Neem er eentje van mij

[p. 69]

El Greco

Om Toledo heen stroomt de Taag en tijdens die rondgang wordt hij wat minder vol en wat modderiger - het andere water en andere korrels zand worden waarschijnlijk in de waterleiding gepompt, want het bad op onze hotelkamer heeft na gevuld te zijn iets van een strandje. Je zit erin als een logge, vleesetende waterplant. De hoteleigenaar heeft daarvoor getracht in een rebus van Spaanse woorden en gebaren aan te duiden wanneer de waterleiding werkt, want het schijnt moeite te kosten het water de hele dag hoog te houden in de heuvel, waar de stad op ligt.

De acht peseta's van het bad hoeven we dan ook niet te betalen. Later vinden we trouwens in het nachtkastje een document dat aangeeft dat de man ons voor de kamer niet meer dan vijfendertig peseta's in rekening mag brengen. Hij had hem inmiddels aan ons verhuurd voor tachtig en dat nog alleen omdat we zo moe waren.

In Toledo, aldus, weten ze van het toerisme te leven. Het stadje is beroemd door goudsmeed- en inlegwerk en boven bijna al die nijvere handwerkers staan borden die in vier talen zeggen: ‘Hier ziet u een echte handwerker aan het werk’ of ‘Dit Is Een Echte Toledoaanse Goudinlegger.’

Daarnaast is de stad beroemd door zijn marsepein, maar aangezien het vijfendertig graden is begin ik er niet aan. Ik lust het trouwens niet. Gelukkig komen er hier niet zóveel Nederlanders dat het de moeite loont de marsepein te slijten door middel van Klazen en Pieten. (Een schimmel, een roe en een zak heb ik er wel gezien).

Het toverwoord in de Toledoaanse toeristenindustrie echter is El Greco - al is dat bij lange na nog geen Rembrandt.

In de beroemde kathedraal (elke kathedraal in Spanje is beroemd, behalve wellicht één, die dan weer beroemd is als

[p. 70]

Spanjes enige niet-beroemde) is voor El Greco en een paar collega's een hele zaal gereserveerd en de suppoosten in de kerk wijzen er de hele dag naar: ‘Greco! Greco!’, zodat het boeiend te zien is hoe hele groepen mensen plots verbaasd kijken wat er nu precies voor hen Grieks is. Enkelen zeggen verbaasd: ‘Hee, schilderijen,’ een ander brengt de meester een groot compliment door bij het zien van twaalf apostelen blij te zeggen: ‘Kijk, mannen.’

In een zijzaal staan vitrines vol vergulde kardinaalskostuums, die en passant ook maar op rekening van El Greco geschreven worden, een oud vrouwtje zegt tenminste: ‘O gut, wat een goud had die man he?’ - voor haar is El Greco de Onassis van de vroegere couturiers.

Het kerkje van S. Tomé heeft ook een Greco, de Begrafenis van Graaf Orgaz, en voor drie peseta's mogen we het kerkje in om er naar te kijken. Het gezelschap dat gelijk met ons binnentreedt aanziet de schildering en zwijgt ongemakkelijk, totdat aller aandacht getrokken wordt door een klein meisje dat treintje speelt tussen de kerkbanken. Daarna beeldt ze een slagboompje uit en stuk voor stuk mogen we haar neergelaten en weer opgehaalde armpje passeren. Het is leuk. Een gipsen misdienaartje kijkt met verveloze ogen toe en houdt een bordje op dat in vier talen maant dat barmhartigheid moet geschieden aan de armen.

Volgen we de pijlen, gaande in de bekende gezelschapsdraf; dan komen we in het huis waar Greco gewoond heeft. Er hangen veel schilderijen, maar de meeste zijn van leerlingen. Het is een prachtig huis, dat alle romantici meteen begeren te bewonen. Dat is alles. Een zwetende man rent kamer in, kamer uit alsof hij het toilet zoekt en hij komt pas tot rust als hij een spiegel ontdekt waarin hij lang blijft staren, alsof hij nu eindelijk wil weten waar dat zweet vandaan komt. Er is ook een kenner: als hij het kleine bed ziet waarin El Greco de nacht moet hebben doorgebracht, zegt hij snedig: ‘Geen wonder dat hij zulke lange mensen schilderde.’

[p. 71]

Een lange Amerikaanse met een zwarte bril zijgt even op een uitgesleten traptrede neer ‘om de sfeer in zich op te nemen’ maar gaat weer verder als ze ontdekt dat ze haar nauwe rok niet zo kan plooien dat de andere bezoekers haar niet bezichtigen. Bovenaan de trap haalt ze een reproduktie uit haar tas en staart er lang naar: ‘Wat een meester! Wat een kleuren! Wat had hij niet kunnen maken als hij het abstracte had ontdekt!’

Even verderop treffen we een suppoost die gedienstig wijst: ‘Stoel van El Greco.’ In een ander vertrek wijst een ander: ‘Kussen van El Greco’, en ‘Keuken van El Greco’. De lange Amerikaanse ontdekt onder een vensterbank een kastje en wil onmiddellijk haar neus erin steken: ‘what is this?’ De suppoost haast zich het open te doen en brabbelt iets, maar we weten het al: ‘Kastje van El Greco’. De Amerikaanse kijkt er lang in. ‘Het is leeg,’ zegt ze. Omstanders knikken. Vanuit de achterhoede dringt zich een man naar voren, hij kijkt ook. Jawel, het is leeg.