De uitvaert van het vryje metzelaersgilde

Een anti-maçonnieke klucht uit 1735

[p. 143]

Literatuur

Aa, A.J. van der, Harderwijk, K.J.R. van, Schotel, G.D.J. e.a.: Biographisch woordenboek der Nederlanden [...]. Haarlem 1859 (zesde deel), Haarlem 1860 (negende deel).

L'Adoption ou la Maçonnerie des femmes en trois grades. A la fidélité, chez le Silence 100070075. A La Haye chez P. Gosse et Pinet et a Genève chez J. Bard in [1775].

Alkemade, C. van: Inleidinge tot het ceremonieel en de plegtigheden der begraavenissen, en der wapenkunde: uit deszelfs oorspronkelykheid aangewezen en opgeheldert. Delft 1713.

Alle de Copyen van Indagingen, als mede alle de Gedichten op de Tegenwoordige Tyd toepasselyk. Twee delen in een band. [Z.p. 1730].

Altena, P.: ‘Poeraet tegen Weyerman en Weyerman tegen Poeraet’. In: Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 3 (1986), 73-90.

Amsterdamse Courant, november-december 1735 tot juli 1736. Werd uytgegeeven by Jan Spanjert, Bezyden de Beurs by het Antwerpsche Post-Comptoir.

[Anderson, J.]: The Constitutions of Free-Masons. Containing the History, Charges, Regulations, &c. of that most Ancient and Right Worshipful Fraternity. For the Use of the Lodges. London 1723. Reproduced in facsimile from the original edition: with an introduction by L. Vibert. London 1923.

[Anderson, J.]: De Instellingen, Historien, Wetten, Ampten, Orders, Reglementen en Gewoontens van de zeer voortreffelyke broederschap der aengenomene Vrye Metselaers. Versamelt uyt hare generale Gedenkschriften, en Overleveringen van vele Ewen. Uyt het Engelsch vertaelt door Johan Kuenen, Gedeputeerd Groot-Meester in alle de Loges van Holland. Om gelezen te worden, by de Toelating van een Niwe Broeder wanneer de Meester ofte Toeziender zulks gebieden zal. Voor den selven Auteur. 's Gravenhage, by Cornelis van Zanten, Stads en Kleinzegel Drukker, op 't Spui, [1736].

Anderson, J.: The new Book of Constitutions of the Ancient and Honorable Fraternity of Free and Accepted Masons. London 5738 (1738). (Facsimile Edition, Abingdon 1976.)

Ars Superat Fortunam: Alle de Werken van het Kunstgenootschap onder de zinspreuk Ars Superat Fortunam. Gedrukt voor het Kunstgenootschap. ['s Gravenhage] [1788?] (drie delen).

Ars Superat Fortunam [= Frese, A. en Schaef, C.]: De Courant. Kluchtig Blyspel. In 's Gravenhage, Gedrukt voor Het Kunstgenootschap, en, te bekoomen by Engelbert Boucquet, 1768.

[p. 144]

Ars Superat Fortunam: De Dwepery, of Mahomet de Profeet. Treurspel. Het Fransch gevolgt door den Hr. A. de Voltaire. Gedrukt voor het Kunstgenootschap, Te Leyden, by C. Heyligert, Boekverkooper in de St. Pieters-Choorsteeg, 1770.

[Ars Superat Fortunam]: Groete aen Willem Karel Hendrik Friso [...] Prince van Oranje [...] en deszelfs [...] gemalinne Anna van Brunswijk Lunenburgh [...] op haere blyde overkomste in Hollandt. 's Gravenhage 1734. Knuttel 16948.

Ars Superat Fortunam: De belachchelyke Minnaer; of de devote Serenade. Kluchtspel. In 's Gravenhage, by Joan Blok, Boekverkooper op de Hof-singel, 1737. Jrs Superat Fortunam: De Uitvaert van het vryje Metzelaersgilde. Klugtspel. Tot Schevening, By Japik Krynsz: Pannebier, in de Babylonsche Verwarring [1735]. Jax, D.: Ontcijfering van Jeroen Bosch. 's-Gravenhage 1948.

[Bernard, J.F. en Picart, B. (red.)]: Céremonies et coutumes religieuses de tous les peuples du monde représentées par des figures dessinées de la main de B.P. Amsterdam 1736 (vierde deel).

[Bernard, J.F. en Picart, B. (red.)]: Naaukeurige beschryving der uitwendige godts-dienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt; in een historisch verhaal, met eenige naaukeurige verhandelingen ontvouwen, door verscheiden aanmerkingen opgeheldert, en in kunstige tafereelen afgemaalt: geteekent door Bernard Picard. Uit het Fransch in het Nederduitsch overgezet door Abraham Moubach. In 's Gravenhage, te Amsterdam en te Rotterdam, 1738 (zesde deel).

Birza, W.: ‘Gelukkig Hij, Die Dit Weet’. 1734 - De Haagse Vrijmetselaarsloge l'Union Royale - 1984. Leiden 1984.

Blanchard, R.: ‘Was Sir Richard Steele a Freemason?’. In: Publications of the Modern Language Association 63 (1948), 903-917.

Blanchard, R.: The Correspondence of Richard Steele. Oxford [z.j.]

Boer, P. den: ‘Naar een geschiedenis van de dood’. In: Tijdschrift voor Geschiedenis 89 (1976).

Boerenbeker, E.A.: ‘De Geheimen der Vrye-Metselaars en der Mopsen geopenbaart’. Inleiding en commentaar door E.A. Boerenbeker. In: Thoth 1971, Meesternummer I, 1-63.

Boon, L.J.: ‘Dien godlosen hoop van menschen. Meningsvorming over sodomie in de achttiende eeuw’. In: Duyves, M., Hekma, G., Koelemij, P, Onder mannen onder vrouwen. Studies van homosociale emancipatie. Amsterdam, 1984, 57-66.

Boon, L.J.: ‘De grote sodomietenvervolgingen in het gewest Holland’. In: Holland (1976), 140-151.

Borst, A.: Der Turmbau von Babel. Geschichte der Meinungen über Ursprung und

[p. 145]

Vielfalt der Sprachen und Völker. Stuttgart 1961 (Band III, Teil 2).

Bosch, D. van den: ‘De laatste eer aan de eerste stand. Aristocratische begrafenisrituelen in Limburg van de 18e tot de 20e eeuw’. In: Tijdschrift voor Sociale Geschiedenisjuni 1980, 181-210.

Bouman, M.M.: ‘Het verbod op de vrijmetselarij in 1735. Een herziene analyse van de motieven’. Skript 9 (1988), 143-153.

Bray, A.: Homosexuality in Renaissance England. London 1982.

Brok, H.: ‘Schevenings uit de achttiende eeuw’. In: Liber Amicorum Weijnen: een bundel opstellen aangeboden aan prof. dr. A. Weijnen [...] onder redactie van J. Kruijsen. Assen 1980, 60-65.

Brugmans, H.: Geschiedenis van Amsterdam. Utrecht/Antwerpen 1973 (deel 3, ‘Bloeitijd’).

Buisero, D.: De Schoonste, of het Ontzet van Schevening; Blyspel. In 's Gravenhage, By Gysbregt Gazinet, Boekverkooper in 't Kort-Agterom, 1717. Ed. K. Heeroma. Amsterdam 1963.

Burke, P.: Volkscultuur in Europa 1500-1800. Amsterdam 1990.

Catalogus der Bibliotheek van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden. Leiden 1887 (band II).

Cerza, A.: Anti-masonry. Light on the past and present opponents of Freemasonry. [Z.p.] 1962.

Chansons de la très-venerable Confrairie des Maçons Libres. A La Haye, Aux depens du Sr. Vincent la Chapelle, Maître de Loge. Et se vend chez Antoine van Dole, Libraire, 1735.

Chetwode Crawley, W.J.: ‘Mock masonry in the eighteenth century’. In: Ars Quatuor Coronatorum 18 (1905), 129-146.

Cornelissen, J.: Nederlandsche Volkshumor op stad en dorp, land en volk. Antwerpen 1930 (deel III), Antwerpen 1931 (deel IV).

Croiset van Uchelen, B., Hanrath, J.J. en Pott, P.H.: De Beoefening der Koninklijke Kunst in Nederland. Een cultuurgeschiedkundige platenatlas der Vrijmetselarij in Nederland. Den Haag 1971.

[Croiset van Uchelen, B.]: ‘Bestudering van de geschiedenis der Vrijmetselarij. Les Free-Massons’. In: Thoth 12 (1961), Meesternummer I, 85-94.

Croiset van Uchelen, B.: ‘De Nederlandse uitgave van Andersons Constitutions 1723’. In: Het Constitutieboek van James Anderson. Opnieuw, onverkort, uitgegeven door de Maçonnieke Stichting Ritus en Tempelbouw, als bijlage van Thoth in 1954.

Croiset van Uchelen, B.: ‘Het Rituaal Hérault in de oudste Nederlandse versie’. In: Thoth 1965, Meesternummer III, 55-66.

Croiset van Uchelen, B.: ‘De Rouwloge’. In: Thoth 1961, Meesternummer I, 5-12.

Het dagboek van Jacob Bicker Raye 1732-1772. Naar het oorspronkelijke dagboek

[p. 146]

medegedeeld door F. Beyerinck en M.G. de Boer. Met illustraties van Anton Pieck. Amsterdam [1960].

Cruson, C.: ‘Standvastig en frivool. De beeldvorming over hugenoten’. In: Vreemd gespuis. Amsterdam 1987, 38-48.

Darnton, R.: De grote kattenslachting & andere episoden uit de culturele geschiedenis van Frankrijk. Amsterdam 1986.

Dekker, R.: Holland in beroering. Oproeren in de 17de en 18de eeuw. Baarn 1982.

Dierickx, M.: De vrijmetselarij. De grote onbekende 1717-1967. Een poging tot inzicht en waardering. Antwerpen/ Utrecht 1972.

Dillen, J.G. van: Van rijkdom en regenten. Handboek tot deeconomische en sociale geschiedenis van Nederland tijdens de Republiek. 's-Gravenhage 1970.

Dood en begraven. Sterven en rouwen 1700-1900. Tentoonstelling t.g.v. het 150-jarig bestaan van de Eerste Algemene Begraafplaats Soestbergen te Utrecht [in het Centraal Museum Utrecht, 15 mei t/m 6 juli 1980, Utrecht 1980].

Doorninck, J.I. van: Vermomde en naamlooze schrijvers, opgespoord op het gebied der Nederlandsche en Vlaamsche letteren. Leiden 1885 (deel II).

Dover, K.J.: Greek Homosexuality. London 1978.

Dring, E.H.: ‘Inaugural Address’. In: Ars Quatuor Coronatorum 25 (1924), 345-385.

Duyves, M., Hekma, G., Koelemij, P.: Onder mannen onder vrouwen. Studies van homosociale emancipatie. Amsterdam 1984.

Een eeuw vrijmetselarij in onze gewesten 1740-1840. [Tentoonstellingscatalogus.] Brussel 1983.

Effen, J. van: De Hollandsche Spectator. Te Amsterdam, By Harmanus Uytwerf, 30 mei 1732 (derde deel, eerste druk).

Effen, J. van: De Hollandsche Spectator, ed. P.J. Buijnsters. Deventer 1984 (FELL 3).

Emde Boas, C. van.: Geschiedenis van de seksuele normen. Oudheid- middeleeuwen - 17de eeuw. Antwerpen/Nijmegen 1985.

Endt, E. en Frerichs, L.: Bargoens woordenboek. Amsterdam 1974.

Europische Mercurius. Berichtende onze Landgenooten, de Gesteltenissen der Zaken van Staat en Oorlog, in alle Heerschappyen en Landschappen van Europa, benevens de aangrenzende Gewesten [...]. Historisch beschreven door J:H. Eerste Deel. Vervattende de zes eerste Maanden van het Jaar 1730. 't Amsterdam, By de Wed. J. Ratelband, op den hoek van de Kalver-straat, en den Dam, 1730. Tweede Deel. Vervattende de zes laatste Maanden van het Jaar 1735.

Fahrenfort, J.J. en Graft, C.C. van de: De dodenbezorging bij de volken van Europa, inzonderheid in Nederland. Amsterdam 1947 (deel II).

Francq van Berkhey, J. le: Natuurlijke Historie van Holland. Derde Deel. Negen-

[p. 147]

tiende hoofdstuk, Handelende over de Oude en Nieuwe Volkeigene Begraafnis-Plegtigheden der Hollanderen, 1783-2007. Te Amsterdam, by Yntema en Tieboel, 1776.

Les Francs-Maçons écrasés, suite de Livre intitulé, l'Ordre des Francs-Maçons trahi. Amsterdam 1747.

Frese, A. [zie ook bij Ars Superat Fortunam]: Proeve van Vyf Klinkdichten. In welke naer rang zyn uitgelaten de Vyf Vocaelen of Klinkletters. Te Delft, By Jan de Groot, Pz. Boekverkooper, 1784.^o

Frijhoff, W.: ‘De paniek van Juni 1734’. In: Archief voor de Geschiedenis van de Katholieke Kerk in Nederland 19 (1977), 170-233.

Geerars, C.M.: ‘De vrijdenkerij in de journalistieke werken van Jacob Campo Weyerman’. In: Tijdschrift voor de Studie van de Verlichting 3 (1975), 17-63.

De Geheimen der Vrye-Metselaars en der Mopsen geopenbaart. Uit het Fransch vertaalt. t' Amsterdam, 1745. Facsimile-uitgave van Thoth 1970, Meesternummer II-III.

Gerlach, H.: ‘De grondvesting van de Nederlandse vrijmetselarij te 's-Gravenhage’. In: Thoth 1981, Leerlingnummer II, 47-75. Ook verschenen in: Driekwart eeuw historisch leven in Den Haag, Den Haag 1975, 87-103 (zonder illustraties).

Geyl, P.: Geschiedenis van de Nederlandse Stam 1701-1751. Amsterdam/Antwerpen 1962 (deel IV).

Gijswijt-Hofstra, M.F. (red.): Een schijn van verdraagzaamheid. Afwijking en tolerantie in Nederland van de zestiende eeuw tot heden. Hilversum 1989.

Gijswijt-Hofstra, M.F.: Wijkplaatsen voor vervolgden: asielverlening in Culemborg, Vianen, Buren, Leerdam en IJsselstein van de 16de tot eind 18de eeuw. Dieren 1984.

Glazema, P.: ‘Een stervende ritus’. In: Het Begrafeniswezen 1-11-1964, 10-12.

Gouw, J. ter: ‘Drie tooneelstukken’. In: Jaarboekje voor Nederlandsche vrijmetselaren. J(aar) D(es) W(aren) L(ichts) 5871. 's Gravenhage 1871, 166-169.

Gouw, J. ter: ‘Funeralia’. In: De Oude Tijd. Haarlem 1874, passim. (artikelenserie).

Grantham, I.: ‘A pre-1717 reference to “Free Masons”’. In: Ars Quatuor Coronatorum 59 (1948), 196-197.

's Gravenhaegse Courant, november-december 1735 tot december 1736. In 's Gravenhage, by Jacobus de Jongh, in de Korte-Begynestraet. KB C 94.

Grolman, H.C.A.: ‘Volksgebruiken bij sterven en begraven in Nederland’. In: Tijdschrift van het Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap 40 (1923).

Guenther, J. von: Der Erzzauberer Cagliostro. Die Dokumente über ihn nebst

[p. 148]

zwölf Bildbeigaben. München 1919.

Hamill, J.: The Craft. A History of English Freemasonry. [Z.p.] 1986.

Hanou, A.J.: ‘Bibliografie Nicolaas Hoefnagel (1735-1784)’. In: Documentatieblad Werkgroep 18e eeuw 18 (1973), 21-43.

‘Bibliografie Nicolaas Hoefnagel (1735-1784)’. In: Documentatieblad Werkgroep 18e eeuw 21 (1973), 15-38.

Hanou, A.J.: ‘Een 18e-eeuws broodschrijver: Nicolaas François Hoefnagel, I’. In: Spectator 2 (1972/73), 59-81.

‘Een achttiende-eeuws broodschrijver: Nicolaas François Hoefnagel, II’. In: Spectator 8 (1973/74), 535-548.

Hanou, A.J.: ‘De “kleinzoon” van Campo: Nicolaas Hoefnagel’. In: Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 8 (1985), 17-25.

Hanou, A.J. e.a.: Een hel vol weelde. Teksten uit het werk van Willem van Swaanenburg (1679-1728). Assen/Maastricht 1986.

Hanou, A.J.: Sluiers van Isis. Johannes Kinker als voorvechter van de Verlichting, in de vrijmetselarij en andere Nederlandse genootschappen, 1790-1845. Deventer 1988 (Deventer Studiëen 5).

Heestermans, H.: Erotisch woordenboek. Utrecht/Antwerpen 1980.

Hekma, G. en Roodenburg, H.: Soete minne en helsche boosheit. Seksuele voorstellingen in Nederland 1300-1850. Nijmegen 1988.

Hextall, W.B.: ‘Some old-time clubs and societies’. In: Ars Quatuor Coronatorum 27 (1920), 25-62.

Hirsch, R.: Doodenritueel in de Nederlanden vóór 1700. Amsterdam 1921.

[Hoefnagel, N.F.]: Lees-Cedul, om in Staatsie en goede Order te volgen het Lyk van Wylen den door Schrik Versturven Heere, den alles behalven Wyze, geenzins Discreeten, zeer Bloohartige Heere de Ouderwetsche Nederlandsche Patriot, Overheden den 17den December Anno 1781. Staande Plegtig met de volgende Staatsie, den 31ste Dito, op het Vilders Kerkhof, buiten 's Graavenhage, ter Aarde worden besteld. [Z.p.] Knuttel 19892 en Muller 4475. Joefnagel, N.F.]: De mislukte Begrafnis, van de ouderwetse Nederlandsche Patriot, of de vervoering door Luzifer; En Twaalf van zyn by naam genoemde swarte Engelen; Met het Lyk door de Schoorsteen, 's Avonds op den 31 December 1781. Zynde een zinnebeeldig klugtspel; [...]. [Z.p.] Knuttel 20265. J>Hollantsche Historische Courant, november 1735 tot augustus 1736. Te Delft, by Reinier Boitet.

Hoven, J. van: Aan de Leden van het nieu opgeregt Kunstgenootschap; in 's Gravenhage: voerende tot zinspreuk Ars Superat Fortunam. Gedrukt, voor het Kunstgenootschap, 1733. Jurwood, B.J.: The golden age of erotica. London 1968.

Huysseune, M.: Vrijmetselarij, mythe en realiteit. Berchem 1988.

Huussen, A.H.: ‘Strafrechtelijke vervolgig van “sodomie” in de Republiek’. In: Spiegel Historiael 11 (1982), 547-552.

[p. 149]

Huwelyxzangen ter Bruilofte van monsieur Christiaen Schaef, en Jufvrou Adriana Emans; Geëcht in 's Gravenhage den 16. van Bloeimaent 1734. [Z.p.]

In kort bestek. Vrijmetselarij. (Brochure uitgegeven door de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden).

Jacob, M.C.: The Radical Enlightenment. Pantheists, Freemasons and Republicans. London 1981.

[Jemans, D.]: Achillis, of de Spreek-An op zyn Praatstoel; Pleitende voor zyn Hoog-Illustre Bediening. Gedrukt, In 't Vergaar-Huys der Spreek-Annen. [Z.p. 1735].

[Jemans, D.]: Het Leven der hedendaagse Aansprekers, of de Caesars op hun Troon. Klugtspel. Te Amsterdam, Anno 1735. En de vermeerderde herdruk van dit werk: Te Amsterdam, by Abraham de Winter, Boekverkooper in de Molsteeg, 1738.

[Jemans, D.]: Vervolg van het Leeven der Aansprekers, of de kluchtige Lees-Zeel van Achilles Hector Caezars Zoon, van Trojaanen. Op het ter Aard-Bestelling van dien Grootmoedigen Grootspreker, en Aller-Glorieuste Voorganger der Amsterdamse LYKEN. Te Amsterdam. Gedrukt tot Vervolg van het Leven der AANSPREEKERS, ANNO 1735.

Jones, B.E.: Freemasons' Guide and Compendium. London/ Sydney/Toronto / Bombay 1956.

Jones, B.E.: ‘De invloed van de gilden op de gebruiken van de vrijmetselaren’. In: Thoth 1964, Leerlingnummer I, 16-37.

Jonge, J. de e.a.: ‘Schuld en boete in de Nederlandse Verlichting’. In: Kleio 19, 1978, 237-244.

Kat, W.: Een grootmeestersverkiezing in 1756. Uit het archief van de A∴ L∴ ‘La Bien Aimée’, O∴ Amsterdam. Eigen uitgave van de Loge, 1974.

Kearney, P.: Geschiedenis van de erotische literatuur. Bussum 1983.

Kemp, P.: The British Sailor. London 1970.

[Kersteman, F.L.]: Zeldzaame Levens-Gevallen van J.C. Wyerman, op de Voor-Poorte van den Hove van Holland in 's Gravenhage Overleeden[...]. Tweede Druk. In 's Gravenhage, By Pieter van Os, 1763.

Kloek, J.J. e.a.: ‘Literaire genootschappen 1748-1800’. In: Documentatieblad Werkgroep 18e eeuw 57/58 (1983), 21-90.

Kloss, G.: Bibliographie der Freimaurerei und der mit ihr in Verbindung gesetzten geheimen Gesellschaften. Frankfort am Main 1844.

Knoop, D. en Jones, G.P.: ‘An anti-masonic leaflet of 1698’. In: Ars Quatuor Coronatorum 55 (1942), 152-154.

Knoop, D., Jones, G.P. en Hamer, D.: Early masonic pamphlets. Manchester 1945. (Reprint 1972.)

Knuttel, W.P.C.: Catalogus van de pamfletten-verzameling berustende in de Koninklijke Bibliotheek. Utrecht 1978 (vierde deel, 1714-1775).

[p. 150]

Kok, H.L.: De geschiedenis van de laatste eer in Nederland. Lochem 1970.

Kossmann, E.F.: Nieuwe bijdragen tot de geschiedenis van het Nederlandsche toneel in de 17e en 18e eeuw. 's-Gravenhage 1915.

Kruizinga, J.H.: ‘De “Oude Ooster” werd ontruimd’. In: Ons Amsterdam. Maandblad gewijd aan de Hoofdstad des lands 2 (1956), 12-15.

Laan, K. ter: Folkloristisch woordenboek voor Nederland en Vlaams België. 's-Gravenhage 1949.

Landwehr. J.: ‘De Vrijmetselarij op de korrel’. In: Thoth 32 (1981), L.1, 28-43.

Lauwerkrans voor den Poeet, Hooftman van al de Kabinetdichters, Gevlochten van Blaadjes uit zyn eigen Hof, en opgeschikt met noodige Aanmerken. Eerste Deel 1735. Knuttel 17001.

Lees-cedul en lykstaatsie, van den aan den golden oever, opperste van 109 Mindere in Trots zorte overledene consjentie dwingers Jeanne, Fransanne, Keesjemanne, enz. enz. enz. [Z.p. 1787]. Stolk 4896.

Leydse Courant, november 1735 tot september 1736. Te Leyden by Felix de Klopper op de Breedestraat omtrent de Plaatsteeg.

Loo. P.J. van: Geschiedenis van de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden. Voorburg 1967.

Loo, P.J. van: Geschiedenis van onze ritualen tot het einde van de 18e eeuw. Maçonnieke uitgave in de serie Studiebladen 14 (1951).

Loo, P.J. van: ‘De Rouwloge’. In: Thoth 1950, Leerlingnummer 5, 297-307.

Lucas, J.: Het kunstgenootschap Ars Superat Fortunam; of Christiaen Schaef en Albertus Frese en hun kluchtspelen voor 1750. Ongepubliceerde doctoraalscriptie KUN, 1984. Ook te raadplegen in Den Haag op het GA en het GON.

Lyste van rariteyten, die verkocht sullen werden op den 32 van Bokkem-maand, in den Jare dat tweemaal drie soo veel doet als driemaal twee. Ten Huyse van Anna Folie. Alwaar de selve Rariteyten drie dagen na de Verkooping van niemand konnen gesien werden. Gedrukt in Arabien, midden op de Sand-Zee, in 't vervalle Kasteel van den Rasenden Roeland. [Z.p. 1730].

Maandelyke Uittreksels, of Boekzaal der geleerde Waerelt, jrg. 1735 en 1736. T'Amsteldam, By Adriaan Wor, en de Erve Gerard onder de Linden.

Maarschalk, H.: Geschiedenis van de Orde der Vrijmetselaren in Nederland, onderhoorige koloniën en landen. Breda 1872.

Marck, J. vander: Naemrol der Nederduitsche tooneelspellen. [...]. Te Leyden, Bij C. van Hoogeveen, Junior, 1774.

Meer, Th. van der: ‘De geboorte van een seksuele minderheid’. In: Gijswijt-Hofstra, M.F., Een schijn van verdraagzaamheid. Afwijking en tolerantie in Nederland van de zestiende eeuw tot heden. Hilversum 1989, 157-194.

[p. 151]

Meer, Th. van der.: ‘The Persecutions of Sodomites in Eighteenth-Century Amsterdam: Changing Perceptions of Sodomy’. In: K. Gerard en G. Hekma (red.), The pursuit of sodomy: male homosexuality in Renaissance and Enlightenment Europe. New York 1988. 263-310.

Meer, Th. van der: ‘Zodoms Zaat in de Republiek. Stedelijke homoseksuele subculturen in de achttiende eeuw’. In: Hekma, G. en Roodenburg, H. (red.) Soete minne en helsche boosheit. Seksuele voorstellingen in Nederland 1300-1850. Nijmegen 1988, 168-196.

Meer, Th. van den: De wesentlyke sonde van sodomie en andere vuyligheeden. Sodomietenvervolgingen in Amsterdam. Amsterdam 1984.

Mellor, A.: Dictionnaire de la Franc-Maçonnerie et des Franc-Maçons. Paris [1971].

Mijnhardt, W.W.: ‘De Nederlandse vrijmetselarij in de achttiende eeuw’. In: Documentatieblad Werkgroep 18e eeuw 18/1 (1986), 87-108.

Milborne, A.J.B.: ‘The early continental exposures and their relationship to contemporary English texts’. In: Ars Quatuor Coronatorum 83 (1970), 177-192.

Minkowski, H.: Aus dem Nebel der Vergangenheit steigt der Turm zu Babel. Bilder aus 1000 Jahren. Berlin 1960.

Moltzer, H.E.: Hareniana. Brieven van Willem van Haren en Onno Zwier van Haren. Groningen 1876.

Morris, P.: ‘Sodomy and Male Honor: The Case of Somerset, 1740-1850’. In: K. Gerard en G. Hekma (red.), The pursuit of sodomy: male homosexuality in Renaissance and Enlightenment Europe. New York 1988. 383-406.

Muller, F.: De Nederlandsche Geschiedenis in Platen. Beredeneerde beschrijving van Nederlandsche historieplaten, zinneprenten en historische kaarten. Amsterdam 1863-1879.

Murray, S.O.: ‘Homosexual Acts and Selves in Early Modern Europe’. In: K. Gerard en G. Hekma (red.), The pursuit of sodomy: male homosexuality in Renaissance and Enlightenment Europe. New York 1988. 457-477.

Nederlandsche Vry-Metzelaars Almanach. Voor het Jaar 1798. Te Rotterdam, By C.R. Hake.

Het nieuw Taafel-lied op de installatie van de Vrye Metselaars, der Hollandsche Loge, van s'Gravenhage. [Z.p. 1735]. Knuttel 16992. Tevens te vinden in [Anderson. J.], De Instellingen [...], 102-104.

Newton, E.: ‘Erflaters der vrijmetselarij. De Prestonian Lecture voor 1965’. In: Thoth 1968, Leerlingnummer 2, 31-39.

Oldewelt, W.F.H.: ‘Hollandse voorlopers van de pachtersoproeren’. In: Amstelodamum Jaarboek 50 (1958), 127-141.

Het ontroerd Holland. Of kort Verhaal van de Voornaamste Oneenigheden, die in de

[p. 152]

Vereenigde Nederlanden, in voorige tyden en allerbyzonderst in deze laatste Jaaren zyn voorgevallen [...]. Eerste Deel. Te Harderwyk, By Willem Brinkink, Boekdrukker en Boekverkooper. [1748].

Casteleyn, Stads-Drucker, op de Markt; en worden te Amsterdam uytgegeven by Nicolaes Potgieter op de Beurs-sluys.

L'Ordre des Francs-Maçons trahi, et le Secret des Mopses revele. A Amsterdam, 1745. Facsimile-uitgave in Thoth 1970, Meesternummer 2/3.

Ornée, W.A.: ‘Het kluchtspel in de Nederlanden 1600-1760’. In: Scenarium 5, 1981.

Panofsky, E.: Iconologie. Thema's en symboliek bij de Renaissance-schilders. Utrecht/Antwerpen 1970.

Paulys Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. Neue Bearbeitung begonnen von G. Wissowa, fortgeführt von W. Kroll und K. Mittelhaus. Stuttgart 1922 (elfter Band).

Pels, A.: Gebruik én misbruik des tooneels. Met inleiding en commentaar door M.A. Schenkeveld-van der Dussen. Culemborg 1978.

Pels, A.: Q. Horatius Flaccus Dichtkunst op onze tijden en zeden toegepast. Met inleiding en commentaar door M.A. Schenkeveld-van der Dussen. Assen 1973.

Philorangien, C.J.: An Account of what happened lately at The Hague on the Constitution of a Lodge of Free and Accepted Masons. To be had at the Pamphlet Shops of London and Westminster. 1735. Afgedrukt in Gerlach 1981, 69-72.

Picinellus, Ph.: Mundus symbolicus, in emblamatum universitate formatus, explicatus, et tam sacris, quam profanis eruditionibus ac sententiis illustratus [...]. Coloniae Agr. 1687.

Poeraet, P.: Vervolg van gedichten: ofte Schilderyen, Printen, enz. enz. op Willem Deurhof. Utrecht 1733. Gedeeltelijk herdrukt in: Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 3 (1986), 76-90.

Poth, A.: De ontwikkelingsgang van het maçonnieke lied. Den Haag 1956.

Prichard, S.: Het Collegie der vrye Metselaars ontleedt. Of een Algemeene en opregte Beschryving van alle derzelver Soorten, van desselfs Oorsprong, tot op de Jegenwoordige Tyd. Zynde een onzydig Berigt van hunne behandelingen, omtrent het inwyen hunner Nieuwe Ledematen, in de drie onderscheidene graden der Metselaars, Mitsgaders des Schryvers verdediging van zig zelven, door Samuel Prichard, Gewezen Lid van een Collegie-kamer. Uyt het Engels vertaalt, volgens den Vyfden Druk, uitgegeven te Londen by Boekverkoper J. Wilford, 1733. T'Uitrecht, Na de Londense Druk. [1735].

Rey, M.: ‘Parisian homosexuals create a lifestyle, 1700-1750. The Police Archives’. In: Eighteenth Century Life 9, no. 3 (1985), 179-191.

[p. 153]

Riemer, J. de: Beschryving van 's Graven-hage, behelzende deszelfs oorsprong, benaming, gelegentheid, uitbreidingen, onheilen en luister; mitsgaders stigtinge van het hof, der kerken, kloosters, kapellen, godshuizen, en andere voornaame gebouwen [...]. Te Delft, Gedrukt by Reinier Boitet. Eerste Deel, 1730 en Tweede Deel, 1739.

Roberts, J.M.: The Mythology of the Secret Societies. London 1972.

Robbins, A.F.: ‘The earliest years of English organized Freemasonry’. In: Ars Quatuor Coronatorum 22 (1909), 67-89.

Roeleveld, D.: De Scheveningse Woordenschat. Dialect van een vissersdorp. Amsterdam/'s-Gravendeel 1986.

Roodenburg, H.: Onder censuur. De kerkelijke tucht in de gereformeerde gemeente van Amsterdam, 1578-1700. Hilversum 1990.

Rubini, D.: ‘Sexuality and Augustan England: Sodomy, Politics, Elite Circles and Society’. In: K. Gerard en G. Hekma (red.), The pursuit of sodomy: male homosexuality in Renaissance and Enlightenment Europe. New York 1988. 349-381.

Ruig, R. de: In de schaduw van de grand seigneur. Utrecht 1984.

Sande, A.W.F.M. van de.: ‘Vrijmetselarij als vijandbeeld. Antimaçonnisme in de achttiende en negentiende eeuw’. In: Hans Righart (red.). De zachte kant van de politiek. Opstellen over politieke cultuur. 's-Gravenhage 1990.

Scenographia architectonica oder Besondere Gedancken über den bewundernswürdigen Bau des Thurms zu Babel. Nebst dessen Abbildung auf zweyerley Arthen und einer Dedication an die hochlobliche Gesellschaft der Frey-Maurer [...]. Leipzig, chez Jacques Bom, 1741.

Schaef, C. [zie ook bij Ars Superat Fortunam]: Godts dreigendt Oordeel over Nederlandt. Aan deszelfs Inwoonders ter verootmoediging voorgestelt. In 's Gravenhage, Gedrukt, en te bekomen, by Cornelis van Zanten: Boekdrukker op het Spui, by de Lepelbrugge, 1734. Knuttel 16989.

[Schaef, C.]: Verheffing van zyne Doorluchtige Hoogheit Willem Karel Hendrik Friso, (door Godts genade) Prinse van Oranje en Nassau, enz. enz. enz. tot Stadthouder, Kapitein Generael en Admirael der Verëenigde Nederlanden. In 's Gravenhage, By Jacobus Coster, Kunst- Kaert- en Boekverkooper, in de Spuistraet, in den Atlas. 1747. Knuttel 17666.

Schampheleire, H. de: ‘Une loge maçonnique à Rotterdam, fondée avant 1721/22. Document relatif à la loge identifiée comme étant la plus ancienne de l'Europe continentale’. In: Lias 8 (1981), 79-85.

Schampheleire, H. de: ‘De vrijmetselaar in de achttiende-eeuwse satirische prent’. In: Documentatieblad Werkgroep 18e eeuw 15/16 (1972), 85-90.

Schotel, G.D.J.: Het Maatschappelijk Leven onzer Vaderen in de 17e eeuw. Leiden 1905.

[p. 154]

Schrijnen, J.: Nederlandsche Volkskunde. Zutphen 1930 (eerste deel).

Servati, E. [= Sautier, H.]: Bruchstücke zur Geschichte der deutschen Freymäurerey gesammlet von Erich Servati, an seinen Freund in W. Mit einem symbolischen Kupfer. Basel, bey Joh. Flick, 1787.

Slothouwer, J.G.: Inleiding in de symboliek der vrijmetselarij op godsdienst-historischen grondslag. Met een nabeschouwing over haare beteekenis voor den tegenwoordigen vrijmetselaar. 's Gravenhage 1947.

Steele, R.: The Tatler and the Guardian. ed. W.P. Nimmo. Edinburgh 1876.

Steinheil, P.F.: Le Franc-Maçon dans la République, ou Réflexions apologiques sur les persécutions des Franc-Maçons par un membre de l'Ordre. Frankfurt/Leipzig 1746.

Stevenson, B.: Book of quotations, classical and modern. London 1934.

Stevenson, D.: The origins of Freemasonry. Scotland's century, 1590-1710. Cambridge 1988.

Stevenson, J.: Popular Disturbances in England 1700-1870. New York 1979.

Stockum, W.P.: Het Apparaat- Van Stockum in de Bibliotheek van de ‘Vereeniging’ te Amsterdam.

Stolk, A. van: Atlas Van Stolk, Katalogus der historie-, spot- en zinneprenten betrekkelijk de geschiedenis van Nederland. Amsterdam 1895-1933.

Suetonius. With an English translation by J.C. Rolfe. London 1979 (volume I).

Thesaurus Linguae Latinae. Editus iussu et auctoritate consilii ab academiis societatibusque diversarum nationum electi. Leipzig 1971 (vol. VIII, Fasc. X).

[Thory, C.A.]: Acta latomorum, ou Chronologie de l'histoire de la franche-maçonnerie française et étrangère. Paris 1815.

Trumbach, R.: ‘London's sodomites: Homosexual behavior and western culture in the 18th century’. In: Journal of social history 11 (1977-1978), 1-33.

Trumbach, R.: ‘Sodomitical Assaults, Gender Role, and Sexual Development in Eighteenth-Century London’. In: K. Gerard en G. Hekma (red.), The pursuit of sodomy: male homosexuality in Renaissance and Enlightenment Europe. New York 1988. 407-429.

Tunbridge, P.A.: ‘The Climate of European Freemasonry 1730-1750’. In: Ars Quatuor Coronatorum 81 (1968), 98-116.

De uitvaart van de Orange écharpe, gehouden binnen Utrecht, “den 14 Sept. 1784”. [Z.p.] Muller 4593.

Vermaas, J.C.: Geschiedenis van Scheveningen. Twee delen. 's-Gravenhage 1926.

Voogd, N.J.J. de: De Doelistenbeweging te Amsterdam in 1748. Utrecht 1914.

Vreemd gespuis. Amsterdam 1987.

De Vrolijke Zedemeester, in aangenaame vertoogen, de hedendaagsche verbasterde zeden en gewoonten, op eene vrolijke wijze gispende: tevens metaanwij-

[p. 155]

zinge van de middelen tot verbetering, en om een leven te leiden zo aangenaam als braaf. Te Amsteldam: bij H.A. Banse, 1794.

De Vry-Metzelaars vernield. Of vervolg van het boek genaamt de Vry-Metzelaars verraden. Uit het Fransch vertaalt. T'Amsterdam, By Anthoine Chareau, Boek- en Muzykverkooper in de St. Luciesteeg 1747.

Wagenaar, J.: Amsterdam, in zyne opkomst, aanwas, geschiedenissen, voorregten, koophandel, gebouwen, kerkenstaat, schoolen, schuttereye, gilden en regeeringe; Eerste Stuk. Te Amsterdam, By IsaacTirion, 1760.

Wagenaar, J.: Vaderlandsche Historie, vervattende de geschiedenissen der vereenigde Nederlanden, inzonderheid die van Holland, van de vroegste tyden af: Uit de geloofwaardigste schryvers en egte gedenkstukken samengesteld. Negentiende Deel. Te Amsterdam, By Isaak Tirion, 1758.

Wagner, P. Eros revived. Erotica of the Enlightenment in England and America. Londen 1988.

[Weyerman, J.C.]: De Naakte Waarheyt 6 (22 april 1737). Te Leyden. Gedrukt by Adrianus van der Hoeven, Boekverkooper in de Maarsemansteeg [...]

Weyerman, J.C.: Den Vrolyke Tuchtheer (1929). ed. A.J. Hanou. Amsterdam 1977 (Amsterdamse smaldelen 7).

Weyerman, J.C.: De zeldzaame Leevens-Byzonderheden van Laurens Arminius. Jacob Campo Weyerman, Robert Hennebo, J. Veenhuyzen, en veele andere beruchte Personaadgien [...]. Tot Amsterdam gedrukt, en zyn te bekomen by Barent Dass [...] 1738.

Witsen Geysbeek, P.G.: Biographisch Anthologisch en Critisch Woordenboek der Nederduitsche Dichters. Amsterdam 1824 (vijfde deel).

Woud, A. van den: De Bataafe hut. Verschuivingen in het beeld van de geschiedenis (1750-1850). 1990.

[Wouters, A.]: Parnassus Kunstkabinet. Of Verzameling van weergadelooze Dichtstoffen. Te Amsteldam, voor A. Woutmans, 1735. Knuttel 16816.

Zamenspraak in het Ryk der Levendigen, tusschen den Heere Graaf van Zinsendorff en eenen Vry-Metzelaar [...]. Te Utrecht, By M.L. Charlois, Boekverkooper. 1743.

Zeijden, A. van der (red.): De cultuurgeschiedenis van de dood

Zeijden, A. van der: ‘Nederlandse cultuurwetenschappers van de achttiende eeuw tot heden over gebruiken rondom de dood’. In: Volkskundig Bulletin 16 (1990), 1-20.

Zeijlstra Fzn., H.H.: ‘“Het Vrije Metzelaarschap verdedigt” en zijn schrijver’. In: Thoth 10 (1959), MII, 33-43.