Verhalen uit den ouden tyd

[p. 117]

Keizer Karels doopdag.

De naem van keizer Karel klinkt aerdig in het oor van een Gentenaer; spreek enkel dien naem uit, en gy zult hem het oog zien wyd opentrekken, u aenstarende gelyk een orkestmeester den muziekant die een valschen toon laet hooren. Straks zal hy zich herinneren dat hy aen dien burger van Gent den schoonen eertitel van Stropdrager te wyten heeft, welken men hem aenstonds toewerpt, als hy in het hem eigen gekscheeren, eens een Bruggeling maetje of een Mechelaer maneblusscher noemt.

Doch zyne misnoegdheid zal al spoedig verdwynen, omdat hy het beeld van keizer Karel uit zyne gedachte zal verdryven, om op den tyd te denken, op den goeden ouden tyd, dien de naem van keizer Karel ook het volk herinneren doet.

Het is waerlyk de moeite waerd om hooren, hoe het volk droevig zucht, als het van den goeden ouden tyd spreekt of hoort spreken. - Ja, dan was men gelukkig, - zegt elk, - dan won men geld als slyk, en kon elk leven! Toen waren er geene arme menschen te zien! Kwame zulk een tyd nog eens weêr!

Zoo hoorde ik onlangs ook een zwaerlyvigen burger klagen: hy had een halven steen aerdappelen met rostbeef geëten, en dronk daerna op zyn gemak eene goede tas warme koffy. Ik zegde: - Maer, vriend, weet gy dat ge

[p. 118]

in dien goeden ouden tyd geene aerdappelen zoudt geëten en geen koffy gedronken hebben? - Verwonderd vroeg hy: - Waerom dat? - Wel, om eene eenvoudige rede: dan kende men in Europa het gebruik dier twee planten niet. - Zonder aerdappelen en koffy zou ik niet kunnen leven, - antwoordde hy, en schonk zich nog eene tas in, blyde van in de negentiende eeuw te bestaen.

Nu, [h]oe die tyd ook was, goed of slecht, het belette echter niet, dat het den 7 maert des jaers 1500 te Gent een groote feestdag was. Tien dagen te voren was er Joanna van Arragon, gemalin van Filips den Schoonen, een eerste zoon geboren, die nu moest gedoopt worden. Luisterlyke vreugdebedryven zouden dien dag in elks geheugen bewaren. Ook van den vroegen morgend was eenieder op de been, om de prachtige versieringen te gaen bewonde[re]n, waermede men ter dier gelegenheid, de stad als in een tooverpaleis wilde herscheppen.

Van aen het Prinsenhof tot aen St-Janskerk, nu St-[B]aefs, was er boven de aerde eene galery gemaekt, die met ko[s]telyke tapyten belegd was, en op beide zyden kunstige afsluitingen had. Dry kostelyke poorten met tapytwerk en fraeije schilderstukken behangen, prykten er op. Boven iedere moesten er twee trompetters staen en een groot getal schalmeijers. De eerste poort stond aen de Hoofdbrug, en werd Wysheden genoemd; de tweede poort was geplaetst tusschen de Vischmarkt (nu Groenselmarkt) en de Hoogpoort, en ontving de benaming van Justicie; de derde, onder het Belfort opgerigt, noemde men de poorte van Paeyse (Vrede). Tusschen die dry hoofdpoorten zag men er nog vele kleine, min ryk, doch echter fraei versierd.

Het volk wandelde en bewonderde, van de eene plaets naer de andere gedreven, door die onweêrstaenbare neiging welke men nieuwsgierigheid noemt. Er was zoo veel

[p. 119]

schoons, zoo veel ryks, dat men geene oogen genoeg had, om alles te zien, geene woorden genoeg vond, om zyne verbazing over alles uit te drukken.

Een man echter kon het gelukken, de nieuwsgierige blikken der menigte, een wyle van de voorwerpen hunner bewondering af te trekken, en op zich gevestigd te houden; doch daervoor moest er aen dien man iets buitengewoon, iets zonderling te bemerken zyn.

Het was inderdaed ook zoo.

Die man was van eene reuzengestalte, en droeg een yzeren hoed, rond van vorm, van zulke breede omslagen voorzien, dat er nog niemand zulke breede gezien had.

- Zie eens dien yzeren hoed daer? Is die man zot? - sprak elk tot zyn gezel, met den vinger den man met den yzeren hoed aenwyzende.

- Wat leelyke hoed!

- Wat schrikkelyke hoed!

En zoo hoorde men eene geheele litanie geroepen, van mond tot mond worden voortgezet.

Doch de man met den yzeren hoed, liet de menigte lachen en roepen; hy maekte er zich geenszins kwaed om, integendeel, hy lachte er mede, scheen er zeer wel gezind uit, en vorderde zonder omzien zynen weg.

- Waer gaet die man zoo naer toe? - vroeg het volk.

Niemand kon op die vraeg antwoorden, en niemand scheen zich de moeite te willen geven om het te weten, want niemand volgde den man op. Willen wy er mede bekend zyn, zoo vinden wy ons verpligt er zelven achter te gaen.

Hy stapt eene markt over, slaet dan eene straet in, daerna nog eene andere, en komt eindelyk in een steegje, waer verscheidene kleine huisjes met houten gevels stonden.

Al die huisjes hadden deuren, welke in twee verdeeld waren, derwyze dat men de bovenste helft kon openen, en

[p. 120]

er dan nog de onderste halve deur gesloten bleef, waerover de werkman, na het eindigen van zyn werk, dikwyls een pypje lag te rooken. Zulke deuren ziet men aen sommige huizen nog; maer het grootste getal is reeds verdwenen

Nu was er slechts in geheel het steegje ééne enkele halve deur open, hetgeen deed vermoeden dat de inwooners der andere huisjes, ook ter voldoening hunner nieuwsgierigheid op wandeling waren. De man met den yzeren hoed ging regt naer het huisje, waervan de halve deur open stond, bukte over de onderste halve deur die nog gesloten was, en legde de hand op eene yzeren klink, waerdoor hy die opende; dan deed hy nog zachtjes eene binnendeur op hare duimen kryschen, en eensklaps stond hy onder de verbazende oogen van een lieftallig meisje.

- Wat afgryselyke hoed! - was de eerste uitroep van het meisje, en den persoon herkennende, wiens hoofd er byna onder verborgen was, begon zy zoo schaterend te lachen, dat zy gedwongen was zich op eenen stoel te laten vallen.

- Lach maer, Anneke, t'avond zult gy nog meer lachen, - was het antwoord van den man met den hoed. - Weet gy wat ik nu op myn hoofd drage, meisje? Den bewerker van ons toekomende geluk, den hoed der fortuin, den hoed die ons het geld bezorgen zal dat wy nog te kort komen, om ons een huishouden te koopen en een winkel op te rigten. Ja, ja, Anneke; gy moet uwe oogen zoo schrikkelyk wyd niet opentrekken: wat ik zeg is waerheid en zal geschieden.

- Maer, Lieven, hebt gy nog wel uwe vyf zinnen? - vroeg het verwonderde meisje.

- Of ik ze nog heb, Anneke? Ik geloof zelfs dat ik er vyf en half heb; want anders zou ik zoo slim niet geweest zyn, om zulk een eenvoudig middel uit te vinden, dat onfeilbaer onze fortuin moet maken.

[p. 121]

- Ja, en hoe dan! Wat zult gy doen met dien hoed?

- Vraeg my dat t'avond, Anneke, als ik het geld in uwen schoot zal tellen; nu zeg ik er niets van.

Na die woorden nam hy den yzeren hoed van het hoofd, en wierp dien op eene tafel: dan nam hy eenen stoel, en zette zich nevens het meisje.

Het was zyne geliefde. - Zy verkeerden met elkander al zeven jaer in eer en deugd, en waren zy nog niet getrouwd het was hunne schuld niet: nogtans telde Lieven al dertig jaren en Anna acht-en-twintig. Maer met liefde alleen is men niet ver gevorderd; men moet toch een bed hebben, waerin men kan slapen, eene tafel waerop men kan eten, een stoel waerop men kan zitten. Wil men zich dit alles kunnen bezorgen, men moet geld bezitten om het te koopen, en dit onontbeerlyk duimkruid ontbrak onze gelieven. Beiden waren arme werklieden; Anna woonde by hare ouders in; haer vader was een oude schoenmaker die niet meer werken kon, en met zyne vrouw van den onderstand leven moest, welke hy uit de beurs van het schoenmakersgilde genoot. Wilde het meisje aen eenig geld geraken, dan moest zy uit schuren gaen, of wel het huishouden helpen verrigten van begoede burgers, die soms hare hulp inriepen. Zoo kon zy een spaerpotje maken, doch telkenmale zy zoo eenig geld byeengezameld had, kwam er haer een ongeluk treffen: drymael viel er iemand vain het huisgezin ziek, en drymael verslond de ziekte, de met zoo vele moeite gespaerde penningen. De gelieven echter viel het zeer pynelyk zich zoo telkenmale in hun vooruitzicht bedrogen te zien, want Lieven van zynen kant, was met zyn spaerpot nog ongelukkiger geweest. Eens kwam hy zeer blyde met eenig geld te huis, om het by het reeds gespaerde te leggen: hy nam zyn spaerpot en vond hem ledig: het geld was gestolen. Dieven zyn er altyd geweest.

[p. 122]

Eene andere mael dacht hy voorzichtiger te handelen, en stak het gespaerde geld in den zak om het aen zyne beminde te dragen, by wie, hoopte hy, het niet zou gestolen worden. Toen hy by Anna kwam, was zyn zak ydel, hy had het geld verloren! Vergeefs waren alle navorschingen, wie het gevonden had, hield het voor zich. Oneerlyke menschen vond men ook in alle tyden.

Het scheen dat duivel en hel tegen hen samenspanden om hunne huwelyksplannen te verydelen; echter wanhoopten zy niet, en begonnen iedermael op nieuw te sparen, hun betrouwen op God stellende, die toch gemakkelyk het werk des duivels vernietigen kan.

- Anna, - sprak Lieven, na eenige stonden het meisje sprakeloos te hebben aengestaerd, - nu denk ik dat ons geluk aenstaende is. Myne proefjaren zyn geëindigd, myn proefstuk gemaekt en goedgekeurd, ik ben in de neering der smeden aenveerd, en mag nu ook meester worden. Myn spaerpot is weder haest vol, en nu heb ik hem zoo wel verborgen, dat de dieven hem niet ligt vinden zullen. Het geld dat ons nog ontbreekt, zal myn hoed, myn yzeren hoed my van daeg verschaffen; dus, wees vrolyk, het geluk zal ons nu wel voor goed eens toelachen.

Anna hief lachend het hoofd op en liet een blik vol teederheid op Lieven vallen, dan vroeg zy:

- Maer, Lieven, wy gaen toch te samen den nieuwgeboren prins zien naer den doop dragen, niet waer? Het zal zoo schoon zyn!

Lieven zag eens rondom zich, en niemand bemerkende, vroeg hy op zyne beurt:

- Waer is vader en moeder, Anna!

- Zy zyn reeds op de been, Lieven, hoe oud zy ook zyn, willen zy alles wel eens zien. Ik ben te huis gebleven, om met u te kunnen meêgaen.

[p. 123]

Lieven zweeg een oogenblik als dorst hy haer niet antwoorden, te meer daer zy hem met zekeren angst aenzag, en hy wel wist dat zyn antwoord haer eenige pyn zou veroorzaken; daerom moest hy zich geweld aendoen om te kunnen zeggen:

- Ik hadde liever gezien, Anneke, dat gy vader en moeder vergezeld had, want met my kunt gy niet meêgaen.

- Waerom? - vroeg het meisje, nu zoo droef dat er haer een traen van uit het oog sprong.

- Vergeef my, Anneke, - hernam Lieven, - dat ik het u niet zeggen wil; ik zou het zoo gaerne als een geheim bewaren. Het zal dan 't avond voor u zulk eene aengename verrassing zyn. Geloof my, liefste, het geluk van geheel ons leven hangt er misschien van af. Laet my dan alleen gaen, en ga gy ook alleen den nieuwgeboren prins zien naer den doop dragen. Het is de laetste mael dat gy alleen zult moeten gaen.

- Ga dan, Lieven, - zuchtte het meisje.

- 't Avond zult gy niet zuchten maer zingen, - sprak Lieven, en hy zette zynen yzeren hoed op, en lachte Anna een hartelyk vaerwel toe. Dan verdween hy.

Luisterlyk prachtig was de stoet, die de doopsplegtigheid van den jongen prins bywoonen moest. Hy werd langs de rykversierde galery gedragen, door de hertogin Margaretha van York, weduwe van Karel den Stouten, wie een groot getal doorluchtige persoonen vergezelden, graven en hertogen met hun gevolg, edellieden en schildknapen. De bisschop van Doornyk, Petrus Quicke, doopte het kind uit de blauwe steenen vont, welke men nu nog in de S. Baefskerk ziet, doch met dit verschil dat zy nu in een ligtblauwen wereldbol gesloten is, rond welken eene vergulde slang

[p. 124]

slingert, en er op den wereldbol een kruis staet, door twee engeltjes ondersteund.

Margaretha van York was de meter, en Karel van Croy, prins van Chimay, de peter des jongen prins, en hielden hem over de vont: men wilde hem den naem geven van zyn oud-grootvader, Karel den Stouten, en noemde hem aldus Karel. Niemand dacht zeker dat dit kind later den zoo beroemden keizer Karel zou geworden zyn, die behalve het beheer over de Nederlanden, ook nog de koningskroon van Spanje, en de keizerskroon van Duitschland dragen zou. Kostelyk waren de giften welke hy ontving, toen men hem van den doop weder naer huis bragt. De wethouders van Gent schonken den jongen prins een schip van zilver, wegende vyftig pond; de prins van Chimay schonk hem een zilveren helm, waerop een gouden Phenix prykte; Jan, heer van Bergen op Zoom, een verguld zweerd; Margaretha van York, een gouden kop vol kostelyke gesteenten; Margaretha van Oostenryk, zyne moei, eene gouden schael vol peerlen; en de geestelyken vereerden hem eenen rykelyk ingebonden evangelieboek, voor opschrift dragende: Scrutamini scripturas (doorgrond de schriftuer). Behalve die ryke geschenken, verhief zyn vader hem nog tot hertog van Luxemburg en tot ridder van het gulden Vlies.

Doch wat het volk het meest van al met ongeduld te gemoet zag was het werpen van penningen. Dit was toen het gebruik by dusdanige plegtigheden. Eerst moesten er van wege aertshertog Filips gouden en zilveren penningen geworpen worden. Op de plaets waer men die wierp stroomde het menschen. De menigte, door het hevig gedrang gedurig heen en weêr gestooten, achter en voor gedreven, geleek aen eene golvende zee van korenaren, door den wind in beweging gebragt. Boven die wemelende hoofden was er echter een hoofd dat de anderen beheerschte: het stak ver

[p. 125]

boven allen uit, en was bedekt met een grooten, ronden yzeren hoed. Het was gelyk in een korenveld het schuw dat men plaetst, om de vogelen schrik in te jagen, opdat zy de granen niet zouden afpikken. Ook zyn hoed boezemde sommigen schrik in, want ware hy iemand op het hoofd gevallen, hy zou er onder verpletterd geweest zyn. Echter waren toch de menschen zoo bevreesd niet, als het wel de vogelen zouden geweest zyn, en dit tot groot spyt van Lieven, - de lezer heeft hem zeker onder zyn yzeren hoed herkend, - die zeer blyde zoude geweest zyn, hadden allen verschrikt van hem weggeloopen.

De golvende menschenzee werd woester en woester, zoodanig dat men hier en daer een pynelyk geschreeuw hoorde aenheffen, als van iemand die door eene te hevige persing de ribben in het lyf voelt kraken. Dit diende slechts ter vergrooting van het reeds groote gedrang.

Op eens dringt de menigte naer een en hetzelfde punt, doof voor het schreeuwen en roepen dat gedurig vermeerderde: de voeten van velen raekten zelfs den grond niet; men werd, ofschoon ook tegen wil, door den stroom medegevoerd. Waerom dit gedrang? - Men had den persoon gezien, welke de penningen werpen moest, en elk wilde hem nabykomen. Die klein was wilde zich groot maken, en trachtte gedurig het hoofd boven dit van een ander te verheffen; die groot was, wenschte nog grooter te zyn, en stak het hoofd dus nog hooger. Doch niemand stak het hoofd zoo hoog als Lieven; niemand hield als hy het oog zoo starrelings op den man gevestigd, die de penningen werpen moest. Eindelyk werden zy in de hoogte gegooid. Glinsterend als gouden en zilveren sterren, vielen zy draeijend neder. Nu eerst zag men de bestemming van den yzeren hoed: hy diende om penningen te vangen!

Lieven met zyn strakken blik had de penningen zien om-

[p. 126]

hoog gooijen, had hen met het oog opgevolgd en aenstonds berekend waer zy vallen moesten. Spoedig greep hy zyn yzeren hoed omgekeerd in de hand, die aldus eene wyde schotel met een breeden boord verbeeldde, die naer binnen afliep. Hy zwaeide den hoed of liever de schotel zoo behendig en zoo gezwind, langs de zyde waer de penningen vielen, dat hy er voor zyn deel vyf had, twee gouden en dry zilveren, en daerenboven het met eenige ligte kneuzingen ontstond, terwyl anderen, die slechts één enkelen penning hadden kunnen vangen, er een been of een arm voor gebroken waren.

De tweede mael wierp men de penningen van den raed van Gent: daerby ook was Lieven tegenwoordig, en nogmaels had hy het geluk er drie te vangen.

Een ryke koopman van Gent wilde zich ook in dit volksfeest doen uitschynen: hy had voor zyn huis eene arke doen maken, waerin ongeveer vyftig mannen met brandende fakkels stonden, en te midden zyn zoon en dochter, die den daer voorbygedragen prins, een gouden kop van groote waerdy opdroegen, en daerna onder het volk penningen wierpen.

Lieven wist dit; ook was hy daer tegenwoordig, en speelde de yzeren hoed er zyne rol met ongemeen geluk: hy ving nog dry penningen!

Wie thans de bestemming van den hoed kende, dorst niet meer zeggen dat Lieven gek was, zy bekenden zelfs dat hy meer verstand had dan zy, en echter deed Lieven nu waerlyk uitzinnige werken.

Byna alle ryken wilden zulke penningen bezitten om die als eene herinnering te bewaren, doch daer zy zich onder het volk niet dorsten wagen op de plaetsen waer men die wierp, uit vreeze van er een lidmaet te breken, of gelyk het ook wel gebeurde, er geheel dood te blyven, moesten zy

[p. 127]

die koopen. Dus werden die penningen rykelyk betaeld. Langs alle zyden deed men Lieven aenbiedingen om de zynen te koopen: de meestbiedenden bekwamen die, en aldus was hy weldra eigenaer van een halven boed zilveren geld.

Het werd avond, en zoo groot was de vreugde van Lieven, dat hy waerlyk niet wist waer hy liep. Slechts de duisternis bragt hem te binnen dat zyne geliefde hem zeker angstig wachtte. Snel als de wind vloog hy naer Anna's huisje. Het meisje zat op een stoel en scheen te mymeren, want zy hield het hoofd gebogen en de oogen neêrgeslagen. Eensklaps vallen er eene menigte zilverstukken in haren schoot: bedwelmd schiet zy uit hare mymering, en ziet Lieven met zyn yzeren hoed voor zich staen!

- Zult gy nu niet zingen Anna? En dansen en springen? Heb ik de waerheid niet gezegd? Wy zyn ryk, Anna, zoo ryk als de zee diep is! Binnen veertien dagen het huwelyk! Heil den yzeren hoed! - Zoo roepende wierp Lieven den hoed verscheidene mael in de hoogte: hy wist niet hoe zyne blydschap uit te drukken!

- Maer ik weet nu nog niets; vertel my toch hoe ge met uw hoed dat geld gewonnen hebt? - vroeg Anna.

Lieven had groote moeite om het voorgevallene te verhalen; woorden konden hem niet genoeg van de overmaet zyner vreugde ontlasten: nauwelyks wist het Anna, of hy moest dansen en springen, en zy ook. Hy ligtte haer op. Zy dansten en sprongen zoo hevig, tot zy ademhygend en vermoeid, zich moesten op een stoel laten vallen. Toen zy weder uitgerust waren, sprak Lieven:

- Nu, Anna, gaen wy naer de luchtwandeling zien.

Arm aen arm verlieten de gelukkigen het huisje; Lieven hield nog altyd zyn yzeren hoed aen; voor niets ter wereld wilde hy dien aflaten. Zy begaven zich naer den kant van

[p. 128]

het Belfort. De luchtwandeling was eene galery, gemaekt van koorden, welke hoog in de lacht boven de huizen hing, en waervan de uiteinden vastgemaekt waren, aen het Belfort langs den eenen kant, en aen den S. Nikolaestoren langs den anderen kant, die toen hooger was dan tegenwoordig. Op deze galery die men met planken belegd had, zag men volk wandelen; vooral des avonds, wanneer zy met toortsen en lanteernen verlicht was, scheen dit vreemd en wonderlyk. Doch wonderlyker was het nog om zien, toen een italiaensche vuerwerkmaker op eene verbazende hoogte van 't Belfort tot den S. Nikolaestoren met een verlichten kruiwagen over koorden reed, waeraen ontelbare lichten waren vastgemaekt.

Als men zich gelukkig gevoelt, schynt alles wat schoon is nog schooner, wat verrukkelyk is nog verrukkelyker; onze gelieven bewonderden alles, verheugden zich in alles, vonden alles schoon, overheerlyk en onverbeterlyk. De luchtwandeling vooral, die het werk was van meester Marten, schaliedekker der stad, voerde hunne verbazing ten top. Nooit hadden zy zoo iets gehoord, zoo iets gezien.

Was die dag een dag van vreugd voor Lieven en Anna, twee weken later was het een dag, die hen nog gelukkiger zien moest; de dag van hun huwelyk. Lieven wilde geen anderen trouwhoed dan den bewerker van zyn geluk, zyn grooten yzeren hoed met breede omslagen, welke hy ter dier gelegenheid met fraeije, welriekende bloemen versierde. Hy rigtte eene smis op, werd meestersmid, en stak voor uithangbord zynen yzeren hoed uit.

einde.