De briefwisseling tussen P.N. van Eyck en Albert Verwey. Deel 1: juli1904-april 1914

[p. 182]

341. P.N. van Eyck aan Albert Verwey, 27 december 1917

Driebergen 27 Dec. '17

Zeer geachte Heer,

Hartelijk dank voor het boekje met opdracht,⁴⁵⁵ waarmee ik zeer in mijn schik ben. Ik had U al eerder geschreven, maar wilde gaarne tegelijk bijgaande copy zenden, bespreking van 2 romans.⁴⁵⁶ Ik ben natuurlijk niet van plan voortaan veel romans te bespreken, maar wel, als deze een paar typische voorbeelden. Daarom heb ik het niet met een paar opmerkingen gedaan, maar meer uitvoerig.

Ik wilde nog vragen of U in der tijd van Ploegsma in Zeist v.d.Berch v.Eysenga's [sic] Christusmysterie⁴⁵⁷ ontvangen hebt. Zo ja, zou ik dat dan van U mogen lezen? Ik heb n.l. hier nu 4 nieuwe Christusgeschiedenissen, George Moore,⁴⁵⁸ Lipsius,⁴⁵⁹ Timmermans,⁴⁶⁰ v.Schendel.⁴⁶¹ en zou nu wel gaarne ook dat andere boek er bij lezen.⁴⁶²

Uw vorige, lange brief heeft mij heel veel genoegen gedaan. Inderdaad heb ik de neiging tot generaliseeren, ik geloof dat dat nog een jeugd-eigenschap is. Goede wil en de tijd zal er het te veel, hop ik, van neutraliseeren. Mientje vertelde mij dat zij nu een lange brief geschreven heeft. Ik weet niet of zij U ook over haar geldzaken gesproken heeft (waarin ik haar naar mijn beste weten geholpen heb) maar in elk geval zoudt U mij pleizier doen met niet te laten merken dat ik er iets over gezegd heb. Natuurlijk heeft zij geen bezwaar dat U er iets van weet, maar ik wil liever niet de schijn hebben, of ik haar zaken niet onder mij kan houden. Ik zou ze ook aan anderen kunnen vertellen. In elk geval is het jammer dat zij er niet een jaar vroeger over begonnen is.

Ik zou zoo graag Mordechai nog eens gelezen hebben. Jammer dat het nu weer voor eenige jaren in de trommel gaat. U hebt al weer te veel voor een 4^e deel Verzamelde Gedichten: Zichtbaar Geheim, Zwaardjaar, Grenzen en Goden. Anders zou ook dat

455 De Joden.

456 In De Beweging 14 (1918) 2 (februari), p. 106-118 nam Van Eyck als vijfde en zesde aflevering van zijn rubriek ‘Lezing en Herdenking’ besprekingen op van Louis Couperus' De komedianten en van R. van Genderen Storts Hélène Marveil .

457 De hervormde predikant Henri W.Ph.E. van den Bergh van Eysinga (1868-1922) publiceerde in 1917 Het Christusmysterie. Een onderzoek naar den oorsprong en de esoterische betekenis van onzen godsdienst .

458 Van de naturalistische Ierse romacier George A. Moore (1852-1933) was in 1916 The Brook Kerith verschenen, een leven van Jezus verweven met ‘biografische’ elementen van Jozef van Arimathea en Paulus.

459 Richard A. Lipsius (1830-1892) was hoogleraar in de theologie in Jena. Hij vertegenwoordigde een gematigd liberalisme.

460 Van de populaire Vlaamse romanschrijver Felix Timmermans (1886-1947) was begin 1918 Het Kindeken Jezus in Vlaanderen verschenen, een aan Vlaamse omgeving en gewoonten aangepaste ‘levensgeschiedenis’ van Jezus. Van Eyck besprak het boek in de tiende aflevering van zijn rubriek ‘Lezing en Herdenking’ in De Beweging 14 (1918) 5 (mei), p. 373-376.

461 Arthur van Schendel (1874-1946) had in 1916 De mensch van Nazareth gepubliceerd.

462 Van Eyck doelde op de drie delen Verzamelde gedichten van Verwey die in 1911 en 1912 bij W. Versluys te Amsterdam waren verschenen. Een vierde deel kwam echter niet tot stand.

[p. 183]

vierde met een tooneel-werk kunnen eindigen. Trouwens zouden Zwaardjaar en Goden en Grenzen niet veel plaats beslaan, en Mordechai ook minder dan Rienzi. Maar 't zal zeker wel lang duren, voor zulk een 4e deel kan worden uitgegeven.

En de vrede! Wat denkt U? Amerika, Engeland, Frankrijk blijven op hun stuk, en zoolang herstel van België niet beloofd wordt, principieel terecht, al is het niet duidelijk, voorloopig, wat militair nu nog bereikt kan worden. Zou Reventlow c.s. zich na de verklaring van Crevain stil houden? Ik heb de Kerstrede v. Troelstra met heel wat ergernis gelezen. Zelfs de woordbreuk van Italië komt weer eens op de proppen. V.d.Goes heeft eenig tegengif toegediend.⁴⁶³ De S.D.A.P. hier te lande vlot toch ook maar mee op de wisselende tijdsomstandigheden, en de Vooys voorspelling in 1907 in Zedelijkheid-Socialisme, dat de leiders in geval van revolutie of oorlog wel eens geleiden konden blijken bij gebrek aan innerlijke vastheid van inzicht en overtuiging, is zeer juist gebleken.⁴⁶⁴ Misschien is van deze oorlog dan ook voor goed de doorbraak van het Neo-Kantiaansche door het Marxistische socialisme te verwachten? Hart. groeten van huis tot huis

geheel Uw

PNvanEyck

463 Van 22 t/m 24 december 1917 hield de Sociaal Demokratische Arbeiders Partij een buitengewoon congres in Utrecht. Het was gewijd aan de door socialisten ondernomen pogingen om de vrede dichterbij te brengen. Daartoe was n 1917 een internationale bijeenkomst geweest in Stockholm, hoewel het door de oorlog aangewakkerde nationalisme de deelname ernstig beperkte. Troelstra, voorzitter van de Tweede-Kamerfractie van de S.D.A.P., bracht op 23 december verslag van de bijeenkomst in Stockholm uit in een grote Kerstrede.
Frank van der Goes, redacteur van Het Volk, waardeerde Troelstra's streven naar bovenpartijdigheid, wat de nationale leider der socialisten een internationale kwaliteit gaf. Maar hij zag, anders dan de voorzitter van de partij, de oorzaak van het mislukken van de gehouden vredesconferentie vooral in de houding van de meerderheid van de Duitse socialisten. In 1916 had die de regering gesteund en zo de hoop op vrede tot een illusie gemaakt.

464 In De Beweging 3 (1907) 8 (augustus), p. 207-224, 9 (september), p. 320-343 en 10 (oktober), p. 81-102) had Is.P de Vooys een groot artikel geschreven onder de titel ‘Zedelijkheid en Socialisme’.