Stukjes in de kraag

[p. 5]

Voor Else, op wier gezondheid ik ze allemaal gedronken heb.

[p. 9]

Dit boekje

Dit boekje bevat stukjes die zich vooral afspelen in de onmiddellijke omgeving van de tapkast. Of die zich daar zonder meer zouden kunnen afspelen. Soms verplaatst het tafereel zich naar een tramhalte of een park, want zelfs vaste jongens zitten niet de hele dag in het café. Ook zij vinden dat overdreven.

Die plaats van handeling is overigens niet toevallig: de kroeg is een van de uiterst weinige plaatsen op deze gevulde aardkorst waar mensen nog praten. Meestal zeggen ze niks, maar ze praten. De mens in het café is het ideale communicerende vat: hij onderhoudt zich met anderen en hij bepaalt tevens de hoogte van de vloeistofkolom. Wat dat ‘café’ betreft: we hebben hier te maken met een onduidelijk begrip. Er zijn zeer vele lokaliteiten-met-vergunning die café heten en op die naam eigenlijk geen aanspraak zouden mogen maken. Er zijn er met formica en andere niet kapot te krijgen tafelbedekkingen: dat zijn geen cafés maar keukens waar geschonken wordt.

Er zijn er waar de broodopeters het algemene beeld bepalen, dat zijn meer kantines - waar gehakbalt wordt vallen spaanders. Er zijn er ook waar de juke-box net iets te hard staat: je kan niet praten als onophoudelijk een dode smokkelaar of een verlaten moeder wenend op je tafeltje geschoven wordt. Er zijn ook cafés die die naam nog wel zouden mogen dragen, maar die langzaam een verlengstuk worden van het clublokaal.

Sjon zei onlangs tegen me: ‘Nee, ik kom nooit meer bij X. Daar zitten ze alleen maar te dobbelen. Daar heb je geen mooi gesprek meer.’ Een opmerkelijke uit-

[p. 10]

spraak, want Sjon zegt nooit meer dan drie woorden op een dag.

Echte cafés, kortom, zijn zeer zeldzaam. Ze hoeven niet per se - zoals de leek nog wel eens wil veronderstellen - slecht verlicht, rokerig, klein en bedompt te zijn, maar het helpt wel. Er moet als het enigszins kan een ruimte zijn waar je kunt staan, liefst met de jas aan. Dat is handig voor mensen die de hele dag al gezeten hebben. Dat is handig voor mensen die mensen om zich heen willen hebben. En handig voor mensen die vooral aan zich zelf te kennen willen geven: als ik wíl ben ik zo weg.

De tafeltjes, verder, moeten dicht bij elkaar staan. Binnen gehoorsafstand. Dat is aangenaam voor de saamhorigheid en makkelijk voor mij. Cafébezoekers zijn eenlingen in een groot geheel dat geen enkele onderlinge band heeft. Dat is een mooie definitie.

Nu nog iets over de kastelein of kroegbaas, c.q. zijn bediende. Er heerst een door stukjesschrijvers in de hand gewerkte indruk dat kasteleins zeer humoristische en aangename mensen zijn. Ik betwijfel oprecht of dat zo is - maar u dient dat zelve te onderzoeken.

Onlangs betrad ik in het dorpje U. het plaatselijke café. Het heette ‘De Opvlucht’. Ik was er alleen. Om wat te zeggen vroeg ik of de zaken goed gingen. Somber zei de man achter de tapkast: ‘Gister moest ik met me urine naar de dokter, maar ik had geen fles vrij.’

Heel knap, maar per ongeluk. Want in de anderhalf uur die wij daarna besteed hebben om zijn gezondheidstoestand tot op zijn botten uit te benen, zat geen sprankje grap. Hij had álles, geen bloeddruk ging hem bij wijze van spreken te hoog, én hij leed eronder. Tot slot zei hij, diep-ernstig: ‘Als ik dit café niet had, ging ik aan de drank.’

[p. 11]

Er zijn zelfs tappers die spijt van hun keuze hebben. In Amsterdam zei er één een keer tegen me: ‘'t Is best een aardig vak, maar 't is een bezigheid zonder beweging. Ik hou van beweging. Tegenwoordig drink ik elke dag een paar pilsjes extra. Dan lóóp ik nog 's wat.’

Ten slotte, zakelijk, nog even dit: de meeste van deze stukken hebben reeds in Vrij Nederland gestaan, maar de uitgever vond dat ze gebundeld handiger zouden zijn na te slaan. Veel van de hierachter geportretteerden zijn redelijk echt. De tekst is dikwijls wat gecomprimeerd (Sjon zegt altijd: ‘Elke keer als ik probeer na te gaan hoeveel de mensen eigenlijk zeuren, dan val ik in slaap.’), of weer gedeeltelijk aan een ander ontleend. U weet hoe dat gaat. De woordkeus, ik wees er al eerder op, is zoveel mogelijk gehandhaafd: mensen in cafés, en thuis dikwijls ook, noemen een uilskuiken een rund en een domoor een zak. Dat is een goed gebruik dat ik graag heb gevolgd.

Het spreekt vanzelf dat ik u met deze stukje geen bitter uur wens. Ze lijken mij persoonlijk zeer geschikt voor hen die het leven van de aardige kant willen bezien, en toch te weinig tijd hebben om een goed café te zoeken. Dat geldt ook voor allen die daar om welke redenen dan ook niet komen (zoals b.v. oppas en pas op).

Hun allen schenk ik ze met graagte.