Logo DBNL
Eilân fan de silligen (1981)

Eilân fan de silligen

(1981)–Ypk fan der Fear–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Foar Ype Poortinga

Earste boek
De ropping

Pater Christiaen de Cort, superieur fan de Oratorianen en pastoar fan Mechelen, roun hannewriuwend troch de foarkeamer fan syn preesterhûs. Ut en troch stie er stil om better to harkjen nei de wurden fan de lytse frou Antoinette Bourignon, dy't yn de sombere klaeijing fan de Augustiner susters op in tabouretsje by it griene glês-yn-lead fan in sydfinster siet. Mei drok gebeart fan har koarte, brede hannen wie hja him oan it útlizzen en oertsjûgjen. In greate, giele moanne yn in kring fan skier ljocht skynde skean yn de keamer op. De pater, dy't lang wie, bûgde him om der nei to sjen. Hwat bitsjutte sa'n kring om de moanne ek wer? Mar tagelyk foel syn each op it antlit fan de frou, dat wol yn twaën spjalte like, de iene kant hie de sulverkleur fan it moanneljocht en de oare skynde út 'en grienens fan it glês. Sa kaem har profyl skerp út. Hy rydboske.

‘Hwat is it noch kâld foar de tiid fan it jier’, sei er, as moast er útliz jaen. Hy loek oan it skillekoard yn de hoeke by de doar. De frou hold op mei redenearjen, as waerd hja hindere troch syn dwaen.

Troch de iken doar forskynde de faem mei twa tinnen kandelabers, elk mei trije barnende kearsen. Ien sette hja op de moarmeren skoarstienmantel, de oare op in tafeltsje by de frou. It flakkerjend ljocht brocht libben yn de keamer, de preester like noch greater, mar ek wiffer en minder markant en de frou har grien antlit trille der yn as wetter, hja like âld sa, mar har eagen waerden jonger.

Pater de Cort joech de faem opdracht foar iten to soargjen, de gast soe wol hwat meije. De gast lykwols skodholle forheftich, neat gjin drokte, de pater wist dochs wol, dat de minsken al itende en drinkende forgean soene? Unwis sloech de faem de eagen op nei de pastoar. Hy loek oan de skouders en sei, hja soe efkes geduld dwaen. Hy seach hwat earmelytsen, as wie it him yn 'e wei.

Hja eagen de faem efternei, oant de doar efter har ticht sloech en dêrnei herhelle de frou mei klam fan reden, dat de wrâld mei al syn minsken forgean soe. Net lang mear soe it oanhâlde.

‘Op in nacht is it my iepenbiere, fan Godswege moat ik de wrâld it ûnwjerroplik gerjocht Gods oansizze. Dy't earen hat om to hearren, dy mei hearre!’ Dit lêste rôp hja mei sok in skril lûd, dat de pater wer huvere, hwant har wurden hiene him yn it djipst fan syn wêzen taest. Wylst der ek in frjemd gefoel fan rêst oer him kaem, hwant as it wier wie, hwat hja sei, dan soene syn marteljende jildsoargen har ek gau deljaen. Dat koe er lykwols samar net leauwe. Mar hwat hie dy frou de jefte fan it wurd! As seach hja it deunby barren, sa skildere hja it oardiel út yn bûnte, treflike tael.

‘Ik sil jo in geheim fortelle’, sei hja, ‘earne hat God in herntsje, in lantsje op it each, dêr't Syn bern hinne flechtsje kinne om dat skriklike oardiel to ûntkommen’.

In flits skeat troch him hinne; earst koe er gjin wurd útbringe, mar doe spatte it der samar út: ‘Ik wit dat lantsje, ik wit dat herntsje. It is Noardstrân!’ Hy roun hinne en wer, stie wer krûm nei de moanne to sjen en hippele nei in stoel by de tafel, dêr't er op del foel.

Forheard seach de frou mei har brune, mangelfoarmige eagen nei it dwaen fan de pater.

‘Noardstrân?’ frege hja, ‘der haw ik nea fan heard’.

De preester fortelde. It wie in eilân yn de Waedsé, hiel heech yn it noarden, foar de kust fan Sleeswyk-Holstein, in ûrke farren fan de havenstêd Husum ôf.

‘Ik bin der gouverneur oer’, sei er, ‘mar it leit bút foar de weagen. De stoarmfloeden ha der as wyld húsholden, huzen, fé en minsken wiene priis. It moat wer yndike wurde, h want it is in hallich wurden. De tiid ta herstel sil God ús gunne. Nou bigryp ik, hwerom't ik it nea los litte koe. Noardstrân is dat lantsje, myn mem’.

Hy woe har nei de hoeke fan de keamer troaije, dêr't in kaert fan it eilân hong yn in brede, brune list, mar krige gjin kâns. Hja stiek in hân op, hy soe har útprate litte.

Hja sei: ‘God hat my net forgees lije litten om jo en jou kleasterbroer Coriache to bernjen. De fleagen fan it bernjen binne net om 'e nocht. Giet de dea der net mei mank? Hwat wie it my in oprjochte freugde, dat sokke yn de godstsjinst opgeande mannen myn earstelingen wêze mochten’.

‘En hwat hat Coriache mei syn foarrjochten dien?’ tocht De Cort.

‘Jo binne myn mem’, sei er, ‘dy't my fan Godswege stjûrd is. Nim my dy pinen net kwea ôf, mem’.

Hy bûgde djip foar har. Hja joech him de wink, as hie er fan doel west foar har to knibbeljen.

‘It is nou foarby’, antwurde hja, ‘oerbleaun binne foldwaning en tankberens en eagen op de takomst’.

De pater sei: ‘Hwat is God goed, dat Hy ús by elkoar brocht hat’.

Hja knikte en fortelde: ‘Yn myn iere jeugd haw ik in gesicht hawn. Wylst ik yn myn famkeskeamer siet, forskynde de Hillige Augustinus my. Moannen lang hie ik boete foar sûnden dien, mar it hie der in bulte fan, dat God net formoedsoene wurde woe. Jo moatte witte, dat ik fan ús heit net yn in kleaster mocht om dêr mei goede wurken God gunstich foar my en myn famylje yn to nimmen. Yn myn fortriet treastte Hy my mei to siz-

zen: “Forlit alles, hwatst hast, sûnderje dy ôf fan de leafde fan skepsels en forleagenje dysels”. Op in middei yn it jier 1635 - ik forjit it nea wer - krige ik dat boadskip, wylst ik amper bigriep, hwat it ynhold. Op de joun fan dyselde dei seach ik de himel mei in felle ljochtstriel iepen gean en myn keamer kaem fol mei in wûndere gloede. En sjoch, sittend op in wolken, fear de Hillige Augustinus myn neazich keammerke binnen. Hy wie klaeid yn in reade biskopsmantel, forsierd mei blinkende ealstiennen, in goudbinaeide miter hie er op 'e holle. En hy sei: “Dû, faem, silst myn oarder wer ta eare bringe”.

Nei syn fortrek bidiek in wynstôk mei kostlike druven myn keamersmuorren en ik wie klaeid yn de grauwe rôk en swarte mantel, lyk ik nou oan haw. Ik foel fan mysels, ik wie ek noch sa jong!

Doe't ik fan 't foarjier jo foar it earst seach, pater, kaem my dat fisioen fan salang forlyn wer yn it sin. Jo wiene myn Augustinus, it reade klaed wie de leafde, it goud wie it leauwe, de ealstiennen safolle deugden. De wynstôk wie myn tsjerke, dy't, as ik har oprjochte haw, eale fruchten drage sil’.

‘En ik wit it lantsje, dêr't it groeije kin’, rôp de pater enthousiast, ‘it kin net oars as Noardstrân wêze’.

Fol forwachting seach er har oan en wie al bliid, dat hja net né sei.

‘Dan sil God it my wol iepenbierje’, antwurde hja foarsichtich. Muoilik foege hja ta: ‘Soe it net folslein wêze, as jou broer him net werom lutsen hie? Earst droech er myn saek yn de Hillige Mis op. En letter fielde er him net hilligernôch om mear foar my to dwaen. Hwerom moast ik him bernje? Ik kin my net forsind ha yn Gods stim. Klear en dúdlik sei Hy: “Hwerom winskestû dy gjin bern?” Hok in wrâld gyng der doe net foar my iepen. Ik rôp: “Bern? Ja, jow my bern, o God!”

En dêr waerden jo en Coriache my, licht as fearren, yn de skerte wurpen.

“Sille it manlju wêze?” frege ik foar alle wissichheit.

“Ja, manlju”, wie Gods antwurd.

Ik gyng al de manlju bylâns, dy't ik koe, in hiel rychje fromme lju, miende ik.

“Net ien fan dyst tinkst, myn bern”, antwurde God.

Doe wist ik genôch, jim wiene it. As in twyljen haw ik jo en jou geastlike broer yn swiere smerten berne. Ik hie net forwachte dit noch yn myn libben to ûnderfinen. Mar hoe forgyng it Sara? By God binne ommers alle dingen mûglik’.

De Cort sei: ‘Ik haw by myn broer west om der oer to praten. Ik haw him jo útskildere as in sterke frou, as de freondinne Gods, de leafste fan Jezus,

orgaen fan de Hillige Geast, oan hwa't God Him op útsûnderlike wize bikend meitsje en alle geheimen trochdwaen woe. Itselde, dat hy my earst allegearre foarholden hie’.

‘En hwat sei er?’ frege hja, ‘mar faeks wiene jim Jacob en Esau, hwat is der fan Esau torjochte kaem?’

‘Hy sei net folle. Altyd hat er al in wifelder west. De oergong hat to great foar him west. En forjit net, dat de Oratorianen har ward ha by him en by my’.

Antoinette Bourignon hie sillich glimke, doe't hja de wurden oer harsels hearde. De pater waerd dêrtroch oanmoedige en rôp yn extase út: ‘Al de sawn jeften fan de Hillige Geast binne jowes: wysheit, forstân, wittenskip, frommens, sterkte, rie en Godsfrees’.

Hy seach har oan. Dimmen sloech hja de eagen foardel, de hannen hie hja gear yn de skerte.

‘Hwa bin ik?’ frege hja sunich.

‘Jo? Jo binne myn mem, jo komme fan God. Jo en ik sille in heap oer de dingen Gods prate’.

Efkes tocht hja nei: ‘Dan sille wy ús petearen opskriuwe en printsje litte, wy meije ús ljocht net ûnder de nôtmjitte sette’.

Drok flitste it troch de pater syn brein. Hoe soe soks troch syn mearderen en bruorren nommen wurde? En hoe troch syn parochianen?

De jonkfrou sei: ‘Alles, hwat der yn my opkomt, is bilangryk, omt it fan de hege God ynjown is. Né, wy meije it de minsken net ûnthâlde’.

‘Sikerwier net’, sei de pater, ‘mar it kostet wol jild’.

Hy woe sa graech witte, hoe't hja oer jild tocht, hwant hja gyng foar ryk troch en hy moast safolle brûke foar syn eilân.

‘It kin útsutele wurde en de opbringst is foar it hoekje mei de silligen’, wie it antwurd.

‘Noardstrân’, sei de pater rêd, ‘wy sille it wer bidykje, dat it goede folk der feilich wenje kin’.

‘Dat kostet ek jild’, ornearre de jonkfrou.

De pater sloech sabeare gjin acht op har wurden, mar mijde har oan to sjen, doe't er sei: ‘Ik sjoch de gemeente al oer it eilân panderjen. Bruorren en susters út alle lannen en wynstreken yn alle iensens’.

Efkes trille der in skaed oer de jonkfrou har antlit: ‘De Heare hat my ommers inkeld manlju ûnthjitten’.

‘Mar myn mem, dan folgje de froulju fansels’.

Foar it earst sûnt hja hjir wie, foel der in swijen yn de keamer.

Oant de pater frege: ‘Hoe sille wy ús petearen neame?’

Hja hie it antwurd gau ré: ‘“It ljocht fan de wrâld”, hwant hwat wy to sizzen ha, sil de tsjusternis fordriuwe’.

‘Of “De Sinne fan de Gerjochtichheit”?’ frege er skruten.

‘Né’, sei hja, ‘myn titel seit it better’.

Einlings seach De Cort kâns har by de kaert fan Noardstrân to krijen.

‘Sjoch’, sei er, ‘hjir leit it eilân’. En weage skruten: ‘It eilân fan de útkarden’.

‘It eilân fan de silligen’, forbettere hja, ‘yn de predestinaesje leau ik net’. Togearre stiene hja to sjen, hy sa great, hja sa lyts en hy wiisde har alle plakjes oan, dy't er mar bitinke koe.

Letter brocht de pater syn geastlike mem nei it hûs, dêr't hja wenne, in feint mei in lantearne ljochte har by. De Cort speurde syn brein ôf oer de wize, hwerop't er miskien jild fan har loskrije koe foar in reis nei Amsterdam, hwant hy siet folslein oan reapsein, en dêr seach er noch hwat lytse kânskes foar syn eilân.

Op 'e dolle rûs smiet er de fraech der op it lêst út: ‘As ik in reis nei Amsterdam bitelje koe, hja litte my salang op myn jild wachtsje, soe ik noch hiel hwat foar it eilân birikke kinne’. Myn gemeenteleden kenne my to goed, tocht er der by.

‘Jild?’, frege hja.

‘Ja’, sei er en hold de siken yn.

Blykber tocht hja nei, alteast it duorre efkes, foar't hja antwurde: ‘It reisjild kinne jo fan my wol liene’. Mei de klam op liene. Hy suchte fan forrûming, mar eins foel it him ôf, dat er it werom jaen moast. Wie it al safier mei him kommen? De blydskip oer de reis naem de toloarstelling en de prakkesaesjes wei.

‘It eilân fan de silligen’, lústere er, ‘miskien better it hallich fan de hilligen’.

Doe stroffele de jonkfrou en neitiid rounen hja earm yn earm.

 

Mar mismoedich pesjantele pater De Cort troch de strjitten fan it forneamde en rike Amsterdam. Alhoew't er hjir freonen en sibben wenjen hie, hie er syn yntrek yn in weardshûs nommen, mei't dat frijer wie, mar ek djûrder like en jild loek jild. Nimmen hie er noch biwege kind him foar syn hallich to lienen, hoe roaskleurich er de takomst derfan ek útskildere. Syn efternicht oan it Rokin bygelyks frege er, oft hja wol wist, hoefolle de nije polders fan Noard-Hollân opbrochten? Sliepende soe hja ryk wurde, hwant lân oan sé ûntfytmanne, hie noch mear deugd as dat fan marren.

Mar hja liet syn gouden aeijen foar hwat se wiene en sei: ‘Foar alle daelders, dy't ik jo foar en nei liend ha, is net ien reade sint yn it laedtsje weromkommen. It is jinsen wetter yn de sé tôge, neef! En neef mei ek wol witte, hoe nuver der oer him praet wurdt’.

Fierder hie hja hoaskernôch west. Hja noege him sels by har útfanhûs, as eane hja, dat er sa earm as in lûs wie mei it skeintsje, dat de jonkfrou him tastoppe hie. Suchtsjend lei er oer, oft er dat skeintsje wol iens werom bitelje koe. Hjir en dêr soe er noch in skoat weagje, mar nou't er wist, dat der praet waerd, joech er der net folle mear foar. Op dy wize hie er yn it foarige altyd mear krigen, as dêr't er op rekkene hie. Mei wémoed tocht er oan dy dagen, doe't hja him ynrôpen om him har jild oan to praten. Al mimerjende seach er nei it fallen fan de beamblêdden yn de grêft. Ja, tocht er, it libben wie ek in opgean, blinken en forsinken. Hwat stiek it wetter moai grien ôf by it giel en brún en reade hjersttapyt. In roeiboatsje mei in sjongende man oan de riemmen fear foarby. Hoe koe dy man sa bliid wêze? Seach er dan de trystens om him hinne net? Hy sloech in sydstrjitte yn, dêr't syn each op it úthingboerd fan de boekhânler Blau foel. Tagelyk skeat him in opdracht fan de jonkfrou yn it sin. Hie hja him dêrom it reisjild liend? Mei in útjower moast er prate oer it printsjen fan har boek. In hoart toeve er foar de útstalkast en kuerde nei in segel, dat dêr lei en him bikend foarkaem. Seach er spoek? Efkes letter stie er yn de winkel en hold it yn beide hannen. In greate blydskip wâlle yn him op. Nou koe er de man yn it boat bigripe, de wûnders wiene de wrâld net út. Hwat blastich rôp er, oft it folk noch fan doel wie to kommen, mar doe't it folk der wie, fornaem er neat, sa stie er to stoarjen nei it ûnderskrift fan it âlde segel: ‘Le vieux sceau de l'isle de Noardstrân. Salvator mundi’. Wie dit net in bisûnder teken? Ja, in great, ûntsachlik teken fan God, dat Hy nettsjinsteande alle opkearende faktoaren wol op 'e goede wei wie! Al soe dizze reis nei Amsterdam in forgesenien wurde, dit hie er woun, de wissichheit, dat God mei him wie.

‘Dit is al to opmerklik om der gjin bitsjutting oan to jaen’, sei er tsjin de boekforkeaper, dy't him hwat ûnwis oangappe. En dêrby tocht, dat de paters langer oeral mar yn it habyt forskine doarsten.

De pater forfette: ‘Earst krige ik in ynjowing oer it eilân as taflechtsoard foar de silligen en hjir is de bifêstiging!’

Oft it fan sa'n great enthousiasme kaem, mar de printer ûnthiet de útjefte fan ‘It ljocht fan de wrâld’ mei in kollega to bistudearjen.

De Cort woe nou fuort wol nei Mechelen werom, hwer wie noch jild foar nedich! Mar doe skeaten him al syn skulden wer yn it sin en hy seach de

finzenisdoar as in greate wiid iepen bek. En oars koe er wol oan syn bruorren de Oratorianen tinke, dy't him it eilân ûntfytmanje woene. As hja nou mar wisten, dat de silligen der wenje moasten, glimke er triomfantlik. De tsjinslaggen Gods hiene altyd in doel. Sa klear as nou hie er it net earder sjoen, skuldeaskers foarmen yn wêzen gjin driging mear. En as der sokke dúdlike tekens wiene, soe de jonkfrou har jild der grif graech ynstekke, hy mocht net to lyts fan dizze Hillige tinke. Op Gods tiid soene de fruchten fan it goede eilân to rispjen wêze, ek yn de foarm fan rinte en ôflossing. Oflossing, hwa wit hoefolle yn it jier. En hysels soe der net sunich boppe op komme! Lûdop lake er, dat de foarbygongers ynholden, mar dat fornaem er net. Hy seach it eilân yn de sé lizzen. It wetter brûze en kolke en sloech der omhinne. Brede, feilige diken leine ûnforwrikber as in hoep om it griene lân. De reus glimke om it bern oan syn foet, dat bisocht him to oermasterjen. Mar foar't it safier wie wankte de gigantyske, hearlike striid Gods! En hwat kaem dy him moai fan pas!

Doe seach er in man op him ta kommen, immen mei in lang burd, skerpe eagen en hier, dat fier oer de krage hong en opwaeide op 'e wyntwirren.

‘Dat klaed sil fan jo nommen wurde’, sa spriek dy persoan him oan.

‘Ja’, sei De Cort - hy tocht oan de silligen - ‘en dan krij ik in nij!’

De man rôp: ‘Jo binne in tsjinner fan Satan en forliede it folk. Jo forkundigje klearebare leagens lykas jou greate baes’.

Forbauwerearre seach De Cort him oan, wylst er de saneamde profeet Rode oars ek wol koe.

Hy antwurde: ‘Mar net lang mear’.

De man, dy't al wer hurd fuort soe, bitocht him en sei: ‘Lit ús prate. Kom mei, in minske is nea to âld om him to bikearen!’

Rode naem pater De Cort by de earm en skaeide mei him nei syn hûs ta. De Cort liet him liede. Men wist nea, hwer't de wierheit foun waerd. Wiene de Oratorianen wol skjin op 'e hûd, hwat suverens fan lear oanbilange? Fortochte Jansenisten wiene it ommers mar. Doe't er lang mei Rode praet hie, fleach it him ynienen oan. Hy krige it gefoel, oft er foar in sljocht oer siet, dy't op him loerde. Hy gyng hastich oerein en forliet de keamer, neisjoen fan in forbjustere profeet, dy't nei de guozzefear yn de inketkoker griep.

 

Mei de skriele rispinge fan dochs noch in heal tûzen goune, in rike widdou ôfpingele, dy't yn noed en eangst om har sûnden siet, sette De Cort wer op hûs ta. Fiifhûndert luzige gounen en hwat hie it minske der oer beard.

As soe it eilân der mei bilein wurde kinne en hja wie der ek net wis fan, oft har man silliger it der wol mei iens wêze soe. Hy hie har fan syn opmerklike ûnderfining mei it segel forteld, neare dreamen soene der wier net efterwei komme.

Hja hie sein: ‘It is dat jo 't hillich klaed drage, pater’.

‘Ja, ja’, tocht er, ‘de iene oanbidt it, de oare forspijt it. En de tiid sil 't leare’.

Hy aeide mei syn lange fingers oer de hurde stof en naem se beet om oer in mannich puozzen hinne to stappen.

Nei syn thúskomst socht er sa gau mûglik syn geastlike mem op en skildere ek har mei gloede it âlde segel fan de Salvator mundi fan Noardstrân. Om toloarsteld fêst to stellen, dat er himsels opskroeve ta in enthousiasme, dat yn wêzen al gâns bitûmele wie. Oer bleau in neakene eangst foar de takomst. ‘Is dit net in Godsteken? Dêrom moast ik nei Amsterdam. Myn leauwe moast forsterke wurde’, sa spriek er.

‘En hat it jo ek jild opbrocht?’ fornaem hja freonlik.

‘Dat mei wol sa hjitte. God wol my leare myn bitrouwen inkeld op Him to stellen’.

‘Kinne jo my werom bitelje?’ frege hja, ‘foar my is it ek liend jild, dat sunich biwarre wurde moat ta de ornearre tiid’.

‘Ek sûnder jou jild sil it eilân in ierdsk paradys wurde’, sei er, mar wie fuort bang, dat syn stikel net fan pas kaem. Koe er har net sjen as in skepsel, tichter by God as hy en dus heger? In frou? Hy soe de needrigens bitrachtsje moatte. Mar as der net gau hwat barde, soene syn slimste nachtmerjes wierheit wurde. Hy fielde har eagen op syn antlit en ûndergyng as in forlichting, dat hja tsjin him glimke. Syn trystens wie dêrmei oerwoun. Hy sei: ‘Ik fortrou op God en op myn mem’.

Nuver wie it wol, moast er tinke, fan de paus, de heit út de fierte, nei de mem, dizze lytse frou, hjir njonken him.

Op wei nei hûs kaem de mismoed dochs wer oer him. De oerste fan syn kleaster hie al faek oanstien op oerdracht fan it eilân. De help fan de frou, dêr't er lichtfurdich al yn it foar mei skerme hie, koe wolris bliken dwaen net folle om 'e hakken to hawwen. Hy hoegde by de bruorren ek net mei it takomstich taflechtsoarde fan de silligen oan to kommen, hwant hja biskôgen Antoinette Bourignon as gefaerlik.

Thús joech de faem him in brief oer. En dêr wie it al sa, hja wachten him yn nije wike yn it kleaster.

It wie pater De Cort dochs wol noflik yn it kleaster, as er earlik wie. Op himsels foun er it in wielde om to sitten tusken de bruorren by lofsangen

en missen, wol moast er faek in bûging ta ekskús meitsje, om't er him forsinde mei it sjongen. It moaiste foun er de iere moarnstsjinsten. Under it lieden fan de klokken stoep er yn de rige troch de lange, geheimsinnich tsjustere kleastergong nei de kapelle ta en fielde him och sa feilich. Mar it libben fan de bruorren kaem him rûger foar as foarhinne, hja praetten him ek to folle oer ierdske saken, jild en bisit. Soms fielde er him ûnwennich fan de geastlike petearen mei syn mem. Yn it geheim skreau er har oer alles, hwat der yn him omgyng, hja soe him bigripe, hwer wie in mem oars foar? Gâns wurden wijde er oan it iten, dat er krige, de broer kok koe der hwat mei. En as moast er sok praet bihimmelje, skreau er der by, dat in ûre yn har selskip trochbrocht, him dierberder wie as alle iten en drinken fan de wrâld. Lykwols wie er net tofreden oer himsels, hy wist, dat mar ien ding him bisiele, hy woe syn eilân net forlieze.

De middeis fan de tredde deis waerd er by de oerste roppen. Dêr seach er in âlde kunde, dy't him de skrik oer de lea jage: Gomboud, ien fan syn fûlste skuldeaskers. De abt frege him op de man ôf, oft er de skulden, dêr't er om oansprutsen waerd, bitelje koe? De Cort skodholle. Doe skodholle de abt ek en liet him mei Gombaud allinne, dy't koart en goed drigeminte, hy soe him finzen sette litte as er net hastich skjin skip makke. De Cort forsette him út alle macht tsjin in grouwen eangst, dy't him lam slaen woe, mei him lilk to tinken op dy man, dy't in preester sa oansprekke doarst.

‘Ik kom om myn eigen’, lei de man tsjinyn. De Cort lei oer, dat hy de iennichste net wie. Hy frege, hwerom't er net wachtsje koe, oant it eilân oan it opbringen ta wie, de natuer liet him net twinge.

‘Dan kin ik wol wachtsje, oant ik ûnder de griene seadden liz’, antwurde de man.

Op in ûnbitocht eagenblik en yn greate noed hie De Cort him ris mei dizze woekerer ynlitten. Soe de abt him net yn biskerming nimme? Mar né, it kleaster hie altyd wegere, nei't hja gjin profyt sjoen hiene fan it jild, dat hja yn it eilân stutsen hiene. By neitinken fortocht er de abt der fan spile to hawwen op in bipaeld doel. Slop en weak as in bonge fielde er him.

De man glimke fyn: ‘As ik jo opslute lit, sil it kleaster jo net lang sitte litte’.

‘Net to fêst op rekkenje’, antwurde De Cort. Hy sloech hurd oan it siferjen. Sa great wie de skuld by dizze man ek wer net! Hy neamde in bidrach, dat er misse koe en wûnder boppe wûnder gyng de man der op yn. Kaem der in streek troch de rekken fan hear abt? It jild fan de kliemende widdou wie der goed foar. Soe har man har nou nachts forskine? Mar de

Cort fielde him treaste. Hy seach in griene polderdyk, fiere loften, reabûnte, weidzjende kij en draeijende mouneroeden. Mei in sucht gyng er oerein, helle de jildponge op en telde dukaton foar dukaton út.

‘It hie syn rinte hûndertfâld opbrocht’, klage er.

‘Ek mei de rinte bin ik graech yn hâldershân’, sei Gombaud.

‘It wurdt in goudier lykas de Purmer en de Skermer, de Beemster en de Wormer, en ús groun is séklaei’.

Wer spile der in fyn, wetich glimke om de man syn smelle mûle, dat de pater der argewaesje fan hie. Hastich striek er it jild op, as soe it him wer ôfnommen wurde kinne.

‘Jild bliuwt jild’, sei er mjitsk.

De Cort riek him út en seach út hiel syn lingte en breedte del op it ûnnoazel mantsje, dat de woekerer wie. En doe wie de abt der wer.

Hy sei: ‘Ik bin bliid, broer De Cort, dat jo jou skuldeasker tofreden stelle koene’.

‘Foar in part mar, hear abt, foar in hiel lyts part mar’, antwurde it mantsje.

De Cort sei: ‘Skielk sille jo jo bikoarje, as wy ús baeije yn it goud fan de sé’. Gombaud antwurde: ‘Ik sjoch it al. De hear pater kin mei koarten noch wer in oanskriuwing forwachtsje’.

‘God sil jo leanje’, joech de hear pater werom.

Mei in oerdiedige swaei fan syn hoed naem de skuldeasker ôfskie, pater De Cort, syn goede klant, krige in aparte bûging.

De abt sei: ‘Sokke lju moast har affearen forbean wurde’.

De Cort ûndergyng dit meilibjen fan syn oerste as in blydskip.

 

‘Wy moatte prate’, sei de abt. Pater De Cort, dy't de klink fan de doar al beet hie, draeide him om. It izer fielde iiskâld oan syn fingers.

‘Wy mochten noch gjin antwurd krije op it útstel, dat wy jo diene. Jo kinne sa net trochlibje, myn soan. Jou libben is net mear ta eare Gods, mar in wringen yn alle bochten fanwegen it eilân. Hwat seit de bûtenwacht fan sok in Oratoriaen? It is mar goed, dat jo alle gruterijen net hearre kinne. Mei ien streek fan jou pinne binne jo in lyk en ryk, mar ek in frij man. Ik herhelje de bitingsten. It kleaster nimt alles oer. De susters fan Port-Royal geane der hinne, sadré't de hartoch tastimming jowt en dat docht er net, salang't jo noch mei Noardstrân to meitsjen ha, mar as wy der baes binne, lizze de dingen wol oars. Trouwens ek de oare participanten wolle it sa ha, lyk jo witte.’

De Cort antwurde: ‘It is in gefaerlik eilân, hear abt. As de hoep net slutend makke wurdt, sille de susters der gau wer wei wêze, hoe dan ek’.

De abt sei: ‘Ik wit mear fan it eilân ôf as jo tinke, allicht moat der it ien en oar barre, mar dat is fers twa. Faeks mei ik jo ek yn it ûnthâld bringe, dat jo it ûnthjit fan hearrichheit ôflein ha’.

De Cort fielde him rekke. Wie it kieze of diele? Dan hiene hja der bilang by en moast er op syn iepenst wêze. Oan de oare kant like it him de himel op ierde ta, om fan alle soargen ôf to wêzen. Mar hy skodholle. Hy soe it eilân net misse kinne en wrychtich net allinne om de opbringst.

De abt sei: ‘En as jou skuldeaskers noch warberder wurde?’

De Cort helle de skouders op. ‘It kleaster sil my net ôffalle?’ frege er.

‘It kleaster kin it safier net iens komme litte’.

Syn rie to'n ein, sei De Cort: ‘Hear abt sil my dochs net yn de steek litte?’

‘Mar dêrom krekt’, krige er ta fortrietlik biskie.

‘Ek bûten it kleaster om haw ik forplichtings’, sei De Cort.

‘Dy frou út Ryssel? Ik haw my oer har en jo ynljochtsje litten’.

‘De minsken prate safolle, hja lige noch mear’, wie syn slop forwar.

‘It is dus net wier, dat soe my deugd dwaen’, sei de abt.

‘Dat biwear ik net, mar der sit gjin kwea by, ik haw dat faker sein. Hja en ik prate oer de hillige dingen Gods. Soks is dochs net forbean, myn heit’. De abt waerd koart.

Dizze soan bisocht altyd him derút to winen. Fiersto lang hiene hja geduld mei him hawn. As er sa trochgyng soe er it amt der noch oan jaen moatte. Hwat hie Coriache fan dy frou forteld? Dy hie spyt genôch, dat er him mei har moaije praetsjes ynlitten hie. En De Cort wie in gefoelsminske en libbe by it eagenblik. Boppedat sa't hy yn it jildlazareth forsyld rekke wie!

‘Yn alle gefallen, jo meije dit oanbod net yn 'e wyn slaen. Ik jow jo nou noch de frije kar, en bitink, hwat fan it kleaster is, is ek fan jo. Mar fierder hwa't ketter mei ketters wêze wol, moat sels foar de gefolgen stean’.

Efkes wie 't stil. Doe frege De Cort: ‘En hoe komt it dan mei de skulden?’

‘Jo kinne ôfbitelje en fierder binne de skulden uzes mei elkoar, wy steane der foar’.

‘En Gombaud?’

‘Gombaud sil jo dan net mear oansprekke, mar ús’.

Letter stiene hja to rekkenjen en kamen op in getal út, dat De Cort talake.

De keapakte lei iepenteard op tafel. Dy hiene hja dus al ré hawn.

‘Dat oer de skulden moat ek biskreaun wurde’, sei De Cort.

‘Né’, sei de abt, ‘biskriuwe dogge wy dy net, dan soene hja allegearre tagelyk om har jild komme en dat skikt ús net. Hwat stiller, hwat better’. As in kat yn it nau dreaun, frege De Cort: ‘Nim it my net kwea ôf, mar ik wol der noch oer neitinke’.

De abt antwurde koart: ‘Jo ha der al salang oer neitinke kind’.

De Cort sei wurch: ‘O, ja!’ Hy wist, dat er de forliezer wurde moast. Utsein as syn geastlike mem har der mei har wrâldsk slyk foar spanne woe. Ketter. Just. Sa tochten hja oer har. Mar hwa hie it fjûr Gods yn him? Der spile in lichte laits oer syn antlit. Hy seach har wer foar him sitten to riddenearjen en to tsjûgjen, ien en al biweging.

 

It eilân Noardstrân oan de kust fan Sleeswyk, foar it fiskersplak Husum oer, wie doedestiids likernôch in fjouwerkante myl great. It wie mar in oerbliuwsel mear, foar de floed fan 1634 hie it folle greater west. De dyk wie doe wol op fjouwerenfjirtich plakken trochbrutsen en wit hwat minsken en bisten kamen jammerdearlik om. Hiele huzen en wynmounen waerden fan de weagen meispield en tobrizele.

De biwenners bouden wer op, lyk har foargeslacht it dien hie nei elke oerstreaming, mar guon forlieten de âlde lânsdouwe mei wémoed yn it hert en stieken oer nei feiliger eilannen, of nei de wâl.

Altyd hie it sa west, aloan wer hie de sé syn offers nommen, de skiednis fan it eilân waerd biskaet troch wetterfloeden.

De hartoch fan Sleeswyk, ûnder hwaens biwâld it eilân foel, joech nei de floed fan 1634 opdracht oan de boeren om har eilân op 'e nij to bidykjen en dat sa hurd mûglik.

Mar hja seine, dat de hear alles wol bistelle koe, gjin sturflik minske hie it waer en de sé yn de hân. Dus it lêste folk heukere om op har eilân sûnder diken, by de happende en slinende sé, wrottende en wramende om it faeije libben to hâlden.

Doe't de hartoch seach, dat der fan bidykjen troch it eigen folk net folle tolânne kaem, bea er Noardstrân, op eigen rjochten nei, oan oan de Ginnerale Steaten fan de Nederlannen, dy't hein en fier bikend stiene om har suksesfolle striid tsjin it wetter. Binammen it droechlizzen fan greate marren hie har reputaesje set. De Purmer bygelyks hie 7545 pounsmiet bêst lân oplevere, hwat fuort it earste jier al 250.000 gounen skjin opbrocht. Soene hja fan de hartoch syn splis lân ek net hwat betters en tagelyk feiligers meitsje kinne? De Steaten gyngen graech op it útstel yn, mar mei't hja kriich fierden tsjin de Spanjoalen, bistegen hja it bidykjen út oan seis

Amsterdammers, dy't ek de lieding hawn hiene by it droechlizzen fan de Purmer.

Hja ûnderfounen al ridlik gau, dat in sé gjin mar wie. Wol krigen hja in lyts part fan it eilân, Pellworm, droech, mar foar it oare soe it in spultsje fan lange dûr wurde. Dêrom waerd der ek in oerienkomst sletten mei de hartoch, dat de roomsk-katholiken hjir frijheit fan godstsjinst ha soene. Guon fan de bidikers wiene nammers út it roomske Brabân ôfkomstich. Ien wie in omke fan pater Christiaen de Cort, dy't fan Hilvarenbeek kaem.

De bidikers krigen it earste woune lân yn bisit: De Friedrichpolder, neamd nei de hartoch en de Maria Elisabeth polder, neamd nei de hartoginne. Om fierder to kinnen mei it bidykjen moast der mear jild komme, dêrta fordielden hja it lân yn tolve parten en forkochten dy foar tolve tûzen goune it stik. Dat brocht 240.000 goune op. Mar it bliek in drip op in gleone plaet to wêzen. Elk sukses wie mar tydlike winst, alle kearen kaem de sé en easke it werom. En it jild wie mei it wetter wei. Hja koene op it lêst mar min út elkoar hâlde, hwa't lân of sé yn eigendom hie.

Troch dat lânforkeapjen wiene der ek bannen lein mei de Oratorianen. Dat barde fia har broer De Cort, dy't troch syn famylje woun wie foar de saek fan it eilân. Oeral waerden oandielen forkocht, ek bygelyks oan it hôf fan Frankryk ûnder Richelieu, mar dy waerden letter gau wer fan de hân dien.

De eilanners wiene tige wiis mei de Hollanners, ien fan har waerd sels Bestevaer neamd. Mar har stribjen bliek in moedeleas krewearjen en bang, dat de takomst fan it eilân foargoed yn 'e kiif stie, gyngen noch mear eilanners der ta oer om to forfarren, en kamen der noch mear huzen leech to stean.

Hoopjend tsjin alle hoop yn, setten de bidikers en har opfolgers troch. Der ûntstie nou in wiidweidige jildtransaksje om it wurk geande to hâlden. Alles, hwat der mar foar yn 'e bineaming kaem, waerd ta jild makke, soms forkochten hja hwat inkeld mar op papier bistie en al lang troch it wetter forslynd wie, en de hypotheken waerden lang net altyd biskreaun. Pater de Cort hie syn oandielen troch erving en keap krigen. Fan hûs út wie er net ûnbimiddele en hy hie alles yn it eilân set. Hy kocht ek emoluminten fan it eilân, lykas de tsienden, fiskerijrjochten, fearen en mounen, stikken lân, dy't der net wiene, mar grif komme soene. Syn erflik leauwe oan bidykjen makke him sa optimistysk, dat neat him keare koe om it iene gat mei it oare to stopjen.

Doe't alle oandielhâlders him bineamden ta har fortsjintwurdiger en gou-

verneur oer Noardstrân, krige er praktysk frij mandaet. Hy mocht lân keapje en forkeapje, jild liene en hypotheken nimme en syn direktoraet waerd troch de hartoch bifêstige. It Oratorium stie syn ôfwêzigens, ek foar langere skoften, altyd goedgunstich ta, mei't hja sels dielhawwer wiene. Letter stjûrden hja der wol oare mandatarissen hinne ta kontrôle. Dit lêste wie fan gefolgen dat hja hwat langer, hwat neigeaniger waerden en bisleaten de leije fan har optimistyske soan en broer oer to nimmen. Mar de oare oandielhâlders wiene der ek, dy't it kleaster der net sa ticht mei de noas op ha woene. Sommigen, dy't it swurk in forkearde kant út driuwen seagen, diene har oandielen foar in apel en in aei fan de hân en dan wiene de Oratorianen der hurd by. It izer, dat hja altyd wer yn it fjûr brochten, wie de útwreiding fan har frouljuskleaster Port-Royal, hwant hwer soene de susters frommer libje kinne as op in eilân. En hwer soene hja nuttiger arbeidsfjild ha as hjir yn it protestantske noarden, hwer't hja fanwegen in priveleezje frijheit fan godstsjinst hiene?

Doe't de Oratorianen fornamen, dat De Cort kontakt hie mei in ketterske fan Ryssel, dy't in nije sekte stichtsje woe, achten hja de tiid kommen om yn to gripen. Coriache hie oerhearrings krige en harke. De Cort waerd ek formoanne, mar harke net.

 

Trije dagen wiene De Cort tastien en de keap kaem him hwat langer, hwat forliedeliker foar, mei om't hja him ûnthieten, dat er likegoed wol (foar har) nei it eilân ta mocht.

Allinne, nou siet him de takomst fan de silligen dwers, dy't de bilangen fan syn kleaster krústen. Mar soe God sûnder him it fêststelde doel net likegoed birikke? Forrette er syn mem ek? As er oan eigen foardiel tocht, hie er fuort oanstriid as in stjerrende de skonken út to stekken en him oer to jaen oan in rêst sûnder ein. Hy wie der mei oan en frege noch in pear dagen forskouwing. Yn dy tiid skreau er tomûk, troch middel fan in goekunde, de jonkfrou oan om rie en skildere de transaksje sa foardielich mûglik út. Hy neamde de greate som jild, dy't him bean wie, 76800 goune, en it wie syn skuld net, dat alles him altyd by de hannen om't ôf brutsen wie. It antwurd wie tastimmend en hy wie der bliid mei, mar frege him ôf, oft hja wol bigriep, hwat it eilân winliken foar him bitsjutte. Doe't it kontrakt tekene waerd, ferge er syn abt jitris op it biteljen fan de skuldeaskers en krige ta antwurd, dat dat steld wie ta de lêste sint. Dus tekene er mei in licht hert. Mar neitiid seach er yn de geast allegearre papieren flodderjen. De wyn skeat der yn, as hjerstblêdden waerden se opjage

en forstruid. Earst hie er der útwrydsken wille fan, mar doe biklûme er. Soene hja alle skuldbrieven wol iens fine kinne? Mar dan soene dy oarsomhear abt wol fine. Hy seach syn antlit al. Hy sels koe tofreden wêze, hy wie út in tsjustere gong hommels yn it folle sinneljocht kaem to stean, it moast inkeld noch wenne.

Doe hearde er de abt mei guon bruorren oer it eilân petearjen, de plannen mei de susters wiene al fier hinne, hearde er. Ynienen fette er de hoop, dat hja him as har bychtheit en misbitsjinner mei gean litte soene, mar dêr foel gjin wurd oer.

Hy fielde hwat kâlds oer syn hert striken, as mienden hja it sa goed net mei him as hja foarkomme lieten. Mar, tocht er, de hartoch is der ek noch. Doe wist er, dat er tsjin syn eigen oarder wie.

Hy seach it ûndertekene stik op 'e tafel lizzen to droegjen, de abt hie der fyn sân út 'e koker oerhinne struid. Hy seach syn namme stean. Hwat wie dy namme noch wurdich!? De triennen skeaten him yn de eagen, hy wie syn eilân foargoed kwyt, en in wei werom wie der net. Omt er syn oandienens en mankelikens foar de oaren net witte woe, frege er forlof om de keamer to forlitten, hwat him genedich tastien waerd. Ja, miskien wiene hja wol bliid, dat er fuort gyng, tocht er.

 

De tiid, dy't De Cort oerbleau yn it kleaster, brûkten hja om him to warskôgjen tsjin ‘syn nijbakte mem en har kweapraktiken’. Doe't er wjerlei, hwant hy koe net oars, waerd er útlake. Hja seine, dat er al like dwylsinnich wurden wie as hja. Hold er oan mei de fordigening, dan forwieten hja him, dat er amper noch by de oarder hearde. Wist er net, hoe raer't dy frou it yn har bertestêd Ryssel lizze litten hie? Wist er wol, dat de stedsoerheit har socht? Wist er net, dat hja de famkes út it earmhûs, dêr't hja fâdesse en mem oer wie, yn de eare en sels yn it libben taest hie?

De Cort wiisde op Coriache, dy't har saek rjochtfeardich neamd en yn de hillige mis opdroegen hie. Mar dat wie in swak argumint, hwant Coriache hie der al spyt genôch fan. Hy sei doe, dat de satan har better op wearde skatte, dy hie har hjitfolge fan dejeugd ôf oan, har eigen mem en heit hie er tsjin har opset, doe't hja noch in tatebern wie. Woene hja soms ynstruminten yn hannen fan de divel wurde, lykas de Jezuïten, har aertsfijannen? Hy socht syn taflecht yn it skriuwen fan brieven oan syn mem, mei koarten wie er wer yn Mechelen en soe foar har dwaen, hwat er koe, syn weibliuwen lei net oan himsels.

De jonkfrou skreau him werom: ‘...it liket my ek de winsk fan God,

dat jo hjir gau komme. Sa graech soe ik wolle, dat jo myn saek foar my bihertigen nei de toloarstelling mei myn bern Coriache, dy't noch altyd neat fan him hearre lit. Of hat er jo altomets skreaun? Der binne party minsken, dy't de divel ta liedsman kieze. En dêrom bin ik sa bliid mei jou tsjûgenis. Ik wit net, oft de Heare it goed fynt dat jo nei Noardstrân geane, stel, dat der hwat fan komt mei de susters. It soe my trouwens net iens nij dwaen, as hja jo der hinne stjûrden om fan jo in laem to meitsjen, of om fan jo ôf to wêzen.

Oer jou bruorren har hâlding moatte jo jo net forwûnderje. Jo moatte mar tinke, wy ha de divel oan board en moatte farre, dêr't hy ús bringt. Dêrom bin ik ynbliid, dat jo alteast bisletten ha om foar it Evangeelje to libjen en to stjerren. It mei jo dus gjin nij dwaen, dat jo oeral, dêr't jo it foar my opnimme, tsjinstân ûnderfine. Dat is it roeren en rieren fan Satans sturt. Dêrom weidzje net mear út oer myn ôfwikende mieningen, hwant dat tsjinnet nearne net ta...’.

Treaste skreau De Cort werom: ‘...himel noch ierde, broer sus, noch broer sa, noch alle divels en tsjoensters meiïnoar kinne my der ta oerhelje jo farre to litten, sa hillich bin ik der fan oertsjûge, dat jo it by it rjochte ein ha. Sûnt ik jo ken, soe de hiele wrâld my der net in ûre fan ôfbringe kinne om God oeral, dêr't ik bin, to folgjen. Sels it Oratorium en binammen, sa't it him de lêste dagen oan my foardocht, soe ik wol forlitte kinne om jo. Ik bin ré elke oanfal, ûneare en birôving to lijen om de wil fan it Evangeelje en Kristus. Hja hâlde my foar in fantast en slimmer, mar ik draech en swij wol. En ik tink in heap nei...’.

Dêrnei krige er birjocht, dat hja op reis gyng, foar de lêste kear nei har berteplak, tomûk, yn alle stilte. Der wiene dingen, dy't hja perfoarst noch regelje moast, al lei de fijân op 'e loer. As God woe seagen hja en hy inoar werom.

‘Amen’, sei De Cort nei it lêzen fan dit epistel.

Yn novimber fan it jier 1665 forliet Antoinette Bourignon har bertestêd Ryssel en soe der nea weromkomme. Troch it finsterke efter yn de hierkoets seach hja efterom. It âlderlik hûs wie sa net to sjen, mar dêrom seach hja it wol. De toer fan de tsjerke njonken it earmhûs riisde boppe muorren en huzen út. Alles, hwat hja yn dizze stêd bilibbe hie, soe earne goed foar west ha. Ut in griemmank fan tinzen kaem ien boppe driuwen: nimmen hie har lyts krije kind en net folle froulju soene har neidwaen. Mar hja forbettere harsels, God hie it dien.

Hjir yn de hierwein siet it lytse munster, dat hja by de berte deadzje wollen hiene. Yn tinzen seach hja it kreambêd fan har mem foar har, it himel-

bêd yn de pronkkeamer. It hoarnwiif hie it berntsje oan Corine, de âlde faem, oerjown: hja mocht it mishipte skepseltsje oan de heit toane. Eangstich seach hja him oan. Sûnder ien wurd makke de heit, dat er de keamer útkaem. De mem kriet lûd, hja moasten it fuort mar smoare. Corine hie it har letter faek forteld, dan striek hja har foarsichtich oer de glêdde foarholle, dêr't doe allegearre hier op sitten hie. En dat wie it slimste net iens, mar har boppelippe siet oan de noas fêstgroeid. Corine foarsoarge it bern en harke skerp ta, hwat der bisletten waerd. Foar alle wissichheit striek hja it hwat molke op de tonge, dat it net mear deamakke wurde koe. Aldergelokst bigoun it hier gaueftich út to fallen en de dokter hie it lipke lostoarnd, dat der suver gjin groede fan oerbleaun wie. Coriache hie der nei sjoen, mar De Cort hie it net iens ergere en hja wie gefoelich op dat punt. Soms wie Antoinette greatsk op dat hier, de Naziréërs hiene ek oerfloedich hiergroei hawn. Hwat in treast om de biminde en útkarde Gods to wêzen. Har mem hie har eins nea oanhelle, har heit hwat faker, mar sa rûch en ûngeduldich, as skamme er him der foar. Mar foar har geastlike aspiraesjes hie net ien fan beiden earen hawn.

Fan har âlde bychtheit hearde hja forhalen út 'e Bibel en oer hilligen en Corine koe ek smout fortelle, mar meast oer tsjoenders en tsjoensters en foartsjirmerije. Moai wie it net om nei har to harkjen, mar wol opwinend. Wiene der net guon, dy't mei eigen bloed tekenen en sa har siel forlearen om goed en goud? Nimmen wist it krekt, mar der moasten wol in miljoen fan sokken wêze. Dêrom die hja noch altyd, hwat Corine har leard hie, hja soe har jouns nea deljaen, foar't hja lang bidden en biswarrings tsjin kweamachten prevele hie.

Antoinette Bourignon koe gjin tiid yn har libben bitinke, dat har hert net nei God útgien wie, hja hie doedestiids sels miend, dat it mei alle minsken sa wie. Mei't hja it thús goed hiene en faek oer earmoede praten hearde as teken fan frommens, frege hja har mem wol, hwer't it lân fan de Kristenminsken eins wie. Noch mar fjouwer jier âld, naem hja har al foar om nea to boaskjen, mar har libben oan God to wijen. It houlik fan har âlden wie nammers tige ûngelokkich, hja forwieten inoar de slimste dingen, dat elk it hearre koe. It hie allegearre sa biskamsum west dat geskreau en gekryt fan dy greate minsken tsjin elkoar. Lykwols God hie mei har west, hwant hja wist har de tiid ek net to heugen, dat hja ûnreine tinzen hawn hie. Dat wie al oars by de famkes út har earmhûs, dy't har forwieten, dat har mem mei de divel great west en sadwaende in munster berne hie. Trouwens dat hie har heit ek sein. Ja, ja, Antoinette Bourignon in munster! In hillich munster dan!

Hja woe leaver net fierder tinke en seach it lânskip oer, de wein avensearre stadich troch djippe, ûnevenredige fuorgen. Hja helle de roken yn fan heide en spjirren. Mar dy spjirren brochten har de dea fan har mem yn it sin, hwant hja stiene as greate, njûre wachters by it hôf, dêr't hja biïerdige waerd. Inkelde jierren neitiid wie har heit forstoarn, mar earst hie er noch foar in skriklike styfmem soarge en har opskipe mei trije healsusters. Hwer't hja keard wiene? Hja hie wier net om har socht en it pleitsjen om de erfenis hie hja woun. It jild kaem fan har mem en hwat hie in twadde frou der mei fanneden? Foar har heit mocht hja goed west ha, foar de foarbern wie der neat by neat oersketten.

Antoinette Bourignon dodde yn op it hoarten en stjitten fan de wein, mar soms skrille hja wekker, as de tsjillen yn in kûle skeaten en de koetsier bearde. Hja frege, oft it net mei minder ta koe, mar de koetsier sei: ‘Hwa't reizgje wol, moat him it stjitten treastgje’.

Dizze man hie har heit ek faek riden.

Hy sei: ‘Jou heit sei altyd: “Hwat mâller, hwat better”’.

En as hie it him al lang op 'e tonge barnd, fortelde er: ‘Juster haw ik Saulieu noch sjoen’.

Hwat waerd er kjel, doe't hja de hân ûnderhelle en him lyk yn it antlit sloech. Dat húnjen hie er tink fan har heit ûntholden? Dan soe him it slaen ek noch wol heuge. De man sei neat, mar praette letter wer gewoan mei har.

Har heit hie ek altyd wreed oer har west, útsein it skoftke, doe't hja neffens syn bigearte mei dien hie oan wrâldsk fortier.

 

Hwannear hie dat west? Har iennichste suster stike doe noch om in man, oft dat bigjin en ein fan it libben wie. O, dy tiid, doe't de feinten de flecht hiene op it hûs Bourignon, oanmoedige as hja waerden troch de âlden. Altyd fregen hja nei Antoinette, dy't har net sjen liet ta argewaesje fan de heit. Har suster fortelde ris oan in selskip, dat hja dom en ienfâldich wie en dêrom net meidie. Wylst hja fan moarns oant jouns op 'e knibbels foar it alter fan balstiennen (eigenhandich makke) op har keamer lei to bidden foar har famylje!

Doe't Corine har oerbrocht, hwat der sein wie, stiek har dat en hja naem har sûndigernôch foar ris hwat sjen to litten. Tonei makke hja har op en forskynde op muzyk- en dounsjounen. Hwat die bliken? Hja foel better yn 'e smaek as har suster. It brocht in gefoel fan triomf mei. Mar ûnder al dat wrâldsk bidriuw troch, hearde hja aloan de stim fan God: ‘Woest My

om in oar forlitte? Soest wol in leafste fine kinne trouwer en folsleiner as My!?’

Yn earsten forsette hja har tsjin dy stim en loek God Him torêch, mar doe tamtearren har sokke njûre bylden oer dea en hel, dat hja wol graech by de plakken fan guodkeape wille wei woe. En dat gyng sa maklik net! Guon manlju hiene it har yn 'e holle set mei har to boaskjen. Allegearre stegere hja ôf, mar ien hold mear oan as de oaren. Hy frege har bychtheit, in Jezuyt, om him to helpen. De Jezuïten hiene har altyd dwerse kneppels smiten: De bychtheit priizge it houlik oan as middel ta sillichheit. Hja glimke, hwant hja wist wol better. Algeduerigen kaem er der yn de bychtstoel op werom, oant hja reslút wegere om ea mei ien man to trouwen. Doe woe er har de absolúsje net jaen, mar hja loek der har neat fan oan en naem likegoed diel oan de kommuny.

Undertusken waerd hja ek troch de divel narre. Oant stjerren ta waerd hja pleage troch skuldgefoelens en die boete op boete. Uren lang lei hja op 'e knibbels en nachts en deis droech hja in stikelich hierrich klaed op it bleate gefoelige fel.

Einlings kaem der útkomst. Hja hearde in stim, dy't sei: ‘Forlit al it ierdske en sûnderje dy ôf fan de leafde fan skepsels, forleagenje dysels en tsjoch nei de woastenije’. Hja hie har earste fisioen. De hillige Augustinus forskynde har.

En mei't hja sa fier wie mei har tinzen, wie hja ek by De Cor t. Yn de koffer njonken har sieten stikken fan ‘It ljocht fan de wrâld’, har earste petearen. De oare hie hja efterlitten by in freon yn Ryssel, dy't se graech lêze woe.

Om nou mar net mear to tinken, naem hja in kjessen ûnder de holle en bisocht to sliepen. Soms die hja de eagen in spleetsje iepen, dan seach hja de jounskleuren oan de loft, read en goud. Fjûr en ljocht wist hja om har hinne. Lokkich, it ljocht forbline net en it fjûr die net sear, hwant hja wie op reis nei har ierdske Augustinus.

Nei in skoft skrille hja klear wekker. It lân lei forlitten en waerd spoekeftich forljochte troch in nuver skyltsje moanne, twa gouden hoarnen oan elkoar fêst. De hoarnen fan Mozes? De fuorman hie de lantearnen oanstutsen. Hja fielde har feilich, hwant God soarge. Hja seach ek wûndere wolkefatsoenen, mar wiene it wol wolkens? Wiene it soms kweaminsken? Wie it in wjerwolf? Waerden der wer bounen mei de kweade sletten? It wie oars gjin snein. Mei har sonoare altstim song hja in psalm. Earme Coriache! En foar him hie hja har libbensskiednis noch wol to boek steld yn ‘It wurd fan God’. Hawar, nou soene oaren der hwat oan ha.

God hie Antoinette Bourignon ek ynljochte oer de Antichrist, dy't berne wie yn it jier 1663. It jier dêrnei makke hja der in gedicht op.

 
De Antichrist is berne
 
langer as in jier forlyn
 
de njûre tiid is kommen,
 
dat er him iepenbierje sil.
 
 
 
Hy fiert mei syn gefolch
 
yn de nacht in great festyn.
 
Tsjinners hat er by de fleet,
 
- in ûntelber leger -
 
folk út 'e omkriten,
 
folk út alle naesjes.
 
 
 
Elk sprekt syn lof,
 
lykas de ingels it dogge fan God.

En fierder skreau hja oer him:

‘Sjoch, de Geast hat my diktearre: Wy libje op 't heden yn it ryk fan de Antikrist. De measte Kristenminsken libje foar de divel, dy't sit op de troan fan Jezus Kristus om him as god oanbidde to litten. Der is gjin wierheit mear op de ierde en de tsjerke sit fol mei falske Messiassen en profeten. De divel hearsket as imperator oer de hiele ierde en docht tekens en wûnders troch syn oanhingers. De geast fan de religy is ek út 'e kleasters band. Kristus hat har oerjown oan de wraek fan de helhounen.

Alle minsken binne ôfwykt fan de Evangelyske geast. De wet fan God en minsklike oerleveringen ha hja ringen troch inoar helle. Om dizze geastlike blinens wol God fan de tsjerke net ien stien op de oare litte. En as alle timpels forinnewearre binne, sil Hy ien oprjochtsje troch de geast fan it wiere libben. De ierde sil woast wurde. Troch oardielen fan swurd, pest en honger sil it minskdom forgean. Mar Gods minsken sille flechtsje en biholden bliuwe om yn de woastenije to libjen ta syn eare. Dan sil Kristus delkomme.

Dit is de twadde oankundiging op ierde en it is de lêste barmhertichheit Gods, hwant hastich sil it gerjocht der wêze. Tolve Apostels sille de rjochters fan de âlde en de hoekstiennen fan de nije tsjerke wurde. Der is gjin oar middel ta heil as de flecht en de tiid is neioan. Elk moat wer wurde as in bern en weromkeare yn de skoat fan syn mem, dy't de nije tsjerke is.

Sillich dejingen, dy't noege binne ta it brulloftsmiel en de brulloftsklean ré ha. Dizze twadde oankundiging is de oankundiging fan de minskesoan yn de geast, lykas de earste dy yn it flesk wie’.

 

Der wie in fromme frou mem oer it earmhûs fan Sint Jozef to Mechelen, hja hiet Anne Sneesens. Al in skoft lang hie hja kunde hawn oan de jonkfrou, dy't ek har warskôge tsjin bitsjoende earmhûsbern. Anne koe lykwols net iens kwea fan har bern tinke, sei hja.

Yn de tiid, dat Antoinette Bourignon to Gent wenne, waerd Anne deasiik en hja rôp pater De Cort by har. Hja woe har net troch him treaste litte, mar frege om de jonkfrou. Yn sawn hasten stjûrde De Cort om syn geastlike mem.

Mei't it de jonkfrou net paste om op stel en sprong ôf to reizgjen, skreau hja earst in brief, dat dizze sykte net ta de dea wie. Efkes geduld, op Gods tiid kaem hja wol. Dat efkes waerd fjirtjin dagen, mar doe holp pater De Cort har op in dei út har hierkoets, bitelle foar har en brocht har nei it earmhûs. Op 'e stoepe bigoun hja alhiel to skodzjen, it fielde har, oft it earmhûs wer as in harnas om har hinne strûpe woe, sei hja.

Yn de sikekeamer rûkte it mof. Om't de sike it ljocht net oan de eagen útstean koe, lei hja hiele dagen mei gerdinen en blinen ticht. De jonkfrou gyng op 'e knibbels foar it bêd lizzen to bidden, ek blies hja oer it antlit fan de sike. De Cort stie fan siden en skreau út en troch in krús. Ut har sike lea wei seach Anne Sneesens hoopfol nei it dwaen en litten fan de jonkfrou. Hja kromp yn elkoar doe't hja sizzen hearde: ‘Kweageast, yn de namme fan God en de Hillige Geast, forlit dizze frou’.

Alle trije bikrústen har nou. Wer trille de jonkfrou oer alle lea, de pater woe har steune, mar hja hiet him har yn dizze hillige tastân bileaven net oan to reitsjen, hy moast de blinen mar losmeitsje.

It ynfallende sinneljocht makke fan de neare keamer in feestlike rûmte.

‘Anne Sneesens, kom fan dat bêd ôf’, gebea de jonkfrou.

‘Ja, ik kom’, wie it antwurd en dêr stie hja al yn it nachtjak oer de keamer op har takse skonken, hja helle de sliepmûtse út 'e eagen.

‘Ik bin wer better, ik bin wer better. Ik kin it ljocht wer oan myn earme eagen ha. Haw tank, myn mem!’ sa rôp hja, bliid as in ingel.

‘Ik bin jou mem net, miskien wol de Heare it my noch meitsje’, sei de jonkfrou. Hja rette har oan it earmhûs hastich to forlitten, oars soe it lêste slimmer wêze as it earste.

‘Ik haw my foar it libben forboun’, forwarde Anne har.

‘Pater De Cort wol jo fan jou bilofte ûntslaen’, sei de jonkfrou.

Anne skodholle, rounom oars soe hja deaûnwennich wêze.

‘Haw ik jo dan om 'e nocht forlost?’ klage de jonkfrou.

‘As myn takomstige mem my net yn de steek lit, sil de divel yn de famkes my net wer yn 'e macht krije’.

‘Jou leauwe hat jo biholden. Salang't jo dat leauwe hâlde, kin de Kweade jo net in hier krinke. Mar wé as jo it sitte litte, hy leit op 'e loer’.

Pater De Cort sei, dat Anne noch al hwat bleek taseach.

‘Ik bin ek siik fanwegen myn jierren’, sei hja skrutel.

Hoe't hja ek praetten, Anne wie net to biwegen it earmhûs der oan to jaen. En dat is har ungelok wurden, nei de wurden fan Antoinette Bourignon.

 

Pater De Cort lies yn it hânskrift fan de jonkfrou: ‘It wurd fan God’, of ‘It libben fan Antoinette Bourignon’.

‘...de Satan hat syn uterste bêst dien my yn syn klauwen to krijen. Faek hearde ik it ratteljen fan syn biente deunby. Feardige hantlangers krige er yn ús heit en mem en myn suster, hwant dy koene net forneare, dat ik de Allerheechste heger sette as har en de wrâld. Ik bisocht my mei kastijing en ûntsizzing wolgefallich to meitsjen yn de eagen des Hearen. Hy liet my lykwols witte, dat de folsleine ôfstjerring fan it flesk socht wurde moast yn de woastenije. Ik bisinde my op dy wurden en waerd noch flitiger ta hillichheit en sloech myn lea as it koe noch mear en searder mei swypkjende twigen. Nachts lei ik yn it rûchhierrich klaed fan de hearremyt, dat al myn lea read wiene. Martele ik mysels nachts út frije wil, oerdeis waerd ik ôfmêdde troch my to forsetten tsjin ús heit syn rieslaggen, hy woe my oan in rike keapman knotsje. Hwat mear er dêr op oanstie, hwat mear ik sterke waerd yn myn foarnimmens my as breid oan Jezus to jaen. Oant ik it net mear bankje koe. Op de earste Peaskedei fan it jier 1636, griep ik in gongelstôk en teach lykme allinne de wide wrâld yn, mar forsûme net om ûnderweis de mis by to wenjen yn in frjemde tsjerke. De skimer wie noch net alhiel oplutsen, doe't ik troch in ruterkloft ynhelle waerd. Ik hie my forklaeid as man, hoe wisten hja dat ik in frou wie? Nettsjinsteande myn tsjinakseljen griep de haedman my en sette my foar by him op it hynder. Sa brochten hja my yn har kertier, de herberge fan Blatton. De weardslju, dy't wol hwat wend wiene, hiene ek gau yn 'e rekken, dat ik in frou wie, mar in oarenien as it lichte froufolk, dêr't de soldaten ornaris mei thúskamen. Hja wachten yn de wenkeamer njonken de keamer fan de haedman

om as it moast yn to gripen. Ik wit it sels net mear, mar hja ha my letter forteld, dat ik rôp: “Earder silstou myn of ikke dyn libben nimme”. En: “Earder sil de ierde spjalte en dy forsline!”

De faem koe it net mear forneare, hja sprong út it finster bûtendoar om de pastoar to warskôgjen. Wylst seach ik kâns om troch it binnenfinster yn de keamer fan de weardslju to ûntkommen. De haedman, pûrlilk, easke my werom. Doe't de weard dat wegere, drige er it doarp plat to barnen. Lokkich kamen de pastoar en de kapelaen der oan. De pastoar gyng foar de haedman stean en frege: “Hwat bigeare jo fan dizze jonkfrou?” En hy naem my oer fan de weard, griep myn hân en brocht my nei syn hûs. De haedman, dy't ús keare soe, foel machteleas tsjin de herberchsmuorre oan en bleau foar dea lizzen.

De pastoar, in strang asceet, koe syn triennen net de baes, doe't er hearde, hok doel de lytse flechtelinge winliken hie. Yn forfiering rôp er út: “Ik haw de profetesse fan de woastenije foun!” en hy bea my syn goed en syn libben oan. Om myn feilichheit en om it praet fan de minsken joech er my de tsjerke ta ûnderdak. Gâns nachten wie ik dêr allinnich yn it hiele greate gebou, mar ticht by God. Dêr wie Gods stim ek wer: “Party minsken sille dy folgje. Yn har silstû myn Evangelyske geast wer ta libben bringe. Lykas yn de earste Kristentiid sille hja bûten alle oar minsklik forkear om meiinoar in mienskip útmeitsje. As it safier is, sil it gerjocht trochbrekke, hwant dit is myn lêste barmhertichheit. Om it safier to krijen haw ik dy skepen en roppen”.

Nei myn flecht siet myn famylje deadlik yn noed. Mar mear om de skande foar oaren oer as om my. Mysels bigreate it allinnich om de âlde Corine, dy't ik ek neat forteld hie. Hja hat in klap krigen, dêr't hja net wer boppe op kommen is, in jier letter is hja stoarn. Ik haw dy leave eagen sletten. Hwat is der hwat yn my omgien, doe't ik dizze iennichste freon út myn bernetiid forlear. By it stjerren hie hja myn hân beet.

Hja sei: “Oan dyn hân gean ik nei God. Sa sille der mear minsken oan dyn hân nei God gean”.

Ek dat poene my oan myn ropping to folgjen.

Us heit en mem dan hellen my út Blatton wei, hja bisauden har oer hwat der bard wie en oer hwat barrre kind hie en forwieten it my. As gunst frege ik om my inkelde moannen yn it Augustiner nonnekleaster to Turnhout ôf to sûnderjen. De pastoar stie der by en dus koene hja it my net wegerje.

Spitigernôch foel it libben yn dat kleaster my net ta.

Yn myn need frege ik God yn hok kleaster ik wol frede fine soe.

Hy antwurde: “Der is gjinien kleaster foar dy op de hiele wrâld net. Dû silst oarsaek en bigjin wêze”.

Nou wist ik, hwerta ik dit allegearre trochmeitsje moast. Ik soe in oarder stichtsje, in mienskip, in nije oergemeente. Yn de woastenije soene wy wenje. Mar op Gods tiid.

Ik makke koarte metten en gyng wer nei hûs. Suver krekt op tiid om myn goede Corine to forpleegjen en to biïerdigjen.

Mar ús heit fuorre falske hoop.

By it grêf fan Corine bea ik lûdop, dat elk it forstean koe: “Heare, ûntfang dizze geast, ien dy't my folgje woe”.

God antwurde op slach mei to sizzen, hwat oaren net hearden blykber:

“Sit net oer har yn noed, ik nim de wil foar de died”’.

Hjir hold pater De Cort op mei lêzen.

‘It moat Noardstrân wol wêze, dat kin net oars’, sei er lûdop.

Hy bea: ‘Heare, meitsje mar, dat ik it werom krij’.

 

Antoinette Bourignon hie letter de ascese noch forskerpe. Hja mong skerp sân troch har iten om de lusten fan de smaek ôf to stjerren. Sliepe die hja mei de holle op in sark en har lea lei hja del op hout of op stien.

De divel makke har kjel mei skrikbylden oer de hopeleazens fan har stribjen. En har heit kaem alle dagen om har ta boaskjen to biwegen. Sa hold hja it fjouwer jier fol, mar doe flechte hja wer, diz kear yn oerliz mei har bychtfaer, in Capuciner, en foun in ûnderkommen yn in oar kleaster.

Hwerom hie har iennichste suster har net skewiele? En har mem gyng it blykber net mâllernôch mei it lytse munster.

Hja frege de aertsbiskop fan Cambray, dy't yn Bergen wenne, om in herntsje earne op syn gebiet, om dêr mei har folgelingen yn alle démoed God ta eare to libjen en fan arbeid op it fjild to bistean. Mar de Jezuïten hiene fansels al wer fan har foarnimmen heard en stieken der in stokje foar.

Ut toloarstelling forliet hja it kleaster en wenne dan hjir, dan dêr. Mar rounom dêr't hja stie of gie, gyng der sok in rook fan frommens fan har út, dat hja fan mannichien foar hillich holden waerd. Hja plichten har wol to freegjen om stikjes fan har klean ta reliquiën.

De aertsbiskop doarst net tsjin de Jezuïten oan, wie ek oergunstich op har ropping. Dêrom forbea er har langer op syn gebiet to bliuwen. In skoftlang krige hja doe in hinnekommen by in goekunde, Antoinette Doigny, grevinne fan Willerval, dy't op it slot La Deusse tusken Ath en Chièvres wenne. Hja wie der krekt of hja moast thúskomme yn forbân mei it for-

stjerren fan har mem, dy't ûnforwachte útgien wie. Antoinette fielde gemis noch bigreatsjen. Wol brocht it gesicht fan de dea har der ta nei de Bibel to gripen, hwant hja hie fan de biskop forlof krigen om der yn to lêzen. Mar hwat foel dat har ôf. Alles, hwat der yn biskreaun stie kaem sa oerien mei de dingen, dy't har fan Godswegen iepenbiere waerden, dat hja it net iens nedich achte der langer yn to lêzen, hja koe de dingen better út 'e earste hân ha.

Om berneplichten bleau hja yn it earstoan thús, (har suster wie doe al boaske mei de hear De Torre), mar doe't har heit in twadde frou naem, forliet hja it âlderlik hûs foargoed. Hja en har suster sprieken har heit oan om har memmepart, mar de rjochter moast der oan to pas komme, foar't hja it krigen.

Tonei wenne hja yn in lyts húske yn de foarstêd fan Ryssel, dat by de Sint-Andreustsjerke stie. It waerd ‘la Recluse’ neamd. Dêr brocht hja njoggen jier fan from libjen troch en fortsjinne har ûnderhâld mei kantkloskjen en oar hantwurk en hold jild oer, mei't hja sa sunich en sober mûglik libbe. Op hichtepunten fan har libben mei God skreau of dichte hja oer har Breugeman en Syn Krús:

 
Myn Jezus, myn sêfte flamme
 
Hâld op fan my to streakjen.
 
It is deadlik, it wounet sa.
 
O, jou leafde, dy't my yn flammen set!
 
Och, myn sêfte Jezus, hwat wie
 
it goed fan Him om foar ús to stjerren.
 
 
 
O, leaflik krús,
 
Op dit plak wol ik
 
dy omearmje, lyk Sint Andreus die.
 
Hearlik krús, ik patsje dy.
 
Leaflik krús,
 
lokkich meitsjend krús
 
Yn dy sil ik stjerre.

Mar nei dy njoggen jier kaem ta har argewaesje de leafde wer op har ta. De neef fan de pastoar fan har tsjerke gunde har rêst noch dûr. En doe't hja har biklage, sei de pastoar, dat hja minder dwaen koe as mei syn omkesizzer to boaskjen. Hja drige der mei, dat hja ‘la Recluse’ forlitte soe en om't de rook fan har hillichheit de pastoar gjin wynaeijen lei, stjûrde er syn

neef fuort. Utsinnich fan leafde as er lykwols wie, bleau er om har húske hinne strunen en ien kear skeat er mei in roer yn har keamer op. Om't neat holp, struide er it praet roun, dat er mei koarten brulloft mei har fiere soe. Dêrnei waerd der skande sprutsen oer de frou, dy't de hillichheit der oan jaen soe om it houlik, hwant hja woene har hillige net graech misse. Sadwaende kundigen alle prekers fan de stêd fan de stoel ôf, dat der neat oan wie fan de laster. Doe pas joech de minsike feint him ôf.

In oar bilager wie Saulieu, fâd oer it earmhûs, dêr't hja letter mem fan wurden wie foar fiifhûndert gounen yn it jier. Hy hie sa'n from man like. Nei't er sei wie er sa fier foardere yn de ûnthâlding, dat er de smaken fan spizen, bier en wyn net mear út elkoar koe. Mar fierder wie er lang gjin hillige, al hie er ek twa boekjes skreaun oer it geastlik libben en oer de regel fan de folsleinens of de wil fan God. Hy hie der by har op oanstien har to ûntfermjen oer de earmhûsfamkes. Fol idealisme wie hja dêr mei bigoun en hwer wie it op útroun? As hja der oer neitocht, koe hja har noch altyd net bigripe, hoe't dy famkes sa troch alles hinne tsjoed wurden wiene. Hja hiene it goed fan iten en drinken, dêr koe it net oan lizze, moarns en jouns in stik bôlle mei bûter of tsiis, simmers alle grienten wol en middeis streksum sop mei bôlle, fleis, fisk en aeijen. Foar de famkes har geastlik heil soargen wol trije preesters.

Hja hie blykber bûtengewoane oantrekkingskrêft op manlju hawn, hwant al wie hja doe al oer de fyftich, Saulieu foreale op har en stelde in serafinysk houlik út. Fansels hie hja ek modder oan de kloet, mar hja leaude net, dat it him dêrom to dwaen wie. Hja fielde har misledige en sei him dat, mar safolste slimmer hjitfolge er har en op it lêst stie er har nei ear en libben. God joech har ynsjoch yn it karakter fan de man. Ien kear troch it fisioen fan in swarte wolf, dy't mei in wyt laem boarte. Dat wie dúdlikernôch, mar God soe it noch klearder iepenbierje. Hja seach it hert fan de man iepen foar har en der yn in swart bern mei in gouden kroan op 'e holle en in gouden ryksstêf yn 'e hân. De divel! En hoe rein hie er him altyd net foardien. Al syn oanslaggen diene bliken forsikings fan Satan to wêzen. Hja woe it sa raer net iens ha en leaude him noch wol op syn wurd, mar op it lêst waerd er sa lêbbich, dat hja biskerming sykje moast by de ‘sterke earm’. Dêrnei struide er praetsjes roun as soe er in kear by har sliept ha.

De oerheit frege har, hwat hja bigearde, earherstel, syn finzenskip of syn dea? Har antwurd wie: ‘Ik bigear allinnich, dat er my mei rêst lit’. Op straffe fan twahûndert dukaten waerd him forbean wer yn har hûs to kommen en de laster moast er yn it iepenbier ynlûke.

Om dizze en oare dingen hie hja doe it klaed fan de Augustiner susters oannommen, mar noch Saulieu, noch Satan lieten har tonei mei frede.

 

Op in kear seach Antoinette Bourignon yn de seal fan har earmhûs in swarm swarte bern boppe de hollen fan de famkes wjukkeljen. Op in oare kear waerd in famke, dat foar straf opsletten siet, op geheimsinnige wize troch in frjemde man forlost. Hja hat dat famke doe út it earmhûs set. Trije moanne letter kaem hja op it spoar fan in tsjoensterke fan alve jier. Dêrta prest, wiisde dat famke ek oare skuldigen oan, dy neamden wer oare en sa kaem it út, dat der wol twaënfyftich famkes yn en bûten it earmhûs, jong as hja wiene, in kontrakt mei de divel mei eigen bloed ûndertekene en bisegele hiene. Allegearre hiene hja ek dielnommen oan de nachtlike festinen as heksesabbath, heksedouns, inkubus en subkubus en sa.

Acht moanne lang waerd der elke dei troch preesters band, mar dat poene de Kweade allinne mar oan. Hy kloppe oan de earmhûsdoar yn it stal fan in âlde, ronfelige frou, dy't ûnderdak frege. Yn dizze skriklike tiid woe de bôlle yn de oun net rize en it fleis yn de panne net gear wurde. Ien kear reinde it yn de wenkeamer en yn de bêdden fan de famkes waerd kouwedong foun. Ek bûtendoar tjirge de divel him, hwant katten, hinnen en tritich einen stoaren sûnder dat hja siik west hiene.

Ut al dizze forskynsels laette de pastoar ôf, dat dy lytse bern suver deistich mienskip mei de Kweade ha moasten. Nammers wie it doedestiids gjin geheim, dat in greate keppel minsken út alle stannen en fan alle âlderdom, deis, mar binammen sneins, elk har eigen divel hiene, manlju ien yn it stal fan in frou en froulju ien as in man. Ut alle naesjes kamen hja op ien plak gear, dêr't hja dan in dier oanbeaën en der skandlike dingen mei bidreaune om it bist dêrnei to forbarnen. Dan namen allegearre in bytsje jiske mei nei hûs, dat hja brûkten om fé en minsken mei dea to tsjoenen.

Om de jonkfrou to deadzjen birieslagge de divel trije nachten mei fiifentweintich folgelingen, dêr't Saulieu ien fan wie. It útbrette plan mislearre, mei't ien fan de famkes it net foar har hâlde koe en it de jonkfrou ûnder triennen opbychte. Hja hiene ek in salve kliemd, dy't har stadichoan forjaen moast. Doe't hja de wierheit fan it forhael neigyngen, founen hja ûnder elk famkesbêd in forgifpil, wuolle yn ljochtgriis papier, dat hja fan Saulieu krigen hiene. En nei in sekuer ûndersiik kaem fêst to stean, dat der altyd fjirtjin famkes oan mandélich west hiene. Dy hiene ek allegearre foar de jonkfrou har dea stimd.

De sykten, dy't de jonkfrou foar en nei noch altyd pleagen, skreau hja ta

oan dizze oanslaggen. Uteinlik doel hie west it earmhûs Saulieu, dy't ûndertusken ek noch boaske wie, yn hannen to spyljen. Hwat in skriklike man hie er dochs west, gjin wûnder, dat er letter sljocht wurden wie. Mar der barde mear. De bern har âlden en famyljeleden klagen de jonkfrou oan, dat hja de famkes foar tsjoenster útmakke en har dêrmei de eare binaem hie. En tink ris ta op dy klacht waerd hja foar it rjocht dage, mar hja birôp har op har kleastergelofte, hja mocht it hûs net út. Ek op de biskop birôp hja har. Om 'e nocht. Nei de trêdde warskôging waerd de doar fan har wenning ‘mei de hammer fan de kening’ ynslein en hja mei gewelt ta de doar útslepe. En doe't de stedsfeinten har tusken har yn nei it Riedshûs fan Ryssel skuorden, folge in jûchheijende mannichte al skreauwende en skellende har. Mar hja treastte harsels mei it foarbyld fan Kristus, dy't ek sa fan de Oliveberch nei it gerjocht helle en treaun wie. Hja waerd de jouns fan fiven oant alven forheard. En de famkes mei har, mar dat njirrebrod ûntkende nou alles. En de oerheit harke nei de fynynleine húnderkes. Ja, it die klear blinken, dat de oerheit har de hân boppe de holle hâlde woe. Allinne in pear fan de brutaelsten holden hja finzen. Mei nocht tocht hja der oan, dat nou neist jierren, hja noch fêstsieten. Fan tinken to hawwen, hoe mounich de oaren wurden wiene. Hja tergen allegearre, dy't oer har steld wiene, binammen de faem, hwant dy doarsten hja noch it bêste oan. Dy faem wie trouwens in wyldenien. Doe't hja in kear de opdracht krige in famke stevich to tuchtigjen, sloech hja sa ta, dat it bern it bistoar. De faem moast nou ek sitte. Mar ek de opdrachtjowster moast de finzenis yn. Hja naeide út nei it tsjerkhôf, it asyl foar moardners. Sels fan dat frijplak twongen hja har to flechtsjen, hwant de oerheit joech in bifelskrift ta arrestaesje út ‘hoe dan ek’. Lokkich slagge hja de stêd út en reizge nei it noarden. Alles hie in doel hawn, hwant dêr foun hja har earstelingen: salve op al har wounen. Ut alle ellinde hie God hwat goeds skepen en Syn rie útfierd. Doe't hja alderearst socht om minsken, dy't har rjochtskundige bystân skinke koene, joech in geastlike, dy't hja oanklampte, har it adres fan pater Coriache, dy't rjochten studearre hie. En by him moete hja har Augustinus, pater De Cort, dy't fuort yn har leaude.

 

Doe't hja balling wie, kaem Antoinette pas goed ta it bisef, hwerta God har winliken roppen hie. Hja plichte har ûnderfinings to forlykjen mei it waer. Ut en troch hie hja in sinneblink, soms in sinnestriel field, mar doe wie de sinne folslein oer har opgien.

Sa waerm't hja lykwols dy sinne om har hinne fielde, sa kâld liken de

minsken der wol fan to wurden. Net dat hja alle lju gaedlik achte om diel to hawwen oan har heil.

To bigripen hoe bliid hja wie mei de brieven fan pater De Cort:

‘...foar jo forlit ik alles, sels myn kleaster en myn famylje wol, dy't safolle foar my bitsjutte. Myn bruorren bidde, smeekje en flaikje. Ien broer sei, hy soe my forbiede it kleaster to forlitten as hy baes wie, om't jo my binei sljocht makke hiene. As ik al sljocht bin, dan net troch jo, hwant troch jo haw ik fêste groun ûnder de fuotten krigen. Ik twifelje der nou soms al oan, oft ik wol goed dien ha mei har it eilân to forkeapjen...’

 

Yn sawn hasten kaem pater De Cort de pastorije fan Mechelen útrinnen, doe't it reau mei syn mem foar op 'e wei stilhold. Hy bigroete har waerm en bliid, wylst syn antlit stie op noed en soarch. Syn hannen trillen, wylst er har de stoepe opholp.

Hja sei, dat syn blydskip net folslein wie as in blommebloei. Hy moast marris nei syn tún sjen. Doe stie it skriemen him neijer as it laitsjen.

‘Siz my dochs, myn soan, hwat jo mismoedich makket. Of binne jo altomets siik?’

‘Siik net, myn mem, mar wille kin ik ek net mear ha’. Doe kamen der echte triennen yn syn lytse, libbene eagen. Hy bisocht se wei to tippen, mar liet se op it lêst mar frij rinne.

‘It komt fan blydskip, dat ik jo wer sjoch’, sei er moedich.

‘Der is oars hwat’, sei hja.

Doe moast er it kwyt.

‘Hja bitelje myn skulden net. Hja kinne der net oan bigjinne, sizze hja’. ‘Dus nou binne skulden allinne noch jou eigendom en jou fortsjinsten sinke der yn wei?’

‘Gombaud hat my al wer oan west’. Antoinette Bourignon seach bûtendoar. De tún fol blommen lei yn felle sinneskyn. Op de wei gyngen famkes foarby mei krânsen yn it hier en hja laken sa fleurich.

Doe sei hja: ‘God hat jo oan my jown, hoe soene jo dan yn de finzenis bidarje kinne om skulden? Mar ik wit it al, nou is it keapfordrach net mear jildich. Ha jo noch in heap jild oerholden? Kinne jo werombitelje?’

‘Net sa hiel folle’, sei er foarsichtich, hy hie sa hope, dat syn mem einlings foar him bitelje soe, mar sei it net.

‘Ik sil foar jo in forsyk oan de Hege Rie skriuwe. De Oratorianen kinne net ûntkenne. Dan binne jo wer like fier as fan to foaren.’

‘Dan haw ik it eilân werom’, sei er wit hoe bliid nou.

Hy hippele wer yn de keamer om, as hiene der gjin soargen west. It jild, dat nou ek werom moast, lake er by him wei.

Dy deis makken hja trije nije ‘ljochten fan de wrâld’.

De Cort stelde fragen en syn mem biantwurde se en skreau alles op.

 

It forsyk fan pater De Cort, opsteld troch Antoinette Bourignon, waerd troch de Hege Rie tastien, nei't beide partijen heard wiene. It Oratorium siet der net oer yn, hja biskôgen it as in kwestje fan tiid, hwant de Rie stelde it bitingst, dat De Cort it bidrach fan 76800 goune, dat er bard hie, mei in jier en seis wike werom bitelle ha moast.

Pater De Cort wie sa bliid, al dy tiid soe nimmen him oansprekke kinne en hy soe yntusken syn mem faeks biwurkje kinne.

De jonkfrou frege, hwer't syn bisit op it eilân nou winliken út bistie.

Hy antwurde: ‘Ik krij de tsienden yn natura, ik bar de hearerjochten fan de nôtmoune, fan de tsjerke, fan in fiks tal huzen, dy't op it heden meast leech steane lykwols, mar ek fan ikkers en greiden mei hynders, kij en skiep’.

De jonkfrou sei: ‘Jo skinke har ek wol ris hwat, tink?’

De pater knikte foarsichtich, hy koe net bêst mei de neakene wierheit by har oankomme, dat er nea hwat krige, útsein soms in krûm ta syn ûnderhâld, as er op it eilân wie.

Hy brocht it petear bihindich op de dyksbou: ‘It yndykjen moat wol trochgean, oars binne wy alles kwyt. Soms litte de eilanners de moedfearren wol hwat al to leech hingje. As wy it wetter mar ien kear de baes binne, dan sil alleman hwat sjen. It soe eins yn ien reuzehael barre moatte, dat krûmeljen is neat wurdich. Nimmen hat blykber bilang by in goudmyn. As jo it mar ien kear sjoen ha, myn mem. It kin net oars, of Noardstrân moat it eilân fan de silligen wêze’.

‘Net mear it hallich fan de hilligen?’

‘Dat is it ek, mei God’.

‘It is guodkeaper’, sei de jonkfrou.

Doe sakke de piid út de pater wei en dat lei op syn antlit wjerspegele. De jonkfrou seach it wol en tocht: ‘Bigrypt er net iens, dat ik de skat des Hearen net ompartsje mei?’

 

‘Hokke lear steane jo winliken foar?’ frege immen oan Antoinette Bourignon.

Hja antwurde: ‘It wiere Kristendom is de neifolging fan Kristus en dat bitsjut de folsleine selsforleagening. Tink mar oan hwat de Evangeeljes ús leare:

- As immen My folgje wol, dy nimme syn krús op en komme efter My oan.

- Hwa't syn krús net op him nimt en My neifolget, dy kin Myn jongeling net wêze.

- Gean hinne, forkeapje al dyn goed... en jow it oan de earmen.

- As immen ta My komt en net hatet syn heit, frou, bern, broers en susters, ja ek syn eigen libben, hy kin Myn folgeling net wêze’.

Hja rjochte har ta alle lju, dy't by har wiene en sei: ‘Oer al dizze dingen sille jim falle, jim binne al hiel hwat yn de wrâld, mar jim sille it allegearre licht achtsje moatte as jim by my bliuwe wolle. En jo, preester De Cort, hoe tinke jo der oer?’

De Cort antwurde: ‘Ik wol it graech bisykje’.

Hja forfette: ‘Trije brêgen lizze der op de wei nei de ivichheit: de ûntsizzing fan de wrâld, de ûntsizzing fan ierdsk goed en de ûntsizzing fan eigen wil’.

De Cort sei: ‘Mar dan winkt der ek in hearlike takomst’.

Hja knikte: ‘Wy sille in nije oergemeente foarmje. Alles sil folle hearliker wêze as wy it ús yntinke kinne. De helte is ús net oansein’.

De Cort soe werom antwurdzje, mar hold de siken yn. De jonkfrou wie oereinkaem en seach in skoft yn forfiering ta it finster út. Oant hja wer yn har stoel delfoel en sei: ‘itselde gesicht al wer’.

De Cort frege: ‘Hok gesicht wie it dan?’ En ek de oaren fregen: ‘Hok gesicht wie it dan?’

Hja sei: ‘Ik seach in great teken oan de himel, in frou mei de sinne biklaeid en de moanne ûnder har fuotten en op har holle in kroane fan tolve stjerren. En hja wie swier en skreaude yn fleagen fan it bernjen. En der forskynde in oar teken oan de himel: in greate, reade draek mei sawn koppen en tsien hoarnen en op de koppen tsien kroanen.

Mei syn sturt loek er it trêdde diel fan de stjerren út 'e loft en smiet se op ierde. En de draek kaem foar de frou to stean, dy't bernje soe om as hja berne hie it bern to forslinen.

En hja berne in soan, in jonkje, dy't alle heidenen weidzje soe mei in izeren stêf. It bern waerd har ûnthelle en hastich foar Gods troan brocht bûten it birik fan de draek en de frou flechte nei de woastine’.

Pater De Cort, dy't wist, dat hja noch nea yn de Bibel lêzen hie, forwûndere him oer hwat hja sei.

Doe lústere hja: ‘Hwa is dat, Heare? Hwa is dy frou? Dy't flechtet nei de woastine?’

De oaren hearden neat, mar hja krige wol antwurd.

‘Heare, Heare, sil ik dat oankinne?’

‘Ik wist it wol, myn bern’, sei hja doe tsjin har folk, ‘mar nou hat God it my wier makke. Ik bin dy Apokalyptyske frou. Ik, Antoinette Bourignon, stean neamd yn de Apokalyps. Nei de woastine moat ik. O, hwa bin ik?’

De Cort antwurde: ‘Jo binne de dochter Gods. En ik, ik bin jou soan, it bernsbern Gods’.

 

Pater De Cort makke syn mem ek wol mei yn mismoedige riten.

Hja hie ris tsjin God sein: ‘Elkenien hâldt ommers foar kwea, hwat ik siz of doch. Hja lizze my fan alles yn de skuon en ik tocht yn dit lân in skûle to finen’.

Mar God hie har bimoedige: ‘ik sil dy forneamd meitsje yn alle lannen. Alhoewol't de measte Kristenen de divel oanbidde, sil ik myn lêste barmhertichheit útgean litte. Myn Evangelyske geast silstû wer libben meitsje. Dû silst it lytse mosterdsiedtsje wêze, dat syn tûken yn 'e himel stekt. Mar de tsjerken fan minskehannen makke, sille útroege en sljochte wurde. Dy sil ik in tsjerke bouwe troch de geast fan it wiere libben. Ris dy ta de hillige striid!’

Mar doe kaem der sa'n near fisioen. Hja seach in ôfgroun mei ûnhuere bisten, liuwen, draken, wolven en slangen mei minskeäntlitten. Hja kamen út de ôfgroun op en gyngen biwapene om har hinne stean. Hja skreaude it út fan eangst, mar God sei: ‘Freezje net, Ik bin mei dy. Dizze iepene ôfgroun is de divel, dy't dy forsline wol en dat ûnrant is syn oanhang, dy't him ré makket dy oan to fallen. Mar fortrou op My. Net ien fan har sil dy oermasterje kinne’. Doe fordwoun it gesicht. Mar neitiid koe hja yn gjin fjirtjin dagen fan't bêd ôf, ja net iens oereinkomme.

Yn dy tiid ûnderrjochte God har oer it Evangelysk libben, dat hja ynstelle moast.

De Heare spriek: ‘Dyn bern sille nei dy harkje en dwaen nei dyn wurden. Hja sille ûnder elkoar ien geast, ien hert, ien wil wêze. Bliuw jimmer by ienfâld en earmoed. Hingje oan elkoar, sa't it bruorren en susters foeget. It haed sil heit en mem wêze en de oaren bern, bruorren en susters. Neat sil ûnder jim dield wurde, alles is mien en nimmen hat eat op oaren foar. Bibou it lân. Wês ien, en dat sûnder ûnderskied fan jierren en stân’.

‘Hwannear sil dat wêze?’ frege hja en seach ta it finster út, as wie der immen, dy't antwurdzje soe.

De Cort sei: ‘Op Gods tiid’.

‘As jo jo stilholden hiene, hie God it my miskien wol sein’, forwiet hja him spitich.

 

Ut 'e petearen fan Antoinette Bourignon mei Pater Christiaen de Cort, yn trije dielen útjown ûnder de titel: ‘It ljocht fan de wrâld’:

De pater frege: ‘Witte jo de ynhâld fan it leauwe?’

De jonkfrou antwurde: ‘My binne de greatste geheimen fan it leauwe iepenbiere. Neat is my forburgen bleaun fan hwat der oant de ein fan de wrâld oer de minsken bisletten is’.

‘Fan hwa ha jo dy iepenbierings krigen?’

‘Fan God, dy't my stjûrd hat om it ljocht yn de wrâld to bringen en fan de wierheit tsjûgenis to dwaen’.

‘Hoe sil it mei de ierde komme?’

‘De ierde sil wol bistean bliuwe, lyk er bistean bleaun hie as der gjin sûnde kommen wie. Dan soe der altyd in evenredige temperatuer hearske ha, gjin hoaswinen of séstoarmen, gjin fjûrbarnen, rôfdieren of gifplanten hiene der west’.

‘Hwer is de tsjerke?’

‘Yn de sielen fan dejingen, dy't de lear fan Kristus oanhingje. Nimmen kin sillich wurde, dy't net de eigen wil folslein oan kant set en him oerjowt oan de wil fan God’.

‘Hwat tinkt jo fan de goede wurken?’

‘Der binne minsken, dy't de sûnde tsjin de Hillige Geast bigeane, dy't net forjown wurdt, hwant hja leauwe, dat hja sûnder goede wurken sillich wurde kinne. Elkenien, ek de preester, moat arbeidzje en boete dwaen’.

‘Sil ik myn tydlik bisit oan de earmen jaen?’

‘Né, mar biwarje it trou ta it eigen ûnderhâld. Dat ferget de gerjochtichheit folle mear as om it wei to jaen en efternei twongen to wêzen om to biddeljen en it fan oaren werom to freegjen’.

‘Binne der ek hilligen?’

‘Ja, sokken as Diogenes, dy't op klearljochte dei om minsken socht. Hja sille mei Kristus werom komme om oer de ierde to hearskjen’.

‘Hwat sil der dan barre?’

‘It oardiel stiet foar de doar en der binne gjin Kristenen mear op ierde. De pleagen binne al yngien en sille net ophâlde oant alle kwea útrotte is. Dan

sil Kristus komme. Nou byt de houn, forslynt de wolf, spuit de slange forgif, barnt it fjûr, wurdt de lucht ûnrein, fordrinkt it wetter, stekt it ûngedierte, mar nei de fornijing sille al dy dingen nei de hei forflein wêze. Dêr sille gearbrocht wurde fjûr en tsjusternis, forgif, tonger en wjerljocht, biten fan djierte, driging fan wetterstoarmen, knaegjen fan wjirmen, stekken fan miggen en toarnen, blinens fan eagen, dôvens fan earen, en de lammens fan de lea’.

‘Hwerta binne jo op ierde kommen?’

‘Om de wierheit fan alle dingen to forklearjen’.

‘En de bisluten fan konsilys dan?’

‘Foarsafier't ik se ken, binne se yn striid mei alles, hwat de Geast ynjowt. Dat is ek to sjen oan it forbod om de Bibel yn de folkstael to lêzen. Hja meije dat kettersk fine, mar ik hâld foar kettersk alles, hwat net mei de Evangelyske lear strykt. De paus, de kardinalen, de biskoppen, de preester en de mûntsen binne allegearre de lear fan Kristus ûntrou wurden’.

‘Hwat tinkt jo fan de doop?’

‘De bernedoop is in great forsin, bern kinne net doopt wurde, foar't hja ta ûnderskie kommen binne’.

‘En fan de bycht?’

‘Troch de bycht binne mear sûnden bigien as forjown’.

‘En fan de kleastergeloften?’

‘Dy binne troch de Kweade ynskúnd’.

‘En fan de tsjerke?’

‘De tsjerke is it Babel fan de fortizing’.

‘En fan de sakraminten en ôflaten?’

‘It binne middels om de sillichheit yn de wei to stean’.

‘Is de paus ûnfeilber?’

‘De paus foar ûnfeilber to hâlden is godslesterlik’.

‘Hat Marije ek sûndige?’

‘Har foar sûnder erfsûnde to hâlden is fan de lêste tiid’.

‘Kin nimmen bûten de tsjerke om sillich wurde?’

‘Ik bitwifelje it, oft immen yn har wol sillich wurde kin. As hja sels net troch de Hillige Geast regearre wurdt, hoe sil hja ús dan nei de sillichheit fiere kinne? Hwat stiet der yn de Iepenbierings? Kom en ik sil dy it teken fan de greate hoer sjen litte, dy't oan folle wetters sit, mei hwa't de keningen fan de ierde huorke ha en hja waerden dronken fan har huorkerije. En de frou, dy't op har foarholle stean hie: “it greate Babylon” wie dronken fan it bloed fan de hilligen...’

‘Is dy hoer it lichem fan de Roomske tsjerke?’

‘Twifelje dêr mar net oan. Dêrom sil hja omsmiten en forinnewearre wurde. In nije tsjerke sil der foar yn it plak komme’.

‘En hwer soe it herntsje wêze, dêr't wy flechtsje kinne foar it oardiel?’

‘Wês net nijsgjirrich om ûntidich dat plak to witten. Ik soe it sels net iens weagje God der op to fergjen’.

 

Tusken pater De Cort en it Oratorium hong in spande atmosfear, as soe in goede forhâlding foar altyd bidoarn wêze.

De pater koe dêr net oer, it like wol in ôfsluting fan it forline en âlde idealen. Mar de lange, tsjustere winterjounen makken him ek tryst. En hwat gyng de tastiene tiid hurd om. Hy hie, hoe fornederjend ek, de wolstelde leden fan syn parochy al oan west om jild, mar hja founen wol forlechjes om to wegerjen. Hwat langer, hwat minder optimistysk waerd er ek oer syn mem as jildsjitster.

As de klopper op de doar foel, wie er bang. De faem mocht net iepen dwaen, foar't hy troch it finster gluorke hie. Allinne de itenstiden for setten syn sinnen noch, alhoewol't it al foarkaem, dat er der gjin stikje trochkrije koe en dat hie er foarhinne net foar mûglik holden.

Hy wie faek by syn mem om to praten oer de takomst fan Gods folk, dy't ek him yn syn soargen to'n goede komme soe. As it lûd fan har stim om him hinne wie yn it smûke keammerke, dat hja hierd hie, wylst de winen om it hûs bearden en de kjeld oan doarren en finsters skuorde, hy klûmsk foar de iepen hurd siet, waerd er hyt om 'e holle en gyngen syn tinzen mei har fromme forhalen op 'e rin.

Hy waerd de earste apostel. En hwat koe er as apostel net allegearre dwaen! Hwer't er nou yn to koart skeat, dat koe er letter wer goed meitsje. Hy seach himsels al op it eilân mei har, sei er foarsichtich, mar dêr gyng de jonkfrou net op yn.

 

Op de tolfte jannewaris fan it jier 1668 reizgen Antoinette Bourignon en pater De Cort yn alle stilte nei Amsterdam, hja diene der trije dagen oer. In non, Suzanne, wie yn har selskip, hwant hja moast nei har kleaster yn Hollân. Ek hiene hja Anne Sneezens mei in heap muoite oerhelle om mei. Hwat fierder hja kamen, hwat binauder Anne it lykwols krige.

‘As waerd hja troch de Kweade riden’, sei de jonkfrou.

‘Lichter is it, dat in kemiel giet troch it each fan in nudle as dat in earmhûsmem har losmakket fan har bern, bitsjoend en wol’, sei hja.

Forrûme en bliid gyng Anne werom, har ûngelok yn 'e mjitte. In heal jier letter wie hja al wei.

To Amsterdam hierde de jonkfrou in wente yn in steech, ien út in rige fan seis gelikensen oan elkoar en de pater wenne by har yn. Hja makken har dagen fol mei nije petearen, hja wisten ommers, dat hja ‘It ljocht fan de wrâld’ hjir gau yn boekfoarm útjown krije soene. As hja wurch wiene, frege de jonkfrou wol oan De Cort har oer it eilân to fortellen.

‘It measte witte jo wol al’, sei er, ‘mar jo witte noch net, dat der oan de lijkant in haventsje leit. Dêr stykje mêsten boppe de dyk út. Op fêste tiden farre de skippers út. De froulju sjogge nei har weromkomst út en nea wachten hja forgees, lykas wol bard is to Glückstadt, dêr't de hiele float in kear forgyng.

Ik sjoch mysels oer de polderdyk kuijerjen. Krekt haw ik de mis yn de kapel bitsjinne. Ik kom by de sé, skûm en jolm driuwt tsjin de kant oan. Op it fêstelân sjoch ik Husum lizzen, hegerop leit Wobbenkühl, noch heger Reussenkoge en by klear waer binne der folle mear tuorkes to ûnderskieden. Op it eilân fiel ik my great en ûneinich as de sé, dêr soe ik wol ivich op de ierde bliuwe wolle. It folk achtenearret my. Ik bisykje har soargen to forlichtsjen, ik treastgje har siken en ûnderrjochtsje har bern.

De kleuren op it eilân binne oars as oars. Griener is it grien dêr, it giel is gieler, it read reader en it blau fan de loft is it hiele jier troch fan it suverste aprilblau en dat komt allegearre fan de sé, tagelyk de greate fijân. Ik sil der my noch better thúsfiele, mem, as jo dêr by my binne’.

De mem antwurde: ‘Ik soe it wol graech wolle, as ik jo sa hear, mar wy moatte Gods tiid geduldich ôfwachtsje’.

De Cort sei bliid: ‘It eilân is in hôf mei koele fruchten en gjin kweamachten sille der ûngestraft hofkesjonge kinne’.

 

Doe't pater Nieukerk mandataris wie op it eilân, die er syn bêst de bifolking foar him en it Oratorium yn to nimmen en tsjin De Cort op to stokeljen.

Op in joun makke er mei boer Harmsen in praetsje oer it waer, mar de boer frege om tynge oer har pater-gouverneur.

Nieukerk fortelde, dat de gouverneur it eilân forkocht hie, mar de boer leaude it net. En hie er dêr it foech ta?

‘As er mar gau komt’, klage er, ‘der wolle noch folle mear lju forfarre. Sa bliuwt hjir gjin folk oer. As hy hjir wie, soe er har moed ynsprekke en oan it wurk sette, allinne syn oanwêzichheit soe al helpe’.

Nieukerk foun, dat hy dat ek wol dwaen koe, mar de boer ornearre, dat er it net iens hoegde to bisykjen.

‘Kin pater De Cort de sé dan bine?’ frege Nieukerk smeulsk.

De boer draeide him de rêch ta. Hwat woe dy frjemdling, dy't samar yn pater De Cort syn hearehûs wenne? Nieukerk rôp, dat de pater faeks hielendal net werom komme soe.

De boer frege: ‘En meije wy witte, hwerom net?’

‘Omt er der mei in kettersk frommes útnaeid is’.

Boer Harmsen lake, great gelyk hie er, hy wie der inkeld hwat let mei. Nieukerk, lilk om de spot, sei: ‘En hy is einlings fêstroun mei it jild’. Harmsen lake wer: ‘Hy joech, hwat er hie en nimmen kin jild út 'e groun stampe’.

Der wiene mear eilanners by har kommen, dy't it ek foar De Cort opnamen.

Nieukerk seach yn de forware antlitten en krige meilijen, hwant net om 'e nocht sieten hja oer har eilân yn. Hy hie it al lang bisjoen, de nije polder stie al wer faei en him hiene hja to hâlden jown neat by neat to ûndernimmen. Hy fielde him ynienen net noflik mei de fijannige antlitten om him hinne. Hiel hwat hie er him yntocht fan syn funksje op it eilân en syn sizzenskip oer de biwenners! In pear diene in ûnforwachte stap nei him ta. Kjel stoep er efterút. Hja laken. Hy waerd lilk, droech hy it hillich klaed of net? Mar dêr hiene hja hjir fansels gjin earbied foar, de heidenen, de ôffalligen. Hy bisocht weardich fuort to rinnen. Mar doe't er fornaem, dat hja efter him oan kloftken, tocht er oan forhalen oer opljeppene, wrede boeren en loek de efterste skonk hwat stiver oan, oant de swiere doar fan it hearehûs efter him ticht foel. Hastich striek er de skoattel der foar. Bûtendoar hearde er har gehún en naem it bislút De Cort syn gongen yn Hollân nei to gean. It koe hast net misse, dat er yn Amsterdam wie. En hy hie de opdracht De Cort út 'e mienskip to wrotten as in gefaerlik man, foar't er op ien of oare wize ûnforwacht it jild dochs noch by elkoar skrabe hie.

 

Oer it fordwinen fan pater De Cort út syn parochy waerd hein en fier skande sprutsen. En doe't er yn Amsterdam by kunden kaem, moast er der gâns oer hearre. Yn forban mei it eilân bisocht De Cort de biskop fan Utrecht, syn neef, doe't dy yn syn funksje Amsterdam ris bisocht. Mar de biskop forwiet him, dat er him fan de deugdelike stamme ôfkeard hie om him oan de ûntucht to bûten to gean.

Alhiel forbauwerearre seach De Cort him oan, oant de bitsjutting fan syn wurden trochkrongen wie. Doe waerd er pûr en rôp: ‘Hoedzje jo der foar de eachapel Gods oan to taesten. Haw ik ea bisocht myn siel to rêdden, dan op har foarbyld. Haw ik ea yn myn libben nochter en sober west, dan nei't ik har ljocht ûnderkend haw. Haw ik ea in goed Kristen útmakke, dan nei de fortroulike omgong mei dizze reine breid fan Kristus. As jo my biskuldigje, dat ik mei dizze biminde frou omgong nei it flesk hawwe soe, dan misledigje jo my mear, as hwannear't jo my fortelle soene, dat ik sa'n omgong hie mei myn eigen mem of mei myn eigen suster. Ik siz jo, op Gods tiid sil Hy dit wreke’.

Doe't er dat sein hie, draeide er him hurd om, oars soe er bigjinne to gûlen en fleach ta de doar út.

Op de strjitte song er lûd, dat elk nei him seach: ‘Miserecordias Domini in aeternum cantabo’.

Stroffeljend oer de wurden fortelde er it de jonkfrou.

Mei in guodlik glimke, mar mei skerpe eagen, sei hja: ‘En dat sei de forneamde aertsbiskop Johan fan Neercassel, fan hwa't bikend stiet, dat er it rjocht en de wierheit leaf hat. Sunt hwannear hat er him ta it rabjen bijown?’

Hja joech de pater in stoel en efkes letter siet er to dodzjen. Dêr hie hja argewaesje fan, hja draeide har om nei de tafel, striek it papier glêd, dipte de pinne yn de inket en skreau:

‘Nea haw ik ek mar ien kear winske myn maechdom to forliezen, ek haw ik nea it houlik bigeard. Ik mocht wol hielendal fan God forlitten wêze, as ik nou noch in amoureuze forhâlding mei in âld preester oangean soe’.

Hja seach nei de sliepende geastlike, syn grize holle en it keal tonsuer, fan him nei de grienferve stekjes bûtendoar, dy't de bleekjes ôffreden.

Sljochte Johanna, dy't njonken har wenne, gyng mei it kachelslaed foar de glêzen lâns nei de rûchskerne ta. Der stie in hurde wyn koe hja sjen oan de opwaeijende jiske.

Hja hearde it nou ek yn de skoarstien gûlen. Heger as de skoarstiens fleach de jiske. Heger as de skoarstiens sweven de divels. Hja rydboske by elke wynstjit. Túch, tocht hja, túch. Ut túch en stof wie de wrâld makke, wiene de minsken berne, ierde fan ierde en stof fan stof.

Doe't it healtsjuster wie slûpte der immen foar de finsters lâns. It wie Jehanna net. Foar alle wissichheit die hja de doar op slot. Ek hjir soe hja wol net lang rêst ha.

Letter sei hja tsjin har earsteling: ‘Jo kinne om alles better nei it eilân ta gean’.

Hy antwurde: ‘Om it eilân soe ik graech wolle, mar ik kin min by jo wei’.

‘Hoe fier ek by my wei, ik bin tichteby’.

Hja joech him in bytsje jild mei op reis. As er tofolle hie, smiet er it dochs mar yn syn dyksgatten, sei hja.

Syn blydskip bitûmele. Soe it wol om de kwealaster wêze? En hwerom woe hja Noardstrân sels net keapje, dan wiene hja ommers út de ellinde wei!

Op in hjerstjoun fan it jier 1668 seach Antoinette Bourignon de nije himel en de nije ierde. Dat barde op in gearkomste fan folgelingen en bilangstellenden. Allegearre ergeren it, dat hja hommels stiif stil siet en alhiel biloek. Hja slokte binaud en wiisde foar har út nei bûtendoar en hapte nei de siken, mar op it lêst waerd hja stil en lei der freugde en biwûndering op har antlit.

Ut in swiere dream wei sei hja: ‘De Heare hat greate dingen oan my dien. Net ien fan jim hat it tink mei my sjoen?’

Hja ûntkenden en fregen earbiedich nei har fisioen.

Hja fortelde: ‘Ik haw de nije himel en de nije ierde skôge. De himel seach ik as in klear kristal, ik koe yn it binnenste fan de dingen sjen. Alles wie trochsichtich lykas it wetter trochsichtich is. It fjûr wie trochskinend lotter goud. De loft seach ik fol mei fûnkeljende ljochten en ik miende wol, mar troch myn fordurvenheit hie ik der wol oan om krekt to ûnderskieden, dat it de sielen fan forstoarnen wiene. God liet my ek dwers troch har hinne sjen, dat ik de ieren, de sinen, de bonken en de ynhouten kunstich gearfoege yn alle hearlikheit, biwûnderje koe, sawol hwat der útwindich as hwat der ynwindich oan to sjen falt. Hwant de sinne, de stjerren, it stiente en alle moais fan de ierde meiinoar binne yn de fierste fierte net to forlykjen mei it alderlytste stik skientme fan de minskelea. Oan in diamant is oars neat as syn glâns, fierder is er hurde stien, sûnder rook of kleur. Mar ik siz jimme, de lytse finger fan de minske glom mear as tûzen diamanten yn mear as tûzen kleuren. It bloed sipere der troch as in koele wjittering en rûkte sa kostlik, dat alle rookwurk fan dizze wrâld dêrby forlike klearebare stank is.

Jim meije nammers witte, dat God de minsklike lea skoep út de kearn fan alle eleminten, út stjerren, út swietrook, út blommen en alles, hwat skjin en goed is op ierde, yn de sé en yn de loft.

Fan robinen wie it minskebloed, dat ik seach, fan diamanten it wetter, fan hyasinten syn ieren.

Neat koe him kweadwaen. It fjûr barnde him net, it wetter fordronk him

net, stoarmen koene him net birikke, bisten bieten him net, krûden forjoegen him net, stiennen en metalen letten him net.

Ek de eleminten wiene trochskinend en ik seach dwers troch de ierde, it fjûr, de wolkens en it wetter hinne, lykas wy yn de loft op sjen kinne. Sa hat it ien kear west, myn bern en ien kear sil it wer sa wêze.

De sûnde hat alles bidoarn en fortsjustere. De himel keart de sinnestrielen wylst der neat slimmer en nearder is as de nacht, dy't swier waer bringt en warlewinen mei skipbrekken; fjûr makket reek, it measte wetter is sâlt en smoarch, ûngemak sûnder ein is it langer allegearre’.

Doe frege hja, oft har bern har nou wol forlitte woene, hja wie to wurch. Tige ûnder de yndruk en bifêstige yn har leauwe, diene hja hearrich, hwat har frege waerd.

 

Op in karboestige joun, doe't er op it eilân oan it kuijerjen wie, krige pater De Cort boer Harmsen op side.

De boer foel mei de doar yn 'e hûs mei de fraech: ‘Is it wier, hear pater, dat jo dy frou hjirhinne helje wolle?’

Hwat forbauwerearre frege De Cort: ‘Hokke frou?’

‘De frou, dy't sokke nuvere dingen leart, de tsjoensterfrou’.

‘Hja is hillich’, forklearre de pater koart.

Boer Harmsen antwurde: ‘As wy pater Nieukerk leauwe meije, is hja in forskriklik minske, dy't elkenien fan tsjoenderije biskuldiget, wylst hja sels de greatste tsjoenster is. En hoe kin in minske berne wurde út in skoat, dy't him net ûntfongen hat?’

‘En seit myn oardiel jo neat, Harmsen?’

‘Dat skriuwen, dat hja docht, is ek nuver foar in frou’, ûntwiek de boer de fraech.

‘Hja kriget ynjowings fan de Hillige Geast en dy moat hja wol optekenje.

De Geast seit har alles foar oer it hjoed en it juster en moarn’.

‘En binne jo it iens mei de earmhûsfamkes har lot? Wy ha ús hjir ek fortelle litten, dat hja nei ûndersyk, bycht en sa lytse hilligen blieken to wêzen’.

De pater rôp: ‘Dy famkes stiene har nei it libben en mei har divelskunsten hie it mar in hier skeeld. De jonkfrou moast as in dief út har stêd flechtsje’.

Mar boer Harmsen liet him net fan 't stik bringe: ‘Hja sizze ek, dat de famkes fan Ryssel op in segewein troch de stêd riden binne, de frou woe har yn de hel ha, mar hja hawwe har yn it fagefjûr set’.

‘En hoe’, spotte de pater, ‘hja ha de wein fan ûnderen biskildere mei flammen ta in teken. Om de jonkfrou to hunen’.

‘Hja sizze, dat de paters fan Jezus yn de stoet it miserere songen en neitiid koene de bern wer laitsje’.

‘De Jezuïten ha har altyd swart makke. En de divel is slûchslim as in slange. Faeks hie it better west, as de famkes op 'e brânsteapel kaem wiene, dan hie it kwea útroege west en nou kin it fuort woekerje’.

De pater roun foarút. Mar Harmsen kaem him efternei: ‘Dus dy frou komt? Wy binne wiis mei de pater, dat mei er wol witte, mar oaren ha ús nea net folle goeds brocht’. ‘En ik hoopje, dat hja gau komt om it keninkryk Gods hjir op to rjochtsjen, leau my, hja is it bêste, dat ik him hjir ea jown haw of jaen kin’.

De greate takomst fan it eilân taestte De Cort sa yn it moed, dat er net mear prate koe, hy roun mei greate stappen fuort. Boer Harmsen bleau njonken him, forheard en mar heal oertsjûge.

Foarsichtich snie pater De Cort mei in pinnemeske in brief fan syn mem iepen, wylst er it lak mei har wapenstimpel, de leelje fan Ryssel - Lille - safolle mûglik sparre. Hy forlike har mei in leelje, mar hja wie sa blank net, dat hja maklik fan it jild ôfsjen koe. Fuort forbettere er himsels, hja hie der in fromme reden ta.

Doe bûgde er him oer har hânskrift, dat sterk en regelmjittich foar him lei. Alderearst fornaem hja nei syn sounens, hwant hy hie har to witten dien, dat dy de lêste tiid wol sa hjitte mocht. Nea soe er de moed forlieze, God wie oan syn rjochter en oan syn lofter kant en har tinzen hoeden him. Dêrnei fortelde hja oer har eigen ûnderfinings.

‘...de hear De Labadie hat my trijeris opsocht. Hoe heech er myn geast achtet, hy wol ha ik sil my ûnder syn lieding jaen. Hwerom wie ik net nei Middelburch reizge ynsté fan nei Amsterdam? Ik haw him antwurde, dat God my dêr nou ienkear hinne ha woe.

Wy wiene it binammen net iens oer syn predestinaesjelear, hy woe der wol om stjerre. Ik haw tsjin him sein, dat er dan in martler fan de divel wêze soe. Fan opsternatens sprong er oerein en dêroan koe ik merkbite, dat er syn âlde natuer noch lang net ôfstoarn wie. Hy komt my ek sa eigenwiis foar, dat it kin net oars, of hy is streekrjocht op wei nei de hel. Ek mei syn folgelinge Anna Maria fan Schuermans haw ik briefwiksel hawn. Hja brocht my gjin nijs en hie har wurden better yn har gelearde pinne hâlde kinnen, it wie predestinaesje foar en nei. Dit kin nimmen my ûntstride: God hat net de iene minske ta hearlikheit en de oare ta fordjer skepen. Mei't wy allegearre út ien minske, Adam, skepen binne, kin dy

Adam net forparte wurde yn in diel sillichheit en in diel fordommenis. Dat frommeske bringt har eigen geleardheit ta razernije.

Witte jo, hwat Jan Amos Comenius my skreau? “ik haw langst om ûnderrjochte to wurden, hwer't ik de Hillige Geast oan herkenne kin. Ik bid God, dat er jo as orgaen en wurktúch ynspirearje mei. Libje wol en wês soun, hillige siel en gean oant yn ivichheit troch mei jou hillich ljocht oaren to forljochtsjen...”’.

Mei stigende bilangstelling lies De Cort. Comenius ek al? It langstme kaem wer oer him, as koe er him inkeld by har mar rêstich mear fiele. As tocht hja foar him, as libbe hja foar him en hie er sels neat mear to dwaen. Hja skreau ek oer de sabeare profeet Rode. As in wyld rôp er troch de strjitten fan Amsterdam, dat er it oardiel Gods oansizze moast: God hie him yn in ûnwaer geweken nommen om it to dwaen. Hy swaeide der by mei in houdegen: ‘Alle keningen fan de wrâld haw ik it nou oansein. Ik siz jimme, it Godshear komt nei dizze stêd Nineveh. Ik sjoch Soldaten mei swurden en piken en alle wapens. Bergje jim of bikear jim’.

Ytlike lju laken om him, mar oaren waerden bang en bleauwen by him, as moast er har biskermje.

‘Tsien foet en net in tûme koarter moat it swurd wêze! Kom mannen, nim tsjinst yn it leger fan God’.

Guon bern skolden him út en hja waerden bang makke mei de bearinnen, dy't Eliza wreekt hiene.

 

Doe't de faeije datum fan it werombiteljen foarby wie, waerd pater De Cort wer rêstich.

De jonkfrou doelde der op yn in brief: ‘...Pater Nieukerk kaem my ûnder eagen, hoe doarst er! Hy stie der my op oan, dat jo nei jou parochy werom moasten, de oerste woe jou weibliuwen net mear tolerearje. Trochsichtich as glês; as jo earst mar wer fan it eilân ôf binne en binammen ûnder de hoede fan de hartoch wei!’

‘Jo hiene safolle treast oan myn wurden! Dan skriuw ik mar faker en langer. Twa brieven geane hjirmei, oaren lizze ré, mar dy moat ik earst noch oerlêze. En it fyfte brief is al ta sawn bogen útdijd en noch sjoch ik de ein net. Dat wy litte jo net oan jou lot oer. Wês bliid, God hat greate dingen mei my foar en dus ek mei jo!’

De Cort wie faek bûtendoar, de eilanner groun fielde bitroud ûnder de fuotten. Hy kuijere en ynspektearre by it dykswurk, dat alle dagen fuortgong hie.

As er de kant fan de grime herne útseach, bisefte er foar de safolste kear, dat der inkeld mei in knoarre jild to fjochtsjen foel.

Ynienen krige er in skoander idé. As hy it eilân ris weijoech oan syn mem?

As it har eigendom wie, koe hja der net foarwei.

Op in stille middei barde it. De sé lei blakstil. De Cort stie der nei to sjen. Hy klom in warfke op en bleau ynienen stean, hwant hy hearde immen sizzen: ‘Jow dit eilân oan Antoinette Bourignon!’ Bliid harke er ta. Trijeris wie de stim der. En net in siel to bikennen yn fiere omkriten. Gods stim!

Yn himsels wie ek in stim, mar dêr moast er him foar skamje: ‘Hja kin it wol bitelje!’

Hwat drok ûnthiet er lûdop, dat er dwaen soe, hwat him hiten wie. En om 'e nocht soe hja it ha. Hy makke, dat er thús kaem en stelde in testamint op en forsegele syn wil mei it segel fan it eilân: Salvator mundi fan Noardstrân. Hy stjûrde syn epistel mei de earste, bêste gelegenheit nei de stêd Amsterdam en in ôfskrift yn in brief nei syn freon Frijns oan it hôf fan de hartoch om it registrearje to litten. Dêr hie er ek in doel mei.

Yn tinzen seach er syn mem har blide blikken. Elk krige ek samar net in hiel eilân kado. En hja soe wol bigripe, dat de skinking eins fuort wol yngean koe.

Doe lies er op in hiel âld stik perkamint, dat him foarhinne altyd in riedsel west hie:

‘Dit stik groun Noardstrân moat biwarre bliuwe, hwant it sil biwenne wurde troch froede minsken, dy't as ingels libje’.

Hoe lang soe it noch duorje, foar't dizze foarsizzing wier makke waerd?

 

De hartoch fan Sleeswyk Holstein siet yn syn kânslerije in klaechbrief fan pater De Cort to bistudearjen. Hy wist, hwat er oan de geastlike hie, hwat it eilân oanbilange, en foar de rest wie it him om it even, hoe't er wie en hwat er die. Ut en troch hie er de hottefylderijen tusken de partijen folge. Ek wist er, dat de Oratorianen in Jansenistyske ynslach hiene, mar Roomsk bleauwen hja, dat hie er al lang bisjoen. Har plannen om in frjouljuskleaster op it eilân to stichtsjen wie er net wiis mei, hwant hy hie mar in hekel oan de privileezjes foar Papisten. Yn dit stik fan saken wie De Cort gjin iverder, mar dat er it frjemde minske fan Ryssel har idéën oanhong, stie him net to priizgjen. Syn manipulaesjes mei jild koe er ta in hichte noch wol wurdearje om it doel, dat er der mei hawn hie.

Hy gyng de skiednis nochris nei, alle omstannichheden hiene de pater al-

tyd tsjin sitten, skreau er, en dat wie wier. Hy sels soe wol oppasse syn jild yn in put sûnder boaijem to smiten.

De hartoch lies: ‘...Nieukerk hat my yn myn eare taest. Myn goede namme hat er op it eilân en op de fêstewâl troch it slyk helle. Hy hat sein, dat ik sljocht wie en net geskikt foar it gouverneur skip. Ek soe ik in sûndich libben lije mei de jonkfrou Antoinette Bourignon. Hie ik it forstân net om mei de dyk troch to setten, noch folle minder hie ik de middels der ta. Ek ûnderwrot er myn reputaesje by de oare dielhawwers fan it eilân, dy't nou de iene nei de oare distânsje nimme wolle. Myn bistjûr hat jier en dei jins goedkarring weidrage kinnen. Dat de sé alles altyd yn 'e bulten jage, dêr koe ik net foar. As jo my biskermje wolle, giet it eilân in greate takomst yn 'e mjitte, dêr't jo ek net minder fan wurde sille...’

De hartoch oerlei mei syn keldermaster Frijns en hja kamen ta de konklúzje, De Cort fortsjinne it, dat him de hân boppe de holle holden waerd, al wie de datum fan it biteljen forroun. Mar dan moast er op it eilân bliuwe. Wol soene hja him geweken nimme oer de forhâlding mei syn mem.

Doe't de boade mei it brief op it eilân kaem, wie De Cort krekt ôfreizge. It wie him ynienen oanflein, hy moast nei de jonkfrou ta.

Dit wie de hartoch min nei it sin en Frijns sei: ‘Dêr jinsen is er fûgelfaei!’

 

Op in moarn bitiid kaem De Cort yn Amsterdam oan. Mânlju gyngen nei it wurk, froulju wiene op wei nei de merk mei kuorren en amers oan it jok.

De ambachtslju hiene har wurkstikken al bûtendoar helle en op 'e stoepe útstald. As seach er tsjin de moeting oan, avensearre er mar stadich de kant fan de jonkfrou út.

Op in stuit seach er yn in glês by de sulversmid in man wjerspegele, dy't him bikend foarkaem, dat hy doarst him net omdraeije, mar biseach de sulveren dingen efter it glês.

Hy waerd bang, hwat die er hjir ek? Hoe hie er sa dryst wêze kind?

Hwant wie dat Nieukerk net?!

Lokkich, dat hy sels de preesterklaeijinge net droech. Hy tocht nei en hearde de sulversmid net, dy't in opmerking oer it skoandere waer makke. De Cort stroffele yn de steech oer losse stiennen en molwrotten. Skruten die er har doar iepen en rôp: ‘God sij priizge, myn mem, jo binne net in sprút foroare. Hy siert syn tsjinstfaem mei de ivige jeugd’.

De jonkfrou frege, oft er op it eilân leard hie om komplimenteus to wêzen? Mar hy seach, dat der op de eftergroun fan har tinzen hwat oars lei.

Lang holden hja inoars hannen beet, mar doe't sljochte Jehanna op it toaniel forskynde, lieten hja gau los.

De Cort frege: ‘Ha jo myn brief krigen?’

‘Hokke?’ frege hja, ‘jo ha safolle skreaun’.

‘De lêste’, wie syn antwurd en fol forwachting seach er har oan.

Hja sei: ‘Dy haw ik noch net iepenmakke. Stiet der hwat bisûnders yn?’

Hy antwurde: ‘Hwa oars as jo soe ik ta myn erfgenamt bineame?’

‘Mar ik bigear gjin jild of goed foar mysels. Soe ik op it eilân Gods stim better biharkje kinne as earne oars?’

Doe fortelde er har ûnder hokker omstannichheden hy der ta oergien wie. Mar hja frege, oft de kobben soms oan it skreauwen west hiene op it strân? Foarhinne hie God inkeld mar ta har sprutsen miende hja.

Doe waerd er muoilik. Hy focht tsjin triennen, mar woe gjin bigreatlik minske útmeitsje. Of woe er dat eins al? Hy hie wol faker stimmen heard en der ek oer skreaun! Of hie hja syn wêzentlike opset soms troch?

‘Skrieme?’ sei hja, ‘better skrieme om sûnden as om ierdsk slyk’.

Hy sei: ‘Lit ik myn bisit sûnder mear nei, dan forfalt it oan it Oratorium. Lit ik it oan myn sibben nei, hja sille der om kreauwe’.

Hja breide ôf mei: ‘Lit ús oer hwat oars as oer jou dea prate, hwa seit, dat jo stjerre sille foar jou tiid?’

 

De Frânske participant Louis Gorin wie ek in fûle moanner fan De Cort. De Cort hie him nea gjin rinte bitelle en him dêr ek nea oer forûntskuldige. Doe't de pater noch yn syn funksje stie yn Mechelen en it Oratorium noch efter him hie, hie in algemien religieus gefoel Gorin wjerholden der wurk fan to meitsjen. Nou't er lykwols ketter wurden wie, hoegde er him net mear to mijen. Dêrom frege er nou syn achttûzen goune, dy't neffens súdlike mjitte tolve tûzen wiene, op slach werom.

Gorin wie foarsitter fan de dielhawwers fan Noardstrân en as sadanich moast er útbitelle wurde, mar ek dat hie De Cort forsûme. Gorin hie al by de jonkfrou west om jild, dat hja fortelde har bern, hok in gefaerlik man hy winliken wie. Bisefte er wol, hwat der nou barre koe? Mar syn mem hie syn wâl opholden! Hja hie ek al yn it spier foar him west by syn kleaster.

Hja lies him in stik út in brief foar: ‘...hoe hie de pater weromkomme kind? Altyd en ivich wie der striid mei de faders oer syn eilân. Mei forachting ha hja him bijegene, him in nar neamd, hja ha him forwiten, dat er woekerwinst naem, omdat hja it sels sa graech nimme woene...’

De jonkfrou fortelde, dat hja sels in printerij kocht hie, de útjowers skea-

ten neat op. Hwat soene hja dêr in spyt fan krije. Mar de fortsjinst koe better de gemeente to'n goede komme.

‘Salang't jo hjir binne, kinne jo jo dêr wol nuttich meitsje’.

Hwat geheimsinnich joech hja him de wink mei to kommen. Yn de kast liet hja him in bline doar sjen. Troch dy doar gyng hja him foar in treppentsje del, doe in treppen op en sa kaem hja op de souder fan in pakhûs, dat efter oan it hûs fêstsiet en dat nimmen brûkte.

‘Yn de greate boazem stiet alles forside’, sei hja.

Hja wiisde him oan, hwat er dwaen koe en liet him allinnich, hja hie it sels ek noch wit hoe drok. Tomûk gyng er har wer efternei en harke en rûkte efter de kast oft der ek risselwaesjes makke waerden ta in miel. Mar né fansels. Hy slûpte in omwei lâns om in brogge fan sljochte Jehanna to freegjen.

‘Ja, ja’, lake hja, as die er har in hiele deugd.

Mar doe't er iet, smakke it him net.

 

Pater De Cort stie der syn mem opoan om nei it eilân ta, mar hja wegere perfoarst. It wie joun. De oare moarns soe er ôfreizgje, hiene hja bisletten. Hy sei: ‘Ik gean noch in slachje om, myn jounskuijerke kin ik min bûten’. De jonkfrou wie drok oan it skriuwen en hy woe ha, dat it sa'n haest net hie.

‘Dat kinne jo net bioardielje’, antwurde hja koart.

‘In hiel lyts eintsje gean ik mar’, sei er. Doarst er net allinnich?

‘Op it eilân kuijeret it al better’, sei er wer. Hy loek in rose tabberd oan, dy't moai by syn grize hier kleure. Noch efkes seach er efterom nei syn mem, de guozzefear hie hja yn de hân, de inketpot stie oan de kant, en it papier lei ré, it gewoane byld. Hy sloech syn lange skonken oer it stek en fordwoun yn de stege. De groun wie glysterich, it hie reind. Hy miende it skaed fan in man oan it ein fan de stege to sjen, mar tocht der net by nei. Op strjitte griepen hja him en it spile troch him hinne, dat hja syn gongen goed neigien hiene. Hja dústten him yn de rêch, hy hoegde de puozzen net to mijen.

Ynienen sei er: ‘De jonkfrou moat it witte’.

Immen sei, dat hja it fannacht gauwernôch merke soe. Hja gniisden. Hie er wol jild by him? Of hie er inkeld skulden yn de bûse? Oars soe master Hans him tink wol troch it rib fuorje. En doe hearde er de stim fan Nieukerk, dy't er yn it kleaster sa faek heard hie: hja soene har hwat ynbine, sa hoegde it net.

Troch in aparte yngong kaem er yn de nije Riedhúsfinzenis en hja treauwen him in holle rûmte yn.

‘Dei pater’, sa waerd er bigroete. Hoe koene hja him?

Hy seach allegearre stallen as swarte sjammen en doe't er hwat wend wie, seach er eagen. Immen treau him in skammel yn de hoksen. Hy skrok fan in lûd njonken him, it wiene syn eigen boeijens. Wiene hja bang, dat er as Petrus troch muorren hinne brûzje soe? Fortrouden hja de jonkfrou soms net? Hy lake lûdop. De oaren bigounen mei him to laitsjen. Hy trille fan eangst. Hja kamen op him ta en makken in kring om him hinne.

‘Binne jo altomets kommen om ús to forlossen?’ fregen hja.

In oare stim sei: ‘Pater hat it habyt útstrûpt foar de gelegenheit. Hy hâldt tink fan útwrydsker kleur’.

Hja bitaestten him. Hy skodde de boeide fûsten en sloech en rekke neat.

‘In pater om ús it leksum to lêzen’, waerd der sein.

‘In pater om mei nei it skafot’, sei in oaren.

Mar de oare deis krige er in aparte sel.

 

De jonkfrou hie noch in hastige blik op har bern slein. Dêr gyng har Augustinus fan alle hearlikheit ûntdien. Gau nei it eilân, dêr koe er miskien noch genêze.

Hja forwiet him syn sleauwens, mar der wâlle ek in waerm gefoel foar him yn har op, wie dizze geastlike net it biwiis fan har ropping?

Hja wist sels net, hwat har bûtendoar dreau en troch de steech nei de strjitte, nei't hja hurd in skouderdoek omslein hie.

Hja bleau stean to wachtsjen en fielde hoe nuver hja eins die om hjir samar to stean. As hja God frege, hok antwurd soe hja dan krije? Hja doarst it net oan.

Biret gyng hja ek de hûs wer yn.

Yn de steech hie it field, oft immen har efter siet. Oft gryphannen har krije woene.

Al wachtsjende op har earsteling skreau en skreau hja de eangst by har wei. As er finzen nommen waerd, soe al har krewearjen dan net om 'e nocht wêze? En mar nea hearde hja syn biminde fuotstappen.

Doe wie der wol in klop op it finster.

Hja helle ien planke fan it blyn in eintsje oan en seach yn it ûnnoazele antlit fan sljochte Jehanna, dy't de noas stiif tsjin it glês oantreaun hie, in koarte, wite streep ûnder greate ljochte eagen.

‘Hwat wie der oan?’ frege hja koart.

‘Hja ha him meinommen!’ antwurde hja.

‘Hwa?’ sei hja.

‘Jou pater’, rôp hja lûd.

Hja frege jitris: ‘Hwa?’

‘Hwa?’ baude it minske har nei en roun ûnnoazel laitsjend fuort.

De jonkfrou skoattele it blyn wer. Nou't hja it wist, koe hja better arbeidzje. Mar hja bleau efkes stiif by de tafel stean. Moast de frou Gods dan alles mar gewurde litte? En hja tochten fansels, dat hja har bern wol frijkeapje koe, mar dan soene hja hiel lang wachtsje moatte. Hja glimke slûchslim, gyng sitten en griep de fear út 'e inketkoker.

 

De jonkfrou hie har spion en fortsjintwurdiger tonei yn Serrarius, de Chiliast, dy't himsels oanbean hie, om't er de wegen yn Jeruzalim wol koe sei er. Hja wie mei him yn de kunde kommen troch Abraham van de Wercken, de dokter, dy't har flak nei har komst yn Amsterdam bihannele hie by in sykte. Serrarius wie it iens mei har skriften, mar net mei har takomstforwachting en dêrom wie hja net hyt op syn selskip. Hy mocht dwaen, hwat er koe, mar net by har komme, hja woe nimmen ûntfange yn har fortriet. Hja koe syn driuwerijen oer it tûzenjierrich ryk ek net oanhearre. Nijs brocht er har dochs net, de skuldigen koe hja: Gorin en de Oratorianen. Doe't er har dochs in kear bisocht klage hja tsjin him oer de Jezuïten, dy't har altyd al ha moatten hiene en ek hjir wer efter sieten, mar hy ûntkende it, hja wist wol better. Hja waerd lilk, mar hy fornaem it net.

Hy sei: ‘De pater krijt to min iten: brea, wetter en licht bier, oars neat. As jo my jild jowe, wurd ik goede freonen mei de sipier en keapje wy by’. Ut 'e hichte antwurde hja, hja wist sels wol, hwat der dien wurde moast. En hja tocht der net oan de bûsen fan de fijannen to spekjen. Mei De Cort gyng it troch lijen nei hearlikheit en paste it minsken har troch God ornearre lijenswegen op to sieren?

Serrarius hie sa ivrich foar har krewearre, dat har wurden him as kâldwetterstrielen oer de lea foelen.

‘En hwat ik oer bisites sein haw, dêr haw ik noch neat fan weromnommen’, foege hja him ta.

Hy wist, dat hja hast alle jounen gearkomsten mei har bern hold om foar De Cort to bidden, mar foun it to biskamsum om it to sizzen.

‘Mei't jo hjir dochs binne, sil ik jo in briefke meijaen foar myn Augustinus’, sei hja.

Serrarius biseach har, wylst hja siet to skriuwen en wist, dat hja foar him fan it fuotstik fallen wie. Hy fielde it as in forlies.

Hja skreau: ‘O, myn earsteling, dy't elke skittering forlern hat, lit jo net ûntmoedigje troch tydlike toloarstellingen. Jo binne my op it heden folle dierberder, as doe't jo by my wennen. Jo sille lije moatte. Hja sille jo iten en drinken ûnthâlde, mar hwa wit, hoe goed dat foar jo is. Ik haw jo wolris warskôge, dat jo to folle oan smaken hechten. Dit is jou geastlike libbensskoalle om jou geast oan God sines to slypjen. Ik doch alles om jou lijen to bikoartsjen. Ik bid foar jo en jo witte, hwat myn gebet wurdich is. De folsleinens fan jou siel is mear as tsien tûzen eilannen Noardstrân. Ik wit trouwens noch altyd net, oft it Noardstrân wol wurde sil.

Jo groetet jou mem yn Kristus en yn God’.

Hja joech it brief oan Serrarius oer en dêrmei hie de Chiliast, lyk hja him altyd neamde, foargoed foar har ôfdien.

 

Yn earsten kaem der gjin foroaring yn de tastân, allinne forlei de jonkfrou har bilangstelling fan Serrarius nei in nije folgeling, dy't er har sels tabrocht hie: Folkert fan de Felde, goed fyftich jier âld, doopsgesind fan hûs út en yn it maetskiplike twadde kassier fan it Eastyndyske Hûs. Hja waerden spitsen. Hy achte de dei, dat er mei har yn de kunde kommen wie de lokkichste fan syn libben.

Nei't de jonkfrou hiel hwat ôfskreaun hie yn it bilang fan har finzen bern en ek de hartoch frege hie om foarspraek, rekke hja út stel. Hja krige slimme koliken en fleagen, hwat wiisde op in nij bern. Earst tocht hja noch, dat Serrarius him bikoarre hie, mar doe't Fan de Felde by har kaem om har by to stean, wist hja better. Hy wist net, hoe't er har lijen om him forsêftsje soe.

Yn in skoft fan forlichting frege hja nei De Cort. It hie Fan de Felde al lang op 'e lippen barnd har it forhael fan de sipier troch to jaen, dat pater Patijn fan de Oratorianen him bisocht, mar gjin sint foar syn ûnderhâld ôfskoud hie. Hy fortelde der by, dat hy sels rejaler west hie en forwachte de goedkarring dêr oer, mar waerd kjel fan har lêbjende wurden. De Cort moast de kristlike ûnthâlding mar tapasse. Altyd hie er to folle en to lekker iten en it wie him yn al syn lingte oan to sjen.

Hy moast leare mei mage en al yn God to forsinken, dat wie pas iten. Yn it libben kaem it op ynwindich priuwen oan, al moast dy pater him likegoed ek skamje.

Doe't Fan de Felde hoeden syn eigen bitinken uterje soe, oerfoelen har de

pinen wer, dat hy hold him hastich stil. Hja kroande, dat hja wol it folle pond foar him bitelje moast.

‘Myn mem’, rôp er oandien út, ‘hwa bin ik, dat jo my bernje wolle’.

‘Ik haw it graech foar al myn bern oer, as hja my net ûntrou wurde’, sei hja sunich.

‘Untrou? Nea. Ik haw alles foar jo oer. Honger en toarst wol ik om jo lije’.

‘Ha jo alles foar my oer?’

Fan de Felde wist net, hoe't er har dêr rêstich op meitsje soe.

‘Ha jo bygelyks jou frou ek foar my oer?’

Hy wachte efkes mei antwurdzjen.

‘Ik wit it al’, sei hja wurch.

Mar reslút antwurde er: ‘Ja, ik sil har mije, ik sil har...’.

‘Stil’, bidimme hja him, yn smerten wer, ‘wurden binne wurden, wurden binne blêdden op 'e wyn, blêdden op 'e wyn, moai, mar forgonklik’.

Hja wonk mei de hân, hy soe mar fuortgean, hja moast allinnich lije.

 

Op de alfte July fan it jier 1669 skreau Antoinette Bourignon har safolst brief oer De Cort syn saek.

Diz kear oan in neef fan him, ek in dielhawwer en frege him, oft hy syn oanklacht net ynlûke woe.

Doe't hja dat brief forsegele, sei hja tsjin har bern: ‘Alles en alles haw ik foar him dien, der is net in ding to neamen, dat ik net bisocht haw. Wie it oant nou ta sûnder resultaet, jim moatte der mei koarten marris om tinke. God hat tsjin my sein: “Dit moat it lêste wêze”. Ik mei neat mear dwaen. Ik bigryp wol, ik haw to folle op minsken fortroud. Hoe faek ik ek bea, ik wachte nea op antwurd, mar gyng sels wer oan it wurk. Dat wie mis. Hoe lang't it noch duorje mei, dizze leave man komt frij, al stek ik net in hân mear út.

Jim meije ek net mear oer him prate, net oer syn earmoede, net oer syn bistean by misdiedigers, net oer syn honger en kjeldlijen.

Dit brief is it lêste. Gean nei ús prokuraesjehâlder, langje him it brief oer en lit him de rekken skriuwe, hy hoecht neat mear foar ús to dwaen’. Sûnt wachten hja spand ôf.

Binammen Fan de Felde, hwant as dit útkaem, wie dat it biwiis foar him, dat hja fan God wie en fol mei de Hillige Geast. Hy tocht oan syn frou, it soe dan ek konsekwinsjes meibringe. Hy soe har misse, mar noch minder koe of doarst er sûnder de hillige frou.

Ewoud de Lindt wie in omkesizzer fan Fan de Felde en wurke ek foar de Eastyndyske kompagny. Ek hy waerd oanlutsen ta Antoinette Bourignon. Hy hie tocht yn har in strang minske to moetsjen, mar hy trof in gol, noegjend frommeske en de needrigens skynde út har as sinnestrielen út klear kristal. In waerm gefoel fan freugde loek troch him hinne, doe't er by har yn de keamer siet.

De earste kear, dat er by har kaem, setten hja al útein mei gelearde diskuzjes en hja sei sokke skerpe dingen, dat it wie oft syn siel mei in twasnedich swurd trochsnien waerd.

Doe't er sei, dat it net maklik wie jinsels to forjitten, fortelde hja oer harsels. Op dy Peaskedei, dat hja as famke de woastine sykje woe om dêr God to tsjinjen, hie hja earst alle sieraden ôflein en in stûr oerholden om der ûnderweis bôlle foar to keapjen. Mar doe't hja fuort soe, wie der in stim, dy't sei: ‘Hwer is dyn leauwe? Fortroustû op in stûr?’ En fuort slingere hja de stûr en spriek: ‘Né, Heare, ek net iens in stûr. Hoe koe ik sa sûndich wêze’.

De jouns, doe't De Lindt fuort soe, woe syn lantearne net barne. Hy woe it der mar op weagje, mar yn in opstiging stelde de jonkfrou út, dat er ek wol yn it bedsté fan De Cort sliepe koe. En tonei die er dat faker, om't er net lije woe, dat hja nachts allinne wie.

Nei de wenstige pinen waerd ek hy har bern. Hy naem de lieding fan de printerij op him en wie tonei har siktaris en mandataris om foar har waer to nimmen, hwat froulju yn de maetskippij net foege om sels to dwaen. Dat hy har bern wurden wie, wie greater gelok, as doe't syn natuerlike mem him berne, sei er. Sûnt Jezus Kristus wie hja de hillichste fan alle minsken. Mei De Cort wie er it iens, dat har skriften it sied wiene fan de frou, dy't de slange de kop tomoarzelje soe. Hy waerd sa dreaun om fan har to tsjûgjen, dat er soms op de strjitte útrôp: ‘Ik siz jimme, wy ha dyjinge foun, dêr't Mozes en de profeten oer profetearre ha. Hja is de earste en de measte, de forfolling fan alle wûnders, de breid út it Heechliet, de stien út Daniël, dy't it greate byld fan minsklike wysheit tobroazele hat. Tsjuttend op har hat de Heilân sprutsen: “Heit, ik tankje jo, dat jo de wizen dizze dingen forburgen hâlde en se de lytsen en ienfâldigen iepenbierje”’.

Datselde hie De Cort ek al skreaun yn ‘It ljocht fan de wrâld’, mar dat hie er net earst lêzen.

‘Dizze mem fan leauwigen is de allerheechste, de allerhillichste en meast fan God leave siel, de wiere breid fan Kristus, de keningin des himels, dy't yn hillige reinheit op de sûndige ierde libje moat, lykas Adam foar de fal

op in sûndeleaze ierde libbe hat. Hja is heger to stellen as de mem en faem Marije, dy't Jezus berne hat’.

Doe't de jonkfrou dit oer harsels hearde, sloech hja de eagen foardel en sei: ‘Bin ik dat?’

De Lindt warskôge de spotters en ûnleauwigen: ‘Al it tsjoede folk, dy't har tsjin dizze frou forsette, sille fan smerten útdroegje en troch Gods rjochtfeardige wraek fornield wurde. De goede sielen lykwols sille as himelske fûgels nei har tafleane, sa gau't hja nei it Godsoard tein is. Gau sil dat barre’.

Syn tsjûgenis wie in tsjinwicht foar de jonkfrou foar it fortriet, dat hja om har earsteling lijde.

 

Yn it rûzich waer fan in lette hjerstjoun twirre de wyn om de hoeken fan it Riedshûs fan Amsterdam.

Twa manlju stiene hwat fansiden to wachtsjen, hja holden de middenyngong fan de finzenis yn it each. Har oandacht stie spand. Hoe let soe it barre? En soe it alhielendal wol barre? Mar de jonkfrou hie har hjir hinne stjûrd, om't de tiid der nou wie.

‘As it ris net útkomt?!’ sei Folkert fan de Felde.

‘Dat is ûnleauwe’, antwurde syn omkesizzer Ewoud de Lindt.

‘Myn leauwe stiet of falt der mei’, bikende Fan de Felde, en foege der sunich oan ta: ‘en myn takomst ek’.

‘Ik soe wolris krekt witte wolle, hokfoar man dizze pater eins is’, sei De Lindt.

‘Dû hast oars by him west Ewoud! Yn alle gefallen is er immen, dêr't ús mem huzen op bout’.

‘Ja’, antwurde De Lindt, ‘en syn saek stie tsjuster, mar ús mem har leauwe wie in sterke rots’.

Fan de Felde sei: ‘De sipier hat net folle oan him fortsjinne’.

‘Hat ús broer klage?’

‘Earst wol oer min iten en tek, letter hat er alles fordroegen as in byld’.

‘De preesters leare de ûnthâlding tsjintwurdich net mear’.

‘De Jansenisten en Oratorianen binne hwat oars, mar dy binne der oer en tofolle. Soe er it aenst wol billikje kinne, dat er fuort ôfreizgje moat?’

‘Hwerom wol ús mem him net ûntfange?’

‘De fijân koe ris spyt fan syn bislút krije. Dat soe bitsjutte, dat alles fan foaren ôf oan bigjinne moast’.

‘En as er op it eilân sit?’

‘Dêr stiet er ûnder de biskerming fan de hartoch, dat is bikend’.

‘Soe Noardstrân it eilân fan de silligen wêze?’

‘Net ien wit it noch’.

Doe hearden hja lûden yn it gebou en efkes letter seagen hja der in man útkommen. De Lindt die in pear stappen syn kant út en sei: ‘Noardstrân’.

De man seach om en antwurde bliid: ‘Noardstrân!’

‘Bring my gau by har’, frege er.

Fan de Felde antwurde: ‘Myn frou hat in goed miel iten ré’. Hy stiek in lantearne op.

‘Dit is de greate ûre Gods! Wolkom, hear pater!’ sei De Lindt.

De pater rôp bliid: ‘Hoe hat hja dit klear spile?’

‘Hja hat it hiel gewoan yn Gods hannen lein en hjoed wie it de oangename tiid. En sadwaende binne wy hjir. Ik gean mei jo nei it eilân ta’, fortelde De Lindt.

‘Mar earst ite’, sei Fan de Felde.

Pater De Cort sei: ‘Iten kin my neat mear skele, ik wol by har wêze’.

‘Hja sil jo skriuwe’, sei Fan de Felde, ‘troch dit wûnder fan hjoed bin ik mei rjochten oertsjûge fan ús mem har ropping’.

‘Amen’, seine de oaren.

‘Hja hat sein, dat wy moarnier fuort op reis moatte, jo sliepe ek by my, jo binne tink wol oan in goede nachtrêst ta’.

Hy antwurde: ‘Ik fiel my sa wurch, as tôge ik de hiele wrâld op 'e nekke’.

‘Lit dat mar oan ús mem oer, hja is it gewicht treast’, sei De Lindt.

De Cort naem doe hiele greate passen, hy draefde ris, hy dounse en hippele fan de iene kant fan de strjitte nei de oare, as moast er de frijheit priuwe. En doe't er earne in greate, glêdpoetste klopper blinken seach, liet er dy yn in bernlike opstiging op 'e doar falle en naeide as in kweajonge út. De oaren fielden har bikocht, hja sloegen hurd in stege yn om der mar net op oansjoen to wurden. Hja forwachten, dat er earne om in hoeke stean soe to wachtsjen, mar hearden syn fuotstappen fierder en fierder wei wurden yn de holle nacht.

Fan de Felde sei: ‘Ik miende, dat er sahwat útrûpele wie. Hy hat ús dochs neat wysmakke? Us mem hie al sokke nuvere foarstellings fan dizze nije finzenis, dêr't elk hast skande fan sprekt, dat er to moai foar misdiedigers is’.

‘It is frouljusaerd om to oerdriuwen’, antwurde De Lindt.

Dêr glimke Fan de Felde om, hwat soe dy frijfeint fan froulju witte?

Fan de Felde frege: ‘En hwerom mochten wy gjin jild jaen om him by to fuorjen?’

De Lindt antwurde: ‘Hy moast ommers hifke wurde?! Hja wit alle dingen, hja ken sels de wil fan God. Is dizze dei net in greate dei, nou't God toand hat, hok in frou wy yn har foun ha?!’

Doe seine hja net folle mear, hwant hoe soe de jonkfrou it nimme, dat er har ûntkaem wie en by har foar de doar stean soe strak, hwant dat er dêr hinne gyng, hoegde net oan twifele to wurden.

Hja kipen earst by har om it hoekje fan de doar, dy't op 't tsier stie.

‘Hy is ek noch ûnfoarsichtich’, sei De Lindt. Hy hie gau argewaesje fan lju, dy't oars as oars diene en De Cort like him hinne en wer as de wyn. Op it ûnforwachtst waerd de keamersdoar alhiel iepenlutsen en dêr stie de lytse frou har oan to sjen.

‘Kom harren’, noege hja, ‘en stean net to lústerfinkjen’.

Hja fielden har rekke, mar hie hja gjin gelyk?

 

It lange stal fan pater De Cort siet foaroerbûgd op in stoel by de hurd, hy hold de hannen by de útslaende flammen, syn fingers skynden read troch. De jonkfrou sei: ‘Nou't myn bern wer eigensinnich west hat en hjir tsjin myn hiting yn kommen is, moatte wy mar koart om 'e hoeke. Elk eagenblik kin der immen komme mei in tsjinbifel, hwant de divel hat slûchslim west fan it bigjin ôf oan’.

Alle bernlike oermoed skynde De Cort al wer kwyt to wêzen.

‘Jo moatte in kar dwaen, by my bliuwe, en moarn wer yn de boeijens lizze of mei de bruorren gean en moarn mei De Lindt nei it eilân reizgje’.

De Cort antwurde: ‘ik haw forkeard en dwaes dien. Nim it my net kwea ôf’.

De Lindt fielde nou suver forachting foar dy man, sa ûnderdienich er wer die.

‘Ik wit, hwerom't jo oerhearrich west ha en dêr mei ik rekken mei hâlde.

God sil mei jo wêze en Ewoud de Lindt is in bikwaem minske, dy't jo goed ta stipe wêze kin, hwant ik forûnderstel, dat jo in moai skoft nedich ha om op forhael to kommen. Jo moatte ek net sa allinnich wêze.

En jo, De Lindt, ik haw alles mei jo trochpraet.

Jo binne ien fan de earsten dy't it eilân sjen mei, toan jo dat foarrjocht wurdich’.

En nochris tsjin De Cort: ‘Sjoch jou broer, dy't ik nei jo berne ha’.

‘Kom’, sei De Cort dapper tsjin Fan de Felde, ‘jou frou hie in goed miel iten ré?’

De jonkfrou biloek en sei: ‘Lit har der earst sels fan priuwe’.

Bûtendoar antwurde De Lindt: ‘Ik bin net sa bang fan tsjoenderijen mei iten, mar fan ús mem kin ik it my skoan yntinke’.

Mar Fan de Felde sei amper in wurd, salang't hja ûnderweis wiene.

 

Pater Christiaen de Cort waerd op it eilân wekker fan it klepjen fan de kapelklok. Efkes fielde er toloarstelling, dat hy it net wie, dy't de mis bitsjinne. Soene syn bruorren, dy't it sa hastich fan him oernommen hiene, it ea wer út hannen jaen? Soe it folk him misse? Mar alle dingen wenden en de measten kamen net yn de kapel.

Hy klaeide him oan en foun yn de studearkeamer De Lindt oer paperassen bûgd.

De Cort sei: ‘As wy mar witte, hwat ús mem mei ús foar hat, hoege wy net iens mear to tinken. Us mem draecht ús op 'e hannen en lit ús falle op God’.

De Lindt seach him oan.

‘Sa'n dream hie ik fannacht’.

De Lindt sei: ‘Us mem is fan God’.

De Cort: ‘Us geast kin it amper fetsje’.

De Lindt: ‘De fornijing fan de tsjerke is foar elk, dy't it Evangelysk libben bigeart’.

As songen hja in duet, sei De Cort wer: ‘Al lei ik yn alle sûndewetters, ik soe troch har biholden bliuwe’.

Hy naem in steapel brieven yn de hân. Skuldbrieven neamde De Lindt se.

De Cort: ‘De dream wie sa, dat lytse hannen my widzen as in bern, my omheechsmieten en iderkear wer heinden. Op it lêst wie ik leaver yn de rûmte as op har hannen en dat is my yn de wei’.

De Lindt: ‘Jo ha tink fan de Satan dreamd’.

‘Né’, sei De Cort, ‘dy rûmte wie God’.

Doe kamen der preesters om mei har broer De Cort to praten.

De Lindt seach, hoe't er har foar gyng nei in oare keamer en him net meinoege. Dy preesters diene altyd krekt oft hja de baes wiene en De Cort liet mar gean. Hy wie suterich en helpleas en hwat hie er oer it eilân opskept. En wie it sines wol? Ek al hie er de greate som jild bitelle? Der wiene noch frijhwat oare partisipanten! Hy hie alles goed trochnoaske, hwant dat hie de jonkfrou him opdroegen. Hja moast ek witte, hwat hja der oan hie. Ien kear hie De Cort tsjin De Lindt sein, dat de tiid yn it kleaster sa'n moaije tiid west hie. Hoe doarst er! De geastliken kamen by har oer de flier en sprieken oer it kleaster en de tsjerke, as wie it foar De Cort ek hiel

gewoan. Hja hiene faek oer syn mem tsjoede dingen sein en De Cort hie har mar amper fordigene. Hawar, dat hie hy wol dien.

Hy suchte. Hoe moast er it hjir úthâlde, as it doel der dochs net mei tsjinne wie? Mar moast hy dat bioardielje?

 

De Lindt en De Cort stiene foar in finster to kueren. De Lindt tocht, dat it eilân mar in hallich bliuwe moast, sa djûr soe it yndykjen komme. En wie dat net better, dan fortroude it folk Gods ommers inkeld op Him. Oan de westkant drige in tongerbui yn in geile loft, dêr't reade dakken tsjin ôfstieken. Hwat like it gers nou grien en hoe skjin de kij. Sigeseagjend flitste de wjerljocht nei ûnderen. De Cort sei: ‘Myn libben hat altyd in lânskip ûnder sa'n loft west. Foar en nei sloech it yn. Soe de jonkfrou net mei jild skewiele wolle? Kinne wy har safier net krije?’

De Lindt sei dêr neat op, hy hie itselde al tocht, mar woe it net witte.

De Cort forfette: ‘Ik wurd âld en wurch, mar hja hat de ivige jeugd’.

Nei in slimme slach seach er de finsters nei, oft hja wol sletten wiene.

‘As it der op oankomt, wol in minske it libben net kwyt’, sei er. Helpleas seach er nei De Lindt, dy't wer neat weromsei.

De Cort draeide him om om de blinkende dingen yn de keamer to bidekken, mar dêr kaem de faem al oan. Mei nocht folge er nou it linich dwaen fan it jonge famke. Hja hong in tin swart doekje foar de spegel.

‘Swart’, tocht er, ‘swart wie de dea, swart wie it grêf, as der gjin snie op lei en dat wie ek mar in tinne skieding’. De spegel wie nou ek swart, mar hy bleau spegel en alle metael, hoe ek bidutsen, it bleau sulver en koper en tin en goud.

Doe't de faem fuort wie, griep er yn de papieren en mei in hael fan syn lange earms smiet er alles troch elkoar, dat hja sa mei sin skifte hiene.

‘Papier sit gjin krêft yn’, sei er, ‘it is weardeleas’. En nokkere.

Eangstich seach De Lindt him oan, moast er hjir soms ek noch mei in sljocht forkeare? Hy brocht De Cort nei syn sliepkeamer, hy koe him better deljaen. Sels bigoun er wer to oarderjen. De straf fan de goaden? De goaden en God. Sûnder tuskenpersoanen koe de minske net.

In slimme wjerljochtstriel en deun der op de tonger makke him kjel, hy soe hjir net graech stjerre wolle, it binaude him sa op it eilân. Mei gewelt woe er him goed hâlde, mar de eangst kaem as in floed oer him.

De Cort soe wol sliepe, dy libbe wol troch.

Mar De Cort siet in brief oan syn mem to skriuwen, oft er wol wer preekje mocht, hwant hja hie dêr alris biswieren tsjin oppere.

De Cort syn brief kaem by de jonkfrou, doe't it krekt yn hiel West-Europa oan klachten reinde oer har ketterije.

Hja skreau him: ‘...preekje mar en sjong mar mei it folk, dat hja sjen meije, dat jo net fan religy wiksele binne troch my.

Trouwens it soe de greatste dwaesheit wêze om him foar in oarenien to jaen, de Roomsk Katholike is noch de bêste.

Rabbersmûlen moatte stoppe wurde. Sa gau't jo op Noardstrân de mis wer songen ha, sil dat alle kanten út skreaun wurde. Rounom wurde jo mei my fan ketterij biskuldige, sels út Ryssel wei ha hja my der oer skreaun. Mar as jo it dogge, roer paus, noch konsilys oan, ek net de ûnderskate godstsjinsten, dy't der binne, preekje mar oer de wiere deugd, dat is fan bilang foar elkenien en nimmen nimt der oanstjit oan.

Ewoud de Lindt hat my oer de geastliken skreaun, ik bin it net mei jo iens, dat hja ûnderdak by jo ha. Jo soene har hast ris troch hawwe. Der steane genôch huzen leech, mar dy binne har net nei it sin fansels’.

De pater hie de kriich net eat to foroarjen, noch yn it hûs, noch oan syn dwaen en litten.

 

Op in dei fordwoun De Lindt Stil. Syn doel wie Amsterdam, mar hy bleau yn Friedrichstadt hingjen, bang as er wie om syn mem ûnder eagen to kommen.

De Cort wie der raer fan út 'e liken.

Hy skreau oan syn mem: ‘...ik bin net to treasten oer de skea, dy't ik lij troch it forlies fan de biskermingel, dy't jo my meijown ha. Mar lokkich binne der treasters om my hinne.

Dêr mei ik dochs wol bliid om wêze? Safolle dingen, dy't ik hear oer strideraesjes en fortochtmakkings en sa slaen my lam. Ik haw jou brieven ek om my to bimoedigjen, brieven fan de Hillige Geast. Bikibje my mar, as jo it nedich achtsje. It geduld, dat jo altyd mei my hawn ha, koe myn broer De Lindt net opbringe. Hoe moat it nou?’

Hy krige gau antwurd: ‘Net wer it eilân forlitte, tink dêr om! It is jou godlik plak.

As jo jo net lokkich fiele, komt it mei fan de swierrichheden, dy't jo ûnderfoun ha en dy't jo net yn de kâlde klean sitten gien binne. Jo moatte bileaven oansterkje, dan kinne jo ek wer better tinke en hawwe net safolle forlet fan in oar.

Mar wolle jo de wei net gean, dy't de Geast wiist, dan sil der greater skieding tusken jo en my ûntstean as dy't der op it heden natuerlikerwize is’.

De Cort antwurde: ‘Ik tankje jo, myn trijefâldige mem yn God, foar jou omtinken mei my, mar sprek my net altyd fan skieding. My allinne sitte to litten! Kinne jo hjir sels net hinne komme? Dan koene de minsken jo ek kennen leare. Nou sizze hja, hwat de postmaster seit: “Jo moatte dy frou en har lear priis jaen, pater!”’

Doe't hja dit lies, waerd de jonkfrou lilk op De Lindt, it wie syn skuld allegearre. Hja skreau him: ‘Hwerom doarre jo net by my komme?’ Mar hja woe har bern ek as in formoanjende mem bihannelje en foroare fan toan: ‘Ik skriuw oan in leaf bern, dat de folsleinens tocht to krijen, foar't er syn eigen natuer der ûnder hie. Jo skriuwe my, dat jo de reinheit net op it eilân fine koene, om't jo oanstjit namen oan jou broer syn hâlden en dragen. Jo hiene tocht in foarbyld to krijen en miene sels better ta foarbyld tsjinje to kinnen. Jo kieze al in maklike wei! Jo freegje: as it griene hout sa is, hoe sil it toarre bigeare grien to wurden? Jo binne útnaeid om jou leauwe to bihâlden? Jo flechtsje al, foar't jo strider wurden binne. Forburgen heechmoed lit jo sa prate. It tsjûget tsjin jo, dat jo in man as pater De Cort, dy't in trou persoan breanedich by him ha moast, samar yn de steek litte koene. Hy, de tamtearre, foltere minske! Ingel of divel moatte jo wêze om yn sokke omstannichheden steande to bliuwen. Sil ik jo hwat sizze? De divel hat jo forbline en jo sille finzene fan Satan wêze, dêr't de Skrift it wé, wé oer útropt’.

En oan De Cort skreau hja: ‘Salang't jo de Hillige Geast mar folgje, hoege jo net yn noed to sitten, dat ik jo forlit. Ik sil jo wol wer oanspraek stjûre, hwant de minske is in gesellich dier. Yn earsten is it foar my net weilein om nei jo ta. Ik ha foar mysels gjin forlet fan selskip, altyd haw ik allinne op de wrâld stien, hoe smertlik my dat bytiden wie. Ut brek oan sielen, dy't har oan God oerjown hiene, bleau ik leaver op mysels. Nou bin ik der oan wend. As it net om it printsjen wie, soe ik mei nimmen iens prate wolle.

Siz ek net, dat jo allinne binne, nou't jo my net by jo ha en nou't De Lindt by jo weiroun is, hwant God is oeral.

Undersykje dochs, oft dy postmaster by jo wol to fortrouwen is. Is it lak fan myn brieven wolris skeind?’

 

De Cort bisocht noch wol syn geastlike mem fleurige brieven to skriuwen, mar syn mismoedigens skynde oeral tusken de rigels troch. Ut en troch die er war syn oermoedige hâlding fan foarhinne werom to finen, dan makke er sabeare grysjes en grasjes mei de paters, dy't tonei alle dagen

wol by him wiene en him ek trou forsoargen. Mar faek siet er swiermoedich foar him út to stoarjen en to tinken oan forgiene tiden, oan syn jeugd, doe't er troch Hilvarenbeek swalke, oan syn heit, sa greatsk op in geastlike as soan, en hwat syn mem net foar him west hie. Hy tocht ek oan in famke út it doarp, dat er forlitten hie foar it preesterskip. Hja wie al wei en hie ek net troud west. Ek de jonkfrou hie er faek by him, hy forlike har wol mei it famke út it doarp en hold lange petearen mei har, dy't er hieltyd opskriuwe soe, mar dêr't er net oan ta kaem. Uren lang siet er foar in finster mei de hannen gear, as moast er foar it eilân bidde. In inkelde kear, as it waer der op like, kuijere er noch in ein en it wurk oan de nije dyk brocht ek libben yn him, mar dat duorre nea net lang. Hy stelde de arbeiders de fraech, oft hja ek better tiid dwaen kind hiene en wie bliid mei har ûntkenning. Soms wachte er net iens op antwurd, mar joech him ynienen ôf, as hie er gjin geduld. De postmaster wie er bang foar; as er him seach, kroep er forside.

Mar hy hearde him ek, as er der net wie.

‘Jo hat hja ek bitsjoend, hearom. Alle dûmnys foroardielje har en sil in preester it dan mei har hâlde? Hja seit it wiere Evangeelje foar to stean, mar hja ûnthâldt it de hûngerige sielen. Sa'n ien wolle jo hjir hinne helje?’

Hy kaem ek mei biwizen, hwant yn syn soarte wie er in ûnderlein man. De Cort waerd meager, it fel hong him yn sloppe tearen yn de hals, syn hannen ronfelen en krige brune leverplakken. De eangst dreau him jouns nei de paters, as hja net al to gau by him kamen.

Op in kear gyng er by skimerjoun in eintsje om. Strampeljend sette er de kant nei de sé út, dêr't greate keppels mieuwen omtripken. Hy stie nei har to sjen, wylst it waeide, dat it rikke en soms sloech de rein del. Dan forfolge er syn tocht, dan stie er wer stil. Oant er sa wurch waerd, dat er earne sitte moast en de groun wie wiet en hy waerd kâld oant yn de bonken. De oare deis wie er siik. Doe't de postmaster by him yn de keamer kaem mei brieven, skreaude er fan eangst. De man rôp in pater; dy miende der in bytsje fan to bigripen, hwat de sike mankearre. Hy stjûrde de postmaster fuort en gyng by it bêd sitten. Hy spriek mei De Cort oer syn ynklaeijing yn it kleaster en oer it kleasterlibben destiids. Ien kear hie er mei hert en siel foar God keazen, God bleau trou, al hie hy it sitte litten. Nou't er yn de pine siet, mocht er witte, dat er wolkom wie by God. Al harkjende waerd de sike rêstich en foel yn 'e sliep. Mar earst hie er frege, oft hja Nieukerk wol net by him litte woene, hwant dy woe him formoardzje. En de postmaster hie it ek op syn libben forsjoen. Dat skreau er letter noch oan de jonkfrou yn in brief, dêr't er oars alles yn trochelkoar

haspele: de post, de paters, it kleaster, de eilanners, de mokken en de diken it meast hie er it oer himsels, hoe't er yn de lytse loege siet. Ek skreau er oer it lykmeitsjen fan skuld. Forwachte er dat noch altyd fan har?

In wike letter koe er net mear fan it bêd komme en lei ûren efter elkoar to slomjen. De paters joegen him in crucifix yn de trochskinende hannen. Tonei stie der altyd in broer ré foar him. En op in dei yn septimber waerd pater De Cort forsjoen fan it Hillich Oaljesel en doe't er wei wie, waerd er neffens de eare en de liturgy fan de Oratorianen byset yn de kapelle en de oanwêzige bruorren loven en priizgen God en wiene oprjocht bliid, dat it noch sa goed biteard wie mei dizze broer. Yn syn kleaster waerden missen foar him lêzen.

It Oratorium wie tofreden. Hja koene de hartoch nijs fortelle en de jonkfrou hiene hja mat. De Cort hie de keapsom net bitelle en alles fan him wie dus oan it kleaster forfallen. In fornimstich minske, dy't har hjir wei reage. Hja wisten neat fan it testamint, dat De Cort makke en registrearje litten hie. Hie er it mei sin forswijd? Hie er it net sizze doarst en de moed mist om it noch to foroarjen? Hie de oerjefte altomets sa folslein net west? Of hie er to sleau west om safier troch to tinken? Hie er der sels wol oan leaud?

En mei de fêsthâldendheit fan de Frânske jonkfrou hiene de Oratorianen gjin rekken holden.


Vorige Volgende