Logo DBNL
Verhandeling over de redenvoering (1751)

Verhandeling over de redenvoering

(1751)–Francis de la Fontaine–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Verhandeling over de redenvoering.

DIe niet geschikt is tot het oeffenen van een konst kan niet berispt worden indien hy van de zelve de Grondregels niet kent: maer't is voor de geenen die door de voorfienigheyd Gods in een Ampt gestelt is, dienstig tot het borgerlyk leven, en wiên de Nature de vereyschte Gaeven niet medegedeelt heeft om het zelve te oeffenen, noodig, dat hy door moeyt en aerbeyd tot den trap der volmaektheyd tracht te komen.

Indien hy zulkx niet doet, hy word plichtig aen alle de quaede en droeve Uytslagen door syn onachtzaemheyd veroorzaekt, en heeft'er iemand verlies geleden aen Lyf oft Goederen, ik spreek hier van alle konsten en beroe-

pen, hy moet aenzien worden als den Dief en Beul van den zelven, en hy word pligtig voor God en den Mensch.

Dat veel Perzoonen een weerzin hebben van het beroep daer sy toegekomen zyn, is, oft om dat sy d'oeffening strydig aen hun genegentheyd bevinden, oft om dat sy geen bequaemheyd, om tot de volmaektheyd te komen, gevoelende, de zelve verwaereloosen; al-hoe-wel dat ik geloof dat men met moeyt tot de zelve kan geraken; maer zommige ontloopen te vroeg hunne Meesters, uyt graegte om geld te winnen, andere laeten hun voorstaen dat sy volmaekt zyn, en geen Meester meer noodig hebben, deze laeste zullen nimmer tot de volmaektheyd geraecken, want den geenen die zig inbeeld dat hy syn konst grondig verstaet, en geen Meester meer behoeft, zal niet feylen daer by voorval op te roemen, naer het Spreekwoord, Den Mond geeft veel nyt daer het Hert van vol is. En daer uyt volgt dan hy vermeyden zal, iet, dat syn konst raekt, aen een ander te vragen: in tegendeel 't is hy die leeren, en de volmaektheyd bereyken zal die zig onderrichten laet, en inbeeld den minsten onder syne Mak-

kers te zyn, en niet met al te weten, als Socrates die naer dertig Jaeren bezigheyd, bekende, Dat hy maer een zaek wist, te weten dat hy niet met al wist.

Moliere mistroude zig van syne krachten, liet zig noyt voorstaen dat syne Werken de Gemeente behaegen konde, zoo ver dat hy gewoon was te zeggen aen syne Medemaeten dat hy niet begrypen kon hoe dat Luyden van verstand vermack schiepen in't geen hy voortbrogt, wat hem raekt, dat syn Stukken hem laf en ongezoute schenen. en dat hy in de zelve geen vermaek had.

Onder allen de konsten is wel eene van de moeyelykste de Redevoering, al hoe wel dat een Man door de natuer begunstigt tot de volmaektheyd gemakkelyker komt als eenen die de zelve tot Stief-moeder heeft. Die laet zig voorstaen dat zoo dra hy gewaer word dat hem de begaeftheyd ontbrekt tot het plegen van deze konst, dat het onmogelyk is die bequaemheyd te bekomen, de feylen die men heeft, te verbeteren; en al de moyelykheden, die ons voorkomen, t'overwinnen. Daer zynder andere die dunken dat sy een konst

die van de natuer alleen haer grondregels heeft lichtelyk konnen bevatten, hoe bepaelt ook dat hun bevatting zy, gelyker veele gevonden worden in deze Nederlande, die redelyk in gezelschappen redenkavelen, en als sy hun op het Tooneel begeven, dwaelen sy ver' van de natuer af, door zekere gemaektheyd in het spreken, die meer Sang gelykt als eene natuerelyke uytdrukking. Daer uyt ziet-men dat zulk eenen, schoon hy in zig zelven de grond-regels vind, die hem de waerheden van deze konst doen bevatten, indien hy die deorgronden wilt, een Leydsman noodig heeft, die hem van de kennis, die syn ziele niet bereyken kan, licht geeft. Daer-en-boven is hem het lezen van goede Boekken noodzaekelyk, dit kan hem dienen om met lof zig te vertoonen, en denkbeelden, tot de goede Redenvoering in gezelschap te verschaffen.

De Schryvers hebben de Redenvoering noodig. 't zy dat sy hunne werkken door den Druk willen ruchtbaer maeken, oft wenschten, indien het treurspelen oft Cluchten zyn, op het Tooneel gebrocht: sy behooren, zeg ik, de Redenvoering te kennen, om hun

Mengelmoesen en geraepte Vaerssen van groote Mannen, die sy verminken, aen hun Vrienden voor te draegen en op te lezen: ook Dichten gemaekt ten geval van een Perzoon die zig in een Clooster begeeft, oft die syn eerste Misse doet: veele gemaekt van sommige, die zig laeten voorstaen dat een Vaers als het maer ses Voeten en een half heeft, net op de Vingers getelt, volmaekt is, en dat men niet moet aenzien van wat Hoedanigheyd een woord is, en oft syn leden kort oft lang zyn; deze zeg ik, hebben de Redenvoering het meest van noode, alhoe-wel dat sy die voorlezen aen Luyden die zoo bot zyn als sy, en wiên het genoeg is dat het Rymt, oft is het een tyd geschiedenis, dat den Boek met Beeldekens bezaeyt is.

Onder d'ellendige Vaerssen die'er in het licht komen, moet ik bekennen dat'er goede zyn, als my deze dagen in d'hand gevallen zyn van eenen Capucien* gemaekt. Ik spreke van jonge Botmuylen die ons in Dichten van Professingen het Klooster-leven zoo verr' boven dat der weireldsche Menschen stellen, dat het schynt dat'er geen godvreezende Luyden in de Wei-

reld zyn, dat de Klooster-luyden alleen de Uytverkorene zyn, daer de Schrifture van spreekt, veel geroepen wynig. uyt-verkoren, en dat den Hemel te winnen is, met aen een Tafel te gaen zitten daer men niet voor gezorgt heeft, want men hoort van hun niet zeggen dan dat de zorg des Weirelds verhindert het bevoorderen der Zaligheyd. 'T is wel te beklagen dat de zorg die hun Ouders aengewend hebben om eenig Geld eerelyk te verzamelen, zonder het welke sy tot die gelukkigen Staet niet zoude geraekt hebben, hun zou dienen tot verlies. Ik heb in Dichten van Professingen, by my gemaekt, by wylen iet laeten vloeyen van het verlaeten van de Weireld, vergeleken by Babilon en diergelyke, maer ik verstaen daer door het verlaeten der Zonde, het keeren tot de Vleesch-potten van Egypten, dat zyn. onze Driften en quaede Genegentheden, en daer toe moet men in geen Klooster gaen. Ik kome tot de Konst der Redenvoering. Die bestaet in te voegen by een verschillende Uytspraek d'uytdruckking der Beweging, om de kracht van uw Gedachten te doen gevoelen.

Ik besluyte onder de konst der Redenvoering al dat de Tonge betreft die de Woorden uytspreekt. In alle gespreeken, hoe eenvoudig de zelve zyn, is de Woordebuyging noodzakelyk, ende niet vry van de toonen aen de zelve voegende, indien men wilt dat onze Reden eenen indruk maeken, en dat men tot het oogwit, dat men zig voorgestelt heeft, gerackt. Zal men konnen zeggen dat een Raedsheer, by Voorbeeld, om syn Gevoelen kracht te geven, de Redenkonst niet noodig heeft? geen zoo geringe redenkaveling oft sy dient met de toonen die haer gevoegelyk zyn, uytgesproken. De verrukking der Dichters, en grondige overlegging der Geleerde in den tyd dat sy Boekken oft Dichten maeken, is d'uytwerkzel van d'opgetogentheyd der Geesten, waer door sy in die tyd schynen te gevoelen alle de driften die sy verbeelden; zoodanig, dat allen 'tgeene sy ons van de Liefde, de Wraek, de Gramschap en het Medelyden vertoonen, voor een waerachtige en levendige Schildery aenzien moet worden; zoo ver dat sy meestendeel in die Verrukking noch hooren noch schynen te zien. En hoe zal men

diergelyke Werken voordraegen oft oplezen, als met de toonen hun voegende? en hier uyt volgt dat geen Redenaer, geen Dichter, Predikant oft Tooneel-speelder de zelve kan voortbrengen oft uytspreken als met de zelve verrukking. Het verwondert my dat ik Poëten zien die zoo wynig verrukt zyn in het speelen van hun eyge Stukken, dat fy een Reden van Gramschap, van Liefde, Scherssing oft Bevel met de zelve Toonen verhandelen, dit zou my licht praemen om te gelooven dat sy geen Verrukking in de Redenvoering gevoelende, geen gevoelt hebben in den tyd dat fy die op het Pampier brochten, dien volgens dat sy daer van maer d'uytschryvers zyn, en de zelve noyt gemaekt hebben. Een Predikant naer dat hy syn Toehoorders gegroet heeft, is wynig tyd zonder spreken onbewegelyk, zomtyds sluyt hy syn Oogen, wat doet hy anders als zig zelve vervullen met syn voorwerp, en in deés Verrukking syn oogen openende, schoon dat hy ieder schynt te bezien, echter beziet hy niemant in het bezonder; dit is den stond van syn verzameling, 't is dan dat hy in die Verrukking komt, hem noodig om syn reden

te beginnen, ende te uyten met al de toonen van syn Ziel.

Ik beelde my in in het hooren van een Predikant aen wie deze verrukking ontbreekt, een Papegay te zien, die syn Sermoon van een ander geerft (want het is zeker dat elk Moniksorder een wys van prediken heeft aen haer eygen) van buyten geleert heeft

Tot een goede Redenvoering word'er vereyscht dat een Redenaer oft Predikant syn Vertoog oft Sermoon, schoon hy deze Verrukking in zig zelven gevoelde, met een leege Toon oft Stem aenvangt, schoon zelver dat syn Vertoog oft Sermoon met een uytroeping begon. Het zelve is te verstaen van een Tooneelspeelder indien hy een vertelling oft een wyd loopende Reden te voeren heeft, men klimt allengkens met verhoogende en wederdaelende Toonen, na maet dat het Vertoog oft Verhael met streeken van Liefde, Medelyden oft van Ophitzing doorvlochten is, en dus blyft men in staet om het Verhael met lof en gemak te eyndigen, niet als de geene die van het begin een Toon aenvangen dat hun, eer sy ten eynde zyn, de macht ontbreekt om hooger te klimmen, en een

Schorheyd in de Keel komt. De Spraek is niet alleen noodzaekelyk om de gevoelen der Ziele uyt te drukken, de Natuer heeft in d'Oogen over-eenkomende uytdrukkingen geplaetst, om Taelmans van de zelve te zyn.

Men vind Redenaers die niet alleen in d'aenvang maer zelfs in het midden van hun Redenvoering de Oogen sluyten, waerom zulkx geschiet, weet ik niet, het kan zyn uyt vrees dat hun de g'heugenis ontslippen zal, en dat het sluyten der Oogen hun de zelve weêr binnen brengt. Ik raede geen Predikant oft Redenaer daer een gewoonte van te maeken. Men zal my zeggen dat het een schranderheyd is om de Toehoorders door de kracht van d'Uytdrukking, naer het openen der zelve, te verbaezen, het is een gevaerelyke gewoonte, want met het sluyten der Oogen verliest d'Uytdrukking een deel van haere krachten.

Het is zeker dat men door d'Oogen de gevoelen kan uytdrukken van onze Ziele: zelf kan men zeggen dat zonder de stomme Spraek der Oogen de Woorden niet genoeg zyn tot d'uytdrukking. Men zal bevinden dat d'Oogen zonder de Spraek, de Vrees, de

Schaemte, de Scherssing, d'Onverschilligheyd, de Vreugd, de Droefheyd, en d'oneyndige Gevoelen van onze Ziele verbeelden. Men bevind dat een Redenaer, ervaeren in de konst der Redenvoering, d'uytdrukking der Oogen zal doen voor de Woorden gaen.

By Voorbeeld in het Treurspel van den woeden Roeland zal men bevinden dat den geenen die deze Rolle Speelt zonder d'Uytdrukking der Oogen die niet wel uytvoeren kan.

Roeland, Neef van Karel de Groote, Koning van Vrankryk, had Angelica, Koningin van Kathay, die hy ten Houwelyk verzogt, in haeren Hof gedagvaert, die ondertusschen met Medoor een gering Gezel en Krygsman, die sy om fyne Schoonheyd beminde, om buyten het Ryk te trouwen, gevlucht. Roeland daer niet vindende als een bende Herders en Herderinnen die zig over het aenstaende Houwelyk van een hunder Medgezellen vermaekte, uyt de welke hy de schielyke en onwaerdige vlucht van Angelika met Medoor verstond, onmachtig om syn verborge Spyt te verbergen, laet zig van de zelve dus verwinnen, dat d'her-

ders hem beziende, een van de zelve zegt, Syn ongenucht betuygt syn Oog. Hier ziet men dat d'Oogen zelf de gevoelen der Ziele moeten uytdrukken. 'T is een geringe Onderneming voor den geenen die de Rolle van Roeland speelt, indien hy, als ik hier voren gezeyt heb, in syn ziele die Verrukking gevoelt, want indien hy in al syn woelen niet waerelyk verrukt is, het is te vreezen dat hy veele belaggelyke bewegingen maecken zal; want het is niet genoeg dat hy den geenen die neven hem op het Toonneel staet, aenhoort, hy moet zob gevoelig van het geen hem gezegt word, ingenomen zyn, dat hy, om den indruk te verbeelden die de reden van den geenen die hem aensprekt, op hem gemaekt heeft, van gedaente en wezen verandert zelf zonder spreken, Indien dan het Gezicht alleen spreken moet, des te meer word'er vereyscht d'Uytdrukking der Stem.

Daer dient nochtans acht genomen, dat men onderscheyd maekt tusschen de verandering van het wezen die de gevoelen uytdrukt der Ziele, en de geene die iet willen nabootzen. Hy die Krachtig treed in de noodzaekely-

ke Verrukking, en die syn reden voert met de toonen der Ziele, zal geraeken tot het veranderen van syn Aenzichtverf, die hem het Bloed zal toebrengen, en door de verschillende bewegingen die de Spieren hem zullen bezorgen, alhoewel dat dit van alle Perzoonen niet kan verzocht worden, want daer zyn Gezichten die onverzettelyk zyn, en daer men van zeggen mag, 'T is een Gezicht dat Stom is. De Spraek van het Gezicht bestaet in de Spieren die ons de Natuer, om met het Gezicht te spreeken, voordeelig vergunt heeft: als de zelve zig bewegen, verbeelden sy oogschynelyk door de verf en trekking ons inwendige genegentheden.

Deze Verrukking der Oogen, en het wezen is noodzakelyk aen d'uytdrukking, even als de verzelling van een Speeltuyg, aen een schoone Stem. Indien het Speeltuyg schielyk ophoud, het Vermaek dat men in't hooren: had, vermindert. Van alle dit zal men een bemerking doen op het Treurspel van Zaira gemaekt door d'Heer Voltaire, ende vertaelt door dezen Schryver, het zelve zal ons tot Voorbeld dienen.

Orosmanus Zoudan van Jeruzalem verlieft op Zaira een Christene Slaevinne, niet wetende nochtans dat sy van Christene Ouders geboren was, doet aen de zelve een voorslag van Trouw, dewyl een Fransch Ridder te voorschyn komt met het Losgeld van Zaira en thien Christene Slaeven, aen wie den Zoudan, dry jaeren geleden, had toegestaen na Vrankryk te vertrekken op syn woord, om het zelve te gaen haelen. De thien Christene Slaeven worden hem toegestaen: maer Zaira gewygert. Den Zoudan gebied dat de Fransman vertrekt, desen word bekent den Broeder van Zaira te zyn, hy bekomt door de zelve van de Zoudan verlof om haer noch eens te spreeken. De Fransman brengt het zoo ver in deês Onderhandeling, dat zyn Zuster hem belooft haer te laeten doopen, en met hem, niet tegenstaende dat sy den Zoudan hertelyk beminde, te vluchten. Hy schryft haer een Brief die haer de plaets bericht, daer sy komen moest. om hun Voornemen te voltrekken. Dezen word onderscheept door de Bediende van het Vrouwen-huys, en aen de Zoudan behandigt, die naer de plaets gaet door

de Franschman aengewezen, en Zaira daer vindende, de zelve doorsteekt.

Ziet hier de verscheyde Verrukkingen in den Perzoon des Zoudans, het verklaeren van syn Voorneemen aen Zaira moet geschieden met een verrukking van Liefde. De Franschman verschynt, die hy verdenkt haer Lief te zyn, met een verrukking van Minnenyd. Hy vind Zaira koel en verandert, een verrukking van spyt die hy echter verbergen moet zoo wel als het voorgaende, uyt vrees van Zaira te mishaegen. Men brengt hem een Brief van de Fransman aen Zaira geschreven, die de plaets aenwyst daer sy syn gewaende Vryer stont te vinden, een verrukking van Spyt, van Wraek en Gramschap. Hy doorsteekt haer, en op de zelve stond brengt men hem uyt dooling: men doet hem een verhael. vermengt met verwyten, dat die Fransman haer Broeder is, en dat hy de Doodsteek gegeven had aen een die hem van Herte beminde. Wat gebeurt'er? door de driften van Spyt, Berouw en Medoogentheyd, die zeffens syn ziele overstelpen, word in hem een verrukking verwekt van Wraek: maer geen voorwerp vindende, wiên hy het

vermoorde van syn Lief te laste leggen kon, straft hy syn eygen zelven, en geeft zig den Doodsteek. Het is te bemerken dat hy al dese verschillende verrukkingen moet uytwerken met een staetigheyd, die de waerdigheyd van een Koning oft Zoudan vereyscht.

Het schynt onnoodig hier gewag te maeken van d'Aenzicht-verf, dewyl het in gebruyk is op het Tooneel zig uytspoorig in het Aenzicht rood te maeken; dit gebruyk is verachtelyk bezonder in een Mans-perzoon, ik heb die Buytenspoorigheyd zelf gezien in Kluchtspeelders, sy worden gelyk aen een gekleede Pop, het is de Natuer verdooven als de geene die men, om Gods lof te zingen, de Teeldeelen in de Jongheyd afsnyd, en dat te Venetie aen een onwettig Kind voor Erfgoed gegeven word.

De beweging, van het Lichaem en Armen verdient geen mind're plaets in deês. Verhandeling als die, der Oogen.

Een volmaekt Redenaer, Predikant oft Tooneel-speelder, berooft van het voordeel van een edele gestalte en aerdige swier, verliest veel van syn verdiensten.

De Armen zyn welsprekende zoo wel

als het Gezicht, en de Verrukking, is sy levendig, indien die niet verzelt word met een naturelyke Swier der Armen, verliest een deel van haere krachten.

Ik moet bekennen dat de Natuer alleen ons deze beweeging der Armen geven moet.

Twee Perzoonen beyde wel gemaekt, waer van den eenen onbevallig in alle syn beweeging, en in alles dat hy doet: den anderen in tegendeel gansch aengenaem en behaeglyk.

Indien een Redenaer de gaef ontbreekt syn Armen wel te draegen, daer ontbreekt hem iet wezentlyk, en al dat hy doen kan, is zig te verbeteren zoo veel het hem mogelyk is, en zig te laeten beschaeven: maer daer zynder die zoo verblind en ingenomen zyn van hun verdiensten, bezonder de Tooneelspeelders, daer wy in onze Voorreden van gesproken hebben, dat sy van niemant willen berispt worden. Andere laeten zig voorstaen dat het genoeg is dat sy volmaekte Tooneelspeelders beschouwende, ook volmaekt worden, alhoewel men van die goede lessen nemen kan. Deze verwaenen hun alleste konnen onderneemen, en sy worden

toegejuygt van Perzoonen die even zoo veel als sy weten. Dit acht ik een hooveerdige bottigheyd.

Ik zou raeden aen den Perzoon, wiên de Natuer een onbevallige swier der Armen verleent heeft, dat hy in placts van zig te oeffenen, het zy in eenen Spiegel oft anderzints, om den zelven te verbeteren, dat hy zig pynigt om de zelve niet te beweegen, en dat hy alle vlyd aenwend om te komen tot een goede Redenvoering, indien hy tot die volmaekheyd geraeken kan, en dat hy syn Reden met een Drift der Toonen van syn ziel kan uytspreken, hy zal syn Armen, zonder het zelve gewaer te worden, met bevalligheyd opheffen, en de Verrukking zal hem zoo dwingen dat syn Beweegingen noyt gemaekt zulle schynen.

'T is niet noodig voor den geenen die de Natuer verrykt heeft met een fraeye swier dat hy zig oeffent in de beweeging der Armen; maer hy is verplicht te letten dat hy die niet t'overtollig maekt. Hem zal gebeuren als aen den geenen, die begiftigt door de Natuer met een sterke ende luydende Stem, de zelve met zulk een gewelt opheft, dat hy aen d'uytdrukkingen de

verandering der Toonen, noodzaekelyk om de gedachten doen te bevatten, niet geven kan. Ook den geene die geen zorg draegt dat de beweegingen der Armen al t'overtollig zyn, zal het Gezicht van syn Toehoorders zoo vermoeyen, dat hy de zelve verstroeyen, en oorzaek wezen dat hun een groot deel van syn Redenvoering zal ontglyen.

D'edele beweeging van Lichaem en Armen is onscheydelyk van de goede Redenvoering, sy dienen vereenight te zyn, want indien den eenen buyten syn paelen gaet, den anderen verliest syn krachten, en de volmaektheyd van den eenen ofte den anderen kan d'onvolmaektheyd van syn medgezel niet vergoeden, want wat zal het helpen indien de Natuer een Predikant oft Tooneelspeelder met een edele oft aengenaeme Beweeging verrykt heeft, indien d'Ooren der Toehoorders door valsche en al te gelyk luydende Toonen vermoeyt worden..

De Redenvoering is een Konst die vereyscht dat allen de deelen die den goddelycke Werker tot de zaemenstelling van het menschelyk lichaem gemaekt heeft, aen de zelve behulpzaem

zyn. 'T is het zelve niet van d'andere Konsten, want een Timmerman, een Snyder, zelf een Schilder en Beldhouwer kan spreeken, zingen en fluyten terwyl hy werkt. In de Redenvoering is alles bezig zelf de gedachten. Indien ons in den tyd dat men een reden voert iet anders voorkomt, het word met geweld Verstooten, want de Redenvoering moet alleen de Meestersse van onze zinnen zyn: wat volgt hier uyt? dan dat deze Konst onze zinne ketent, en dat ons ziel alleen door ons Lidmaeten en Spieren t'uytwerkzel is.

Daer zyn Voorvallen daer men de Voorwerpen vergrooten moet, en dat men ten deele de paelen der Natuer moet overstappen. Een Predikant by Voorbeld zal een groote toeloop van Volk hebben in een groote Kerk, 't is zeker dat hy meer geweld moet doen in syn Redenvoering, want een menigte van Volk baert gemeynelyk meer gerucht: in diergelyk geval moet een Predikant, de woorden die wezentlyk zyn, trachten verstaenbaer te geven: en niet doen gelyk'er veele zyn, die het laeste van een Vaers laeten vallen, daer gemeenelyk het Werkwoord geplaetst is, en dat noodzaekelyk de zin

van het Vaers in zig bevat: by Voorbeeld:

 
- - - - Ik eysch het hoofd der Guyten,
 
Dat in syn herssen-pan een Noodlot kan besluyten.

Indien men het laeste Kan besluyten laet vallen, en niet verstaenbaer uytgalmt, wat zal de Toehoorder daer van maeken? Dat komt daer uyt, dat sy aen het woord Guyten niet verpoozen, en dat sy, dit willende doorhaelen zonder Adem te scheppen, hun op het eynde onmachtig vinden om het laeste even als het eerste te doen hooren.

Het overstappen der Natuer is ook te verstaen van een Toonneelspeelder, indien hy in het diepste van het Toonneel syn Reden voeren moet; maer den eenen ende den anderen dienen het zelve met voorzichtigheyd te doen, ende te letten dat sy niet en mishaegen aen de geene die dicht aen het Toonneel oft aen de Predikstoel staen.

Dewyl ik my laet voorstaen dat'er Perzoonen konnen zyn die niet verstaen wat ik zeggen wil, dat men syn Reden voeren moet met al de Toonen der ziele, zoo zeg ik, dat ik door de Toonen der ziele niet anders verstaen als Gevoelen wat men zegt. Een Leer-

ling ofte Student kan een reden, een vertoog tot lof van eenen Heyligen, ofte de Perzonagie van David, Zaul, Zalomon en andere op het Toonneel met eene heldre stem, zelf met schyn van welsprekentheyd uytgalmen, maer echter niet met de toonen van syn ziel, want in te gevoelen wat men zegt, is vry iet meer besloten.

De Konst van een Predikant bestaet in de verleyding der zinnen van syn toehoorende Vergadering. Hy moet trachten te beletten dat syn Toehoorders niet gaen onderzoeken oft sy door de reden, oft door de konst van den Redenaer verleyd zyn. Het verschil van den eenen Predikant aen den anderen is zoo groot, dat de Toehoorders van den geenen die met al de toonen van syn ziel syn reden voert, dat is die gevoelt wat hy zegt, gelooven, dat hy waerlyk zig indrukt al dat hy zegt, en dit geloof moet noodzaekelyk als door een wederstuyting op d'herten der Toehoorders werkken, en dit zal hun meer beweegen, en profytelyker zyn als alle de lange en verdrietige aenmaeningen van Sommige, die zig verkout maeken door geweld van schreeuwen, en die hun Toehoorders lastig vallen.

Tot bewys van dit heeft men maer te letten op het geen men zegt van een vermaert Predikant die grooten toeloop heeft, Hy weet het te verkoopen. 'T is zeker dat hy, die deze reden voert, geraekt is van zulk een Predikant. Van eenen anderen zal men flauwlyk zeggen Hy kan een geleerd Man zyn: maer hy kan syn waeren nier wel voorzetten, dit is zoo veel als te zeggen hy treed in de verrukking niet, hy voert syn reden niet met al de toonen van syn ziele, en word ik geraekt, het zou konnen zyn, om dat ik geloof dat hy de waerheyd spreekt, en niet door de kracht van syn Redenvoering.

Indien een Toonneelspeelder de Redenvoering zoo ver brengen kon dat d'Aenschouwers zig inbeelden dat sy in daed de Perzoonen, en niet de Toonneelspeelders, die de zelve vertoonen, zaegen en hoorde. Indien een Advocaet, spreekende voor den Perzoon die hy verdedigt, bereyken kon te doen gelooven dat het d'onnoozelheyd zelfs is die recht verzoekt, in dat geval zou de verleyding volmaekt zyn: men zou gevoelen wat men zegt, dan zou het zyn dat men syn reden voert met alle de toonen der ziele. Ik heb hooren

zeggen van den Perzoon die Golo vertoont heeft in het Treurspel van Genoveva, gespeelt voor syne Koninglyke Hoogheyd den Hertog KAREL van Lorynen, Kapiteyn ende Gouverneur generael der Oostenryksche Nederlanden op den 12. Mey 1749. door de Vergaedering van den Wyngaerd in Brussel.

Golo verlieft op Genoveva, Vrouwe van den Grave Sifroy, van den welken hem het Huys bestier, terwyl hy tot hulp van Charles Martel naer Vrankryk gegaen was, verzoekt de zelve tot Overspel, ende niet konnende syn oogwit bereyken, beschuldigt hy Genoveva by den Graef haeren Man van Echtschending. Van dezen Perzoon, zeg ik, het geen ook kan gezeyt worden van de andere, bezonder van den Graeve Sifroy* ende Genoveva† die goede Speelders waeren, wird gezeyt, dat indien den waeren Golo met de zelve uytdrukking, als die Toonneelspeelder, Genoveva had aengerand, dat het te vreezen was dat Genoveva's deugd en eerbaerheyd zou schipbreuk geleden hebben.

Wat raekt de redenvoering van een Predikant, ter oorzaek dat het onderwerp van de reden die hy verhandelt, te statig is, moet hy die uytdrukken met toonen eenvoudig in der daed, maer bondig en uytmuntende.

Daer zynder die de toonneelsche redenvoering gebruyken, andere maeken een schaeterende stem, en stooten die met geweld, andere verlengen hun Woorden en trekken die voort met eenluyding, andere heffen een Stem op hooger als de natuerlyke. Deze laeste gelooven, dat sy daer door beter verstaen worden, allen dit is de natuer vergiftigen. Indien een Predikant door valsche toonen, de waerheyd die hy voorstelt, verbloemt, noyt zal hy syn Toehoorders beweegen; syn Redenvoering moet naturelyk en eenvoudig zyn, want hy heeft groot Voordeel op Advocaten en Redenaers, om dat syn voorwerp hem ruyme en verheve Stof verschaft, bequaem om zonder groote uytdrukking de zielen door een eenvoudige opmerking te verheffen: want wat is'er grooter en verhevender als d'uytlegging der bevelen en instellingen Gods? daer is niet dat den Mensch meer raekt, meer bevangt en verbind

als de bezonderste wetten der Zedeleer, en de gronddeelen van de Godsdienst. Maer dit onderwerp mag niet doorvlochten zyn met streeken die na winst ruyken, dit maekt haer verachtelyk en onwaerdig, en het Huys in het welke de Godheyd zig door de Menschen aen de Menschen laet hooren word een Toonneel van Zalfverkoopers. Vergeefs zal men my zeggen dat men aen het gemeen Volk oft aen buyte Menschen anders preeken moet als aen de geene die Verstand hebben, men kan zig doen verstaen door een zuyvere en gemakkelyke Deugdeleer, zonder de geesten der Toehoorders door geringe Pratiens en Straetwoorden, die hun tot lachen verwekken, en belaggelyke Vertellingen, door de geldzucht uytgevonden, t'overlaeden.

Daer dient nochtans onderscheyd gemaekt tusschen een Predikatie, een Lofreden, en een rouwklacht.

Den Drift; de Verwondering, en de Droefheyd moeten de toonen aen deze dry Voorwerpen voorschryven; te weten den Drift voor de Predikatie, bestaende in het uytleggen der bevelen Gods, De Verwondering voor de Lofreden, en de Droefheyd voor de

Rouwklacht. Indervoegen dat den Redenaer altyd den toon, eygen aen een van deze dry hoedaenigheden moet doen d'overhand hebben, schoon dat hy de twee andere gebruyken mag, en zelfs gebruyken moet volgens voorval. Een voor al zal ons tot Voorbeeld dienen.

In de Rouwklacht moet men als in de Lofreden de Verwondering gebruyken: want stelt men de doorluchtige Daeden en Deugden voor van eenen Heyligen, een Bisschop oft vermaerd Man, door wiêns afsterven het Gemeen geleden heeft, syn Geheugenis moet opgehaelt worden met een Verwondering, vermengt met droefheyd over het verlies van den zelven: dus moet de Droefheyd altyd d'overhand hebben gelyk in de Lofreden de Verwondering, en den Drift in een Predikatie. De toonen moeten zoodanig gebruykt ende gematigt worden, dat die den toon, die het voorwerp vereyscht, niet verdooven.

Wat raekt de Redenvoering van het Toonneel, de zelve is ten deele verbetert, maer niet tot de volmaektheyd gekomen.

In de Treurspelen ziet men Toonneelspeelders toonen voortbrengen die

noyt de Zangkonst noch de sprekende Menschen geplogen hebben. Ik heb hier vooren noch gezeyt, dat ik bevinde dat Perzoonen, die redelyk konnen Redenkavelen, echter als sy op het Tooneel komen, hun laeten voorstaen dat de Perzoonagie die sy verbeelden oft speelen, al zingende gesproken heeft, oft sy meenen dat het een feyl is natuerelyk te spreeken. In tegendeel, dewyl de Tooneelspelen dienen om het Menschen-leven af te beelden, zoo kan den Tooneelspeelder niet behaegen ten zy dat hy het oorspronkelyk, dat hy vertoont, nadoet. Hoe goet dat een stuk is, het quynt indien het vertoont word door Middelmaetige Tooneelspeelders: in tegendeel doen Goede een Stuk gelukken dat het leezen niet waerd is.

Ik verwondere my grootelyks over de buytensporige Redenvoering der Franschen in hun Treurspelen, en hoe het wezen kan dat zulkx het gehoor der Aenschouwers niet beledigt, sy die waenen van goed oordeel te zyn. Maer ik geloove dat sy ongevoelig van jongs af deze Redenvoering gewent worden, d'uytspoorigheyd daer van niet gewaer Worden als sy tot jaeren van oordeel

gekomen zyn. Nochtans zegt den Schryver van het leven van J.B. Moliere, dat die innavolgelyke Man allen de Tooneelspeelders van het Vorstelyk Hof van Bourgognien, deze speelde Treurspelen, kon natuerlyk nabootzen in syn kluchten, zoo in hun toonen, als redenvoering, dat men ider in het bezonder kon kennen en onderscheyden. Sy voerde een krachtige en winderige Redenvoering, geen onderscheyd maekende wat Perzonagie sy vertoonde, zommige wirden geprezen alleen om dat sy een Vaers wel dede ronken. Het opzicht van Moliere, aen wie deze wyze van redenvoering mishaegde, was d'onwetentheyd van deês Tooneelspeelders uyt te lacchen, en d'uytspoorigheyd in hun redenvoering te doen zien. Want het is zeker dat hun redenvoering de Natuer overslapte, anders was hy niet bequaem hun na te bootzen: hy wende dan alle vlyd aen om syn Tooneelspeelders en Medemakkers tot de naturelyke toonen te brengen, gelyk hy ook gedaen heeft, want men ziet dat naer hem de Perzoonen die de grondwetten van deze konst niet kennen, tot een ellendige redenvoering gekeert zyn. Men vind Pre-

dikanten die de toonen van het Tooneel gebruyken, zulk een Predikatie zal noyt indruck in d'herten der Toehoorders maeken; gelyk ook een Tooneelspeelder aen Perzoonen die het oordeel gezont hebben, noyt behaegen zal, indien hy buyten de natuer loopt.

Eyndelyk dient een Tooneelspeelder te letten dat hy naer den geenen, die hem aenspreekt, luystert, en in syn Redenvoering den geenen, die met hem handelt, beziet, ten halven naer d'Aenschouwers gekeert, zig inbeeldende dat men gehoort en niet gehoort, gezien en niet gezien word, niet als de geene die hun, in het spreeken, tot d'Aenschouwers keeren, en hun medemaeten laeten staen. Eenen die op het Tooneel knielen moet, indien hy op de rechte zeyde van het Tooneel staet, moet syn recht Been buygen, en fyn slink staet hy op de slinke zeyde, indien hy anders doet, hy toont syn rugg’ aen d'Aenschouwers.

Een Leerling in deze konst behoorde nimmer de Toehoorders te verveelen met syn eerste onvolmaektheyd, hy kan is hy geen Meester, met den eersten flag syn Vergadering oft Medebroeders balhoorig maeken, indien sy de moey-

ten willen neemen hem t'onderrichten, en als hy gekomen is tot zekeren trap van bequaemheyd, in het openbaer verschynen: maer sy neemen die moeyte niet. Moet'er een Predikant gezonden worden in een Kapelletie oft by de Boeren, men zend daer een Leerling. Al timmerende word men Timmerman, 't is wel genoeg, en dus word de zending vervult. Een jonge Predikant, Redenaer oft Tooneelspeelder die gewaer word dat hy tot de Redenvoering geen genoegzaeme bequaemheyd heeft, naer zig eens in het openbaer verstout te hebben, moet d'oeffening laeten vaeren, oft zig volmaekter maeken eer hy andermael te voorschyn komt; want men kan die volmaektheyd door d'oeffening bekomen.

Maer men moet in dit geval zig niet laeten verleyden door een laetdunkentheyd (want ieder is zig zelve toegevende, waer door men goet gevoelen van zig zelve heeft) wy moeten in tegendeel van onze krachten mistrouwen, een Vrind ten raede gaen, wiêns oprechtheyd bekent is, en die rond uyt zegt dat het beter is t'huys te blyven, als zig te vertoonen, want men begeeft zig op het Tooneel om d'Aen-

schouwers, en niet om zig zelve te behaegen.

De Reden waerom men in de Leerlingscholen oft Collegien de Studenten Treurspelen en Kluchten op het Tooneel doet brengen, is, zoo sy zeggen, om daer door Predikanten, Redenaers en welsprekende Mannen te queeken: maer gelyk, na myn oordeel, de Redenvoering der Vaerssen strydig is aen de zoete en stichtende toonen van een Predikant, en aen d'eenvoudige, maer zenuwachtige en mannelyke Redenvoering van een Advocaet, zoo zou, myns oordeels, beter zyn dat men de Leerlingen een schoon Sermoon oft beplyte Rechtzaek liet van buyten leeren en redenvoeren. d'Ouders der Leerlingen zouden ontslaegen zyn van onkosten, en hun zevenjarige tyd van Leeroeffening, zou konnen besteed worden tot het oeffenen van konsten, nut ende voordeelig aen het burgelyk leven.

Eyndelyk schoon dat een Man kan beschaeft worden tot de Redenvoering, zoo is het echter zeker dat men een gunsteling der natuer wezen moet om in de zelve uyt te munten, en alhoewel dat ik geen bewys daer toe noodig heb, zoo zal ik een onwederleggelyk hier

bybrengen. Ieder moet bekennen dat den geenen die wel van buyten leeren oft onthouden kan, het geen ons niet geleert kan worden, maer door de Natuer door zekere gesteltenis der Herssenen ons mildelyk word toegerykt, de reden minder belemmert zal voeren, als den geenen die het geheugen niet gelukkig heeft: want dezen moet een deel van syn geesten doen werken op het inbrengen van het geen hy zeggen moet; en daer uyt volgt dat hy syn Redenvoering niet uyten kan met al de toonen van syn ziel: om daer in ten deele te voorzien, raede ik allen de geenen, eer sy slaepen gaen, 'tgeen sy leeren moeten, menigwerf t'overlezen, en als sy opstaen het zelve t'herneemen: maer dewyl alle Menschen niet van gelyke zamenstelling zyn, zoo zal een ieder gelieve vernoegt te zyn met het gezeyde.


Vorige Volgende