De briefwisseling tussen P.N. van Eyck en Albert Verwey. Deel 1: juli1904-april 1914

145.
Brief.

Arch Zilverdistel M.M.W.

Den Haag. 1 Aug. '13.

Zeer geachte Heer,

Het heeft mij zeer getroffen dat U zoo hartelijk was mij uit te noodigen en mij een aflevering v.d. Beweging zondt. Ik ben daar zéer blij mee, want ik kan nu de Samsons apart bij elkaar innaaien.⁴³¹ U kunt wel begrijpen, dat ik het nog niet geheel gelezen heb, - ik herlas alleen de fragmenten, die U mij hebt voorgelezen, - het is mooi dat wij in Nederl. ook van dat werk een vertaling - en zulk een - bezitten. Wat Uw uitnoodiging betreft, - aan de eene kant zou ik niets liever doen, dan haar aannemen, - 't was als een plotseling op een zonnig landschap openend deurtje in een grauwe muur, - maar aan den anderen kant zou het wat mijn studie aangaat het domste zijn wat ik mogelijkerwijze doen kon. Ik zou een paar dagen van te voren niet meer goed werken, - bij U is rechtenstudie uitgesloten, het zou een rêvasseeren over de bladzijden zijn, - en na mijn thuiskomst had ik zeker weer eenige dagen noodig om mij te wennen in mijn studie. Ik zit te dicht voor mijn examens, - gelooft U, dat ik tegen mijn hart inga, wanneer ik met hart.dank Uw uitnoodiging afsla!

In 't najaar, als ik vrij ben, graag, graag.

Ik heb toch ook een heeleboel te doen. Andrians gedichten zijn nu ter perse, na heel wat correcties. Bevrijding en Baudelaire vragen veel tijd en moeite.⁴³² Voor 't vervolg

431 Verwey schreef niet alleen de Samson Agonistes van Milton over, maar vertaalde deze tragedie in het Nederlands: De Beweging IX (1913), 3; pp. 136-194.
Al in de periode van Aarde (1896) had Verwey belangstelling voor de Joodse Richter getoond. In de genoemde bundel staat op de pp. 184-196 een dramatische tekst met de naam Samson, waarin de bekende ineenstorting van Dagans tempel door de blinde Simson bewerkt wordt.

432 Ook Bevrijding en Les fleurs du mal verschenen nog in 1913 als uitgaven van de Zilverdistel. Bij het eerste - nr. 6 van die publikaties - werd voor het eerst Jean François van Royen als boekverzorger naast Van Eyck genoemd. Deze bundel werd gedrukt in Arnhem bij de fa. G.W. van der Wiel. Baudelaires bundel werd nr. 8. Hierbij was Van Royen - met Jan Greshoff - als raadgever actief. K.P.C. de Bazels drukkerswerk werd gehanteerd.

[p. 223]

heb ik mij met v.Royen geassocieerd.⁴³³ Lanceloot ende Sanderijn is ook reeds begonnen, - maar dat administreert v.R. Daarentegen heb ik na lange briefwisseling voor ƒ.250 't recht gekregen een herdruk van 125 exx.v.Romances sans Paroles v. Verlaine te maken, - waarvoor ik dan ook al weer de boekvorm met al de plakkerijen, die dat meebrengt, aan 't ontwerpen ben. 't Is lastig met die motto's allemaal en die smalle verzen.⁴³⁴ Zoodra Lanceloot klaar is: Novalis, Gedichte. Alle, d.w.z. de goede, niet al die versjes die Tieck uit zijn nalatenschap heeft opgediept.⁴³⁵ 't Wordt toch een 160 pag. En daarna in drie deelen: Gedichten van Goethe, compleet⁴³⁶ Daarvan bestaat nog niet één goede editie. Novalis en Goethe worden nu al voorbereid, - er zit heel wat werk aan vast. - Maar ik verveel U met mijn uitgeverijen.

Behalve Rechten doe ik niets dan Goethe, sinds geruime tijd. Ik verdiep mij in hem met heel de overgave, die zich tusschen beide van mij meester maakt. Dat heele leven lees ik in de door hem zelf geschreven documenten van 't begin af aan, - en wat is het geweldig! Men zou geneigd zijn in de literatuur over te brengen wat Nietzsche van de Phil.zegt: er is iets aan een philosoof wat er aan een philosophie niet zijn kan: de oorzaak van vele Philosophieën: de groote mensch.⁴³⁷ Ik hoop, en ik geloof dat het niet eens enkel maar een hoop is, dat ik hem juist weer te rechter tijd heb aangegrepen. Er zit een versterking in, die grenzenloos is. Het diepste leven te kunnen leiden, in alle richtingen te denken, - en het Leven groot en in zich zelf toch zinrijk te vinden! Het is dus volkomen mogelijk, ik kan het in hem voelen en begrijpen, - het moest dus ook mij mogelijk zijn, - dat kan niet anders. ‘Hier oder nirgends ist Amerika’. Zoo'n zinnetje staat tusschen duizenden in, - het kan zich leenen tot één van de duizenden gevleugelde woorden, - het trof mij plotseling zóó, dat het mij was of ik eigenlijk daarin voor mij, al geen desideratum, maar een nog onbewuste werkelijkheid las.⁴³⁸ U vergeeft mij, dat ik zooveel over mijzelf spreek? Het is een misbruik maken, misschien, van de belangstelling die ik eenmaal weet dat U voor mij hebt. Maar er is dadelijk een gevoel van dankbaarheid in mij, - en die wil dan weer uitgesproken zijn.

433 Die associatie duurde tot 1922, al kwam ook door het buitenlands verblijf van P.N. van Eyck èn door de oorlog het werk vooral op de schouders van J.F. van Royen. Zie: A.M. Hammacher, Jean François van Royen (1878-1942), hfdst. VII. ('s-Gravenhage 1947).

434 Nr. 10 van de Zilverdistel was Romances sans Paroles van Paul Verlaine. Het werd gedrukt op de handpers van de fa. Joh. Enschedé en Zonen te Haarlem. Voltooid als zodanig op 30 oktober 1913. Ook hier was J.F. van Royen de adviseur van de boekverzorger P.N. van Eyck.

435 Lanceloot was klaar in september 1913. Dit boek was op de handpers van Enschedé gedrukt door J.F. van Royen, die ook verder de uitgave verzorgde. Het was nr. 9 van de Zilverdistel. Die Gedichte von Friedrich von Hardenberg genannt Novalis verscheen in 1915 in 200 exx. Ook dit was op de handpers van de fa. Enschedé gedrukt door J.F. van Royen, die de gehele uitgave verzorgde: sinds april 1914 woonde Van Eyck in Italië. Maar het was voor de laatste maal dat de Zilverdistel van de drukkerij Enschedé gebruik gemaakt heeft.

436 Van deze publikatie is bij de Zilverdistel niets meer gekomen. De laatste uitgave daarvan was nr. 17 Willem Kloos - Verzen uit de jaren 1880-1890.

437 Zie: Werke, Band X: Schriften und Entwürfe 1872-1876; Leipzig 1906; p. 286.

438 ‘Hier oder nirgends ist Amerika.’ Dit citaat is ontleend aan J.W. von Goethe, Wilhelm Meisters Lehrjahre, 7e deel, hoofdstuk 3; in de uitgave van Artemis-Verlag, Zürich/Stuttgart, p. 464.

[p. 224]

Wanneer ik nu naga, wat voor mij toch eigenlijk de groote mannen, de heroën zijn, waarin ik de verschillende kanten van mijn eigen persoonlijkheid, mijn denken, droomen, verlangen oneindig vergroot geprojecteerd vind, dan zijn het - onder de kunstenaars van de laatste 150 jaar - Goethe en Dostojewsky. De laatste heb ik het meest lief, - hij staat mijn voelend levend ook het naast. Ik ben bang te veel sterke woorden te gebruiken, maar ik zou zoo graag eens een werk, een studie over Dostojewsky schrijven en hem daarin de plaats geven, waarop hij recht heeft en die hij nog zoo goed als niet krijgt.⁴³⁹ Ik ben ervan overtuigd dat Dostojewsky onpeilbaar is en dat er in zijn leven een geweldige, brandende innerlijkheid geweest is zoo groot als zelfs Goethe haar niet gehad heeft. Wanneer Nietzsche groot is, stijgt Dostojewsky wijd boven hem uit, want D. heeft al de groote gedachten van Nietzsche in zich zelf en vóór Nietzsche doorleefd, doordacht en er de diepste consequenties uit getrokken. Wanneer het waar is, dat niet degene die een gedachte vindt, maar degene die haar draagkracht en belang voor de menschheid door- en overziet de belangrijkere is, dan is dit, naar mijn overtuiging Dostojewsky naar aanleiding van al de groote gedachten van Nietzsche. D.heeft ze onafhankelijk noodwendig moeten doorleven, - hij heeft tegelijk hun grenzen het scherpst getrokken en over hun gebied heen strekkende, verder reikende ideeën beleefd en belichaamd. Ik wou daar zoo graag over schrijven. Natuurlijk niet om aan te toonen, dat D.grooter was dan N., maar om aan te toonen, dat D. zooals Plato, Dante, Shakespeare en Goethe een wereld in zich droeg. Ik wou daarover schrijven, als ik mij zelf er innerlijk rijp toe voel. Het zou nu ‘verwegen’ zijn, misschien.

Er is geloof ik, niet veel lijn in mijn brief. De zwaai naar Dostojewsky is vreemd? Ala. Ik ben alleen altijd bang met zulke uitstortingen tegen over u juist een figuur te maken, - achteraf, - omdat ik dan denk, dat het niet prettig moet zijn, zijn eigen gedachte of kennis min of meer door een ander te hooren voordragen. maar ik geloof op dit gebied toch wel wat te zeggen te hebben. Het geeft mij zooveel liefde, en het doet toch goed zoo eens te kunnen spreken en U bent de eenige, tegen wien ik het kan doen. Jacq.b.v. doet zich meer te goed aan mijn enthousiasme dan aan wat ik zeg. Daar heeft hij trouwens misschien gelijk aan. - Genoeg met de [rest onleesbaar]

U heeft de lezing van van Eeden gelezen?⁴⁴⁰ U schrijft er zeker niet over? Ik bemerkte, dat v.E.mij in elk geval niet erkent als dichter. De kring wordt met de inkrimping van wat tot nu toe appreciatiemogelijkheid was, hoe langer hoe kleiner. Ik heb niets bemerkt van eenig genoegen, dat ik met Wagner aan den een of den ander v.d.periodiek-kritici zou hebben kunnen doen.

Ik heb mij verbaasd over Uw werkkracht! U zult die Finsche roman waarschijnlijk ook zelf vertaald hebben?⁴⁴¹ Ik zal hem lezen, wanneer hij compleet is, - want in

439 Een studie over Dostojewsky is nooit verschenen.

440 Op 5 juni 1913 hield Van Eeden een voordracht over Nieuwe Nederlandsche Dichtkunst in Gent. Nog in dat jaar verscheen die rede in druk bij W. Versluys in Amsterdam. Van Eyck werd hierin niet genoemd, terwijl Van Eeden wel een Th. van Ameide vermeldde!

441 Fragmenten uit Johannes Linnankoski, Het Lied van de vuurrode bloem ; inleiding van Albert Verwey. De Beweging IX (1913), 3, resp. pp. 113-135 en pp. 225-254.

[p. 225]

Aanhef van de ‘Hymne’ (Wenige wissen/Das Geheimnisz der Liebe) op p. 125 van de uiteindelijk eerst in 1915 gerealiseerde Zilverdisteluitgave van Die Gedichte von Friedrich von Hardenberg genannt Novalis.

[p. 226]

Drukkersmerk van de Novalis-uitgave.

[p. 227]

brokken vind ik het altijd jammer. Ik wou dat wij er ook nog eens een kerel van een nieuwe dichter bij kregen, een groote! Maar op dit gebied is het: afwachten.

Ik zal nu mijn brief maar afsluiten. De halve velletjes duiden aan, dat ik, telkens niet gedacht heb, dat hij zóó groot zou worden. Ik krijg al weer gewetenswroeging, over de worsteling die ik U bezorg met het schrift. Wilt U Mevrouw hart. danken voor de gastvrijheid, waarmee zij mij weer wou herbergen, - 't gaat me nu erg aan mijn hart. Ook de kinderen vele groeten en natuurlijk aan U zelf.

Hoogachtend, Uw P.N.v.Eyck