Verzameld werk. Deel 3

[p. 705]

Verantwoording van de tekst

In de eerder verschenen teksten heeft P.N. van Eyck hier en daar redactionele wijzigingen aangebracht. Sommige stukken zijn systematisch, andere alleen terloops verbeterd. De wijzigingen zijn deels van oudere, deels van jongere datum. Alle zijn ze hier zonder nadere verantwoording overgenomen.

Van de niet eerder verschenen teksten, met de hand of, later, met de machine geschreven, zijn er betrekkelijk weinige persklaar. Daar het voor de lezer van belang kan zijn te weten of hij een voorlopige dan wel een definitieve redactie voor zich heeft, wordt hieronder van elk ms een beknopte karakteristiek gegeven. Tenzij anders is vermeld dateert het ms van de tijd waarin de bijdrage ontstond.

Afgezien van de spelling is het wenselijk gebleken, op verschillende plaatsen van de leggers af te wijken. Met name uit de manuscripten konden een aantal woorden of woordenreeksen, meestal voorlopige, onvoltooide of onzekere toevoegingen, niet in de tekst worden opgenomen zonder schade voor de gedachtengang of de leesbaarheid. Om verwarring met de voetnoten van de auteur te vermijden zijn ze naar deze Verantwoording overgebracht. Elders was het duidelijk, dat er iets anders stond dan de schrijver kon hebben bedoeld. Waar voldoende zekerheid was over de werkelijke bedoeling, is de tekst gewijzigd, zo niet zijn zelfs minder plausibele lezingen onveranderd gelaten.

In de onderstaande lijst van afwijkingen is bij zo zuiver mogelijke verantwoording naar zo groot mogelijke beperking gestreefd. Onvermeld blijven daarom minder belangrijke verbeteringen, b.v. van schrijf-, tik- of drukfouten, van kennelijke verschrijvingen in het getal van het werkwoord, van misstellingen ontstaan bij het doorhalen of omzetten van woorden.

Enige woorden in de manuscripten konden niet met volstrekte zekerheid worden ontcijferd. Daarover wordt hieronder rekenschap afgelegd. Andere, waarvoor geen bevredigende lezing te vinden was, zijn in de tekst zonder nadere verantwoording ver-

[p. 706]

vangen door (...) of, waar er meer op elkaar volgen, door(... ...).

Citaten en aangehaalde titels werden, als daar aanleiding toe was, na raadpleging van de bronnen zonder meer verbeterd.

Een aantal stukken waren gedagtekend, van andere kon het jaar van ontstaan worden vastgesteld. Deze data zijn onder aan de teksten opgenomen. De bronnen, met hun datum, vindt de lezer in de ‘Inhoud’.

Voorts wordt hieronder nog een en ander vermeld, dat voor het begrip van de tekst dienstig kan zijn.

Onze Nederlandse Voorgangers

Blz. 9: dit fragment is door de schrijver uit een bijdrage over Edw. B. Koster gelicht, aangepast en van een nieuwe titel voorzien.

Een Protest

Blz. 11 reg. 1 v.b. ‘in hetzelfde tijdschrift’: zie (Aeg. W.) Timmerman, ‘J. Toorop bij Krüger’ in ‘De Kroniek’ 4 mei 1907.

Blz. 11 reg. 4 v.b. ‘in het weekblad De Vrije Tribune’: zie P.N. v(an) E(yck), ‘J. Toorop bij Krüger’ in ‘De Vrije Tribune’ 13 april 1907.

De Sonnetten van Shakespeare

Schoon manuscript.

Blz. 88 reg. 13 v.o. ‘genoemd’: ms ‘genoemd is’.

Blz. 102 reg. 11 v.b. ‘wel een van de geboorte af’: ms ‘wel van de geboorte af’.

Alfred Bruce Douglas

Schoon manuscript.

Blz. 135 reg. 3 v.o. ‘en een der sonnetten’: ms ‘en op eender sonnetten’.

Blz. 137 reg. 5 v.o. ‘schatkamers’: ‘schat’ is met potlood doorgehaald.

In Memoriam Jean Moréas

Blz. 146 reg. 1 v.o. ‘aan de vorige tegenovergestelde’: legger ‘aan de tegenovergestelde’.

[p. 707]

August Strindberg

Blz. 197: in een voetnoot heette dit artikel ‘Inleidend, karakteriseerend hoofdstuk voor een meer omvangrijke Strindbergstudie.’

Stefan George

Niet persklaar, vrij moeilijk te lezen manuscript. Volgens een aantekening heeft de schrijver eraan gedacht alleen maar een fragment op te nemen.

Blz. 232 reg. 12 v.o.: aan deze alinea is achteraf met potlood toegevoegd: ‘Door overmaat van liefde voor de poëzie waren de dichters de grootste vijanden van de waarachtige poëzie geworden, nimmer ook kwamen zij tot het inzicht van de beteekenis van een der grootsten hunner voorgangers, Jean Paul, om door lezing van dat van poëzie overvloeiend oeuvre het contact te bewaren of het hart en de sprong naar alle dichterlijke dingen’.

Blz. 235 reg. 16 v.o.: in ms eindigt het citaat met het begin van de volgende zin van Nietzsches aforisme: ‘Der unverbesserliche Fehlgriff’.

Blz. 237 reg. 5 v.b. ‘geboren werd’: ms ‘geboren wordt’.

Blz. 241 reg. 17 v.b. ‘Georges kunst’: hierna in ms ‘Blz. 27. 48’; bedoeld moeten zijn de gedichten ‘Neuländische Liebesmahle I’ en ‘Die Gärten schliessen’.

Blz. 241 reg. 8 v.o. ‘gevoeld’: onzekere lezing.

Blz. 242 reg. 9 v.o. ‘weemoed der ontgoocheling’: hierna in ms een verwijzingsteken naar vorige blz. verso: ‘Laat ik u eenige verzen lezen’.

Blz. 243 reg. 10 v.o. ‘Hohe Säson’: in de ‘Gesamt-Ausgabe der Werke’ (1928-1934) heet dit gedicht ‘Hochsommer’.

Blz. 245 reg. 12 v.b. ‘het ruisen der stemmen’: hierna in ms ‘Liebende, zagende’, doorgehaald en met potlood vervangen door ‘Ik lees uit dit drie gedichten, uit elke periode één.’

Blz. 246 reg. 2 v.o. ‘voorbereid en rijpgemaakt’: hierna in ms een verwijzing ‘lezen’.

Blz. 248 reg. 7 v.o. ‘de mensen gegeven is’: hierna in ms een verwijzing ‘lezen’.

Blz. 250 reg. 16 v.o. ‘zullen treffen’: hierna in ms ‘Verzen lezen’.

[p. 708]

Blz. 252 reg. 14 v.b. ‘twee Beierse vorstinnen’: ms ‘drie Beiersche vorstinnen’; bedoeld is het gedicht op Sophie van Alençon en Elisabeth von Oesterreich, ‘Die Schwestern’.

Blz. 252 reg. 13 v.o. ‘onder de stille woorden’: hierna in ms ‘Porta Nigra’.

Charles Guérin

Blz. 264 reg. 13 v.o. ‘zijn geloof’: legger ‘hun geloof’.

Ernest Dowson

Blz. 279 reg. 8 v.o. ‘Zo voelde hij zich, als hij...’: het blijkbaar uitgevallen werkwoord bij ‘als hij’ kon niet worden gereconstrueerd.

Nietzsche en zijn ‘Ecce Homo’

Blz. 308 reg. 3 v.o. ‘in Nederlandse vertaling’: deze kroniek is geschreven naar aanleiding van de vertaling van Ed. Coenraads (1910), die in een door de schrijver geschrapte voetnoot nog wordt gekritiseerd.

Henri de Régnier

Blz. 335 reg. 13 v.b. ‘begreep hij, dat de’: legger ‘begreep hij, dat hij de’.

Aantekeningen over Retoriek

Blz. 429: de artikelen waarop deze beschouwing aansluit, kan men nu terugvinden in de volgende publikaties: Geerten Gossaert, ‘Essays’, Helmond z.j. blz. 21-58 (Swinburne); A. Verwey, ‘Proza’ II, Amsterdam 1921, blz. 37-55 (De Richting van de hedendaagsche Poëzie) waarin blz. 38-40 ook is opgenomen Bloems bespreking van de Régniers ‘Le Miroir des Heures’; J.C. Bloem, ‘Verzamelde Beschouwingen’, 's-Gravenhage 1950, blz. 87-99 (Over Rhetorica en Poëzie); in deze bespreking van ‘Uitzichten’ citeert Bloem blz. 87-88 de brief van Aart van der Leeuw waarop ook Van Eyck hier ingaat; in het Appendix van hetzelfde boek vindt men behalve de artikelen van Verwey en Van Eyck ook afgedrukt de bijdrage van Th. van Ameide ‘Een nieuwe Rhetoriek?’ waarop Van Eyck in zijn naschrift zinspeelt.

[p. 709]

Opgang

Deze tekst, waarover Van Eyck geen aanwijzingen had verstrekt, wordt hier afgedrukt volgens een verbeterd handexemplaar.

Charles Baudelaire

Niet persklaar, op vele plaatsen zeer slecht leesbaar manuscript, volgens het etiket op de kaft ‘geschreven te Siena, in de vier maanden van ons verblijf, daar, in de campagna, 1915. Juni-September '15.’

De meeste citaten zijn in het ms alleen met begin- en eindwoorden aangegeven, onder verwijzing naar een schrift ‘Aanteekeningen over Charles Baudelaire’. Ze werden met behulp van dit schrift ingevuld. De voetnoten, die dus niet in die vorm van de schrijver afkomstig zijn, verwijzen naar de door hem gebruikte uitgaven: ‘Oeuvres complètes’ (afgekort O.C.), édition définitive in de Bibliothèque contemporaine, deel II ‘Curiosités esthétiques’ (Michel Lévy 1868), deel III ‘L'Art romantique’ (Michel Lévy 1869), deel IV ‘Petits Poëmes en prose, Les Paradis artificiels’ (Calmann Lévy 1892) en deel VI ‘Edgar Poe, Nouvelles Histoires extraordinaires’ (Michel Lévy 1869); buiten deze verzameluitgave: ‘Lettres 1841-1866’ (Mercure de France 1906) en ‘Oeuvres posthumes’ (Mercure de France 1908).

Blz. 609 reg. 7 v.o. ‘Het is van belang...’: na deze zin in ms nog een oudere, niet doorgehaalde lezing: ‘Wanneer wordt het ontstaan van de dandy-figuur waarschijnlijk?’

Blz. 611 reg. 8 v.o. ‘kon doen verrijzen’: ms ‘kon verrijzen’.

Blz. 613 reg. 9 v.o. ‘waardoor de dandy’: ms ‘waardoor zich de dandy’; dit lijkt het begin van een niet voortgezette verbetering die b.v. had kunnen leiden tot: ‘waardoor zich de noodzakelijke geacheveerdheid van de dandy naar buiten geeft’.

Blz 616. reg. 3 v.b. ‘Hij miste het ene maar...’: aldus letterlijk het ms; de lezing ‘maar’ is echter onzeker.

Blz. 616 reg. 9 v.o. ‘algemeen menselijk’: ms ‘een algemeen menschelijk’.

Blz. 627 reg. 10 v.o. ‘door welke de dichter’; ms ‘door welke dichter’.

Blz. 630 reg. 8 v.b. ‘wie die groot’: ms ‘wie groot’.

Blz. 630 reg. 9 v.b. ‘door hun zuiverheid’: ms ‘door de hun zuiverheid’.

[p. 710]

Blz. 631 reg. 1 v.b. ‘van het christendom’: hierna in ms nog de volgende zin: ‘Bij weinigen vindt men het heviger uitgedrukt dan bij - citaat, opzoeken -, wanneer hij zegt: (citaat)’.

Blz. 632 reg. 11 v.o. ‘dat regret zijn uitdrukking’: hierop volgt in ms een dubbele punt, maar geen citaat. Bedoeld moet zijn het gedicht ‘J'aime le souvenir de ces époques nues’.

Blz. 646 reg. 16 v.b. ‘zijn levende gestaltelijkheid’: ms ‘haar levende gestaltelijkheid’.

Blz. 648 reg. 16 v.b. ‘in zijn kunst’: ms ‘in hun kunst’.

Blz. 652 reg. 2 v.o. ‘met de conceptie’: ms ‘de conceptie’.

Blz. 655 reg. 16 v.o. ‘was het niet eigen jeugd...’: eerste lezing, later veranderd in: ‘Het was ook uit eigen jeugdervaringen, die hem later deed schrijven:’.

Blz. 655 reg. 1 v.o. ‘en het prozagedicht’: ms ‘en prozagedicht’.

Blz. 659 reg. 2 v.b. ‘het gevaarlijkste tijdstip’: ms ‘het gevaarlijkste’.

Blz. 660 reg. 10 v.o. ‘uit deze brief’: ms ‘deze brief’.

Blz. 661 reg. 13 v.o. ‘waarvan Baudelaire het slagveld was’: in ms is ‘Baudelaire’ doorgehaald en door onleesbaar woord vervangen.

Blz. 662 reg. 8 v.o. ‘zijner ziel, die’: ms ‘zijner ziel, dat’.

Blz. 672 reg. 4 v.o. ‘Maar in Mon Coeur’: ms ‘Maar Mon Coeur’

Blz. 676 reg. 11 v.b. ‘hij verbiedt hem’: ms ‘En verbiedt hem’.

Blz. 678 reg. 6 v.o. ‘dit is het Goddelijke’: in ms iets als ‘d.i. tot het Goddelijke’.

Blz. 680 reg. 9 v.o. ‘opleveren. Hier’: ms ‘opleveren en hier’.

Blz. 683 reg. 17 v.o. ‘geen indringend belang’: na ‘geen’ in ms nog: ‘elementen van’, waarschijnlijk overblijfsel van voor de rest geschrapte lezing.

Blz. 685 reg. 2 v.o. ‘in al haar gradaties’: ms ‘in al zijn gradaties’.

Blz. 689 reg. 17 v.b. ‘in de wrange Fleurs du Mal. Dat boek...’: ms ‘in de wrange Les Fleurs du Mal, dat boek...’

Blz. 690 reg. 17 v.b. ‘het streven van de mens’: ms ‘het streven de mensch’.

Blz. 692 reg. 3 v.b. ‘het drama van de mens’: ms ‘het drama de mensch’.

Blz. 694 reg. 7 v.o. ‘het in wezen verstond’: ms ‘het wezen verstond’.

Blz. 695 reg. 13 v.b. ‘schreef hij’: ms ‘schreef’.