Uit en thuis aan de gracht

[p. 7]

Inleiding, door Marie Eugénie

Mijn familie, en de familie van Paul - mijn man - zijn tegen de uitgave van dit tweede deeltje belevenissen ìn en òm ons huis aan de gracht. Ze zeggen: ‘We hebben al zoveel ellende beleefd met Deel I. Wat voor indruk moeten de mensen van ons krijgen? Het is net of er bij ons alleen maar malle dingen gebeuren. Jij hebt het uitsluitend over onbenulligheden, over onbelangrijke gebeurtenissen, zoals die overal kunnen voorkomen. Maar over meer belangrijke feiten houd je stokstijf je mond. Het lezend publiek moet ons zien als een verzameling paljassen. En we zìjn geen paljassen, we zijn - au fond - vooraanstaande mensen met een respectabel verleden. Zowel jòuw familie als die van je man speelde een rol in het Amsterdams Patriciaat. Schaam je je daar soms voor, Marie Eugénie? Heb je een streep gehaald door het verleden? Soit! Maar ook in het heden mogen we er nog zijn. Je schrijft in je bun-

[p. 8]

deltje nièt, dat Papa er vorige week weer een ridderorde bij heeft gekregen. En je zegt nìèt, dat Paul zoveel naam heeft gemaakt met de verdediging van de hoofdbeschuldigde in die moordzaak van de Zeedijk. En hoe aardig zou het niet zijn geweest zo terloops eens op te merken, dat oudoom Karel indertijd als een der eersten - met graaf Zeppelin - de lucht in ging! En is het soms een schande je lezers mee te delen, dat je vader bijna de Nobelprijs zou hebben gehad voor zijn standaardwerk over vrede en recht? Nee Marie Eugénie, Deel II geeft - evenals Deel I - een éénzijdige voorstelling van zaken. Eén troost is het te bedenken, dat haast niemand dit boekje zal kópen. Een paar kennissen zullen zich - uit nieuwsgierigheid - een exemplaar aanschaffen. Maar ze zullen het wèl links en rechts uitlenen, en als wij ze dan in het Concertgebouw tegenkomen, lachen ze ons uit. En het enige dat wìj dan kunnen doen is méélachen.... Maar denk je, dat dat prettig voor ons is? En heb je wel eens aan je drie kinderen gedacht? Hoe zullen dié het later vinden als ze in een of ander

[p. 9]

obscuur tweedehands zaakje hun moeders bundeltje zien liggen?’

Kunt U zich voorstellen hoe deprimerend het is wederzijdse familie op dusdanige wijze te horen spreken?

Gelukkig neemt Paul een ander standpunt in ten aanzien van Deel II. Hij zegt: ‘Ga jij je gang maar, lieve kind. Laat ze maar praten. Je hebt al die dertig stukjes per slot niet voor niets zitten schrijven. Mìjn zegen hèb je! Alléén...., alléén....’ En dan zegt hij, dat ik de - eventuele - lezers moet waarschuwen niet al die dertig stukjes achter elkaar te lezen. Niet dat hij gelooft, dat énig lezer het ooit zó, aan één ruk door, zou volhouden. ‘Maar,’ zegt hij, ‘je kunt nooit weten. Als iemand ooit méér dan twee stukjes achter elkaar leest, zal hij zo innig genoeg van ons krijgen. En dat zou ik jammer vinden, voor òns, maar ook voor hèm.’

Dus doet u nu zó: u leest de Inleiding en hoofdstuk I in de wachtkamer van de tandarts. Met hoofdstuk II zit u onder de droogkap bij de kapper. Hoofdstuk III bewaart u voor in de bus. Verder laat u het

[p. 10]

bundeltje zoveel mogelijk slingeren. U raakt het kwijt, en vindt het maanden later weer eens terug. ‘Gunst ja, dat boekje....’ U begint aan hoofdstuk V. En het slot leest u tegen het eind van het volgend jaar, wanneer u de Inleiding en de rest alweer glad vergeten zult zijn.

Eerlijk waar, dit bundeltje wil niets anders zijn dan een losse aaneenrijging van heel onbelangrijke, heel kleine avonturen van heel gewone mensen.

‘Wat voor mensen?’ zult u vragen. ‘Over wie en wat gaat het nu eigenlijk?’

Dat zal ik u zeggen. Hier volgt een overzicht.

Paul en ik zijn na ons huwelijk - nu een goeie acht jaar geleden - komen wonen in Oma Mierema's oude huis aan de gracht. Ik, voor mij, was liever in een modern flatje getrokken, maar dat heb ik nooit laten blijken aan Paul, die zo hangt aan alles van vroeger en die - zoals trouwens elk van de kleinkinderen - zo dol is geweest op zijn grootmoeder.

Oma Mierema moet een heel bijzondere vrouw zijn geweest. Over de nagedachtenis

[p. 11]

van Opa Mierema maakt Pauls familie zich minder druk. Het enige dat mij feitelijk over hem werd verteld, was dat hij speelde op het pijporgel in de achterkamer, dat hij ‘met het hof’ op wilde zwijgen joeg, dat hij geduelleerd heeft in een Parijse oesterbar, en dat hij tenslotte - op zakenreis in Amerika - bij het zalmvissen is omgekomen.

Na zijn verscheiden was - uit de aard der zaak - Oma Mierema het bindend element in het gezin. Haar kinderen: Christiaan (Pauls vader) en zijn broer Jan Paul, de tantes Amélie en Geertrui, en oom Arnout (die in Arnhem woont), trouwden de een na de ander uit het oude huis, waar het overigens nooit echt ‘leeg’ schijnt te zijn geweest.

‘Altijd was er drukte van visite en logees, van kinderen en kleinkinderen. Met Sinterklaas was het hier gewoonweg een gekkenhuis. En met Kerst kwamen we met drie hazen nog maar nauwelijks toe’, zegt oude juffrouw Carolien, die al op haar vijftiende bij Oma Mierema in dienst was gekomen ‘voor de bel’.

[p. 12]

Volgens oude juffrouw Carolien moet Oma Mierema ook een prima huisvrouw zijn geweest, zó prima, dat ik ook zelfs maar niet heb getràcht in haar voetsporen te treden....

Paul en ik hebben drie kinderen: Kareltje, Elegast en kleine Mette, die - volgens oude juffrouw Carolien - lijkt op tante Geertrui toen ze jong was.

Verder zult u in deze bundel herhaaldelijk stuiten op Nurse, Annetje Winkelmeier, en juffrouw Pons.

Nurse is een allerliefst iemand, maar ze heeft het moeilijk omdat haar moeder haar indertijd teveel voor alles heeft gewaarschuwd. Annetje Winkelmeier daarentegen heeft een moeder, die haar nog nooit voor ìèts heeft gewaarschuwd; ze is geboren en getogen in de Jordaan en ze heeft een grootmoeder op de Lindengracht, die de kaart legt, echter niet voor geld. Juffrouw Pons is Pauls secretaresse. Zij heeft haar kantoortje in het achterhuis, naast de wachtkamer, die op de binnenplaats uitziet. Ze is een keurig iemand met keurige twin-sets en cyclaamkleurige nagels. Oude

[p. 13]

juffrouw Carolien zegt, dat die nagels feitelijk niet bij haar horen. ‘Ze zijn te opgewonden. Ze geven een verkeerde indruk’, zegt oude juffrouw Carolien.

En oude juffrouw Carolien zegt òòk:

‘Ach mevrouw, u had meneer Paul, ik bedoel meneer hier, moeten kennen als kind.... Zoals hij hier alle vacantie kwam logeren in zijn matrozenpakje met een scheepsfluitje aan een wil koord.... En u had hier Zondags moeten zien! De oude mevrouw met alle kleinkinderen om de ronde tafel Boerenschroom spelen. Na afloop lag de grond vol met pepernoten en poppenschuim....’

‘Wat wàs het leven toch anders in die dagen....’ zegt oude juffrouw Carolien.

Oude juffrouw Carolien.... Ik had dit overzicht eigenlijk moeten beginnen met hààr.

Ze kwam - zoals ik al zei - op haar vijftiende in dienst bij Oma Mierema, ‘voor de bel’. Ze is opgegroeid - niet alleen ìn - maar ook mèt dit huis; ze kent er alle eigenaardigheden van. Ze kent de geschie-

[p. 14]

denis van de gobelin in de zaal, en die van het Neptunusbeeld met de drietand. Ze herinnert zich de Koperen Bruiloft, en de Zilveren Bruiloft.... Ze heeft in een schelpenlijstje een vergeeld kiekje van Opa en Oma Mierema in de dogcart. Ze zorgt er voor, dat het damasten tafelgoed op tijd wordt gestoomd, ze houdt de houtwurm in het kabinet in de gaten, ze wrijft de ruiten van de zilverkast op met een spirituslap. ‘Net als toen.... Net als in de dagen van de oude mevrouw....’

Soms, als er iets verkeerd gaat, zegt ze hoofdschuddend: ‘Dat was ànders hier in de dagen van de oude mevrouw....’, en soms knikt ze me tevreden toe. ‘U staat er nu toch al heel wat beter tegenover dan in die eerste dagen hier. Het ìs een hele opgave, zo'n huis. Maar ik heb u altijd al gezegd: een mens leert al doende.’

Ik ben - al doende - veel van oude juffrouw Carolien gaan houden, en ik zou me ons huis en ons gezin niet kunnen voorstellen zònder haar.

‘Maar u wordt een dagje ouder....’, zeg ik aarzelend. ‘U hebt recht op rust....’

[p. 15]

En zij zegt: ‘Dat komt later. Ik kan hier niet weg. Nòg nìèt....’

En dan zwijg ik verder maar.

Oude juffrouw Carolien is de schakel tussen heden en verleden, ze is de ziel van ons oude huis aan de gracht.