Julia

Regelnummers proza verbergen

[p. 104]

Het afscheid.

1Gij waant mij gelukkig te zijn - in de schaduw mijner julia 2rond te zweven - uit haare oogen geduurig nieuwe levenskrachten 3in te ademen - o mijn Vriend! op het oogenblik dat gij deezen brief³ 4leest, kwijne ik meer dan honderd uuren van de woonplaats mijner 5julia af. - Eenzaam doole ik van woestenij tot woestenij zonder 6ooit haar te ontmoeten, die mij de wildernis tot een Eden zou maken.⁶ 7 - Aan de gevoellooze Natuur klage ik mijn leed en tot hier toe heb 8ik geen hart gevonden, daar ik mijn' tot stikkens toe geprangden⁸ 9boezem in ontlasten kon. julia heeft voor 't eerst wreed kunnen 10zijn - zo als de Engelen wreed zijn wanneer ze alles aan de Deugd 11opofferen - Ach! ik aanbidde die Heilige, zonder haar ooit te 12kunnen bereiken - ik bewondere haar in het uitoeffenen van eene 13deugd, die mij al mijn geluk medogenloos ontrooft. - Leg deeze 14tegenstrijdigheid van mijn hart uit, zo gij kunt - of noem het 15dwaasheid - maar ik gevoel dat ik haar minder beminnen zou, zo zij 16mij thans gelukkiger maakte, en echter komt mijne geheele ziel tegen 17haare wreedheid op. - Ja! zij heeft mij het bevel kunnen geven van^15-17 18haar te verlaten - van haar in deezen korten leeftijd, daar elk¹⁸ 19oogenblik een onwaardeerbaar, een nooit te herroepen gedeelte van 20uitmaakt - te verlaten. - Ach! zo zij mijn' dood geeischt had, ik 21zou haar gehoorzaamd hebben - ik zou den dolk gekuscht hebben,

3 brief: voor het eerst wordt hier een hfdst. expliciet als zodanig aangeduid.

6 die mij ... zou maken: refereert aan bijbelplaatsen als Jesaja 51:3 (‘Want de Heere zal Zion troosten, Hij zal troosten al hare woeste plaatsen, en Hij zal hare woestijn maken als Eden en hare wildernis als den hof des Heeren; vreugde en blijdschap zal daarin gevonden worden, dankzegging en eene stem des gezangs’). Wildernis betekent hier weer woestijn.

8 geprangden: beknelde, benauwde.

15-17 maar ik gevoel ... wreedheid op: m.a.w. Eduards paradoxale gevoelen is dat hij Julia temeer bemint omdat ze zulke strenge consequenties trekt t.a.v. hun beider deugd, maar niettemin kan hij dat emotioneel nog niet accepteren.

18 leeftijd: tijd van leven.

[p. 105]

22dien haare hand mij aanbood, en stervende haar gezegend hebben ..... 23julia! julia! - o gij eenigste Vriendin van mijn hart! - eenigste 24Ziel! die God onder de tallooze wezens van den geheelen aardbodem 25voor mij geschapen heeft - hebt gij mij, die enkel voor u aan de 26gevoelloosheid onttogen was - hebt gij mij aan mijn geluk ontroven^25-26 27kunnen - aan dat stille, onschuldige geluk, daar mijn hart alleen de 28waarde van kende? - u slechts te aanschouwen, was mijn eenigst 29heil, boven het welke ik mij geene zaligheid verbeelden kon - ik 30smaakte die vreugd - stroomen van den zuiversten wellust ademde 31mijne ziel gedurig van uw gelaat in - aan uwe zijde, als mijne oogen^30-31 32niets dan u zagen - als mijne lippen van genoegen gekluisterd³² 33waren, riep mijn hart in vollen nadruk uit: Engelen worden schoon 34geschilderd om u te gelijken: in u is alles, wat ik van den Hemel³⁴ 35gelove, verbazende luister, zuiverheid en waarheid, eeuwige vreugde 36en altoosduurende liefde! - en nu - nu heeft de medelijdige julia^33-36 37een' ellendeling uit dit Paradijs verdreven - hij dwaalt eene ledige³⁷ 38waereld door, en waar zijn voet rust, raakt hij op een' doorn. - - - 39Ja! mijn Vriend! ik heb het jongste afscheid kunnen doorstaan - 40maar waar ik geheel zwak, enkel pijnigend gevoel was, scheen 41julia door haare eigen deugd boven alle smart verheven te zijn. - 42Welke goddelijke lessen vloeiden als een daauw recht goddelijk van⁴²³⁶

25-26 die enkel ... onttogen was: (lett.) die enkel ter wille van u aan de gevoelloosheid onttrokken was. Men kan dit op twee manieren interpreteren: 1. vat men gevoelloosheid op als ‘staat/ toestand van onbezieldheid’, dan kan men lezen: die enkel ter wille van u geschapen is (want voor u voorbestemd); 2. leest men gevoelloosheid als ‘afwezigheid van verfijnde gevoeligheid’, dan kan men parafraseren: die enkel om wille van u tot fijngevoeligheid is gebracht.

30-31 ademde ... in: nam ... in zich op.

32 gekluisterd: gesloten. M.a.w. als ik sprakeloos van genot was.

34 geschilderd: voorgesteld, afgebeeld.

33-36 Engelen ... liefde: Deze passage komt bijna lett. voor in een voetnoot bij de vertaling van Youngs Night Thoughts door Joannes Lublink de Jonge (Nachtgedachten over het leven, den dood en de onsterflykheid der ziele, uit het Engelsen van den eerwaarden heere Eduard Young [...]. Amsterdam 1766, dl. 1, p. 107). Ze wordt daar gegeven als vertaling van de volgende regels uit het stuk Venice preserved van Thomas Otway (1652-1685):

Angels are painted fair, to looke like

you:

There's in you all that we believe of

Heav'n,

Amazing Brightness, Purity and Truth,
Eternal Joy, and everlasting Love.

37 ellendeling: ellendige.

42 recht: echt, geheel en al.

36 medelijdige: barmhartige.

[p. 106]

43haare lippen! - ‘Eduard! het lot van uwe julia hangt van uwe⁴³ 44deugd af - zij zij u dierbaarer dan uw leven!’ - Ach Engel! waarom 45bezit ik uwe deugd niet - of waarom zijt gij den broozen sterveling 46niet meer gelijk? - Neen, mijne dierbaare julia! mijn hart doemt^45-4646 47dien laatsten wensch - blijf, o blijf de Heilige, die gij zijt - klim 48eindeloos in grootheid! - Een zwakke worm, die in het stof kruipt,⁴⁸ 49zal gelukkig genoeg zijn, zo hij u van verre mag navolgen - één 50straal van uwen luister, die op hem valt, maakt al zijn heil uit! - 51Helaas! zij hoort mij niet - en geen traan bedaauwt haare wangen op mijne klachten. - Alcestes! ik moest haar eindelijk verlaten -⁵² 53bevende en wezenloos nadere ik haar - nu zag ik dat zij eene poging 54op haar zelve deed - zij vat mijne natte hand - ik voelde de haare^53-54 55sidderen - maar met een' glans van volmaaktheid op haar gelaat 56brengt ze moedig deeze woorden uit - de laatsten, die ik van haar 57gehoord hebbe! ‘Eduard! dat wij ons deeze handen even zuiver, even 58onbesmet wedergeven voor den Rechterstoel van God! - dan wor-⁵⁸59den ze in geene eeuwigheid van een gereeten.’ - Ik zag haar aan - 60o God! met welke oogen! - met welk een hart, verzonken onder 't 61onlijdelijkste leed! - - ‘Gij ziet uwe zaligheid - uwe eenigste 62zaligheid voor 't laatst - de Eeuwigheid kan verandering baren - 63de Tijd, de geheele lange Tijd, nooit! - nog één oogenblik - en het^62-63 64gordijn valt - gij hebt geleefd’ - Zie daar de gedachten, die 65duizendmaalen in een oogenblik, met onwederstaanbaar, met dul-

43 lot: nl. of zij in de hemel zal kunnen worden opgenomen of niet. Aangezien alleen over Julia's lot gesproken wordt, lijkt er wederom sprake te zijn van een dubbele moraal. Verg. ook de aant. bij p. 102, r. 56.

45-46 waarom ... gelijk: waarom gelijkt gij niet méér op de (gewone) zwakke mens.

46 doemt: keurt ... af, veroordeelt.

48 Een zwakke worm, die in het stof kruipt: nl. Eduard. Eduard vergelijkt zichzelf en Julia hier met twee uitersten van de Keten der wezens. Zie aant. bij p. 133, r. 90.

52 Alcestes: de naam van Eduards vriend en vertrouweling. In de klassieke traditie was Alcestis een vrouw, symbool van liefde en huwelijkstrouw. In de 17e en 18e eeuw komt Alceste voor als mannelijke deugdheld. De naam wordt door Feith ook gebruikt in ‘Themire’, maar daar voor een ontrouw en onbetrouwbaar man (de verleider van Themire).
eindelijk: tenslotte.

53-54 eene poging op haar zelve: nl. een poging om zich te beheersen. M.a.w. haar kalmte was slechts schijn.

58 den Rechterstoel van God: verg. Romeinen 14:10 (‘Want wij zullen allen voor den rechterstoel van Christus gesteld worden’), of 2 Corinthe 5:10.

62-63 de Eeuwigheid ... de Tijd: zie de aant. bij p. 94, r. 66-67.

[p. 107]

[p. 108]

66deloos geweld - als bliksems door mijn verstand vlogen - en nooit 67zonder dat ik een stuk van mijn hart voelde afscheuren - Ik zou 68luidkeels geschreeuwd hebben van weedom, maar overmaat van⁶⁸ 69smart sloot mijnen mond en mijne lippen beefden. Waar leeft de 70sterfelijke, die vatbaar is te gevoelen, wat ik gevoelde? - Voor-71zienigheid! - o Voorzienigheid! ik wensche u te aanbidden! - 72Zeker hebt gij, Vader van uwe schepselen! ook mijn geluk bedoeld - 73toen uwe hand mij aan het niet ontrok - toen gij mij juist met dit⁷³ 74diepgevoelend hart in den kring der wezens plaatste - en echter zo⁷⁴ 75ongelukkig - door onoverwinnelijke toevallen zo rampzalig - ik 76stare ... en mijn hart gruuwt - - - o mijn Vriend! ik heb den 77laatsten kusch op de koude lippen mijner julia gedrukt - waarom 78is mijne ziel dien kusch niet gevolgd! - Neen! men sterft niet van 79smart, dewijl ik nog leve! - - Ik verliet haar geheel buiten mij zelven⁷⁹ 80- wat ik leed, drukt geen eindig wezen uit. - - Naauwlijks vond ik⁸⁰ 81mij alleen of de gelatenheid, die het tederste Meisje onder het aan-⁸¹82doenlijkste afscheid betoond hadde, pijnigde mij nog boven al mijne 83smart. - Ieder trek van haar gelaat - ieder woord, dat van haare 84lippen gevloeid was, herdacht ik - herdacht ik duizendmaalen - en 85alles scheen mij even koel, even onverschillig toe - ‘julia op-86houden mij te beminnen’ - IJsselijke gedachte! - wijk te rug in den 87nacht des afgronds, daar gij uit voortgekomen zijt! - Gij schept mij 88eene hel van wanhoop en afgrijzinge. - Ach! aan haare liefde hangt 89mijn wezen. - Zij veranderen? ... Vergeef, vergeef, o mijne julia! 90uwen zwakken, uwen ongelukkigen Minnaar deeze lasterlijke ge-91dachte. - ach! ik ondervinde het - het onheil maakt onrecht-92vaardig - ik durfde u verdenken! - - - En gij, mijn Alcestes! - 93hadt gij gedacht, dat uw Vriend zo spoedig alles, wat hem dierbaar 94is, missen zou? - - Aardsch genoegen! - schitterende benaming

68 weedom: verdriet.

73 toen uwe hand mij aan het niet onttrok: toen uw hand mij gedaante gaf, toen u mij schiep.

74 kring der wezens: samenleving.

79 dewijl: (hier) gezien het feit dat.

80 eindig wezen: sterfelijk wezen, mens. M.a.w. geen mens is bij machte te beschrijven wat ik leed.

81 gelatenheid: berusting, het niet aangedaan zijn.

[p. 109]

95der ellende! waar woont gij? - Bedriegelijke droom! gij vervloogt⁹⁵ 96voor mij als eene schaduwe - ik ontwaakte - en het eerste oogen-97blik na mijne ontwaking vermoordde de zaligheid van een geheel 98leven. - -

* _* *

95 Bedriegelijke droom: (zie ook r. 96 schaduwe) droom en schaduw zijn zeer bekende vanitassymbolen, d.w.z. ze drukken de vergankelijkheid uit van het leven, het materiële en het zintuiglijke. Verg. bijv. Jan Luykens gedicht ‘Air’ dat begint met ‘Droom is 't leven, anders niet’ en Feiths gedicht ‘Het leven’ (Oden en gedichten dl. 5, p. 21-24).