muller's Vaderlandsch Fonds

Fonds Directie der Oostersche Handel en Reederijen te Amsterdam

Stichting ‘De Gijselaar-Hintzenfonds’

M.A.O.C. Gravin van Bylandt Stichting

 

Omslagontwerp en boekverzorging: Leo de Bruin, Amsterdam

Op het omslag: titelblad van Orientalische Reise-Beschreibunge van Jürgen Andersen en Volquard Iversen, Sleeswijk 1669

© Uitgeverij sun, Nijmegen 1997

isbn 90 6168 4927

nugi 645

 

[pagina 5]

Inhoudsopgave

 

Woord vooraf 9

 

inleiding

Een vergeten handschrift 11

Zoektocht naar de bronnen 16

Vragen 19

Werkwijze 22

Betrouwbaarheid 25

 

hoofdstuk 1. de voc en haar personeel

Een jongen uit Saksen 31

Oprichting, bloei en verval van de voc 33

Het personeel van de Compagnie 39

Problemen met de personeelswerving 42

Afnemend animo 45

Kwalitatieve achteruitgang van het personeel 48

Gebrek aan ervaring 48 - Slechte fysieke conditie 49

 

hoofdstuk 2. duitsers in dienst van de voc

Aantallen en herkomst 53

Rangen van buitenlanders 56

Profiel van de Duitse voc-dienaar 57

47 schrijvende Duitse Oost-Indiëvaarders 64

Geografische herkomst 64 - Leeftijd 65 - Achtergrond en opleiding 65

Godsdienst 68 - Burgerlijke staat 69 - Rang bij aanmonstering 69

 

hoofdstuk 3. tussen journaal en autobiografie

Reisverslagen in het algemeen 71

Soorten reisverslagen 72

Hoeveelheid reisverslagen 74

Duitse reisverslagen over Azië 75

De traditie van het reisdagboek 78

De autobiografische traditie in Duitsland 82

De formele kanten van het autobiografische reisverslag 86

 

[pagina 6]

Het voorwerk: opdrachten, voorwoorden en verzen 87

De opdracht inhoudelijk 88 - Het voorwoord 92 - Verzen 93

Illustraties 93

Compositie 94

Fasering 96

1601-1662 96 - 1662-1750 97 - 1750-1800 99

 

hoofdstuk 4. waarheid en fictie

Bewijzen van betrouwbaarheid 102

Fictieve reizen 107

De oriëntaalse roman 107 - De avonturenroman 108

 

hoofdstuk 5. de reis naar nederland

Weg van huis 113

De aantrekkingskracht van de Oost 118

Materiële motieven 118 - Nieuwsgierigheid 119 - Andere motieven 121

Informatie over Oost-Indië 122

Naar Nederland 129

Werving 129 - Onderkomen 133 - Aanmonstering 143

 

hoofdstuk 6. het leven aan boord

Matrozen en soldaten 149

Leefomstandigheden 157

Tucht 157 - Voedsel en drank 157 - Hygiëne 159 - Ziekte en dood 160

Wanhoop en waanzin 163 - Ontspanning 165

 

hoofdstuk 7. het leven in azië

Rangen en functies 173

Landdiensten: de civiele sector 174 - de militaire sector 179

Zeediensten 183

De carrières van Duitsers 184

Duitsers en Nederlanders 186

Het oordeel over de Indische jaren 189

 

hoofdstuk 8. de terugkeer naar nederland

De verlossing 205

De terugreis 209

Aankomst in Nederland 213

 

[pagina 7]

hoofdstuk 9. terug in duitsland

De thuiskomst 225

Reïntegratie 231

Oost-Indische verdiensten 232 - Aanpassingsproblemen 237

Patronage: geschenken en ambten 242

Oost-Indische curiositeiten 242

 

hoofdstuk 10. het oost-indisch avontuur op papier gezet

De redactie van de hoofdtekst 253

Auteur en redacteur 255 - Postume publicaties 257

Niet gepubliceerd 258

Het publiek 260

Voor de handschriften 260 - Voor de gedrukte reisverslagen 261

Beloning voor het verhaal 265

Schrijf- en publicatiemotieven 271

Geen geld, wel eer 271

Het oordeel over het Oost-Indisch avontuur 275

 

samenvatting: van aards paradijs tot kerkhof der europeanen 282

 

bijlage i. Bio- en bibliografie van 48 Duitse Oost-Indiëvaarders 289

bijlage ii. Historiografie: studies over reisverslagen van Duitsers in dienst van de voc 298

 

Afkortingen 308

Bronnen en literatuur 309

Personenregister 331