De uitvaert van het vryje metzelaersgilde

Een anti-maçonnieke klucht uit 1735

[p. 123]

De Uitvaert van het vryje Metzelaersgilde.
Klugtspel.

Eerste toneel.

Hartloop, Zwartlap.

 

hartloop.

1

Is dat onze Confrater Platvoet niet

 

die daar aan koomt wandelen?

 

zwartlap.

 

Zieje dat niet aan zyn stompvoetjes?

 

Maar wat of hy hier koomt verhandelen

5

Zo laet op den avond?

 

hartloop.

 

Wel, om den uitvaerd misschien

 

Van het Vryje Metzelaers Gilde, als alle ande-

 

ren, te zien.

 

Kyk de straetweg maer eens op, wat al volk her-

10

waerds koomt, zo te voet als met de wagen.

Twede toneel.

Ligtkeursje, Hartloop, Zwartlap.

 

ligtkeursje.

 

Monsieur Hartloop wilje eens binnen by de

[p. 124]

 

Heeren koomen, die na je vragen?

 

hartloop. tegens zwartlap.

 

Als de mantels worden gebragt, legtze maer in 't

 

voorhuis neêr?

 

zwartlap.

15

Goet. Maer waer of die henkerse¹ jongens blyven?

 

'k Wed die gaudieven speulen weêr.

1 henkerse: dekselse.

Derde toneel.

Zwartlap, Platvoet.

 

zwartlap.

 

Hoe koom jy als een verloore schaep her-

 

waerds dwalen?

 

platvoet.

 

Alvoorens ik jou dat zeg, moet ik je eerst een

20

Crimen laesae nostrae facultatis² verhalen,

 

Zo groot als ooit aan onze Achillesche majesteit³

 

is gebeurt;

 

Waerom ik myn lamfer⁴ en bef van spyt haest had

 

aan stuk gescheurt.

 

zwartlap.

25

Wat doet een Aenspreker van reputatie dan zin-

 

neloos raken?

 

platvoet.

 

Morbleu! de minste droppel vogt te beoogen,

2 Crimen laesae nostrae facultatis: misdaad begaan tegen ons gilde.

3 Achillesche majesteit: de aansprekers in De Uitvaert beschouwden Achilles als hun schutspatroon.

4 lamfer: rouwsluier van fijn gaas.

[p. 125]

 

laet staen te smaken,

 

Op zeker begrafenis, die ik met Confrater Holbol

30

deez' middag heb gedaen.

 

't Is immers het grootste affront dat ons kan wor-

 

den aengedaen:

 

By aldien men ons in onze Privilegie koomt

 

stooren,

35

Dat wy van Achilles tyd, ja nog lang van te

 

vooren

 

Hebben gehad: namentlyk, dat men in 't Sterf-

 

huis, aen ons ongevraegt,

 

Het venerable Gouverneurschap met de sleutels,

40

opdraegt,

 

Van den Berghoek der dranken, om die aen de

 

vrienden te schenken;

 

Waer by een lit van onze order zig driedubbeld

 

moet bedenken,

45

By aldien hy onze eer niet schendig violeerd⁵;

 

En waer toe de Faculteit zo veel kunstgreepen leerd.

 

'k Zeg nog eens Confrater, men behoorde 't niet

 

te lyjen,

 

Want gaet dit zo voort in deeze verbastering van

50

tyjen,

 

Zo zie ik onze Order, in plaetze van geëerd

 

Te zyn, het onderste boven gekeerd:

 

Is 't wel om te verdragen wat wy heden al beleven?

 

Verscheidene Pasquillen zyn 'er in 't ligt reeds

55

gegeven,

 

Die over al zyn te bekomen in de Hollandsche

 

Steen⁶

 

By de Boekverkopers, die zelfs, nog kortlings

 

geleen,

60

De stoutheid gebruikte, om 't in de Courant te

 

laten zetten,

 

Zulks dat onze geheimen, kunstgreepen en wetten

 

Door een drommels blau' boekje⁷, van de Caesars

5 violeerd: geweld aandoet.

6 Steen: steden.

7 blau' boekje: pamflet, schotschrift.

[p. 126]

 

op hun' troon⁸,

65

Allom zyn bekent en aen yder een gestelt ten

 

toon.

 

'k Zeg nog eens dat men moest by tyds wat zorg

 

daer voor dragen.

 

zwartiap.

 

Wie zal dit doen? of men moest een kansje met

70

die Poëet⁹ wagen.

 

En wat weeten wy van de Pen te gebruyken? als

 

ter nauwer nood

 

Een Lyk-Ceel¹⁰ te schryven, daer het gauste Ver-

 

nuft, hoe groot

75

Het is in Vreemde en Onbekende Characters te

 

verklaren,

 

Geen jota van begrypt, en wy het zelfs niet zon-

 

der moeite klaeren.

 

Praet van flessen t'ontkurken en overal het eerste

80

woord

 

Te voeren, dat 's het eenigste dat wy doen zo

 

als 't behoord.

 

Maer à propos: Je komt zekerlyk hier de uitvaert

 

van 't vryje Gild der Metzelaeren

85

Ook aenschouwen? alwaer ik en Hartloop vry

 

wat beter by varen

 

Als jy van daeg in dat Sterfhuis bent onthaelt.

 

Wy nypenze in 't doncker¹¹, als 't een ander be-

 

taelt.

8 de Caesars op hun' troon: bedoeld wordt Het Leven der hedendaagse Aansprekers, of de Caesars op hun Troon, 1735, van Dirk Jemans.

9 Poëet: mogelijk refereren Frese en Schaef hier aan een literaire ruzie, die zich afspeelde in 1735. De samensteller van Parnassus Kunstkabinet, in de Catalogus der Bibliotheek van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde I, p. 229 geïdentificeerd als A. Wouters, kreeg op zijn bloemlezing niet mis te verstane kritiek te verduren. Zijn literaire smaak wordt gehekeld in een pamflet uit hetzelfde jaar, getiteld Lauwerkrans voor den Poeet, Hooftman van al de Kabinetdichters.

10 Lyk-Ceel: lijst van personen die op de hoogte moeten worden gesteld van iemands overlijden.

11 Wy nypenze in 't doncker: we doen het in 't geniep (in dit geval: slempen).

[p. 127]

90

En schoon 't een klugtige dooi¹² is die wy bedie-

 

nen, moet je weeten

 

Dat wy'er een goed vetje¹³ van halen, daer was

 

anders wat op de Kist gedreten¹⁴

 

Je weet, 't was myn Tourbeurt, toen ik voor een

95

dag of zes geleen

 

Alhier in deeze Herberg wierd ontboden, alwaer

 

ik spoedig verscheen,

 

Nu, ik wierd door Ligtkeursje de meid in een

 

kamer gelaten,

100

Alwaer zy my een bottel wyn brogt, om daer

 

me te praeten,

 

Op order van die geene die my lieten ontbiên:

 

Onderwyl ik myn makker onder de oogen kwam

 

te zien,

105

Hoorde ik een groot gestommel op een andere

 

kamer,

 

Onder de drommelsche maetklank van een ha-

 

mer,

 

't Was anders niet als frappez, frappez, frappez

110

fort pour les dernieres fois¹⁵, en ik dogt,

 

Of hier niet wel een vergadering van Joden we-

 

zen mogt,

 

Die, als ze hunne wraek op Haman¹⁶ gaen koelen,

 

Met hamers gaen raezen op banken en stoelen;

115

Neen, dagt ik weer, dat kan onmogelyk zyn,

 

Want Joden myden altoos de Verkens en hier

 

verkeert al meenig Zwyn.

 

Juist schoot my in den zin, of hier, veelligt,

 

niet vergadert waren

12 dooi: dode.

13 vetje: voordeeltje, winstje.

14 gedreten: gescheten.

15 frappez fort pour les dernieres fois: tijdens de logebijeenkomsten werd bij verschillende gelegenheden driemaal op tafel geslagen.

16 wraek op Haman: Haman, de gunsteling van de Perzische koning, wilde zich op de jood Mordechaï, die hem niet onderdanig genoeg eer bewees, wreken door alle joden in het rijk te laten vermoorden. Maar het gevaar werd afgewend en Haman opgehangen. Haman- of Purimfeest: joodse feestdag.

[p. 128]

120

De onlangs in den Haag afgedankte Vryje Metze-

 

laeren,

 

Om op een nieuw hunne t'zamenrotting t'on-

 

derstaen¹⁷.

 

Onderwyl dat ik myne gedagten daer over liet

125

gaen,

 

Traden twee Persoonen in de kamer, om my te

 

spreeken,

 

Met zulke een droeve Physionomie, dat myn hert

 

begon te breeken;

130

't Welk al zelden by ons en onze Complicien ge-

 

schied.

 

Want een vlytig Aenspreker leeft van een anders

 

verdriet.

 

Enfin, de Oudste nam het woord en 't slot van

135

zyn reden,

 

Die ik niet vierde part heb verstaen, kwam daer

 

op uit, dat overleden

 

Was, door een ongelukkig toeval¹⁸, de glans der

 

Vryje Metzelaers,

140

Mit begonnen zy beide als hofdoggens¹⁹ te balken;

 

wel, dogt ik, dat 's hier al wat raers.

 

Maer Vrienden, vroeg ik, benje van meening om

 

den Uitvaerd van den overledenen te be-

 

stellen?

145

Dat 's een vraeg, zei de Jongste, ja zulk een, daer

 

de Na-neef²⁰ van zal weten te vertellen:

 

Op dat onze Doorlugtigheid, die helaes zo onty-

 

dig sneeft,

17 onderstaen: wagen, zich verstouten, vermeten.

18 door een ongelukkig toeval: een mogelijke zinspeling op enige overeenkomsten tussen het gecodeerde gedrag van vrijmetselaren en sodomieten (bijv. het gebruik van geheime tekens, woorden en aanrakingen).

19 hofdoggens: de dog wordt wel als zinnebeeld van de Engelse natie beschouwd en mogelijk wordt hier dan ook gerefereerd aan de Engelse herkomst van de vrijmetselarij. Het kan ook een toespeling zijn op de signatuur van de logeleden, immers afkomstig uit hofkringen. De uitdrukking ‘huilen als een hofhond’ betekent: luid misbaar maken.

20 Na-neef: nakomeling, het nageslacht.

[p. 129]

 

Voor altoos op yders tongen door de Hollandsche

150

Wereld zweeft.

 

Waer op zy my in de Lykzael leiden om de No-

 

tificatie²¹ te maken,

 

Alwaer de Broederen elkander vertroosten met

 

eenige flesjens te kraken;

155

Ik en Hardoop, hebben ons den bek afgeloopen²²

 

toen wy dezelve hadden gedaen,

 

Terwyl de Puin kruijer van 't Gilde²³ ons getrou

 

heeft bygestaen.

 

Nu van avond, zal men de Uitvaerd by branden-

160

de flambouwen

 

En met de uitterste pompé²⁴ en pragt alhier op Sche-

 

vening houwen.

 

De marsch en route die wy nemen zullen, is het

 

Dorp door, de Kerk driemael rond²⁵ om en

165

dan na 't strand,

 

Alwaer de gesneuvelde glorie in een pinkje ge-

 

heischt zal worden, om na Engeland

 

Met een goede wind ten eersten over te steeken.

 

platvoet.

 

Wel ik verzekerje, van zo een klugt zal yder een

170

weeten te spreeken;

 

Want 't is iets dat noit gebeurt is in dit land.

 

Maer ik kan niet begrypen, hoe dat luiden en

 

dat nog van verstand,

21 Notificatie: officiële kennisgeving.

22 hebben ons den bek afgeloopen: hebben ons uitgeput, afgemat.

23 Puin kruijer van 't Gilde: gefingeerd maçonniek ambt, bespotting van de maçonnieke bouwsymboliek.

24 pompé: vertoon, staatsie.

25 de Kerk driemael rond: oud begrafenisgebruik van de ‘megangen’, die een reinigende werking zouden hebben. Het oude sterft af, het nieuwe verrijst.

[p. 130]

 

Tot zulke buitenlandsche kuuren²⁶ vervallen als men

175

tans komt te bespeuren:

 

Dog dat ziet men, helaes! maer te dikwils ge-

 

beuren,

 

Zints dat de bataviers zyn verbasterd van hunne

 

alouden aerd.

180

Zagen onze voorouders eens op²⁷, zy wierden

 

waerlyk vervaerd,

 

Dewyl hun zetel 't roemrugtig Batavia, de schrik

 

van alle Koningryken,

 

Tegenwoordig in een kapstok zou verandert lyken,

185

Waer aen de gantsche waerelt haer modens op-

 

hangt;

 

Terwyl de nakomeling zelfs niet anders als dat

 

verlangt.

 

In voorige tyden vond men mannen met baerden²⁸,

190

Die anders niet als ontzag en roem vergaerden.

 

Tegenwoordig zyn de mans, daer de mode re-

 

geerd,

 

In vrouwen en de vroului in mannen verkeerd.

 

Voorheenen vond men hier te land zulke held-

195

haftige katten²⁹;

 

Dat ze, zonder handschoenen, niet ligt waren

 

aen te vatten;

 

Hedendaegs vind men de katten van een heel an-

 

dre aerd.

200

't Schynt dat de tyd al veel verandering baerd,

 

Byzonder alhier in 't land, alwaer alle nieuwe

26 buitenlandsche kuuren: volgens velen zouden deze wortel hebben geschoten in de Republiek toen buitenlandse delegaties in 1713 naar Utrecht kwamen om een einde te maken aan de Spaanse Successie-oorlog en om de Vrede van Utrecht te ondertekenen. De herkomst van het scheldwoord ‘Utrechtenaar’ voor homoseksueel zou op deze zienswijze teruggevoerd kunnen worden, maar ook op het feit dat in Utrecht in 1730 de eerste sodomiet werd gearresteerd, Zacharias Wilsma. Wilsma onthulde het bestaan van een landelijk vertakt sodomietennetwerk.

27 opzien: acht geven, zorgen dat het geschiedt.

28 baerden: teken van mannelijkheid.

29 katten: respectabele en vervaarlijke persoonlijkheden van weleer, in contrast met de ‘katten’ in vs. 198, speelziek, wellustig en geil.

[p. 131]

 

vreemdigheden,

 

Belaggelyke gewoontens en verdervelyke zeden,

 

By de meeste worden geägt en gestelt op den hoog-

205

sten trap.

 

zwartlap.

 

Zo zag men ook in 's Gravenhage, het Vrywillige

 

Broederschap

 

Der Metzelaeren, al zo gaeu en haestig opregten,

 

Als de Trap van eer in 't bosch voor de al te vlug-

210

ge 's Lands knegten³⁰;

 

Dog de Hollandsche Leeu, die hunne kromme

 

sprongen niet wou verdragen in zynen Thuin³¹,

 

Bruide 'er met zyn Zwaerd van Vigilantie³² on-

 

verwagt op de kruin,

215

Dat de heele kit³³ in duigen viel en de goeye Vryje

 

Metzelaeren

 

Stonden te kyken, als of zy met een Vossestaert

 

op de neus geklopt waeren.³⁴

 

Maer Confrater, ik zou myn tyd wel verpraten.

220

blyf nog wat op 't Dorp en ziet 't eind

 

van de klugt.

30 Als de Trap van eer in 't bosch voor de al te vlugge 's Lands knegten: dit vers zou een toespeling kunnen zijn op de ophanging in Den Haag van de samenzweerders tegen prins Maurits van Nassau in 1623. Met de trap van eer wordt dan het schavot bedoeld, dat zich in die tijd nog in een bosch buiten Den Haag, genaamd ‘het Groene Zoodje’, bevond (zie J. de Riemer, Beschryving van 's Graven-hage, Eerste Deel, p. 587). De Lands knegten (eig. naam van zekere voetknechten zoals er in de zestiende en zeventiende eeuw in de legers der Europese staten werden aangetroffen; in ruimer betekenis: soldaat) moeten dan de samenzweerders zijn, onder wie zich twee zoons van de in mei 1619 wegens landverraad geëxecuteerde Johan van Oldenbarnevelt bevonden.

31 Zoals de Hollandsche Leeu de kromme sprongen van de vrijmetselaren niet verdroeg in zynen Thuin, aldus Zwartlap, zo zien we deze zelfde retoriek uitgebeeld in de talrijke gravures die naar aanleiding van de samenzwering tegen prins Maurits in 1623 werden vervaardigd (zie Muller 1479-1502 en Stolk 1560-1574). De Hollandsche Thuin is een oud beeld voor de Republiek: 's lands vrijheid, verbeeld door een maagd binnen een omheining gezet, tussen twee leeuwen die met uitgetrokken slagzwaarden de tuin bewaken en beschermen.

32 Vigilantie: waakzaamheid, wakkerheid, voortvarendheid.

33 kit: ongunstige benaming voor een onderkomen, plaats van samenkomst.

34 als of zy met een Vossestaert op de neus geklopt waren: ‘iemand op de neus kloppen’ betekent ‘hem de baas zijn’.

[p. 132]

225

Herwaerds, om met een myn' melancolie wat te

 

verdryven gekomen;

 

Ik ga onderwyl een Zee-lugje scheppen; Nu Con-

 

frater Zwartlap je word gegroet.

Vierde toneel.

Hartloop, Zwartlap, Ligtkeursje.

 

hartloop

 

kykende op zyn Horologie.

 

Laet zien, 't is gezeid tegens 7 uuren, dat 'er

230

de Baer wezen moet.

 

Maer waer blyven de Mantels?

 

zwartlap.

 

Die heb ik van verre al vernoomen.

 

De jongens hebben 'er al wat aen te kruijen gehad

 

als zy hier zyn gekomen.

235

Maer zyn 'er al de vrienden die tot de begrafenis

 

hooren? ik geloof van neen:

 

hartloop.

 

Van de namiddag reeds ten 3 uuren mankeerde 'er

 

geen een.

 

Zeg meisje kunnen wy eens een botteltje krygen,

240

maer vatje 't, van den verzegelden?

 

Dat wy onderwyl malkaer hier wat meê na de

 

huit kegelden³⁵,

 

Wat zegje Confrater?

 

zwartlap.

 

Daer heb ik myn mantel te lief

245

toe, maer ik ben gereet,

35 na de huit kegelden: huit in de betekenis van ‘lichaam’.

[p. 133]

 

zwartlap.

 

Daer heb ik myn mantel te lief

245

toe, maer ik ben gereet,

 

Om ze zonder mes te ontwyjen, 't geen ik mees-

 

terlyk kan als je weet.

 

ligtkeursje.

 

Spreek onze knegt maer aen, die zal ze joului

 

aenstonds geven.

Vyfde toneel.

 

ligtkeursje.

250

Ja wel 't hoofd doet me al zeer van dat ver-

 

bruste³⁶ leeven!

 

Ons heele huis ryd op stelten. Is het immers

 

niet een groote plaeg

 

Met gekken gebruid³⁷ te zyn? hoe dikwils broeid

255

den Haeg

 

Niet alle malle kuikens³⁸ voort, die wy hier, dat

 

ze 't voelen en tasten,

 

Van de overtollige veeren zeer meesterlyk ont-

 

lasten.

260

Myn meester, zyn vrou, de knegt en ik wy

 

verstaen ons de additie³⁹ zo wel met kryt,

 

Als de beste Cyffermeester met Inkt, en dat geeft

 

ons niet weinig profyt.

 

Die hier op Schevening koomt hoeft zyn gelag

265

niet zelfs te reekenen,

 

Dewyl men, uit voorzorg van 't zelve te vergeten,

 

't liever dubbeld op zou tekenen.

 

Dit maekt dat myn meester van daag de kaes weêr

 

goelykjes sneit⁴⁰:

36 verbruste: mislukte, verknoeide, verkwistende.

37 gebruid: opgescheept.

38 kuikens: domkoppen, lomperds.

39 additie: optelling.

40 de kaes weêr goelykjes sneit: royaal is op kosten van anderen, royaal naar boven afrondt.

[p. 134]

270

Terwyl hy het kryt den heelen dag niet uit zyn

 

handen heeft geleit.

 

Waer is nou Hartloop? daer zyn de jongens al-

 

reeds met de Roumantels op de wagen.

Zesde toneel.

Kees, Jan, met een kruiwagen vol Roumantels. Ligtkeursje in de deur. Kryn, Diewert ter zyden.

 

ligtkeursje.

 

Wil jy lui ze maer hier in 't voorhuis dragen?

 

kees.

275

Goet Meisje, koom Jan, sla wat poot aen⁴¹.

 

ligtkeursje.

 

Ja zo, help malkaer, dan hebje ras gedaen.

 

jan.

 

Waer laten we de wagen?

 

kees.

 

Die zullen wy zo lang agter

 

in de Stal kruijen,

280

En vragen straks aen Monsieur Hardloop of we

 

de bierklok over den overledenen niet

 

zullen luijen.

41 sla wat poot aen: pak aan, help een handje.

[p. 135]

Zevende toneel.

Kryn, Diewert.

 

diewert.

 

Mâer Kryn, 'k ken 't zeäper niet elôoven,

 

't is zo, wongerlyk en zo râer.

 

kryn

285

Jâes Diüwert, ik zegje nog iens, dat ze een dôoje

 

Metzelâer,

 

Die in den Hâeg, als ik ehoärd heb, op den Niä-

 

wen Doelen den hals heit ebrôken,

 

Mit een grôote martlifisenssie⁴² nâe 't strangd zellen

290

brengen. Heb je dan niemand esprôoken?

 

Dat 's raer. Ongs hiäle Durp is op de beän,

 

Om zo een begrâeffenis te zien, ze is maer on-

 

gemeän.

 

Ongze Teun heit in de Hurreberg eweäst, dâer

295

kreäg hy nog een Zôopje te smullen

 

Door een party snâeken, die toe etakeld waren

 

als de Comedianters in de Spullen⁴³.

 

O, zei die, Vaertie, 't zei nong wat angders

 

zyn, als toen ongze Burgery

300

Met vliegende Vâendels door Scheäwening trok;

 

en toen jy

 

De scheä⁴⁴ van je krakkeëlyzer⁴⁵ en de pan⁴⁶ van je

 

musket⁴⁷ had verlôoren:

 

Nong dat kwam dôor den hâest, dat ik 'er niet op

305

elet had van te vôoren.

42 martlifisenssie: plechtige eerbied.

43 in de Spullen: bij het toneel.

44 scheä: omhulsel voor het lemmet van een mes, degen of zwaard.

45 krakkeëlyzer: wapen waarmee met ruzie maakt.

46 pan: kruitreservoir, alleen gangbaar bij oude vuurwapens met lont- of vuursteensloten.

47 musket: vuurwapen.

[p. 136]

 

Alleffel, zo heb ik myn manuâel⁴⁸ trots⁴⁹ de beste

 

van ongs Durp edaen.

 

O, drâeje gat na 't ôosten en zet je gat dâer je Bak-

 

kis heit estâaen⁵⁰!

310

Dat wist ik je als de beste kryger te bakken⁵¹.

 

Mâer dâer hebje de Doodgrâevers knegt al, die

 

met de Bâer kôomt aenzakken.

 

Ik slâe me tongtel⁵² onder tussen eens helder in den

 

brangd,

315

Want me dunkt dat ik al reädelyk nâe een pypta-

 

bak watertangd.

48 manuâel: handgebaar met de snaphaan van het geweer.

49 trots: desondanks.

50 drâeje gat na 't oosten en zet je gat dâer je Bakkis heit estâen: vermoedelijk een verwijzing naar exercitieoefening.

51 bakken: tot stand brengen, klaarspelen.

52 tongtel: afgeleid van tondel, een licht ontvlambare stof, die vóór de uitvinding van de lucifer algemeen gebruikt werd om de bij het vuurslaan ontstane vonk op te vangen.

Agste toneel.

Doodgravers knegt, die de Doodbaer voor de Herberg nederzet. Hartloop, Ligtkeursje, Kryn en Diewert ter zyden.

 

hartloop

 

Zo benje daer? ei Ligtkeursje wilje die vriend

 

wel een lekker zoopje inschenken?

 

doodgravers knegt.

 

Sinjeur je lykt een man van oordeel, want je

320

weet jou Confrater nog te bedenken.

 

hartloop.

 

Wel vrienden: maer Confrater is al vry wat te

 

Familjaer.

[p. 137]

 

doodgravers knegt.

 

Maer verstoorje niet Sinjeur, we leven allebei van

 

de dood, is dat niet waer?

325

En als jy en ik om ons dagelyks broot komen te

 

smeeken

 

Wenschen wy immers, dat 'er hoe meer, hoe

 

liever de moord steeken⁵³

 

Zyn wy dan geen Confraters?

 

tegens Ligtkeursje, die hem een zoopje toereikt.

330

Ho! meid je bent 'er een compleet

 

na me zin.

 

Nou, op 't goed zucces van ons Officie Confra-

 

ter, dat 's er in.

 

Je word hertelyk bedankt. Gaen wy nou maer

335

zoetjes afdrajen.

 

hartloop.

 

Dat hy 't redelyk voor zyn kiezen heeft, hoeft

 

men niet te rajen.

53 de moord steeken: verwensing, in de betekenis van ‘doodvallen’.

Negende toneel.

Hartloop, eerste en twede diender. Kryn en Diewert ter zyden, terwyl allengskens veel volk by malkanderen hopt.

 

hartloop.

 

Zò mannen! blyf jy lui allebei aen de post van

 

de deur staen:

340

En houd het volk zo wat van de deur en stoep

 

van daen.

 

eerste diender.

 

Confrater stel jy jou dâer, ik hier, nong zou ik

 

niemand râejen

[p. 138]

 

Zo koen te wezen, om hier omtrent te komen,

345

wangt zen hâering zou niet brâejen⁵⁴

 

twede diender.

 

Al was 't myn eige Broer, hy zou me van de

 

deur moeten gâen:

 

Wangt de Justitie, die wy verbeelden, ziet geen

 

persoonen aen.

54 zen hâering zou niet brâejen: zijn haring braadt hier niet, wil hier niet gaar worden, hetgeen betekent: zijn gezelschap wordt hier niet gewenst.

Tiende toneel.

Kees, Jan, eerste en twede diender. Kryn en Diewert ter zyden. Terwyl nog al meer Volk by malkander vergaert.

 

kees.

350

Wat zegje Jan, dat we nou Monsieur Hartloop

 

om het gezeide gingen vragen!

 

Yder zwelgt als een tempelier, wy mogen ook

 

eens na een kansje wagen.

 

Zou 'er voor ons niet ten besten vallen⁵⁵, daer we

355

ons best hebben gedaen?

 

jan.

 

Dat moeten wy zien. Koom laten wy dan in

 

huis gaen.

 

eerste diender.

 

Scheerje jongens van de deur of!

 

kees.

 

Zou een Hagenaer voor een Scheve-

360

ningsche Hapschaer⁵⁶ wyken?

55 ten besten vallen: een goede afloop in het verschiet liggen.

56 Hapschaer: schertsende benaming voor een lage dienaar van het gerecht.

[p. 139]

 

jan.

 

Zou die Sinternel perdû⁵⁷ niet wel na een Rogsteker

 

van Waerd⁵⁸ gelyken?

 

twede diender.

 

Confrater ze doen insolentie⁵⁹, zou ik 'er op sliâen

 

Zeg?

 

kees.

365

Ja aen dat aes moest je byten, dan schopte ik jou

 

lui voor mirakel⁶⁰ weg.

 

allebei de dienders.

 

Nong we zeilen dan genôotzaekt zyn om jou lui

 

van de deur te dwingen.

 

jan.

 

Allon Kees! sta by, we moeten 'er stormender

370

hand doordringen.

 

Allebeide de Dienders raken op de grond. Jan en

 

Kees loopen in de Herberg.

 

eerste diender.

 

Ben je gekwest Confrater?

 

twede diender.

 

Dat weet ik wâerlyk niet:

 

Mâer dat zo ik aen jou vrâegen, wangt men

 

dunkt dat je zo pynlyk ziet.

 

eerste diender.

375

Dat 's geen wongder, dâer ik de nek hâest had

 

ebrôoken.

 

Was men bien niet hâestig uiteglipt, ik had ze als

 

hongden dôorstôoken.

57 Sinternel perdû: verlopen schildwacht.

58 een Rogsteker van Waerd: uitdrukking, met name toegepast op de inwoners van Weert die, volgens de legende, een van een viswagen gevallen rog nog als een onbekend monster beschouwden en het dier met allerlei steek- en schietwapens belaagden.

59 insolentie: belediging.

60 voor mirakel: bewusteloos.

[p. 140]

Elfde toneel.

Zwartlap, eerste en twede diender. Kryn en Diewert ter zyden. Terwyl nog meer Volk by malkander loopt.

 

zwartlap

 

tegens de dienders.

 

Zet de Baer wat nader voor de deur, en maekt

380

nou wat ruim baen

 

allebei de dienders.

 

Ei Vringden maekt wat plâets, ruim dâer wat op

 

en gâet uit de weeg stâen.

Twaelfde toneel

 

De deur van de Herberg word geopent.

 

HARTLOOP treed voor uit, gevolgt van

385

vier persoonen als Engelsche Matrozen ge-

 

kleed, die elk een brandende flambeau dra-

 

gen, en gevolgt worden door agt andere,

 

in Metzelaers gewaet, met Schootsvellen⁶¹

 

 

 

voor, waer in hunne Truweelen⁶² steken;

390

Deze gaen in twee gelederen en houden

 

hunne Metzelaers Ryjen⁶³ verdekt onder den

 

slinker arm. Hier aen volgen twee Trom-

 

melslagers, welkers Trommels met swart

 

Taf overdekt zyn; voor op de kleppen van

395

hunne hooge Mutzen staen uitgesnedene

 

papiere Truwelen geplakt. Wyders ziet

 

men twee Nachtwerkere⁶⁴, die met hunne

 

draegstokken een pragtige gegaloneerde⁶⁵

61 Schootsvellen: lederen schorten, behorend tot de uitrusting van vrijmetselaren, naar het voorbeeld van de ambachtelijke bouwgilden.

62 Truweelen: troffels, gereedschap van metselaren en stucadoors en behorend tot het symbolische gereedschap der vrijmetselaren.

63 Ryjen: meetlatten, zie noot 62.

64 Nachtwerkers: rioolruimers, beerstekers.

65 gegaloneerde: van galon, weefsel van goud- en zilverspinsel ter versiering.

[p. 141]

 

Leuningstoel op de schouderen torschen,

400

voor een Choor van zes Musikanten, alle

 

met nodige Instrumenten gewapend: als de

 

Doedelzak, Lier⁶⁶, Schalmei⁶⁷, Rommelpot⁶⁸,

 

Zoutbak, en een Bakkers Hooren⁶⁹, met de-

 

welke zy onder de Cadans van de Trommel-

405

slag eenen Aftogt laten hooren, die het ge-

 

moed der Aenschouweren tot een zeker

 

zoort van medelyden verwekt.

 

Hier aen volgt de groote Metzelaers

 

Vlagge, verbeeldende een Ham, Wyn Kan,

410

&c. &c. die door de Puinkruijer van het

 

Gilde in zyn Zondags pakje gedragen word.

 

Waer na agt persoonen, alle van 't hoofd

 

tot de voeten in 't zwart gekleet, met sle-

 

pende Mantels en hangende Lamfers te

415

voorschyn komen, dragende een groote

 

Doodkist, waer in de drie Hoofd-deugden

 

van het Gilde zyn opgesloten en toege-

 

schroeft: als de Verborgentheid, onder de

 

gedaente van een Uil, de Broederschap, on-

420

der de gedaente van een Koekkoek, en hun-

 

ne aloudheid, onder de gedaente van een

 

stuk⁷⁰ Champignon; Deze Kist word door de

 

voornoemde persoonen op de Doodbaer ge-

 

zet, met een groot Roukleed overdekt,

425

(waer op in 't midden een Schootsvel en

 

twee wederzyds afhangende Truwelen wor-

 

den gehegt,) en op hunne schouderen ge-

 

noomen; inmiddels de vier Slippen van het

66 Lier: muziekinstrument met snaren, die in trilling worden gebracht door een rad, die de speler door middel van een kruk ronddraait.

67 Schalmei: houten blaasinstrument, voorloper van hobo en fluit.

68 Rommelpot: pot die met een varkensblaas is overspannen, door welke men in het midden een rietje gestoken heeft dat men vochtig maakt en op en neer beweegt, wat de blaas in trilling brengt.

69 Bakkers Hooren: de bakkers bliezen vroeger op een hoorn als het baksel gaar was.

70 stuk: één uit een verzameling, een exemplaar.

[p. 142]

 

Kleed, door even zo veel Vryje Metzelaers,

430

op zyn Spaens gekleet⁷¹, worden gedragen.

 

Hier op gaet ZWARTLAP in de deur staen,

 

met de Lykceel in de hand; terwyl de ge-

 

zamentlyke Vryje Metzelaeren alle in zwar-

 

te Camisoolen⁷², met Schootsvellen voor,

435

houdende elk zyn Truweel in de slinker

 

hand, op het afleezen van hunne naemen,

 

na rang te voorschyn komen. Welke trein

 

beslooten word door hunnen ontwapenden

 

Zwaerddrager⁷³, verzeld van een vrywillige⁷⁴

440

Opperman⁷⁵, wiens hoed den Babylonsche To-

 

ren perfekt in 't klein verheelt, van welkers

 

spitze een lange Lamfer afwaeid; Op zyne

 

schouder waer over een Kalkmout⁷⁶ hangt,

 

heeft hij een lange Schop, waer na alle

445

toekykers de Marschroute van den Uitvaerd

 

volgen.

einde

71 op zyn Spaens gekleet: vreemd, zonderling, buitensporig gekleed.

72 Camisoolen: soort van lange vesten met mouwen.

73 ontwapenden Zwaerddrager: bedoeld wordt de dekker, de maçonnieke functionaris die de loge bewaakt met een degen in de hand.

74 vrywillige: vergelijk de in die tijd gangbare termen ‘vrywillige Broederschap’ en ‘vrywillige Metselaren’.

75 Opperman: gefingeerd maçonniek ambt. Bestaat wel in de ambachtelijke metselarij, waar het de werkman is die de bouwmaterialen voor de metselaar aandraagt. Werkt vaak samen met de (dak)dekker.

76 Kalkmout: kalkbak, een bak waarin kalk wordt geblust of een aandraagbak met of voor metselkalk.