Een gedoodverfde winnaar

[p. 108]

[XXI]

Behalve twee afwijzingen van scholen, waarin ik in gestencilde vorm hartelijk werd bedankt voor mijn sollicitatie, lag er een brief van mevrouw Furstner naast mij op het bed. Zij noemde mij ‘Lieve Paul’, een aanhef die mij een ongemakkelijk gevoel bezorgde en deed denken aan brieven van tantes bij verjaardagen.

Het begin van de brief was, evenals de eerste keer dat zij mij schreef, vormelijk en stijf Dat contrasteerde met de aanhef, die mij daardoor eveneens bedacht voorkwam. Ze deed moeite haar gedachten zo vrijblijvend mogelijk te formuleren. ‘Ik schrijf je nog een keer, hoewel ik ook wel telefonisch contact met je had kunnen opnemen wanneer je terug bent. In plaats daarvan vind je deze brief Ik wil je niet te veel lastig vallen, hoewel jij het was die contact opnam met mij. Maar ik ben van mening dat jonge mensen het druk hebben. Je vader was in zijn jonge jaren ook een druk bezet man. Ik bewonderde zijn toewijding aan onze idealen. Wellicht heb ik je een andere indruk gegeven, ik suggereerde immers een bijzonder hartelijke verwantschap, die allereerst van mij uitging.’

Waarom wordt er na zijn dood in dit soort vakbondsproza over hem geschreven door iemand die hem lief vond, dacht ik toen ik het eerste kantje van de brief had gelezen. Het handschrift zag er op dat moment nog regelmatig uit. Iedere letter was zorgvuldig afgemaakt.

Ik besef, nu ik haar woorden overschrijf, dat het woord ‘nog’ in de vorige zin passie en ontboezemingen veronderstelt op de volgende bladzijde van de brief. Deze is bevlekt

[p. 109]

met tranen en vertoont hanepoten als in een slachterij. Maar deze veronderstelling is verkeerd. Wel liet zij de vormelijkheid voor een deel varen: het leek erop dat ze op gang kwam en in plaats van formuleringsproblemen beelden van vroeger voor zich zag. Wat zag zij precies, dacht ik, toen zij schreef: 'Ik heb je niet verteld dat ik eenmaal met hem mee ben geweest. Het was op een middag. Hij kwam toen geregeld bij ons thuis. Had een hartelijk, maar zakelijk contact met mijn man. Zij waren soms allebei vreugdevol, als zij een succes hadden behaald. (Ik hoorde ze een keer samen zingen, terwijl ik in de keuken stamppot van groene kool maakte. Ik heb dat zo goed onthouden omdat ik niet van groene kool houd maar mijn man wel. Toen hoorde ik hem ook nog zingen. Alsof hij die kool al op zijn bord zag liggen met een karbonade ernaast. Hij zong de Internationale en van de weeromstuit begon ik op de maat in mijn grijs gespikkelde pan te stampen. Hij en je vader. Zo broederlijk heb ik ze later nooit meer gezien.) Op een middag was mijn man verlaat. Er waren problemen in een fabriek. Hij belde op dat hij veel later kwam. Ze hadden afgesproken om de tekst voor een redevoering door te nemen. Je vader kwam langs en zei: ‘We gaan samen uit.’ Ik wilde eigenlijk niet. Ik vond dat ongepast. Ik wilde geen wig tussen hen drijven, maar ik bedacht ook: als ik gewoon meega en me geen voorstellingen maak dan hoef ik me toch niet bezwaard te voelen? (Ik wilde natuurlijk niets liever dan meegaan!) Toch voelde ik me onzeker. Ik deed iets wat niet mocht. Hij nam me mee naar de haven. Wij keken naar de schepen. Ik vond het zo raar dat hij me naar de haven meenam. Of vind ik dat nu? Hij was zo druk bezig om mij alles uit te leggen wat er in de haven gebeurde. Alsof hij wilde pochen op zijn kennis. Ik vond hem merkwaardig. Hij hield mijn hand vast en ik weet niet meer precies wat ik hoopte. Misschien weet ik dat nu wel. Het is

[p. 110]

moeilijk daarover te schrijven. En we worden zo oud. Je vader is dood en mijn man is dood en er zijn nog maar weinig mensen die hen samen hebben meegemaakt. Wat kan ik mij nog voorstellen over de loop van de dingen? Ik mag nu toch niet meer dromen dat je vader zijn verlegenheid zou hebben afgelegd en dat ik rustig had kunnen zeggen: wat kunnen mij die rotboten schelen. Ik droomde vannacht van je vader. Ik weet dat ik mij in die droom tegen deze beelden verzette. Ik wilde niet meegaan met een dode man. Hij wilde mij kussen. Waarom schrijf ik je dit? Breng ik je nu in verwarring? Ik wilde je zeggen, Paul, dat ik veel van hem heb gehouden en dat ik denk dat hij in zijn leven tekort is gekomen. Door zijn eigen onhandigheid. Of is het hondentrouw? Aan wie? Ik heb je moeder nooit ontmoet. Geen kwaad woord heb ik over haar gehoord. Maar ik heb nooit aan haar willen denken, ook niet in kwade zin. Of ging hij in de eerste plaats op in zijn werk? Ik vond dat altijd prachtig: mensen die zich inzetten voor een ideaal. Dat was met je vader ook zo. Ik zag hem een keer optreden op een vergadering. Iedereen klapte voor hem. Achterin begonnen er een paar te stampvoeten. Hij keek ernstig, zoals dat hoort. Toen stampvoette de hele zaal en ze begonnen leuzen te roepen. Geloofde hij daarin? Hij maakte er geroutineerd een eind aan toen hij dat nodig vond. Hij wist wel beter. Was het zo? Of was hij toch een beetje ijdel en vond hij het aardig dat hij de mensen zo kon opjutten? Misschien had hij wel niet zoveel behoefte aan een vrouw die met haar gezeur alleen voor hem optrad. Of die er alleen voor zijn gezeur was en het geduld kon opbrengen steeds naar hem te luisteren. Waarom kwam hij nooit terug na die wandeling door de haven? Ik stel je vragen die je niet kunt beantwoorden. Ik wil je alleen maar zeggen: wat er ook allemaal in zijn gedachten is gebeurd: ik heb het nooit mogen horen. Hij had gewoon aan mijn man verteld dat hij met mij

[p. 111]

gewandeld had. En Bert knikte. Misschien had je vader best door hoe verliefd ik op hem was en zei hij tegen mijn man: je vrouw is verliefd op mij. Maar dat zal hij nooit gedaan hebben. Zelf durf ik er pas over te spreken nu ze allebei dood zijn.’

Ik voelde mij beschaamd toen ik de brief uit had. Hij maakte de indruk alsof zij hem aan zichzelf had geschreven en daarna doorgestuurd naar mij, als executeur testamentair van mijn vaders leven. Steeds gingen mijn ogen terug naar de passage waarin zij suggereerde dat hij was tekort gekomen in zijn leven. Hoezeer tekende het onze verhouding dat ik daar nu pas mijn gedachten over liet gaan?

Ik las de brief een paar keer over. Maar er openden zich geen nieuwe gezichtspunten die een uitweg konden verschaffen aan mijn onrust. Terwijl mijn gedachten heen en weer sprongen tussen de figuren die mijn leven bevolkten, luisterde ik naar het kloppen van mijn hart, bij gebrek aan afleidende geluiden buiten. Ik had ook zelf het idee dat ik bezig was iets mis te lopen, hoewel ik onmiddellijk geïrriteerd raakte bij de gedachte daaraan. Ik vroeg mij af of het verstandig was geweest mij bij Alma en Hugo te voegen. Had ik niet beter kunnen doorreizen naar Rome om te kijken hoe het er met Laura voorstond.

Met Laura stond het er waarschijnlijk beter voor dan ooit. Ze had werk en afleiding en zou 's avonds op het balkon van haar kamer een boek lezen, in de warme avond.

Ik stelde mij dat voor. En ik zag mijzelf bij haar binnenkomen en onmiddellijk beginnen met erotische grappenmakerij. Zoals vroeger. En ze had er helemaal geen zin in. Daarom draaide zij zich langzaam in mijn richting en schudde haar hoofd, zoals ik haar dat zoveel keren had zien doen. Waarom wilde ik leraar worden? Ik was nooit het stadium te boven

[p. 112]

gekomen dat ik les kreeg. Ze had me elke dag in de schoolbanken gezet en mij getoond in welke opzichten ik faalde. Maar het eind van het lied was altijd dat zij haar weerstand liet varen in mijn armen wanneer zij het logisch bewijs van mijn schuld had geleverd en mijn naam van het bord wiste. Alleen zeurde het strafwerk dat ik niet had hoeven maken nog dagen lang rond in mijn hoofd. Het was er bij voorbeeld nu.

Ik liep zo zacht mogelijk, maar niet zonder gerucht te maken, naar beneden en zette mij aan de keukentafel achter een glas cola. Ik rilde in mijn dunne t-shirt en keek naar de doodsstrijd van de vliegen op de lijmstrook.

Wat zou ik tegen Alma zeggen als zij zich hier bij mij voegde en ik haar voorstelde langs de zee te wandelen? Wat had mijn vader gezegd tegen Adrienne Furstner, terwijl hij haar langs de in het dok liggende schepen voerde? Hoe groot was de intimiteit die zij bereikt hadden? Ik had hem nooit over de haven horen praten. Wel had ik er zelf nogal eens een wandeling gemaakt in gezelschap van mijn opa. Hij had waarschijnlijk diezelfde wandeling met mijn vader gemaakt. En ze hadden gepraat over de belofte van een verre reis. Hij was niet ver geweest in zijn leven, mijn opa. Een keer een reisje naar Dinant. Hij had zich eraan gewend genoeg te hebben aan zijn kleine woonkamer en de grote gezamenlijke zolder waar zijn werkbank stond. Daar ging ik op mijn tenen staan en keek naar buiten door de deur onder de hijsbalk. In de diepte lag het Burgerziekenhuis en links stopten de treinen naar Utrecht. Wij deden boodschappen op de Dappermarkt. Voor ik geboren werd schilderde hij een schip dat in de avond thuisvoer, een vissersboot, in een romantische maanverlichte nacht. Herinnerde het plaatje waarvan hij het naschilderde hem aan de gedachten op zijn tochten langs de haven? Misschien legde hij in zijn gesprekken met mijn vader

[p. 113]

de nadruk op de stoerheid van de mannen die deze schepen bevoeren en de robuustheid van het materiaal. Het speelgoed dat hij later voor mij maakte voorzag hij van een de eeuwen weerstrevende constructie. Blokken fabriceerde hij bij uitstek van pokhout, dat onmiddellijk zonk. Met mijn houten jeep kon je een deur forceren.

Ik had moeite deze gedachten van mij af te zetten. Ik zat roerloos met mijn hand om het glas en verlangde ernaar dat ik dit alles nog een keer kon beleven, zonder dat dit verlangen de pijn van een werkelijk gemis aannam.

Wat zou ik tegen Alma zeggen als zij nu beneden kwam? Kort geleden moest ik in de buurt zijn waar mijn grootvader gewoond had. 's Morgens om tien uur liep ik langs de straten, die gaten vertoonden en ook nieuwbouw en keek naar het gescharrel op de markt. Plotseling verlangde ik naar gezelschap om zonder ophouden te vertellen over de kleine dingen van vroeger. Ik zag mijn grootmoeder voor mij, druk pratend met een buurvrouw, opdat zij later over haar kon roddelen. Ook keek ik naar haar begrafenis op een regenachtige dag, toen ik nog klein was en hardop moest lachen nadat de hoed van een der kraaien door de wind van zijn hoofd was geslagen. Tegelijk bakte zij in die herinnering pannekoeken en haar tas ging open, met bovenop de vleeswaren die zij gekocht had bij ‘de fijnste slager’. Ik liep rechtdoor naar het centrum, voorbij Artis. Alleen mijzelf had ik om deze dingen aan te vertellen. Mijn grootvader had tenminste mij nog, als hij over zijn jongensjaren vertelde. Mijn vader daarentegen gunde zich nooit de tijd ons te onthalen op simpele herinneringen, die ons zouden vullen met gevoelens van vrede.

Ik zette het glas op het aanrecht en overwoog of ik een wandeling zou maken. Buiten was het volslagen donker. Ik pakte een krant en las een verslag over de Tour de France. Intussen bleef ik scherp luisteren of ik boven iets hoorde.

[p. 114]

Maar zij sliepen daar. Of hielden zich stil. Wat een verschil met vroeger. Als ik een avond lang had zitten studeren en mij zweverig voelde van de inspanning, pakte ik tegen een uur of twaalf mijn fiets en reed naar Hugo. Of naar het café waar hij zat. We gingen samen naar de Lucky Star en keken er naar de beroemde schrijvers, wachtend tot Sinatra Nancy with the laughing face voor ons zong.

Ik zat daar, vol verlangen naar de meisjes die zich langs de tafeltjes wurmden om naar de w.c. te gaan. Hugo en ik wisten nog niet hoe wij contacten moesten leggen en de suggestie van onze bijzonderheid op anderen overbrengen. We zagen eruit als onhandige jongetjes die niet meer door thuis worden gecontroleerd. De echte wereld bestond in onze gedachten.

Ik ben niet veranderd, dacht ik, in de wetenschap dat zulk larmoyant zelfbeklag mij meestal goed deed en mijn opgewektheid deed terugkeren. Ik ben niet veranderd en ik zit hier nu volslagen in mijn eentje. Waarom komt ze godverdomme niet naar beneden als ze weet dat ik hier voor Jan Lul zit.

Ik ging naar boven en pakte de brief van mevrouw Furstner. Krijg de pest, dacht ik; zeur een ander aan zijn hoofd met je kutsmoesjes.

Mijn vader liep met haar langs de haven en wilde haar iets zeggen, maar hij durfde niet. Hij zag de consequenties voor zijn carrière. En hij tobde over de problemen die hij ging krijgen met mijn moeder.

Maar het kon ook zijn dat hij op dat moment al naar zichzelf liep te kijken, zich herinnerend hoe het vroeger geweest was. Samen met mijn opa naar de schepen kijken. Het lossen van koffiebalen. De geur van teer en de zilte lucht van het water. Wat wilden zij? Waarom lieten ze mij niet met rust?