Verzameld werk. Deel 4

[p. 117]

Die vierundzwanzig Sonette der Louïze Labé

Uebertragen von Rainer Maria Rilke.

De liefde is van alle landen. Rilke belijdt het door als deel 222 der Insel-Bücherei de liefdesonnetten van Louise Labé te zamen met zijn vertaling daarvan in het licht te geven. Een Lyonse vrouw van omstreeks 1555, vermeldt hij op de titelbladzijde. Een onbekende dichteres van in geen enkel opzicht onbekende gedichten. Het eerste, enige Italiaanse, doet reeds onderstellen wat het hele boekje bevestigt: dat zijn maakster éen der duizend erfgenamen is van Petrarca, tijdgenoot van Tasso en Gaspara Stampa, van Ronsard en du Bellay, van Surrey en Sidney. Beschouwen wij haar sonnetten naar hun kenmerken dan zien wij dat ze bijna uitsluitend de kenmerken van het genre zijn: de classicistische beeldspraak is onveranderd voorhanden, de goden van de Olympos en alle bos- en stroomnimfen van Arcadia bevolken haar fantaisie zonder opvallende schittering, de dialectiek van de verliefden die begeren, bezitten en weer ontberen bestaat uit dezelfde soort redeneringen, overwegingen, spitsvondige zelfvertroostingen die ons van overal elders bekend zijn. Een enkel beeld kan ons treffen:

O dous regars, o yeus pleins de beauté,
Petits jardins, pleins de fleurs amoureuses,

Maar zulke plaatsen verklaren nauwelijks waarom Louise Labé die nimmer de bijzondere volmaaktheid van een Ronsard bereikt, onsterfelijk moest blijken. Die onsterfelijkheid dankt zij dus aan het toevallige feit dat zij behalve verliefde verzenschrijfster van een uitgebreide soort, nog bovendien dichteres was, ontroerd en in staat aan haar ont-

[p. 118]

roering lichaam te geven. Als Gaspara Stampa die, uit heviger leed, in een van haar sonnetten schrijft:

...Se talvolta vo spiegando in carte

Oscure e basse qualche mio martire,

Amor che me lo dà, dammi anche l'arte.

Dat zij haar ontroering heeft weten te redden en te bewaren in de haast verbruikte gemeenschaplijkheden van het petrarchiserend liefdesonnet, dat geeft haar verzen wel geen draagkracht, maar toch de blijvende bewogenheid die sterker inwerkt, naarmate meer het speelse dialectiseren achterwege blijft, naarmate sterker, meer dan gemeenlijk zinnelijk tevens, ‘de vlam’ brandt. Dan schrijft zij een sonnet als dit:

Baise m'encor, rebaise moy et baise:
Donne m'en un de tes plus sauoureus,
Donne m'en un de tes plus amoureus:
Ie t'en rendray quatre chaus que braise.

Las, te pleins tu? ça que ce mal i'apaise,
En t'en donnant dix autres doucereus.
Ainsi meslans nos baisers tant heureus
Iouissons nous l'un de l'autre à notre aise.

Lors double vie à chacun en suiura.
Chacun en soy et son ami viura.
Permets m' Amour penser quelque folie:

Tousiours suis mal, viuant discrettement
Et ne me puis donner contentement,
Si hors de moy ne fay quelque saillie.

Rilke heeft een interessante vertaling gegeven, die echter meer dichterlijk dan historisch is. De volmaakte vertaling

[p. 119]

ware misschien beide geweest. Veel minder dan de Franse zijn de Duitse sonnetten leden ener overtalrijke familie, zij zijn individueler geworden en tegelijk oorspronkelijker. Voor zover zijn zij Rilke. Bovendien is niet alleen de klank, maar zelfs de woordenkeus veel zinnelijk-reëler.

O dass wir also, kaum mehr unterschieden,
glückströmend ineinander übergehn.

Zo luidt de vertaling der twee middelste regels in bovengeciteerd sonnet. Het is duidelijk dat Rilke Louise Labé hier ‘vrij’ vertaald, en van het geluksgenieten een actieve liefdedaad gemaakt heeft. Ofschoon de twee gedichten dusdoende hun identiteit verliezen moeten, zijn de grenzen, dunkt mij, hier niet overschreden. Of dit in het volgende sonnet eveneens het geval is, betwijfel ik. Louise Labé schrijft:

Tout aussi tot que ie commence à prendre

Dens le mol lit le repos désiré,

Mon triste esprit hors de moy retiré

S'en va vers toy incontinent se rendre.

Lors m'est auis que dedens mon sein tendre

Ie tiens le bien, où i'ay tant aspiré,

Et pour lequel i'ay si haut souspiré,

Que de sanglots ay souuent cuidé fendre.

O dous sommeil, o nuit à moy heureuse!

Plaisant repos plein de tranquilité

Continuez toutes les nuiz mon songe:

Et si jamais ma poure ame amoureuse

Ne doit avoir de bien en verité,

Faites au moins qu'elle en ait en mensonge.

[p. 120]

Rilke daarentegen:

Gleich wenn ich endlich abends so weit bin,
dass ich im weichen Bett des Rubns beginne,
zieht sich der arme Antrieb meiner Sinne
aus mir zurück und mündet zu dir bin.

Dann glaub ich an die Zartheit meiner Brüste
das, was ich ganz begehre, anzuhalten,
und so begebre, dass mir ist, als müsste
mein Schrein danach, wo es entsteht, mich spalten.

O Schlaf, der nachgibt, Nacht für mich gemeinte,
innige Stillung, glückliche Genüge,
halt vor für aller meiner Nächte Traum.

Ist für das immer wieder mir Verneinte
in dieser vollen Wirklichkeit nicht Raum,
so lass es mir gehören in der Lüge.

Vergis ik mij wanneer ik hier een gedaanteverwisseling waarneem? ‘Esprit’, zegt de dichteres, ‘der Antrieb meiner Sinne’, interpreteert Rilke. ‘Dedens mon sein tendre’, vervolgt de eerste, ‘die Zartheit meiner Brüste’, vertaalt de tweede. Wanneer Louise de nacht dan prijst als ‘plaisant repos plein de tranquilité’, dan moet Rilke naar de eenmaal opgewekte voorstelling ook de rest van zijn vertaling vormen, en een ‘glückliche Genüge’ invoeren, waarvoor het Frans feitelijk noch naar de woorden noch naar de zin een equivalent heeft. En kunnen wij hem dus dankbaar zijn voor zijn uitgave dezer weinig bekende, elders waarschijnlijk moeilijk vindbare sonnetten, wij ontveinzen ons niet dat zijn vertaling, op zo onverholen wijze de ‘geest’ tot zinsdrift vervormend, om haar maker een lijn tekent die, bij de lezing van zijn eigen werken, van Rilkes gehele dichterfiguur de karakteriserende en beperkende omtrek blijkt.